Thiết kế và tổ chức dạy học các chủ đề phần Sinh học tế bào - Sinh học 10 THPT

LỜI CẢM ƠN
Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo hướng dẫn TS Trần Khánh Ngọc
đã tận tình chỉ bảo và giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn
thành luận văn.
Em xin chân thành cảm ơn tập thể thầy cô trong bộ môn lí luận và phương pháp
dạy học Sinh học, khoa Sinh học, phòng sau đại học, Ban giám hiệu trường Đại học
Sư phạm Hà Nội đã tạo mọi điều kiện để em nghiên cứu và hoàn thành luận văn
này.
Em xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ em trong
quá trình thực hiện đề tài luận văn.

Hà Nội, tháng 6 năm 2017
Tác giả

Phạm Thị Nga


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi.
Các số liệu và tài liệu đƣợc trích dẫn trong luận văn là trung thực. Kết quả
nghiên cứu này không trùng với bất cứ công trình nào đã đƣợc công bố trƣớc đó.
Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.
Hà Nội, tháng 6 năm 2017
Tác giả luận văn

Phạm Thị Nga


BẢNG GHI CHÚ NHỮNG CỤM TỪ VIẾT TẮT
STT
1

2
3
4
5
6
7
8

Chữ viết tắt
THPT
GV
HS
SGK
ĐC
TN
NXB
ĐHSP

Đọc là
Trung học phổ thông
Giáo viên
Học sinh
Sách giáo khoa
Đối chứng
Thực nghiệm
Nhà xuất bản
Đại học Sƣ phạm


MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU .........................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài ...................................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................1
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................1
4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................2
6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................2
7. Phƣơng pháp nghiên cứu .........................................................................................2
8. Những đóng góp mới của đề tài ..............................................................................3
9. Cấu trúc của luận văn ..............................................................................................3
PHẦNNỘI DUNG ......................................................................................................4
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ
VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC CÁC CHỦ ĐỀ ................................................................4
PHẦN SINH HỌC TẾ BÀO – SINH HỌC 10 THPT ................................................4
1.1.

Cơ sở lí luận ......................................................................................................4

1.1.1. Tổng quan về nghiên cứu ..................................................................................4
1.1.1.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nƣớc ..................................................................4
1.1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nƣớc................................................................5
1.1.2. Khái quát về dạy học theo chủ đề .....................................................................6
1.1.2.1. Thế nào là dạy học theo chủ đề......................................................................6
1.1.2.2. Ưu thế của dạy học chủ đề so với dạy học theo cách tiếp cận truyền thống
hiện nay .......................................................................................................................7
1.1.2.3. Tại sao nên quan tâm đến dạy học theo chủ đề trong tiến trình đổi mới giáo
dục hiện nay ................................................................................................................9
1.1.2.4. Các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực có thể sử dụng trong dạy học
theo chủ đề phần Sinh học tế bào – Sinh học 10 THPT ............................................10
1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................................14

1.2.1. Thực trạng việc dạy học theo chủ đề trong dạy học Sinh học ........................14
1.2.1.1. Về phía giáo viên ..........................................................................................15
1.2.1.2. Về phía học sinh ...........................................................................................16


1.2.2. Phân tích nguyên nhân của thực trạng ............................................................17
1.2.2.1. Nguyên nhân khách quan .............................................................................17
1.2.2.2. Nguyên nhân chủ quan .................................................................................17
Kết luận chƣơng 1 .....................................................................................................19
Chƣơng 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC CÁC CHỦ ĐỀ .........................20
PHẦN SINH HỌC TẾ BÀO – SINH HỌC 10 THPT ..............................................20
2.1. Sự phù hợp của việc dạy học theo chủ đề trong dạy học phần Sinh học tế bào –
Sinh học 10 THPT .....................................................................................................20
2.2. Phân tích nội dung phần Sinh học tế bào – Sinh học 10 THPT .........................20
2.3. Quy trình xây dựng các chủ đề ..........................................................................22
2.3.1. Quy trình chung...............................................................................................22
2.3.2. Vận dụng quy trình xây dựng chủ đề trong dạy học phần Sinh học tế bào –
Sinh học 10 THPT .....................................................................................................38
2.3.2.1. Vận dụng quy trình xây dựng chủ đề trong dạy học chương II phần Sinh học
tế bào – Sinh học 10 THPT .......................................................................................38
2.3.2.2. Kết quả xây dựng chủ đề trong dạy học phần Sinh học tế bào – Sinh học 10
THPT .........................................................................................................................46
2.4. Quy trình tổ chức dạy học theo chủ đề ..............................................................55
Kết luận chƣơng 2 .....................................................................................................58
Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..................................................................59
3.1.

Mục đích thực nghiệm ....................................................................................59

3.2.

Nội dung thực nghiệm.....................................................................................59

3.3.

Các bƣớc tiến hành thực nghiệm ....................................................................59

3.3.1.

Chọn trƣờng, lớp thực nghiệm ....................................................................59

3.3.2.

Bố trí thực nghiệm .......................................................................................59

3.3.3.

Cách đánh giá kết quả thực nghiệm.............................................................59

3.4.
3.4.1.

Kết quả đạt đƣợc .............................................................................................60
Phân tích định lƣợng ....................................................................................60

3.4.1.2. Mức độ chủ động tham gia học tập của học sinh .........................................60
3.4.1.2. Hiệu quả lĩnh hội tri thức của HS.................................................................61


3.4.2.

Phân tích định tính .......................................................................................65

Kết luận chƣơng 3 .....................................................................................................68
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................................69
TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................71
PHỤ LỤC ....................................................................................................................1


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Đổi mới phƣơng pháp dạy học đang là yêu cầu cấp bách trong hệ thống giáo dục
và trong nhà trƣờng hiện nay. Trƣớc tình hình đó, ở nhiều nƣớc trên thế giới, các
phƣơng pháp dạy học mới theo hƣớng phát huy tính tích cực của ngƣời học dƣới sự
hƣớng dẫn của giáo viên, dạy học lấy ngƣời học làm trung tâm đang đƣợc áp dụng
rộng rãi nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của ngƣời học.
Mục tiêu phát triển giáo dục ở nƣớc ta là đến năm 2020, nền giáo dục nƣớc ta
đƣợc đổi mới căn bản và toàn diện theo hƣớng chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá,
dân chủ hóa và hội nhập quốc tế; chất lƣợng giáo dục đƣợc nâng cao một cách toàn
diện, gồm: giáo dục đạo đức, kỹ năng sống, năng lực sáng tạo, năng lực thực hành,
năng lực ngoại ngữ và tin học; đáp ứng nhu cầu nhân lực, nhất là nhân lực chất
lƣợng cao phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc và xây dựng
nền kinh tế tri thức; đảm bảo công bằng xã hội trong giáo dục và cơ hội học tập suốt
đời cho mỗi ngƣời dân, từng bƣớc hình thành xã hội học tập.
Trên thế giới, theo đánh giá của UNESCO, việc đổi mới nội dung chƣơng trình
và cách tiếp cận nội dung chƣơng trình dạy học ở nhiều quốc gia đang có xu hƣớng
tích hợp theo chủ đề học tập và cách tiếp cận dạy học theo chủ đề cùng với sự tích
hợp công nghệ vào dạy học đang đƣợc quan tâm, chú trọng một cách đặc biệt.
Ở nƣớc ta, đã có những chiến dịch về đổi mới mục tiêu, nội dung, chƣơng trình
cũng nhƣ phƣơng pháp giảng dạy xong vẫn xong gặp phải nhiều khó khăn, chƣa

mang tính đồng bộ và hiệu quả chƣa cao.
Khi tìm hiểu cấu trúc, nội dung kiến thức, thực trạng dạy và học phần hai. Sinh
học tế bào – Sinh học 10 THPT tôi nhận thấy khi dạy kiến thức phần này, cả GV và
HS đều gặp khó khăn về nội dung kiến thức, về logic hình thành cũng nhƣ phƣơng
pháp tiếp cận nên hiệu quả lĩnh hội kiến thức và chất lƣợng học tập chƣa cao.
Trƣớc xu thế đó cùng với mong muốn nâng cao chất lƣợng dạy học phần kiến
thức này, tôi lựa chọn vấn đề nghiên cứu là “Thiết kế và tổ chức dạy học các chủ đề
phần Sinh học tế bào – Sinh học 10 THPT”.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Thiết kế và tổ chức dạy học các chủ đề phần Sinh học tế bào – Sinh học 10
THPT nhằm nâng cao hiệu quả lĩnh hội kiến thức đồng phát huy tính tích cực, chủ
động của học sinh trong học tập.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
- Quá trình dạy học Sinh học 10 THPT.
- Quy trình xây dựng các chủ đề thuộc phần Sinh học tế bào – Sinh học 10 THPT.
- Quy trình tổ chức dạy học theo các chủ đề đã thiết kế.

1


4. Giả thuyết khoa học
Nếu thiết kế và tổ chức dạy học các chủ đề phần Sinh học tế bào – Sinh học 10
THPT một cách hợp lí thì sẽ nâng cao đƣợc hiệu quả lĩnh hội kiến thức đồng thời
phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong học tập.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu về cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc dạy học theo chủ đề.
- Điều tra thực trạng dạy học Sinh học tại trƣờng phổ thông.
- Phân tích cấu trúc nội dung và thành phần kiến thức phần Sinh học tế bào – Sinh
học 10 THPT.
- Xây dựng quy trình thiết kế và tổ chức dạy học các chủ đề phần Sinh học tế bào –

Sinh học 10 THPT.
- Thực nghiệm sƣ phạm, vận dụng các phƣơng pháp, kĩ thuật dạy học tích cực vào
các chủ đề dạy học.
6. Phạm vi nghiên cứu
- Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 9 năm 2016 đến tháng 5 năm 2017.
- Địa điểm nghiên cứu: Tại trƣờng THPT số 4 Văn Bàn, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào
Cai.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phƣơng pháp trực quan
- Tiến hành dự giờ thăm lớp, trao đổi kinh nghiệm với giáo viên dạy Sinh học 10 tại
trƣờng THPT số 4 Văn Bàn.
7.2. Phƣơng pháp lí thuyết
- Nghiên cứu tài liệu có liên quan đến nội dung kiến thức phần Sinh học tế bào –
Sinh học 10 THPT và phƣơng pháp dạy học theo chủ đề trong dạy học, bao gồm:
SGK Sinh học 10, dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh quyển 1, luận văn,
các webside làm cơ sở khoa học cho đề tài nghiên cứu.
- Tìm hiểu sách, báo, ti vi, internet, những tài liệu về các phƣơng pháp, kĩ thuật dạy
học tích cực.
7.3. Phƣơng pháp chuyên gia
- Phỏng vấn những giáo viên dạy Sinh học 10 và các em học sinh lớp 10 tại trƣờng
THPT số 4 Văn Bàn để đánh giá thực trạng giảng dạy và mức độ hứng thú của học
sinh với bài học.
- Hỏi ý kiến chuyên gia về các bài giảng đƣợc thiết kế theo chủ đề và tổ chức dạy
học theo định hƣớng tích cực hóa ngƣời học.
7.4. Phƣơng pháp thực nghiệm
- Sau khi xây dựng xong các chủ đề thuộc phần Sinh học tế bào – Sinh học 10
THPT tôi tiến hành dạy thực nghiệm tại lớp 10 để kiểm tra tính khả thi của đề tài
thông qua các bài kiểm tra sau khi kết thúc một chủ đề.
2

7.5. Phƣơng pháp thống kê toán học
- Sử dụng phần mềm SPSS20 nhằm xử lí, đánh giá kết quả điều tra thực nghiệm Sƣ
phạm.
8. Những đóng góp mới của đề tài
- Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc thiết kế và tổ chức
dạy học theo chủ đề trong dạy học Sinh học ở trƣờng THPT.
- Thiết kế quy trình xây dựng các chủ đề phần Sinh học tế bào – Sinh học 10 THPT.
- Tổ chức dạy học các chủ đề phần Sinh học tế bào – Sinh học 10 THPT nhằm phát
huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh.
- Xây dựng một số giáo án dạy học theo chủ đề để làm tƣ liệu tham khảo cho giáo
viên THPT.
9. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của đề tài nghiên cứu.
Chƣơng 2: Thiết kế và tổ chức dạy học phần Sinh học tế bào – Sinh học 10 THPT.
Chƣơng 3: Thực nghiệm Sƣ phạm.
Tài liệu tham khảo.
Phần phụ lục.

3


PHẦNNỘI DUNG
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT
KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC CÁC CHỦ ĐỀ
PHẦN SINH HỌC TẾ BÀO – SINH HỌC 10 THPT
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Tổng quan về nghiên cứu
1.1.1.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nƣớc

Trong thế kỉ XX, nhiều nhà giáo dục Đông, Tây đều tìm đến con đƣờng phát huy
tính tích cực học tập, chủ động, sáng tạo của ngƣời học, nhƣ: Kharlamop, nhà giáo
dục Xô Viết, trong cuốn “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh nhƣ thế nào?”
đã viết trong phần lời nói đầu: “Một trong những vấn đề căn bản mà nhà trƣờng Xô
Viết hiện đang lo lắng và giải quyết là việc phát huy tính tích cực trong hoạt động
nhận thức của học sinh trong quá trình dạy học”. Ông đã đƣa ra yêu cầu của quá
trình lĩnh hội kiến thức của học sinh: “Học tập là một quá trình nhận thức tích cực
của học sinh, học sinh muốn nắm vững kiến thức một cách sâu sắc phải thực hiện
đầy đủ một chu trình trí tuệ, bao gồm những hoạt động tri giác tài liệu nghiên cứu
(trực tiếp và gián tiếp); thông hiểu; ghi nhớ (ghi nhận ban đầu, ghi nhớ, củng cố
thƣờng xuyên và ôn tập tiếp theo); luyện kĩ năng, kĩ xảo bằng những bài luyện tập
và cuối cùng là những hoạt động khái quát hóa và hệ thống hóa kiến thức nhằm xác
lập mối quan hệ trong từng đề tài, giữa các đề tài và các môn học [12].
Theo B. P. Ễipôp trong cuốn “Những cơ sở lí luận của dạy học” (1997) đã nêu ra
các nguyên tắc của dạy học, trong đó nhấn mạnh đến tính hệ thống và tính vững
chắc của việc lĩnh hội kiến thức, trong đó dạy học theo chủ đề có tác dụng lớn trong
việc ôn tập, củng cố, hệ thống hóa kiến thức và làm sâu sắc hơn nhận thức của học
sinh vì “đặt các tri thức đã nghiên cứu từ trƣớc trong mối liên hệ với những tri thức
mới ngày càng phức tạp hơn, học sinh sẽ thấy đƣợc trong các tri thức cũ một nội
dung, những sắc thái mà trƣớc đây học sinh chƣa nắm đƣợc” [5].
Theo N. G. Đairi (1973) đã nhấn mạnh công tác chuẩn bị của ngƣời thầy mà
trƣớc hết là chuẩn bị về mặt nội dung. Ngƣời thầy xác định những chủ đề nào học
sinh chỉ học trong một quá trình cụ thể, những chủ đề nào học sinh sẽ học lại trong
các quá trình khác. Với những bài học cùng đề cập đến những vấn đề giống nhau thì
cần chú ý đến mối liên hệ giữa các bài học này và cần có một đề cƣơng chung để hệ
thống kiến thức và tìm ra bản chất của vấn đề. Tác giả cũng cho rằng hình thức lên
lớp theo chủ đề là một trong những cách hình thành tƣ duy độc lập cho học sinh
[22].
Các tác giả trên đều cho thấy những khía cạnh khác nhau của dạy học theo chủ
đề. Dù ở khía cạnh nào thì các tác giả đều cho rằng dạy học theo chủ đề nhằm phát

huy tính tích cực, sáng tạo của ngƣời học.
4


1.1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nƣớc
Ở nƣớc ta, tại nghị quyết IV của ban chấp hành trung ƣơng khóa VII đã chỉ rõ:
Đổi mới phƣơng pháp dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học, … áp dụng những
phƣơng pháp giáo dục hiện đại để bồi dƣỡng cho học sinh năng lực tƣ duy, sáng
tạo, năng lực giải quyết vấn đề.
Tổng bí thƣ Nguyễn Phú Trọng đã kí ban hành Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8,
Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW) với nội dung Đổi
mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa – hiện
đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập
quốc tế.
Đảng và Nhà nƣớc xác định mục tiêu của đổi mới lần này là: Tạo chuyển biến
căn bản, mạnh mẽ về chất lƣợng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt
hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân. Giáo
dục con ngƣời Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả
năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào; sống tốt
và làm việc hiệu quả.
Xây dựng nền giáo dục mở, thực học, thực nghiệp, dạy tốt, học tốt, quản lý tốt;
có cơ cấu và phƣơng thức giáo dục hợp lý, gắn với xây dựng xã hội học tập; bảo
đảm các điều kiện nâng cao chất lƣợng; chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã
hội hóa và hội nhập quốc tế hệ thống giáo dục và đào tạo; giữ vững định hƣớng xã
hội chủ nghĩa và bản sắc dân tộc.
Thực hiện các công văn số 3535/BGDĐT-GDTrH ngày 27 tháng 5 năm 2013
của Bộ Trƣởng BGDĐT hƣớng dẫn các tổ, nhóm chuyên môn và giáo viên xây
dựng các kế hoạch dạy học, kế hoạch kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học
sinh theo các “chủ đề dạy học”. Công văn số 5555/BGDĐT-GDTrH ngày 8 tháng
10 năm 2014 của Bộ Trƣởng BGDĐT hƣớng dẫn sinh hoạt chuyên môn về xây

dựng các kế hoạch và đổi mới phƣơng pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá phù hợp với
các chủ đề dạy học.
Trong quá trình đổi mới phƣơng pháp dạy học và nâng cao hiệu quả giáo dục
hiện nay, có nhiều cuốn sách các nhà nghiên cứu đã đề cập đến dạy học theo chủ đề
và ý nghĩa to lớn của dạy học theo chủ đề.
Theo Ngô Minh Oanh (2002) đã xây dựng đƣợc các chủ đề phù hợp dựa trên sự
tích hợp kiến thức lịc sử Thế giới và Việt Nam góp phần giúp học sinh hiểu sâu sắc
hơn về lịch sử dân tộc [26].
Theo Hoàng Thanh Tú (2012) đã chỉ ra việc căn cứ vào trình độ học sinh, loại
bài ôn tập trong chƣơng trình, mục tiêu cần đạt để lựa chọn, cấu trúc nội dung ôn
tập cho phù hợp với hình thức tổ chức và phƣơng pháp tiến hành. Dạy học theo chủ
đề không chỉ tạo tƣ duy logic cho học sinh, tăng khả năng hiểu bài mà còn giúp quá
5


trình ôn tập hiệu quả hơn. Trên cơ sở đó, học sinh đƣợc ôn tập, củng cố, tổng hợp
kiến thức ở mức độ cao và biết vận dụng sáng tạo trong học tập [33].
Theo Nghiêm Đình Vỳ (2015) trong một bài báo cáo tham luận của mình đã đƣa
ra ý kiến về việc áp dụng dạy học theo chủ đề là một trong những hƣớng đi phù hợp
và đúng đắn với thực tế giáo dục ở nƣớc ta hiện nay. Đó là xu thế phát triển chung
mà nhiều nƣớc trên thế giới đã và đang thực hiện với nhiều thành tựu to lớn.
Nghiên cứu về dạy học theo chủ đề còn đƣợc đề cập nhiều trong các luận văn,
các bài tham luận của học viên và sinh viên các trƣờng Đại học.
Tác giả Trần Thị Ngọc Linh với công trình nghiên cứu “Rèn luyện năng lực học
tập cho học sinh bằng dạy học theo chủ đề trong dạy học chƣơng cảm ứng, Sinh học
11 THPT” đã đề cập đến quy trình xây dựng chủ đề nhằm rèn luyện năng lực học
tập cho học sinh, xong tác giả chƣa vận dụng nhiều các phƣơng pháp, kĩ thuật dạy
học tích cực vào việc dạy học theo chủ đề. Trong luận văn này tác giả đã xây dựng
đƣợc 03 chủ đề dạy học trong chƣơng Cảm ứng – Sinh học 11 đó là, chủ đề cảm
ứng ở thực vật, Sinh lý thần kinh của động vật, Tập tính ở động vật.

Tác giả Trần Văn Hữu với công trình nghiên cứu “Dạy học theo chủ đề và sự
vận dụng nó vào giảng dạy phần kiến thức “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT
với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin. Trong luận văn này, tác giả đã làm sáng tỏ cơ
sở lí luận của phƣơng pháp dạy học theo chủ đề, xây dựng đƣợc tiến trình dạy học
theo chủ đề và soạn thảo đƣợc bài giảng điện tử theo phƣơng pháp dạy học theo chủ
đề đối với chƣơng “chất khí” – Vật lí 10 THPT. Tuy nhiên, tác giả chƣa phân tích
làm sáng tỏ các bƣớc trong quy trình dạy học theo chủ đề.
Nhìn chung các tác giả đều chỉ ra những ƣu điểm nổi bật và triển vọng của dạy
học theo chủ đề khi áp dụng trong các nhà trƣờng.
1.1.2. Khái quát về dạy học theo chủ đề
1.1.2.1. Thế nào là dạy học theo chủ đề
Chủ đề dạy học có thể xem nhƣ là một nội dung học tập/đơn vị kiến thức tƣơng
đối trọn vẹn và có cấu trúc logic về một nội dung kiến thức nào đó trong chƣơng
trình phổ thông nhằm trang bị cho học sinh một số kiến thức, kĩ năng, năng lực nhất
định trong quá trình học tập. Chủ đề dạy học có thể là một chƣơng hoặc có thể đƣợc
kết hợp từ các bài khác nhau của một số chƣơng. Thời lƣợng của mỗi chủ đề do
giáo viên quyết định nhƣng phù hợp với khung thời lƣợng chung của kì học điều
này giúp tạo điều kiện thuận lợi cho dạy học định hƣớng năng lực.
Dạy học theo chủ đề(Themes based learning) là hình thức hình thức dạy học dựa
vào việc thiết kế chủ đề dạy học và tổ chức dạy học chủ đề đó. Giáo viên sử dụng
các phƣơng pháp dạy học tích cực, không chỉ truyền thụ kiến thức mà tập trung vào
việc hƣớng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết
các nhiệm vụ học tập. Dạy học theo chủ đề tăng cƣờng sự tích hợp kiến thức, làm
6


cho các kiến thức có mối liên hệ mạng lƣới đa chiều, tích hợp nội dung kiến thức
các ứng dụng kĩ thuật và thực tiễn đời sống làm cho nội dung học có ý nghĩa hơn,
hấp dẫn ngƣời học hơn, rèn luyện đồng thời đƣợc cả năng lực chung và năng lực
chuyên biệt.

Dạy học theo chủ đề là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và hiện
đại, ở đó giáo viên không dạy học chỉ bằng cách truyền thụ (xây dựng) kiến thức mà
chủ yếu là hƣớng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức vào giải
quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn.
Dạy học theo chủ đề là một mô hình mới cho hoạt động lớp học thay thế cho lớp
học truyền thống (với đặc trƣng là những bài học ngắn, cô lập, những hoạt động lớp
học mà giáo viên giữ vai trò trung tâm) bằng việc chú trọng những nội dung học tập
có tính tổng quát, liên quan đến nhiều lĩnh vực, với trung tâm tập trung vào học
sinh và nội dung tích hợp với những vấn đề, những thực hành gắn liền với thực tiễn.
Với mô hình này, học sinh có nhiều cơ hội làm việc theo nhóm để giải quyết những
vấn đề xác thực, có hệ thống và liên quan đến nhiều kiến thức khác nhau. Các em
thu thập thông tin từ nhiều nguồn kiến thức.
Việc học của học sinh thực sự có giá trị vì nó kết nối với thực tế và rèn luyện
đƣợc nhiêu kĩ năng hoạt động và kĩ năng sống. Học sinh cũng đƣợc tạo điều kiện
minh họa kiến thức mình vừa nhận đƣợc và đánh giá mình học đƣợc bao nhiêu và
giao tiếp tốt nhƣ thế nào. Với cách tiếp cận này, vai trò của giáo viên chỉ là ngƣời
hƣớng dẫn, chỉ bảo thay vì quản lý trực tiếp học sinh làm việc.
Dạy học theo chủ đề ở bậc trung học là sự cố gắng tăng cƣờng tích hợp kiến
thức, làm cho kiến thức có mối liên hệ mạng lƣới nhiều chiều; là sự tích hợp vào
nội dung những ứng dụng kĩ thuật và đời sống thông dụng làm cho nội dung học có
ý nghĩa hơn, hấp dẫn hơn. Một cách hoa mỹ, đó là việc “thổi hơi thở” của cuộc sống
vào những kiến thức cổ điển, nâng cao chất lƣợng “cuộc sống thật” trong các bài
học.
Chủ đề đƣợc dạy học có thể là chủ đề nội môn hoặc liên môn.
Chủ đề nội môn: bao gồm nội dung kiến thức của một chƣơng hoặc một chủ đề
tích hợp theo chiều dọc (kiến thức của một số bài khác nhau trong cùng môn học).
Chủ đề liên môn: chủ đề tích hợp ngang (tích hợp kiến thức của nhiều môn).
Với nội dung của đề tài này, chúng tôi tiến hành xây dựng chủ đề nội môn.
1.1.2.2. Ƣu thế của dạy học chủ đề so với dạy học theo cách tiếp cận truyền thống
hiện nay

Mọi sự so sánh giữa bất kì mô hình hay phƣơng pháp dạy nào cũng trở nên khập
khiễng bởi mỗi một mô hình hay phƣơng pháp đều có những ƣu thế hoặc những hạn
chế riêng có.
Tuy nhiên, nếu đặt ra vấn đề cho ngành giáo dục hiện nay là: Làm thế nào để nội
7


dung kiến thức trở nên hấp dẫn và có ý nghĩa trong cuộc sống? Làm thế nào để việc
học tập phải nhắm đến mục đích là rèn kĩ năng giải quyết vấn đề, đặc biệt là các vấn
đề đa dạng của thực tiễn? Có phải cứ phải dạy kiến thức theo từng bài thì học sinh
mới hiểu và vận dụng đƣợc kiến thức? Làm thế nào để nội dung chƣơng trình dạy
luôn đƣợc cập nhật trƣớc sự bùng nổ vũ bão của thông tin để các kiến thức của việc
học và dạy học thực sự là thế giới mới cho những ngƣời học?
Việc trả lời các câu hỏi trên đồng nghĩa với việc xác định mục tiêu giáo dục, mô
hình dạy học trong thời đại mới. Đồng thời, cũng sẽ chỉ ra cho ta thấy những lợi thế
nhất định của từng mô hình khi áp dụng vào giảng dạy.
Rõ ràng, nếu căn cứ vào việc tìm câu trả lời cho những câu hỏi này thì dạy học
theo chủ đề khi so sánh với dạy học theo cách tiếp cận truyền thống hiện nay, sẽ có
những ƣu điểm sau:
Dạy học theo cách tiếp cận
Dạy học theo chủ đề
truyền thống hiện nay
Tiến trình giải quyết vấn đề tuân theo Các nhiệm vụ học tập đƣợc giao, học
chiến lƣợc giải quyết vấn đề trong khoa sinh quyết định chiến lƣơc học tập với
học vật lý: logic, chặt chẽ, khoa học.. do sự chủ động hỗ trợ, hợp tác của giáo
giáo viên (SGK) áp đặt (GV là trung viên (HS là trung tâm).
tâm).
Nếu thành công có thể góp phần đạt tới Hƣớng tới các mục tiêu: chiếm lĩnh nội
mức nhiều mục tiêu của môn học hiện dung kiến thức khoa học, hiểu biết tiến
nay: chiếm lĩnh kiến thức mới thông qua trình khoa học và rèn luyện các kĩ năng

hoạt động, bồi dƣỡng các phƣơng thƣc tiến trình khoa học nhƣ: quan sát, thu
tƣ duy khoa học và các phƣơng pháp thập thông tin, dữ liệu; xử lý (so sánh,
nhận thức khoa học: PP thực nghiệm, PP sắp xếp, phân loại, liên hệ…thông tin);
tƣợng tự, PP mô hình, suy luận khoa suy luận, áp dụng thực tiễn.
học…)
Dạy theo từng bài riêng lẻ với một thời Dạy theo một chủ đề thống nhất đƣợc tổ
lƣợng cố định.
chức lại theo hƣớng tích hợp từ một
phần trong chƣơng trình học.
Thời lƣợng chủ đề do giáo viên sắp xếp
sao cho thống nhất với khung thời lƣợng
của kì học.
Kiến thức thu đƣợc rời rạc, hoặc chỉ có Kiến thức thu đƣợc là các khái niệm
mối liên hệ tuyến tính (một chiều theo trong một mối liên hệ mạng lƣới với
thiết kế chƣơng trình học).
nhau.
Trình độ nhận thức sau quá trình học tập Trình độ nhận thức có thể đạt đƣợc ở
thƣờng theo trình tự và thƣờng dừng lại mức độ cao: Phân tích, tổng hợp, đánh
8


ở trình độ biết, hiểu và vận dụng (giải
bài tập).
Kiến thức còn xa rời thực tiễn mà ngƣời
học đang sống do sự chậm cập nhật của
nội dung sách giáo khoa.
Kiến thức thu đƣợc sau khi học thƣờng
là hạn hẹp trong chƣơng trình, nội dung
học.

giá.

Kiến thức gần gũi với thức tiễn mà học
sinh đang sống hơn do yêu cầu cập nhật
thông tin khi thực hiện chủ đề.
Hiểu biết có đƣợc sau khi kết thúc chủ
đề thƣờng vƣợt ra ngoài khuôn khổ nội
dung cần học do quá trình tìm kiếm, xử
lý thông tin ngoài nguồn tài liệu chính
thức của học sinh.
Không thể hƣớng tới nhiều mục tiêu Có thể hƣớng tới, bồi dƣỡng các kĩ năng
nhân văn quan trọng nhƣ: rèn luyện các làm việc với thông tin, giao tiếp, ngôn
kĩ năng sống và làm việc: giao tiếp, hợp ngữ, hợp tác.
tác, quản lý, điều hành, ra quyết định
1.1.2.3. Tại sao nên quan tâm đến dạy học theo chủ đề trong tiến trình đổi mới
giáo dục hiện nay
Cần khẳng định rằng, mục tiêu giáo dục hiện nay của chúng ta đã bắt đầu chuyển
hƣớng sang chú trọng tới định hƣớng phát triển năng lực học sinh. Theo đó, chúng
ta kì vọng vào quá trình dạy học, kiểm tra đánh giá chú trọng tăng cƣờng tính vận
dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn của ngƣời học và nhờ vào quá
trình đó các năng lực đƣợc hình thành.
Sự gò bó của phân phối chƣơng trình, hạn chế sự sáng tạo của GV, GV ít có điều
kiện vận dụng các phƣơng pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực cho HS.
Mặt khác, các công văn 3535, 791, 5555 quán triệt và chỉ đạo, Bộ GD&ĐT chỉ quản
lí khung chƣơng trình và chuẩn kiến thức, kĩ năng đồng thời trao quyền cho GV
đƣợc thiết kế kế hoạch dạy học phù hợp với điều kiện địa phƣơng và đối tƣợng HS.
Nhƣ vậy, thời lƣợng mỗi chủ đề do GV tự quyết định sao cho phù hợp với khung
thời lƣợng chung của kì học. Do đó, sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc dạy học theo
định hƣớng phát triển năng lực.
Chƣơng trình giáo dục phổ thông Việt Nam hiện nay đang đƣợc thực hiện theo

từng bài/tiết trong sách giáo khoa, các nội dung đƣợc phân chia thành những đơn vị
kiến thức khá cụ thể theo từng bài học và đƣợc sắp xếp tuần tự, phù hợp với tiến
trình lĩnh hội kiến thức cho ngƣời học; cách thiết kế này rất phù hợp cho dạy học
trên lớp cũng nhƣ quản lí việc dạy học và phân phối chƣơng trình nhƣ hiện nay. Tuy
nhiên, chính sự phân chia này cũng có một số hạn chế nhất định trong quá trình dạy
học nhƣ: do cách phân chia kiến thức cụ thể làm cho các đơn vị kiến thức trong bài
mang tính độc lập tƣơng đối với nhau, kiến thức học sinh thu nhận đƣợc sẽ rời rạc,
dẫn đến việc lƣu giữ kiến thức không bền vững và việc vận dụng kiến thức vào thực
9


tiễn khó khăn. Tiếp cận dạy học theo chủ đề thông qua việc thiết kế một chủ đề dạy
học bao quát, chứa một nội dung kiến thức tƣơng đối trọn vẹn cần trang bị cho học
sinh, các kiến thức này có liên quan với nhau, tiếp cận ở các góc độ khác nhau. Giáo
viên tổ chức các hoạt động học tập cho học sinh thông qua việc giải quyết các vấn
đề, từ đó học sinh chủ động xây dựng hệ thống kiến thức chặt chẽ và gắn với thực
tiễn cuộc sống.
Tuy nhiên, trong thực tế, diện mạo đời sống xã hội không hiện diện đầy đủ ở bất
cứ bài nào trong chƣơng trình học. Nói cách khác, không thể gom hết toàn bộ xã hội
sinh động vào nội dung chƣơng trình của bất kì một môn học nào nhƣ một dạng kim
chỉ nam xuyên suốt, kinh điển, giáo điều.
Thực tế trên cho thấy, khi giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, bao gồm cả tự
nhiên và xã hội, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp hoặc liên quan
đến nhiều môn học. Vì vậy, dạy học cần phải tăng cƣờng theo hƣớng tích hợp đa
chiều, liên môn. Do đó, hệ quả là buộc chúng ta phải xây dựng các chủ đề để tiến
hành dạy học. Tất nhiên, việc xây dựng các chủ đề trong dạy học cũng không tham
vọng sẽ giải quyết việc đƣa toàn bộ thực tiễn vào chƣơng trình, thậm chí mô hình
này cũng chƣa thể tạo ra một phƣơng pháp giáo dục hoàn toàn mới, nhƣng quan
trọng hơn hết chính là nó mở đƣờng cho giáo viên và học sinh tiếp cận với kiến
thức theo một hƣớng khác. Không phải là sự thụ động mà là chủ động của học sinh.

Không phải là sự tiếp nhận kiến thức sau khi học mà có thể là ngay khi làm nhiệm
vụ học. Nó cũng không chỉ dừng ở mục tiêu “đầu vào” về kiến thức mà nó còn
hƣớng tới định hƣớng “đầu ra” (tức khả năng vận dụng kiến thức vào giải quyết
thực tiễn[4]) nhờ vào việc xác định các năng lực cần phát triển song song với những
mục tiêu về chuẩn nội dung kiến thức, kĩ năng trong chƣơng trình học.
Ngoài ra, một thực tế khác cũng đáng quan tâm: hiện nay, ít nhiều trong chƣơng
trình học (bao gồm cả trong một bộ môn theo bậc hoặc các môn khác nhau theo một
bậc) cũng có nhiều đơn vị kiến thức có tínhgiao thoa, liên hệ tƣơng đối gần
hoặc trùng lặp.
1.1.2.4. Các phƣơng pháp, kĩ thuật dạy học tích cực có thể sử dụng trong dạy học
theo chủ đề phần Sinh học tế bào – Sinh học 10 THPT
Vì không bị bó buộc nội dung và thời gian theo từng tiết học, dạy học theo chủ
đề cho phép GV sử dụng rất nhiều các phƣơng pháp, kĩ thuật dạy học tích cực để
phát triển năng lực cho HS.
Phƣơng pháp dạy học: Là bình diện trung gian, đó là các phƣơng pháp dạy học
cụ thể, các mô hình hành động. Đó là những hình thức, cách thức hành động của
giáo viên và học sinh nhằm thực hiện những mục tiêu dạy học xác định, phù hợp
với những nội dung và những điều kiện dạy học cụ thể. Một số phƣơng pháp dạy
học nhƣ:
10


Thuyết trình
Đóng vai
Đàm thoại
Phƣơng pháp kịch bản
Trình diễn
Phƣơng pháp điều phối
Làm mẫu
Nhiệm vụ thiết kế

Luyện tập
Nhiệm vụ phân tích
Thực nghiệm
Phƣơng pháp văn bản hƣớng dẫn
Thảo luận
Học theo trạm
Dự án
WebQuest
Kĩ thuật dạy học: Là khái niệm nhỏ nhất, ở bình diện vi mô, là cách thức hành
động của giáo viên và ngƣời học trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực
hiện và điều chỉnh quá trình dạy học. Các kĩ thuật dạy học chƣa phải là các phƣơng
pháp dạy học độc lập. Các kĩ thuật dạy học vô cùng phong phú về số lƣợng. Bên
cạnh những kĩ thuật dạy học thông thƣờng (đặt câu hỏi, nhận xét, trả lời, …), ngày
nay ngƣời ta còn đặc biệt chú trọng các kĩ thuật dạy học tích cực. Một số kĩ thuật
dạy học phát huy tính tích cực nhƣ:
Động não
Tia chớp
Kĩ thuật phòng tranh
Kĩ thuật 3 lần 3
Hỏi bằng phiếu
Bắn bia
Hỏi bằng điểm
Kĩ thuật ổ bi
Kĩ thuật 635
Lƣợc đồ tƣ duy
Kĩ thuật mảnh ghép
Thảo luận ủng hộ và chống đối
Nhóm lắp ghép
Điều cấm kị
Thông tin phản hồi

Chiếc ghế nóng ...
Các kĩ thuật dạy học tích cực là những kĩ thuật dạy học có ý nghĩa đặc biệt trong
việc khuyến khích sự tham gia của ngƣời học vào quá trình dạy học, kích thích tƣ
duy, sự sáng tạo và cộng tác làm việc của ngƣời học.
Có thể kể đến một số phƣơng pháp, kĩ thuật dạy học tích cực nhƣ: dạy học dự án,
kĩ thuật mảnh ghép, lƣợc đồ tƣ duy, …
* Dạy học dự án:
Là kiểu tổ chức hoạt động dạy học, trong đó học sinh chiếm lĩnh kiến thức, hình
thành kĩ năng thông qua việc tạo ra một sản phẩm cụ thể.
Tùy theo mức độ yêu cầu về quy mô, tính sáng tạo của sản phẩm mà tạo ra một
cơ hội rộng hay hẹp cho học sinh trong việc xây dựng kiến thức, đặc biệt là các kiến
thức liên môn và phát triển các kĩ năng của học sinh.
Qua dạy học dự án, học sinh còn đƣợc rèn luyện các kĩ năng sống cần thiết cho
hoạt động nghề nghiệp trong tƣơng lai, góp phần quan trọng để hình thành mục tiêu

11


về hình thành năng lực.
Khái niệm:
Dạy học dự án là một phƣơng pháp dạy học, trong đó ngƣời học thực hiện một
nhiệm vụ phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực tiễn. Nhiệm vụ này đƣợc
thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục
đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều khiển, đánh giá quá
trình và kết quả thực hiện. Kết quả dự án là những sản phẩm có thể trình bày, giới
thiệu.
Quy trình xây dựng:
Bước 1: Xác định chủ đề. Các chủ đề thƣờng gắn liền giữa lí thuyết và thực tiễn để
tạo đƣợc các sản phẩm.
Bước 2: Lập sơ đồ nội dung của chủ đề. Để xác định các nội dung cốt lõi của dự án.

Bước 3: Dự trù các hoạt động học tập. Lập kế hoạch hoạt động cần tiến hành, các
bƣớc cần thực hiện.
Bước 4: Xây dựng bộ câu hỏi định hƣớng. Để đánh giá kết quả thực hiện của dự án
cũng nhƣ xác định trọng tâm của dự án.
Bước 5: Dự trù đánh giá. Xác định đánh giá cái gì bằng công cụ gì? Đánh giá nhƣ
thế nào? Mức độ đạt đƣợc là gì?
Quy trình tổ chức dạy học theo dự án:
Trong dạy học theo dự án, học sinh phải thực hiện các nội dung, các hoạt động
theo các bƣớc sau:
Bước 1: Xây dựng nhóm học tập. Học sinh dƣới sự hƣớng dẫn của giáo viên sẽ tổ
chức hình thành các nhóm học tập của mình theo cách thức phù hợp với dự án và
tâm lí học sinh.
Bước 2: Xác định kế hoạch thực hiện dự án. Mỗi nhóm tự xác định mục tiêu và kế
hoạch thực hiện của nhóm. Thiết kế bảng kế hoạch với các nội dung cần thực hiện
để hoàn thành dự án, càng chi tiết cụ thể càng tốt.
Các nội dung xây dựng thực hiện dự án thƣờng có thể là:
- Sƣu tầm các tài liệu liên quan đến dự án.
- Điều tra, khảo sát thực trạng để thu thập thông tin liên quan.
- Thảo luận nhóm, thực hiện các nhiệm vụ để tạo sản phẩm.
- Viết báo cáo.
- Báo cáo và đánh giá.
Bước 3: Phân công nhiệm vụ. Từ bảng kế hoạch, nhóm trƣởng và các thành viên
thảo luận về việc phân công nhiệm vụ, các sản phẩm cần hoàn thành cùng thời
lƣợng và thời gian hoàn thành.
Bước 4: Thực hiện kế hoạch thực hiện dự án. Theo kế hoạch và phân công nhiệm
vụ, các thành viên thực hiện nhiệm vụ và xây dựng sản phẩm. Sản phẩm có thể là
12


vật chất, có thể là bài báo cáo, bài thuyết trình trình chiếu, …

Bước 5: Viết báo cáo và báo cáo kết quả.
Bước 6: Đánh giá kết quả thực hiện dự án.
Ƣu điểm của dạy học dự án:
Thông qua việc thực hiện dự án học tập, học sinh sẽ hình thành và phát triển
đƣợc nhiều năng lực nhƣ năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực tự học,
năng lực hợp tác, năng lực giao tiếp, năng lực công nghệ và truyền thông, năng lực
vận dụng kiến thức vào thực tiễn, …
* Kĩ thuật mảnh ghép:
Khái niệm:
Kĩ thuật mảnh ghép là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập hợp tác kết hợp giữa cá
nhân, nhóm và liên kết giữa các nhóm nhằm giải quyết một nhiệm vụ phức hợp.
Quy trình thực hiện:
Kĩ thuật này đƣợc thực hiện qua hai vòng gồm các nhóm chuyên gia (vòng 1) và
nhóm hợp tác (vòng 2) nhƣ hình dƣới đây:

* Lược đồ tư duy:
Khái niệm:
Lƣợc đồ tƣ duy (bản đồ tƣ duy) là một sơ đồ nhằm trình bày một cách rõ ràng
những ý tƣởng mang tính kế hoạch hay kết quả làm việc của cá nhân hay nhóm về
một chủ đề. Lƣợc đồ tƣ duy có thể viết trên giấy, trên bảng trong, trên bảng chính
hay thực hiện trên máy tính.
Cách làm:
- Viết tên chủ đề ở trung tâm, hay vẽ một hình ảnh phản ánh chủ đề.
- Từ chủ đề trung tâm, vẽ ra các nhánh chính. Trên mỗi nhánh chính viết một
khái niệm, phản ánh một nội dung lớn của chủ đề, viết bằng chữ in hoa.
Nhánh và chữ viết trên đó đƣợc viết và vẽ cùng một màu. Nhánh chính đó
đƣợc nối với chủ đề trung tâm. Chỉ sử dụng những thuật ngữ quan trọng để
viết trên các nhánh.
- Từ mỗi nhánh chính vẽ tiếp các nhánh phụ để viết tiếp những nội dung thuộc
nhánh đó. Các chữ trên nhánh phụ đƣợc viết bằng chữ in thƣờng.

- Tiếp tục nhƣ vậy ở các nhánh phụ tiếp theo.
13


Ứng dụng của lƣợc đồ tƣ duy:
Lƣợc đồ tƣ duy đƣợc ứng dụng trong nhiều tình huống khác nhau nhƣ:
- Tóm tắt nội dung, ôn tập một chủ đề;
- Trình bày tổng quan một chủ đề;
- Chuẩn bị ý tƣởng cho một báo cáo hay buổi nói chuyện, bài giảng;
- Thu thập, sắp xếp các ý tƣởng;
- Ghi chép khi nghe bài giảng.
* Kĩ thuật động não:
Khái niệm:
Động não là một kĩ thuật nhằm huy động những tƣ tƣởng mới mẻ, độc đáo về
một chủ đề của các thành viên trong nhóm thảo luận. Các thành viên đƣợc cổ vũ
tham gia một cách tích cực, không hạn chế các ý tƣởng nhằm tạo ra “cơn lốc” các ý
tƣởng.
Quy tắc của động não:
- Không đánh giá và phê phán trong quá trình thu thập ý tƣởng của các thành
viên;
- Liên hệ với những ý tƣởng đã đƣợc trình bày;
- Khuyến khích số lƣợng các ý tƣởng;
- Cho phép sự tƣởng tƣợng và liên tƣởng.
Các bƣớc tiến hành:
- Ngƣời điều phối dẫn nhập vào chủ đề và xác định rõ một vấn đề;
- Các thành viên đƣa ra những ý kiến của mình: trong khi thu thập ý kiến
không đánh giá, nhận xét nhằm huy động nhiều ý kiến tiếp nối nhau;
- Kết thúc việc đƣa ra ý kiến;
- Đánh giá:
+ Lựa chọn sơ bộ các suy nghĩ;

+ Đánh giá những ý kiến đã lựa chọn;
+ Rút ra kết luận hành động.
Ứng dụng:
- Dùng trong giai đoạn nhập đề vào một chủ đề;
- Tìm các phƣơng án giải quyết vấn đề;
- Thu thập các khả năng lựa chọn và ý nghĩ khác nhau.
1.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Thực trạng việc dạy học theo chủ đề trong dạy học Sinh học
Để phục vụ cho đề tài tôi đã tìm hiểu thực trạng dạy học môn Sinh học ở một số
trƣờng THPT trên địa bàn tỉnh Lào Cai trong năm học 2016 – 2017. Tôi đã tiến
hành dự giờ, trao đổi với giáo viên bộ môn, điểu tra, khảo sát về tình hình dạy học
Sinh học theo chủ đề bằng phiếu điều tra.
14


1.2.1.1. Về phía giáo viên
Kết quả khảo sát về tình hình sử dụng dạy học theo chủ đề trong dạy học cấp
THPT của 40 GV thuộc 4 trƣờng THPT trên địa bàn tỉnh Lào Cai và các thầy cô ở
các tỉnh khác nhau cùng tham dự khóa học cao học K25 – Lí luận và phƣơng pháp
dạy học Sinh học tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội.
Về việc tiếp cận dạy học theo chủ đề thì tất cả các giáo viên đều đƣợc tập huấn
và đã vận dụng trong giảng dạy.
Bảng 1.1. Kết quả điều tra về vai trò của dạy học theo chủ đề trong dạy học cấp
THPT
STT Nội dung điều tra
Số
Tỉ lệ
lƣợng
%
1

Thầy (cô) có thực hiện việc dạy học theo chủ đề trong
dạy học Sinh học cấp THPT
Có
40
100
Không
0
0
2
Thầy (cô) có thƣờng xuyên tổ chức dạy học theo chủ đề
cho học sinh không?
Rất thƣờng xuyên
8
20
Thƣờng xuyên
12
30
Thỉnh thoảng
20
50
Chƣa bao giờ
0
0
3
Theo thầy (cô) việc thiết kế các chủ đề trong dạy học
Sinh học có vai trò nhƣ thế nào?
Rất quan trọng
26
65
Bình thƣờng

12
30
Không quan trọng
2
5
4
Theo thầy (cô) dạy học theo chủ đề phát huy nhận thức
của học sinh ở mức độ nào?
Biết
40
100
Hiểu
40
100
Vận dụng
34
85
Liên hệ
35
87,5
Dự đoán
15
37,5
Chứng minh
25
62,5
Đề xuất
5
12,5
5

Thầy (cô) lựa chọn chủ đề để xây dựng dựa trên:

15


Dựa vào tên chƣơng, phần trong sách giáo khoa
40
100
Dựa vào mức độ nhận thức của cá nhân
15
37,5
Dựa vào kinh nghiệm cá nhân
20
50
Dựa vào nội dung kiến thức của chƣơng, phần, mức độ 40
100
nhận thức của học sinh và điều kiện nhà trƣờng
6
Mức độ tích cực của học sinh khi tham gia dạy học theo
chủ đề:
21
52,5
Rất tích cực
Bình thƣờng
14
35
Không tích cực
5
12,5
Kết quả điều tra cho thấy, đa số giáo viên đã đƣợc tiếp cận dạy học theo chủ đề

(100%) và cho rằng dạy học theo chủ đề phát huy khả năng nhận thức của HS ở các
mức độ từ thấp đến cao biết (100%), hiểu (100%), vận dụng (85%), liên hệ (87,5%).
Đa số thầy cô cho rằng, việc thiết kế và tổ chức dạy học theo chủ đề có vai trò rất
quan trọng (65%). Tuy nhiên, mốt số ít GV còn xem viêc dạy học theo chủ đề theo
hình thức (5%) và chƣa tích cực hóa đƣợc ngƣời học (12,5%).
1.2.1.2. Về phía học sinh
Thông qua công tác dự giờ, trao đổi với GV và HS, tôi tiến hành phiếu điều tra
đối với 200 HS khối 10 ở trƣờng THPT số 4 Văn Bàn, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào
Cai, chúng tôi thu đƣợc kết quả nhƣ sau:
Bảng 1.2. Kết quả điều tra về vai trò của dạy học theo chủ đề trong dạy học cấp
THPT
STT
Nội dung điều tra
Số lƣợng Tỉ lệ %
1
Giáo viên bộ môn Sinh học lớp em có tổ chức dạy
học theo chủ đề không?
Có
160
80
Không
40
20
2
Theo em, dạy học theo chủ đề có vai trò nhƣ thế
nào?
Rất quan trọng
155
77,5
Bình thƣờng

40
20
Không quan trọng
5
2,5
3
Theo em, dạy học theo chủ đề phát huy đƣợc khả
năng nhận thức của em ở mức độ nào?
Tái hiện
150
75
Ghi nhớ
150
75
Hiểu
163
81,5

16


Vận dụng
142
71
Phân tích
140
70
Tổng hợp
132
66

Đánh giá
125
62,5
4
Theo em, dạy học theo chủ đề có phù hợp để hƣớng
dẫn học sinh tự học không?
Rất phù hợp
130
65
Bình thƣờng
45
22,5
Không phù hợp
25
12,5
5
Mức độ hứng thú của em khi tham gia dạy học theo
chủ đề?
Rất hứng thú
145
72,5
Bình thƣờng
40
20
Không hứng thú
15
7,5
Qua kết quả điều tra, chúng tôi nhận thấy:
Chủ đề ở mỗi chƣơng, mỗi phần có vai trò rất quan trọng trong quá trình dạy học
(77,5%). Đa số các em đều cho rằng, dạy học theo chủ đề có thể phát huy nhận thức

của HS ở nhiều mức độ khác nhau nhƣ: tái hiện (75%), ghi nhớ (75%), hiểu
(81,5%), vận dụng (70%), phân tích (71%).
Phần lớn các em rất hứng thú với việc dạy học theo chủ đề và dạy học theo chủ đề
rất phù hợp để hƣớng dẫn HS tự học ở nhà (65%).
Tuy nhiên, một số HS còn chƣa hiểu thế nào là dạy học theo chủ đề, hay một số
HS không hứng thú với chủ đề GV đƣa ra (7,5%).
1.2.2. Phân tích nguyên nhân của thực trạng
1.2.2.1. Nguyên nhân khách quan
Xây dựng các hoạt động học tập theo chủ đề là một trong những cách thức mới
đối với hầu hết giáo viên và học sinh. Giáo viên ở nhiều nơi chƣa đƣợc tập huấn về
dạy học theo chủ đề nên chƣa hiểu rõ về vai trò, bản chất cũng nhƣ quy trình xây
dựng, thiết kế và tổ chức các hoạt động theo chủ đề.
Hầu hết các trƣờng vẫn duy trì mô hình dạy học theo đúng phân phối chƣơng
trình, giáo viên lên lớp đúng số tiết, đúng bài theo quy định. Thời gian 1 tiết không
đủ để tổ chức các hoạt động học tập theo chủ đề dẫn đến nếu có sử dụng các
phƣơng pháp học tập tích cực thì cũng mang tính hình thức, kém hiệu quả.
Điều kiện cơ sở vật chất nhà trƣờng cũng là một trong các nguyên nhân khiến
dạy học theo chủ đề khó thực hiện đồng bộ và thƣờng xuyên.
1.2.2.2. Nguyên nhân chủ quan
* Về phía giáo viên:
- Do giáo viên chƣa nắm đƣợc vai trò, bản chất cũng nhƣ quy trình thiết kế và tổ
17


chức dạy học theo chủ đề.
- Sự hiểu biết về các phƣơng pháp dạy học tích cực, kĩ thuật dạy học tích cực còn
hạn chế dẫn đến việc sử dụng rời rạc, không thƣờng xuyên, thiếu tính hệ thống.
- Một số giáo viên còn ngại thay đổi.
* Về phía học sinh:
- Khả năng vận dụng của học sinh còn hạn chế.

- Học sinh đã quen với phƣơng pháp dạy học truyền thống trong một thời gian dài
nên khi tiếp cận với các phƣơng pháp, kĩ thuật dạy học mới học sinh còn lung túng,
chất lƣợng lĩnh hội và ứng dụng kiến thức chƣa cao.

18


Kết luận chƣơng 1
Qua việc nghiên cứu tổng quan, chúng tôi đƣa ra đƣợc những nét nổi bật của dạy
học theo chủ đề cũng nhƣ ƣu điểm của dạy học theo chủ đề so với dạy học truyền
thống. Đồng thời tôi đã tiến hành phân tích cấu trúc nội dung phần Sinh học tế bào
– Sinh học 10 THPT và đặc điểm tâm sinh lí của học sinh. Đây là những định
hƣớng quan trọng trong việc tiếp tục nghiên cứu, thiết kế và tổ chức dạy học theo
chủ đề cho học sinh trong phần Sinh học tế bào – Sinh học 10 THPT.
Ngoài ra, chúng tôi tiến hành điều tra việc tiếp cận chủ đề dạy học của giáo viên
và học sinh. Kết quả cho thấy, đa số giáo viên đã tiếp cận và nhận thức đƣợc vai trò,
tầm quan trọng của việc dạy học theo chủ đề nhằm góp phần nâng cao năng lực cho
học sinh. Nhƣng việc dạy học theo chủ đề chƣa đƣợc diễn ra thƣờng xuyên và hiệu
quả. Vậy, nghiên cứu và triển khai đề tài “Thiết kế và tổ chức các chủ đề phần Sinh
học tế bào – Sinh học 10 THPT” là có ý nghĩa và vận dụng đƣợc ở các trƣờng
THPT.

19