SKKN:Phát huy tính tích cực trong học nhóm (C.N)

PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC
CỦA VIỆC “HOẠT ĐỘNG NHÓM”
TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN
PHẦN I: MỞ ĐẦU
I/Lý do chọn đề tài:
1/ Cơ sở lý luận:
Với tư cách là một phương pháp dạy học, đối với quá trình dạy học môn
toán, dạy học hợp tác nhóm nhỏ có ý nghĩa rất quan trọng trong việc lĩnh hội
kiến thức, rèn luyện phẩm chất, thái độ, tác phong làm việc công nghiệp cho
học sinh. Một thực tế tồn tại hiện nay là: sự mạnh dạn trong việc thể hiện ý
tưởng, quan điểm và khả năng phối hợp trong công việc, trong học tập của học
sinh Việt Nam rất hạn chế. Chính vì vậy mà có ý kiến cho rằng: “Hiệu quả làm
việc của người Việt Nam có thể bằng một người dân của các nước phát triển
nhưng ba người Việt Nam không thể bằng ba người dân của các nước đó
được”. Trong khi đó, kỹ năng giao tiếp và hợp tác trong học tập là rất cần thiết
đối với học sinh ở hiện tại và tương lai. Việc “Hoạt động nhóm” giúp học sinh
trao đổi, thảo luận để hình thành và phát triển kỹ năng nghe, đọc câu hỏi , trả
lời, giải thích, tóm tắt . . . kích thích giao tiếp, luyện kỹ năng lập luận, sử dụng
các thuật ngữ toán học một cách logich, biết cách trình bày một vấn đề theo ý
của mình. Qua đó học sinh chiếm lĩnh tri thức một cách tự giác, tích cực chủ
động, tránh tình trạng áp đặt.
Trong dạy học các bộ môn nói chung và môn toán nói riêng vẫn có quan
hệ giao tiếp thầy – trò nhưng nổi lên mối quan hệ giao tiếp: thầy – trò thông
qua sự hợp tác trong “Hoạt động nhóm” học sinh có điều kiện nghiên cứu, thảo
luận, tranh luận trong tập thể (nhóm), ý kiến của mỗi cá nhân được bộc lộ, điều
chỉnh, khẳng định hay bác bỏ, qua đó học sinh tự nâng mình lên một trình độ
mới, bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm của mỗi cá nhân và
của tập thể nhóm. Từ xưa, bên cạnh câu “Không thầy đó mày làm nên” ông
cha ta lại có câu “Học thầy không tầy học bạn”. Điều đó thêm khẳng định ý
nghĩa của việc “Hoạt động nhóm” trong dạy học nói chung và môn Toán nói
riêng..

Hoạt động trong tập thể nhóm sẽ làm cho từng thành viên được bộc lộ
suy nghĩ, hiểu biết thái độ của mình, qua đó được tập thể uốn nắn, điều chỉnh,
phát triển tình bạn, ý thức tổ chức kỷ luật, tinh thần tương trợ, ý thức cộng
đồng. Hoạt động trong tập thể nhóm, tập thể lớp sẽ làm cho từng thành viên
quan tâm dần với sự phân công hợp tác trong lao động xã hội, hiệu quả học tập
Trang 1
sẽ tăng lên rất nhiều, nhất là gải quyết những vấn đề phức tạp đòi hỏi nhu cầu
phối hợp giữa các cá nhân để hoàn thành một nhiệm vụ học tập xác định.
Thoạt nhìn, tưởng như “Hoạt động nhóm” mâu thuẫn với học tập cá thể,
hạn chế mức độ tích cực của mỗi cá nhân. Thực ra trong “hoạt động nhóm”
mục tiêu hoạt động là chung của toàn nhóm nhưng mỗi cá nhân được phân
công một nhiệm vụ cụ thể. Trong nhóm nhỏ mỗi cá nhân đều phải nỗ lực không
ỷ lại người khác, toàn nhóm phải phối hợp với nhau để cuối cùng đạt được mục
tiêu chung. Kết quả làm việc của từng nhóm được trình bày thảo luận trước lớp
tạo một không khí thi đua giữ các nhóm, đóng góp tích cực vào kết quả chung
của bài học.
Ý nghĩa tích cực của việc dạy học hợp tác nhóm nhỏ (hoạt động nhóm)
thì không ai có thể phủ nhận. Tuy nhiên trong điều kiện dạy học ở nông thôn:
cơ sở vật chất còn thiếu thốn, năng lực học tập của học sinh còn quá yếu, nhiều
học sinh bị hỏng kiến thức căn bản, năng lực giữa các đối tượng học sinh bị
phân hoá nhiều . . . Chính điều này đã gây trở ngại không nhỏ cho việc triển
khai phương pháp hoạt động nhóm trong dạy học. Trong dạy học bộ môn Toán
làm thế nào để triển khai phương pháp “Hoạt động nhóm” có hiệu quả? Phát
huy hết ý nghĩa tích cực của nó, là điều cần thiết phải bàn bạc, thảo luận.
2/ Cơ sở thực tiễn:
Từ năm 2002 trở đi, Bộ GD&ĐT triển khai thay sách giáo khoa và tập
huấn đổi mới phương pháp dạy học trên toàn quốc. Trong các phương pháp
này, phương pháp dạy học hợp tác nhóm nhỏ (Hoạt động nhóm) là phương
pháp tích cực được khuyến khích sử dụng phổ biến.
Tại trường THCS Ân Hữu, tôi được phân công giảng dạy môn Toán ở

các lớp, cụ thể như sau:
+ Năm học 2002-2003 các lớp : 7A1, 7A4, 8A3, 8A4
+ Năm học 2003-2004 dạy các lớp: 7A5, 8A1, 8A3, 9A4
+ Năm học 2004-2005 dạy các lớp: 8A3, 8A4, 8A5, 9A3
+ Năm học 2005-2006 dạy các lớp : 8A2, 8A4, 9A1, 9A3
Qua thực tế giảng dạy bộ môn Toán của bản thân, qua dự giờ học tập
mô hình tổ chức hoạt động nhóm của đồng nghiệp ở trường THCS Ân Hữu
cũng như ở các trường bạn. Sau khi trao đổi với đồng nghiệp về “Hoạt động
nhóm” với bộ môn Toán, tôi thấy nổi lên một số vấn đề sau:
-Thứ nhất: còn một bộ phận không nhỏ học sinh của chúng ta chưa quen với
việc “Hoạt động nhóm”. Các em ít chịu thảo luận, ồn ào, không chịu làm việc,
Trang 2
ỷ lại, trông chờ vào các bạn khác. Trong các nhóm chỉ có học sinh khá-giỏi làm
việc, những học sinh trung bình, yếu thường ngồi chơi, làm việc riêng.
-Thứ hai: Học sinh của một lớp rất đông nên giáo viên phải chia lớp thành rất
nhiều nhóm, mỗi nhóm rất đông học sinh, việc tổ chức quản lý nhóm rất khó
khăn. Hơn nữa thời gian của một tiết học rất ngắn mà tổ chức hoạt động nhóm
rất mất thời gian.
-Thứ ba: Việc hoạt động nhóm của học sinh sẽ gặp khó khăn nếu thiếu các
phương tiện thiết bị dạy học.
-Thứ tư: Nếu giáo viên tổ chức hoạt động nhóm không tốt (Chẳng hạn: không
hướng dẫn, phân công nhiệm vụ cụ thể, không định hướng vấn đề, mục tiêu cần
đạt cho học sinh thảo luận, tổng kết nhận xét không tốt) thì việc hoạt nhóm sẽ
không mạng lại kết quả.
Trên đây là những khó khăn mà giáo viên thường hay gặp phải trong
việc triển khai “Hoạt động nhóm” đối với môn Toán nói riêng và các môn khác
nói chung. Trong điều kiện thực tế ở địa phương, những khó khăn này không
phải là không có hướng giải quyết. Trong quá trình dạy học, nếu thầy cô giáo tổ
chức học sinh hoạt động nhóm một cách khéo léo, linh hoạt, có sự chuẩn bị chu
đáo thì hiệu quả do nó mang lại là rất lớn, khi đó việc hoạt động nhóm sẽ rất có

ý nghĩa.
II/ Nhiệm vụ đề tài:
Đề tài “Phát huy tính tích cực của việc hoạt động nhóm trong dạy học
môn Toán” được thực hiện nhằm đưa ra các giải pháp kinh nghiệm khắc phục 4
hạn chế tồn tại (nêu trên). Từ đó thầy và cô giáo có thể áp dụng tổ chức hoạt
động nhóm có hiệu quả, phát huy tối đa ưu điểm của phương pháp này.
III/ Phương pháp tiến hành :
Đề tài này được rút ra từ kinh nghiệm dạy toán của bản thân có tham gia
góp ý của đồng nghiệp. Các giải pháp nếu ra ở đề tài đã được áp dụng thử
nghiệm.
IV/ Địa điểm thời gian tiến hành:
Đề tài này được đúc kết qua hai năm dạy toán các lớp thay sách tại
trường THCS Ân Hữu.
Trang 3
PHẦN II : NỘI DUNG:
I/ Các hình thức hoạt động nhóm:
Nếu căn cứa vào nội dung công việc cần thảo luận thì có các hình thức
hoạt động nhóm sau (đối với môn toán):
+ Thảo luận nhóm để lĩnh hội tri thức mới.
+ Thảo luận nhóm luyện tập giải toán hoạt động nhóm để củng cố kiến thức, rút
kinh nghiệm.
+ Hoạt động nhóm trong các bài thực hành.
II/ Lập kế hoạch hoạt động nhóm:
Việc lập kế hoạch chuẩn bị cho hoạt động nhóm là thật sự cần thiết và
giữ vai trò rất quan trọng. Nếu việc chuẩn bị của giáo viên không tốt khi triển
khai thực hiện sẽ gặp lúng túng, bị động làm mất thời gian. Việc chuẩn bị này
phải được chuẩn bị cụ thể trong giáo án : Những nội dung kiến thức nào sẽ cho
học sinh thảo luận; Cách thức thảo luận như thế nào? Thời gian bao lâu ? Việc
triển khai hướng dẫn các em như thế nào? Cần chuẩn bị những phương tiện; Đồ
dùng dạy học gì?

III/ Chia nhóm :
Với đặc điểm trường lớp ở nông thôn hiện nay thì nên chia nhóm theo vị
trí ngồi: Hai bàn lập thành một nhóm. Khi chia nhóm giáo viên cần lưu ý bảo
đảm cân đối về số lượng; đều về trình độ nhận thức giữa các nhóm. Những học
sinh có năng lực tốt phải được phân đều vào các nhóm. Để tránh tình trạng
lười hoạt động, ỷ lại một vài cá nhân năng động, nổi trội, giáo viên buộc các
thành viên trong nhóm phải luân phiên làm đại diện nhóm để báo cáo trình bày
các vấn đề thảo luận. Tuy nhiên mỗi một nhóm phải có một học sinh phụ trách
nhóm (không thay đổi) đẻ giải quyết các mâu thuẫn, phân công công việc, mua
sắm đồ dùng; bảng nhóm . . . (phụ trách nhóm thường là một học sinh khá giỏi,
có uy tín được bạn bè tin tưởng).
IV/ Trình tự chung để tổ chức một hoạt động nhóm (trong một tiết học) có
thể tóm tắt như sau:
1/ Làm việc chung cả lớp:
a. Nêu vấn đề xác định nhiệm vụ nhận thức
Trang 4
b. Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm
c. Hướng dẫn cách làm việc theo nhóm
2/ Làm việc theo nhóm:
a. Phân công theo nhóm. Từng cá nhân làm việc độc lập
b. Trao đổi ý kiến, thảo luận trong nhóm.
c. Cử đại diện hoặc phân công trước chịu trách nhiệm trình bày kết quả làm
việc của nhóm.
3/ Thảo luận tổng kết trước toàn lớp:
a. Các nhóm lần lượt báo cáo kết quả
b. Thảo luận chung
c. Các nhóm nêu nhận xét lẫn nhau
d. Giáo viên tổng kết, đặt vấn đề tiếp theo.
Trên đây chỉ là mô hình chung, tuỳ vào tình hình cụ thể từng trường, từng
đối tượng học sinh, đặc điểm bài học, giáo viên có cách xử lý linh hoạt để phát

huy tính tích cực của việc hoạt động nhóm.
V/ Đối với việc dạy học môn Toán tổ chức triển khai hoạt động nhóm như
thế nào cho có hiệu quả?
Tại trường THCS Ân Hữu việc triển khai hoạt động nhóm trong giờ học
môn Toán gặp một số khó khăn trở ngại như đã nêu, để giải quyết vấn đề này
xin nêu ra một số giải pháp khắc phục mà bản thân đã áp dụng (bước đầu cho
kết quả tích cực) :
-Thứ nhất: Cần tạo lập cho học sinh tác phong, thái độ làm việc trong nhóm
nghiêm túc, kỷ luật, nhiệt tình và có trách nhiệm. Để làm được việc này, trước
hết cần tạo điều kiện để các học sinh yếu tham gia hoạt động. Trong mỗi nhóm,
cần phân công học sinh khá giỏi kèm cặp giúp đỡ các học sinh yếu kém, rút
ngắn khoảng cách về năng lực học tập, việc giúp đỡ phải thường xuyên không
chỉ ở trường mà còn diễn ra ở nhà, ở các buổi học tổ nhóm. Chúng ta cần biến
mỗi nhóm thành nhóm học tập, tạo điều kiện cho những học sinh yếu có đủ
năng lực cơ bản để tham gia hoạt động nhóm. Tiếp theo, giáo viên cần phân
công giao trách nhiệm rõ ràng cho từng nhóm trước khi thảo luận một đề tài.
Giáo viên cần hướng dẫn cụ thể, tránh tình trạng các em không biết việc gì để
làm. Đồng thời giáo viên phải tập huấn cho các phụ trách nhóm. Khả năng tổ
chức phân công nhiệm vụ xử lý công việc để cấc em có thể tự tổ chức hoạt
động nhóm có hiệu quả. Cuối cùng đã tránh tư tưởng ỷ lại trông chờ vào các
bạn khá giỏi, cần có các biện pháp ràng buộc biện pháp và bản thân đã thực
hiện: đối với môn toán, mỗi nhóm có một “phiếu theo dõi” do phụ trách nhóm
Trang 5