TIẾP CẬN BỆNH NHÂN RỐI LOẠN CẢM GIÁC

TIẾP CẬN BỆNH NHÂN RỐI LOẠN CẢM
GIÁC

ThS. Nguyễn Kinh Quốc
Bộ môn Thần Kinh-ĐHYD TPHCM


Nhắc lại giải phẫu chức năng đường cảm giác





Cảm giác đi từ da hoặc các cấu trúc sâu lên vỏ não qua ba neurone với hai synapse
TB số 1 nằm ở hạch gai rễ sau, nhận tín hiệu từ các đầu tận cùng thần kinh trống hoặc các
thể cảm thụ CG có bao, sau đó cho nhánh hướng tâm đi vào tủy sống, vào sừng sau tiếp
hợp TB 2 tại đây (CG nông) hoặc đi thẳng lên theo cột sau cùng bên đến tiếp hợp tại nhân
thon và nhân chêm (CG xúc giác và sâu)
Tiếp hợp thứ hai nằm tại nhân bụng bên của đồi thị, từ đó sợi hướng tâm của TB số ba xuất
phát đi đến vỏ não


CẢM GIÁC SÂU

Bó cột sau:




CN: CG sâu
Da, khớp → nhân GollBurdach ∼> đồi thò → vỏ

não



Bó thon (chân) Bó chêm
(tay)


CẢM GIÁC SÂU

Bó cột sau:




CN: CG sâu
Da, khớp → nhân GollBurdach -> đồi thò → vỏ
não



Bó thon (chân) Bó chêm
(tay)


CẢM GIÁC NƠNG

Bó gai-đồi thò





:

CN: CG nông
Da → sừng sau  đồi thò
→ vỏ não

Bó gai-ĐT bên (đau, nhiệt)


CẢM GIÁC NƠNG

Bó gai-đồi thò




:

CN: CG nông
Da → sừng sau  đồi thò →
vỏ não

Bó gai-ĐT trước
(sờ thô)


Sơ đồ đường cảm giác

Rối loạn cảm giác trong các bệnh thần kinh ngoại biên



Bệnh đơn dây thần kinh: với tổn thương một dây TK, cảm giác rối loạn khu trú theo phân
bố của dây TK đó, thường là hẹp hơn phân bố giải phẫu của nó vì có sự chồng lấn của các
dây kế cận nhau. Ngoài ra, tuỳ theo bản chất sang thương mà các loại cảm giác sẽ bị ảnh
hưởng khác nhau, ví dụ sang thương chèn ép có khuynh hướng ảnh hưởng đến các sợi
kích thước lớn dẫn truyền cảm giác xúc giác.


Rối loạn cảm giác trong các bệnh thần kinh ngoại biên



Bệnh đa dây thần kinh: rối loạn cảm giác đối xứng và nặng ở ngọn chi hơn là gốc chi, biểu
hiện thường là mất cảm giác kiểu mang găng, mang vớ. Thường rối loạn nhiều và rõ ở chi
dưới hơn là chi trên; thậm chí có thể hoàn toàn không có hoặc chỉ có rối loạn cảm giác rất
nhẹ ở chi trên. Một số trường hợp bệnh chuyển hóa hiếm có thể gây tổn thương chủ yếu
trên các sợi nhỏ dẫn truyền cảm giác đau – nhiệt. Các rối loạn cảm giác thường có thể đi
kèm với yếu cơ và giảm phản xạ..


Rối loạn cảm giác trong tổn thương rễ




Tổn thương rễ gây rối lọan cảm giác theo khoanh da do nó chi phối. Tuy nhiên do có sự chi

phối chồng lấn giữa các rễ kế cận nên sẽ không có mất cảm giác trừ khi có hai hay nhiều rễ
kế cận nhau bị tổn thương.
Trong các trường hợp chèn ép rễ, đau là triệu chứng rõ và hằng định; phản xạ gân cơ bình
thường hay mất tùy thuộc vào rễ chi phối nó có bị tổn thương hay không; nếu rễ trước bị
tổn thương thì sẽ có yếu cơ và teo cơ.


Rối loạn cảm giác trong tổn thương tủy sống

Với tổn thương tủy, có thể có một mức mất CG theo khoanh, và có thể có vùng tăng CG SLý ở bờ sườn và
vùng bẹn  khám xác định mức mất CG ở lưng hơn ở bụng và ngực.



Tổn thương trung tâm tủy: tổn thương trung tâm tủy như trong rỗng ống tủy gây một hội chứng CG điển
hình là mất CG treo và phân ly CG đau – nhiệt bị mất trong khi các CG khác còn nguyên vẹn, đó là do
tổn thương các sợi dẫn truyền CG đau – nhiệt đi bắt chéo qua trung tâm tủy sang đối bên để đến bó gai –
đồi thị bên. TC thường 2 bên, có thể không đối xứng và chỉ khu trú ở tại những khoanh bị tổn thương,
khoanh trên và dưới vẫn BT. Cũng có thể có kèm theo yếu cơ kiểu NB theo khoanh tổn thương, sang
thương lơn lấn ra xung quanh thì có thể có dấu tháp và dấu CG sâu dưới nơi TT.


Hội chứng tủy từng phần


HỘI CHỨNG TRUNG TÂM TỦY
(Rỗng ống tủy)


Rối loạn cảm giác trong tổn thương tủy sống



Tổn thương phần trước - bên tủy: gây mất cảm giác đau nhiệt bên đối diện
dưới nơi tổn thương. Do bó gai-đồi thị bên sắp xếp thành từng lớp với các sợi
cảm giác cùng cụt nằm ngoài nhất nên các tổn thương nội tủy thường không
ảnh hưởng các sợi này, trong khi các tổn thương từ ngoài tủy chèn ép vào
thường ảnh hưởng các sợi này trước tiên, hoặc ít nhất khi khám nếu có tổn
thương các sợi đến từ phần cao thì cũng phải thấy tổn thương các sợi đến từ
phần thấp.


Rối loạn cảm giác trong tổn thương tủy sống



Tổn thương phần trước tủy: các tổn thương hủy hoại phần trước tủy sẽ gây
mất cảm giác đau – nhiệt dưới nơi tổn thương, kèm theo là yếu liệt các cơ chi
phối bởi khoanh tủy bị tổn thương do hư hại tế bào vận động sừng trước. Nếu
tổn thương lan rộng hơn ra phía sau, bó tháp cũng bị tổn thương gây hội
chứng tháp dưới nơi tổn thương. Cột sau tương đối không bị ảnh hưởng.
Nguyên nhân của hội chứng này thường là thiếu máu cục bộ tủy do tắc động
mạch tủy sống trước.


Rối loạn cảm giác trong tổn thương tủy sống





Tổn thương cột sau: gây cảm giác bóp ép hoặc có dải băng thắt chặt tại vùng tương ứng
với chỗ tổn thương. Đôi khi có dị cảm như luồng điện chạy dọc xuống tứ chi khi gập cổ
xuống (dấu Lhermitte). Cảm giác rung và tư thế khớp mất dưới nơi tổn thương, các loại
cảm giác khác không bị ảnh hưởng. Các biểu hiện này có thể giống với trường hợp tổn
thương các sợi cảm giác kích thước lớn ở rễ sau.
Cắt ngang nửa tủy: gây hội chứng Brown-Sequard.


Hội chứng cắt ngang nửa tủy


Rối loạn cảm giác trong tổn thương thân não



Rối loạn CG trong tổn thương thân não đi kèm với yếu liệt cơ, dấu tiểu não, và dấu các dây
sọ.



Với sang thương ảnh hưởng bó gai – đồi thị ở phần lưng sau hành não và cầu não, sẽ có
mất CG đau – nhiệt ở thân và chi đối bên tổn thương. Riêng tổn thương ở hành não còn có
mất cảm giác đau nhiệt ở nửa mặt cùng bên tổn thương do tổn thương nhân tủy của TK V,
nếu TT bó gai đồi thị ở trên mức nhân này sẽ gây mất CG đau – nhiệt cả thân, chi và nửa
mặt đối bên.


Rối loạn cảm giác trong tổn thương thân não



Với sang thương ảnh hưởng bó liềm trong, sẽ có mất CG sờ và CG sâu nửa thân đối bên. Ở
phần trên của thân não, bó gai đồi thị và bó liềm trong đi sát nhau do đó cùng một sang
thương có thể gây mất toàn bộ các loại CG nông sâu đối bên


Rối loạn cảm giác trong tổn thương đồi thị



Tổn thương đồi thị có thể gây rối lọan hoặc mất tất cả các loại cảm giác nửa thân đối bên.
Ngoài ra cịn có thể có đau tự phát hoặc các cảm giác khó chịu khác ở bên đối diện. Các
cảm giác có thể là rát bỏng, đau xé, dao đâm, đau nhói và giật, nhưng thường rất khó diễn
tả. Bất kỳ kích thích nào ngoài da, dù chỉ là sờ nhẹ, cũng có thể gây ra cảm giác rất khó
chịu hoặc gây đau. Đây là hội chứng Dejerine-Roussy, do tổn thương đồi thị. Đôi khi hội
chứng này còn gặp ở bệnh nhân bị tổn thương chất trắng thùy đính hoặc tổn thương tủy.


Rối loạn cảm giác trong tổn thương vỏ não cảm giác



Các sang thương khu trú ở vỏ não cảm giác làm mất chức năng cảm giác phân biệt ở nửa
thân đối bên tổn thương. Bệnh nhân mất khả năng định vị kích thích cảm giác ở phần cơ
thể bị bệnh hoặc không nhận biết được vị trí của các phần cơ thể. Bệnh nhân cũng không
thể nhận biết được một vật qua sờ nắn cũng như không ước lượng được kích thước,
trọng lượng, cấu trúc bề mặt của chúng. Rối loạn cảm giác kiểu vỏ não thường rõ ở bàn
tay hơn là ở thân và các phần gần của chi.