Quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã quảng yên, tỉnh quảng ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
–––––––––––––––––

NGUYỄN THỊ BẢO YẾN

QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN
MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC ĐA VĂN HÓA
Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ QUẢNG YÊN,
TỈNH QUẢNG NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2016
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
–––––––––––––––––

NGUYỄN THỊ BẢO YẾN

QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN
MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC ĐA VĂN HÓA
Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ QUẢNG YÊN,
TỈNH QUẢNG NINH
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 60.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Hà Lan

THÁI NGUYÊN - 2016
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn
khoa học của TS. Nguyễn Thị Hà Lan. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong
luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác
và thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, tháng 9 năm 2016
Tác giả

Nguyễn Thị Bảo Yến

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

i


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban giám
hiệu, khoa sau đại học, Ban chủ nhiệm, quý Thầy, Cô giáo khoa Quản lý giáo dục
trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên và quý Thầy, Cô giáo trực tiếp giảng dạy.

Tác giả xin chân thành cảm ơn: Phòng Giáo dục Thị xã Quảng Yên, các trường
THPT trên địa bàn thị xã đã tạo mọi điều kiện thuận lợi trong suốt thời gian thực
hiện luận văn tốt nghiệp.
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Cô hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Hà Lan.
Cô đã luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành
luận văn.
Tác giả cảm ơn tập thể lớp cao học K22 chuyên ngành Quản lý giáo dục trường
ĐHSP Thái Nguyên đã đóng góp ý kiến trong quá trình học tập và thực hiện luận văn.
Cuối cùng, xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, người thân, bạn bè và đồng
nghiệp đã giúp đỡ, động viên tác giả để hoàn thành luận văn này.

Tác giả

Nguyễn Thị Bảo Yến

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...........................................................................iv
DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................ v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ......................................................................................vi
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................. 2
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ........................................................................... 2
4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................... 2

6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 3
7. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................... 3
8. Cấu trúc luận văn ....................................................................................................... 4
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG
GIÁO DỤC ĐA VĂN HÓA Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .............. 5
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ................................................................................. 5
1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới .............................................................. 5
1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ................................................................ 9
1.2. Một số khái niệm công cụ ..................................................................................... 10
1.2.1. Phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ........................................................ 10
1.2.2. Quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa. ......................................... 17
1.3. Những vấn đề cơ bản về phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở
trường THPT ............................................................................................................... 17
1.3.1. Mục tiêu phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ......................................... 17
1.3.2.Nội dung phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ......................................... 18
1.3.3. Các con đường phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ............................... 20
1.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ............. 24
1.4. Quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ............. 27
1.4.1. Lập kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iii


trường THPT ................................................................................................................ 27
1.4.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn
hóa ở các trường THPT ............................................................................................... 28
1.4.3. Chỉ đạo thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn
hóa ở các trường THPT ............................................................................................... 30
1.4.4. Đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo
dục đa văn hóa ở các trường THPT ............................................................................. 31

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa
ở các trường THPT ...................................................................................................... 32
1.5.1. Quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, các cấp quản lý về phát triển môi
trường giáo dục đa văn hóa .......................................................................................... 32
1.5.2. Năng lực quản lý của hiệu trưởng nhà trường ................................................... 33
1.5.3. Năng lực và phẩm chất sư phạm của giáo viên trong tổ chức hoạt động
giáo dục đa văn hóa cho học sinh ................................................................................ 33
1.5.4. Yếu tố học sinh .................................................................................................. 33
1.5.5. Yếu tố truyền thống văn hóa, đời sống kinh tế, xã hội của địa phương ............ 33
1.5.6. Sự phối hợp của các lực lượng giáo dục ............................................................ 34
Kết luận chương 1 ........................................................................................................ 35
Chương 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN MÔI
TRƯỜNG GIÁO DỤC ĐA VĂN HÓA Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ
QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH ..................................................................... 36
2.1. Khái quát về các trường THPT thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh ................ 36
2.1.1. Khái quát vị trí địa lý, tình hình kinh tế - xã hội tại thị xã Quảng Yên ............. 36
2.1.2.Khái quát về tình hình giáo dục và đào tạo tại các trường THPT thị xã
Quảng Yên .................................................................................................................. 37
2.1.3. Khái quát quá trình khảo sát .............................................................................. 39
2.2. Thực trạng phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị
xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh ............................................................................... 42
2.2.1. Thực trạng mục tiêu phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các
trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................................................. 42
2.2.2. Thực trạng nội dung phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các
trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................................................. 44
2.2.3. Thực trạng các con đường phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv


trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................................................. 47

2.2.4. Thực trạng những hoạt động của nhà trường và đội ngũ giáo viên thực hiện
để phát triển môi trường GD đa văn hóa ..................................................................... 49
2.2.5. Yêu cầu đối với cán bộ, giáo viên để quản lý, phát triển môi trường giáo
dục đa văn hóa ............................................................................................................. 50
2.2.6. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển môi trường giáo dục đa
văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ........................................................... 51
2.3. Thực trạng công tác quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các
trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................................................. 53
2.3.1. Thực trạng công tác lập kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo dục đa
văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ........................................................... 53
2.3.2. Thực trạng công tác tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi
trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ............................ 56
2.3.3. Thực trạng công tác chỉ đạo thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi
trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ............................ 58
2.3.4. Thực trạng công tác kiểm tra, đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch quản lý
phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên .... 60
2.4. Đánh giá chung về công tác quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn
hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................................. 63
2.4.1. Ưu điểm ............................................................................................................. 63
2.4.2. Những hạn chế ................................................................................................... 64
Kết luận chương 2 ........................................................................................................ 66
Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG GIÁO
DỤC ĐA VĂN HÓA Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ QUẢNG YÊN,
TỈNH QUẢNG NINH ................................................................................................ 67
3.1. Nguyên tắc xây dựng biện pháp ........................................................................... 67
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính phù hợp ..................................................................... 67
3.1.2. Nguyên tắc tính kế thừa và phát triển ................................................................ 67
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ....................................................................... 67
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ..................................................................... 68
3.2. Biện pháp quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường

THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ................................................................. 68
3.2.1. Biện pháp 1: Xây dựng danh mục các hoạt động và nội dung giáo dục môi
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v


trường đa văn hóa cho học sinh trong kế hoạch năm học............................................ 68
3.2.2. Biện pháp 2: Bồi dưỡng, rèn luyện và nâng cao nhận thức cho các lực
lượng sư phạm - xã hội về giáo dục môi trường đa văn hóa ....................................... 73
3.2.3. Biện pháp 3: Nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên đáp ứng yêu cầu phát
triển môi trường giáo dục đa văn hóa trong nhà trường .............................................. 77
3.2.4. Biện pháp 4: Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá và thông tin, truyền
thông trong công tác phát triển môi trường đa văn hóa nhà trường ............................ 79
3.2.5. Biện pháp 5: Huy động các nguồn lực để nhà trường THPT phát triển văn
hóa lành mạnh và hiệu quả .......................................................................................... 81
3.2.6. Biện pháp 6: Tích hợp giáo dục đa văn hóa trong dạy học ............................... 85
3.2.7. Biện pháp 7: Đổi mới, sáng tạo các hình thức sinh hoạt tập thể trong nhà trường,
xây dựng văn hóa học đường phù hợp với giáo dục đa văn hóa....................................... 87
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ........................................................................... 90
3.4. Khảo sát mức độ cần thiết và tính khả thi ............................................................ 91
3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ...................................................................................... 91
3.4.2. Nội dung, đối tượng khảo nghiệm ..................................................................... 91
3.4.3. Phương pháp thăm dò ........................................................................................ 91
3.4.4. Kết quả thăm dò ................................................................................................. 92
Kết luận chương 3 ........................................................................................................ 96
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................ 97
1. Kết luận .................................................................................................................... 97
2. Khuyến nghị ............................................................................................................. 98
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................100
PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BGH

: Ban giám hiệu

CB

: Cán bộ

CBQL

: Cán bộ quản lý

CNH-HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa
CSVC

: Cơ sở vật chất

GD

: Giáo dục

GD&ĐT

: Giáo dục và đào tạo

GV

: Giáo viên

GVCN

: Giáo viên chủ nhiệm

HĐGD

: Hội đồng giáo dục

HS

: Học sinh

MTSP

: Môi trường sư phạm

NT

: Nhà trường

QL

: Quản lý

QLGD

: Quản lý giáo dục

TDTT

: Thể dục thể thao

THPT

: Trung học phổ thông

TK

: Thống kê

VHNT

: Văn hóa nhà trường

XHCN

: Xã hội chủ nghĩa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Chất lượng giáo dục THPT từ 2012 - 2015................................................. 38
Bảng 2.2. Kết quả hạnh kiểm của học sinh THPT năm học 2014-2015 ..................... 38
Bảng 2.3. Kết quả học lực của học sinh THPT năm học 2014 - 2015 ........................ 39
Bảng 2.4. Thực trạng mục tiêu phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các

trường THPT .............................................................................................. 42
Bảng 2.5. Thực trạng nội dung phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các
trường THPT .............................................................................................. 45
Bảng 2.6. Thực trạng các con đường phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở
các trường THPT ........................................................................................ 47
Bảng 2.7. Thực trạng những hoạt động của nhà trường và đội ngũ giáo viên thực
hiện để phát triển môi trường GD đa văn hóa ............................................ 49
Bảng 2.8. Thực trạng yêu cầu đối với cán bộ, giáo viên để quản lý, phát triển môi
trường giáo dục đa văn hóa ........................................................................ 50
Bảng 2.9. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển môi trường giáo dục đa
văn hóa ở các trường THPT ....................................................................... 52
Bảng 2.10. Thực trạng công tác lập kế hoạch quản lý phát triển môi trường giáo
dục đa văn hóa ở các trường THPT............................................................ 54
Bảng 2.11. Thực trạng công tác tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý phát triển
môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ................................. 56
Bảng 2.12. Thực trạng công tác chỉ đạo thực hiện kế hoạch quản lý phát triển môi
trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ........................................ 58
Bảng 2.13. Thực trạng công tác đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch quản lý
phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT ................ 60
Bảng 2.14. Thực trạng những khó khăn mà đồng chí thường gặp trong quản lý,
phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa hiện nay .................................. 62
Bảng 3.1. Khảo nghiệm tính cần thiết biện pháp......................................................... 92
Bảng 3.2. Khảo nghiệm tính khả thi biện pháp ........................................................... 93
Bảng 3.3. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp .............. 94
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Khảo nghiệm tính cần thiết biện pháp..................................................... 93
Biểu đồ 3.2. Khảo nghiệm tính khả thi biện pháp ....................................................... 94

Biểu đồ 3.3. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp .......... 95

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong thời đại toàn cầu hóa hiện nay, mỗi quốc gia, dân tộc đều có điều kiện
để phát triển song cũng đứng trước không ít nguy cơ, thách thức mới. Điều đó đặt ra
yêu cầu mới đối với Việt Nam nói chung và con người Việt Nam nói riêng. Để có thể
hội nhập và chung sống trong một thế giới đa sắc tộc, đa văn hóa thì con người Việt
Nam trước tiên phải là sự kết tinh của văn hóa Việt Nam mà giá trị cao nhất lòng yêu
nước, lòng tự tôn, tự cường dân tộc, gắn kết với các đức tính nhân ái, trọng nghĩa
tình, tinh thần ham học hỏi, cần cù, sáng tạo trong lao động…
Tuy nhiên, giữ gìn bản sắc phải dựa trên cơ sở vừa kế thừa, vừa không ngừng
tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Trong quá trình toàn cầu hóa, các sản phẩm phi
văn hóa cũng dễ dàng thâm nhập, đe dọa nền văn hóa nước ta. Vì vậy, con người Việt
Nam không chỉ nhanh nhạy trong nhận thức mà cần phải hết sức thận trọng, bản lĩnh
và tỉnh táo. Có như vậy, người Việt Nam mới đáp ứng được yêu cầu phát triển của
đất nước, mới có thể hội nhập trong môi trường đa sắc tộc, đa văn hóa.
Trong giáo dục THPT, bên cạnh việc thực hiện mục tiêu giáo dục bậc học, cấp
học, đòi hỏi chú trọng quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa nhằm xây
dựng những con người phát triển toàn diện về đức, trí, thể, mĩ, không chỉ am hiểu
những giá trị văn hóa truyền thống, bản sắc dân tộc Việt mà còn phải biết sống và làm
việc trong xã hội hiện đại, trong xu thế hội nhập với những con người không cùng sắc
tộc, không cùng văn hóa.
Thực tế trong các nhà trường THPT nói chung, các trường THPT thị xã Quảng
Yên - tỉnh Quảng Ninh nói riêng, quản lý giáo dục đa văn hóa bước đầu có những
điểm khởi sắc: Cán bộ quản lý, giáo viên đã quan tâm đến công tác giáo dục môi
trường đa văn hóa, tổ chức những phong trào thi đua gắn với giáo dục đa văn hóa,

học sinh có thái độ tôn trọng, biết bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa. Tuy nhiên
trong quá trình quản lý và phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường
THPT vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế.
Với những lý do trên, tôi chọn đề tài “ Quản lý phát triển môi trường giáo dục
đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh” làm nội dung
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 1


nghiên cứu luận văn cao học Quản lý giáo dục. Thông qua việc nghiên cứu cơ sở lý
luận và đánh giá thực trạng nhà trường, tôi mong muốn đề xuất một số biện pháp
nhằm khắc phục những hạn chế trong quản lý môi trường giáo dục đa văn hóa. Từ đó
nâng cao hiệu quả giáo dục trong nhà trường THPT hiện nay.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về môi trường giáo dục đa văn hóa và quản lý
phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa cùng với việc nghiên cứu thực trạng vấn đề
ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh, từ đó đề xuất các biện pháp
quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa trong nhà trường.
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn
hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh
3.2. Khách thể nghiên cứu: Quá trình quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn
hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh
4. Giả thuyết khoa học
Việc quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa cho học sinh THPT ở
thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh đã được chú trọng thực hiện và đạt được một số
hiệu quả nhất định nhưng bên cạnh đó còn tồn tại một số hạn chế. Nếu đề xuất được
các biện pháp quản lý phát triền môi trường giáo dục đa cho học sinh các trường
THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh một các hợp lý và được thực hiện đồng bộ
thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục học sinh THPT, phù hợp với xã hội phát
triển và hội nhập.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn
hóa ở các trường THPT.
- Phân tích thực trạng công tác quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn
hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh.
- Đề xuất một số biện pháp quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa
cho các trường THPT.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 2


6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
6.1. Giới hạn vấn đề nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu các biện pháp quản lý, phát triển môi trường giáo dục đa văn
hóa cho học sinh các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh
6.2. Giới hạn khảo sát
Đề tài tiến hành khảo sát đối với 200 CBQL và giáo viên của 5 trường THPT
thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh.
6.3. Giới hạn thời gian nghiên cứu
Đề tài chủ yếu khảo sát thực trạng quản lý phát triển môi trường giáo dục đa
văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh trong 3 năm học gần
đây (từ 2012 đến 2015)
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Chúng tôi sử dụng nhóm phương pháp này nhằm thu thập các thông tin khoa
học, các tài liệu về những quan điểm xung quanh vấn đề.
7.1.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu
Nhằm phân tích và tổng hợp các tài liệu khoa học phục vụ cho việc nghiên cứu
vấn đề.
7.1.2. Phương pháp phân loại tài liệu
Nhằm sắp xếp các tài liệu khoa học, văn bản chỉ đạo thành hệ thống lý luận

logic chặt chẽ theo từng mặt, từng đơn vị kiến thức, từng vấn đề khoa học.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1. Phương pháp điều tra bằng anket
- Mục đích: Thu thập ý kiến về giáo dục y đức và quản lý hoạt động giáo dục y
đức cho sinh viên trường Cao đẳng Y tế Thái Nguyên
- Các phiếu điều tra - phiếu hỏi dành cho cán bộ quản lý và giáo viên các
trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh về thực trạng quản lý phát triển
môi trường giáo dục đa văn hóa và các biện pháp quản lý phát triển môi trường giáo
dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh quảng Ninh.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 3


7.2.2. Phương pháp quan sát
- Quan sát các hoạt động quản lý môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường
THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh từ đó đưa ra đánh giá, kết luận về thực
trạng và đề xuất các biện pháp có tính hiệu quả về quản lý phát triển môi trường giáo
dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh nói riêng và
các trường THPT nói chung.
7.2.3. Phương pháp chuyên gia
- Sử dụng hỏi 1 hay nhóm người về một vấn đề mà người này biết rõ về nó, là
chuyên gia. Điều quan trọng là nhóm các chuyên gia này có sự thảo luận trước khi
đưa ra ý kiến bản thân và biết được kết quả của đối phương.
7.2.4. Phương pháp phỏng vấn
- Thông qua việc phỏng vấn, trò chuyện, trao đổi trực tiếp với một số đối tượng cụ
thể (CBQL, GV) để thu thập thêm thông tin về thực trạng quản lý phát triển môi trường
giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh.
7.3. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng các công thức toán thống kê để xử lý số liệu thu được trong đề tài.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục luận văn

gồm có 3 chương sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận của quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn
hóa ở các trường THPT
Chương 2: Thực trạng quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở
các trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh.
Chương 3: Biện pháp quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các
trường THPT thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 4


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC
ĐA VĂN HÓA Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
Môi trường luôn có ảnh hưởng to lớn đến sự phát triển mọi mặt của con người.
Những ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp, trước mắt hay lâu dài của môi trường đến
cuộc sống con người đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học. Ảnh hưởng của
môi trường đến năng suất lao động được các nhà tâm lý học lao động nghiên cứu tập
trung vào môi trường vi mô, những điều kiện như: nhiệt độ, màu sắc, âm thanh,
khung cảnh, mối quan hệ liên nhân cách của nhóm nhỏ; những yếu tố điều kiện, hoàn
cảnh trên đây tác động mạnh đến chất lượng công việc. Điều đó giúp cho việc thiết kế
môi trường vi mô, tổ chức quản lý sản xuất để đạt được năng suất cao nhất.
1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới
Ảnh hưởng của môi trường đến sự phát triển nhân cách con người được các
nhà Giáo dục học quan tâm từ lâu. Mỗi dân tộc trên thế giới không chỉ khác nhau về
lãnh thổ, về thể chế nhà nước, trình độ sản xuất, khoa học kỹ thuật... mà còn khác
nhau chủ yếu ở những giá trị văn hóa. Trong thời đại toàn cầu hóa và CNH-HĐH,
những nước phát triển hết sức quan tâm đến việc giáo dục giá trị bản sắc văn hóa và
đa văn hóa cho người học, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Khái niệm giáo dục đa văn hóa xuất hiện sớm nhất ở Hoa Kỳ từ năm 1960
cùng với phong trào đấu tranh cho quyền công dân. Sau đó khái niệm này được hiểu
theo quan điểm toàn cầu. Suốt mấy thập niên qua, nhiều tác giả các nhà nghiên cứu,
tổ chức giáo dục đã đưa ra nhiều định nghĩa về giáo dục đa văn hóa. Có thể kể đến
một số nghiên cứu dưới đây:
Đa văn hóa là một hiện tượng xã hội có từ thuở xa xưa. Khi có các nền văn
hóa tiếp xúc và tiếp biến với nhau thì sẽ xảy ra hiện tượng đa văn hóa. Nhưng đa văn
hóa trở thành một lý thuyết, thậm chí một cương lĩnh cho hành động thì phải đến xã
hội hiện nay của chúng ta. Trước hết nó bắt nguồn từ xã hội đa văn hóa của Bắc Mỹ
(Hoa Kỳ và Canada) giữa những năm 60 TK XX. Vào thời đó, nhằm đem lại một giải
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 5


pháp cho các xung đột ngôn ngữ Pháp - Anh, các giới cầm quyền liên bang ở Ottawa
công khai nói lên ý định thừa nhận bản chất đa văn hóa của xã hội Canada. Cương
lĩnh ấy đã được Pierre Eliiot Trudeau (thủ tướng Canada hồi đó) theo đuổi trong
những năm 70 TK XX, cuối cùng đã mang một chiều kích hiến pháp năm 1982. Cùng
lúc đó, ở Hoa Kỳ, trong sự nối dài những cuộc đấu tranh của người da đen vì các
quyền công dân của họ, ý tưởng cho rằng các thiểu số ngôn ngữ, tộc người, tôn giáo,
thậm chí tình dục, là nạn nhân của một sự bất công chừng nào văn hóa của họ chưa đạt
tới trình độ được thừa nhận ngang với văn hóa của đa số da trắng, nói tiếng Anh và theo
đạo Tin lành, đã được phát triển trong các giới trí thức và đấu tranh. Giành cho được sự
thừa nhận ấy, điều chỉnh những bất công và định ra những phương tiện để cho những
văn hóa khác nhau ấy cùng tồn tại, đó là những lý tưởng chính thức đẩy lý thuyết đa văn
hóa, hiểu theo nghĩa một học thuyết, vượt khỏi trường hợp riêng của Bắc Mỹ.
Theo James A. Banks và Cherry A. McGee Banks (1995) thể hiện sự quan tâm
đến sinh viên từ nhiều nhóm chủng tộc, giai cấp trong một quốc gia qua định nghĩa
“giáo dục đa văn hóa là một lĩnh vực nghiên cứu, một nguyên tắt mới xuất hiện nhằm
mục tiêu chủ yếu là tạo những cơ hội giáo dục bình đẳng cho những sinh viên từ
những nhóm chủng tộc, giai cấp, văn hóa khác nhau. Một trong những mục tiêu quan

trọng của giáo dục đa văn hóa là giúp mọi sinh viên đạt được kiến thức, thái độ, kỹ
năng cần thiết để hoạt động hiệu quả trong một xã hội dân chủ và tương tác, thỏa
thuận giao tiếp với những người từ những nhóm khác để tạo ra một cộng đồng dân sự
đạo đức, làm việc cho lợi ích chung” [33].
James Bank cùng là một trong những học giả đầu tiên xem nhà trường là hệ
thống xã hội từ bối cảnh đa văn hóa, chủ trương tạo ra một môi trường đa văn hóa
một cách triệt để ở mọi khía cạnh. Dần dần, người ta bắt đầu chú ý đến năng lực liên
văn hóa và nhận thức về xã hội và toàn cầu, nhằm đào tạo con người có thể thể thích
ứng tham gia vào xã hội đa dạng về văn hóa, chủng tộc, tôn giáo...Đến thập niên cuối
thế kỷ XX, các học giả về giáo dục đa văn hóa tiếp tục nhấn mạnh đến công bằng xã
hội tiếp tục nhấn mạnh đến công bằng xã hội và cơ hội bình đẳng dựa trên khung đa
văn hóa, giảm thiểu phân biệt chủng tộc. Khái niệm giáo dục đa văn hóa tiếp tục thay
đổi để trở nên thích ứng với nhu câu xã hội liên tục thay đổi.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 6


Trong giáo dục, cụ thể là giáo dục đại học, Gloria M.Ameny – Dixon (2004)
giải thích “giáo dục đa văn hóa hiện nay được hiểu là phương thức giáo dục hay
giảng dạy và học tập dựa trên những giá trị dân chủ khẳng định sự đa dạng các nền
văn hóa trong các xã hội đa văn hóa trong một thế giới phụ thuộc lẫn nhau”. [19]
Một số công trình nghiên cứu ở Mỹ của Cross, Bazon, Dennis và Isaac (1989)
tìm hiểu về năng lực văn hóa để nhằm khuyến khích sự hiểu biết về văn hoá, sự trao
đổi về ngôn ngữ, sự phối hợp giữa các gia đình, các nhà chuyên môn, học sinh và
cộng đồng. Sự phối hợp phải nâng cao kết quả học tập một cách bình đẳng cho tất cả
học sinh và đem lại sự gắn bó chặt chẽ, sự cung cấp các dịch vụ để thích ứng với các
vấn đề về chủng tộc, văn hoá, giới, địa vị, kinh tế và xã hội. [11]
Năng lực văn hoá được coi là toàn bộ các hành vi, quan điểm và hành động đồng
dạng trong cùng một hệ thống, tổ chức, hay giữa các nhà chuyên môn và giúp cho hệ
thống, tổ chức hay nhóm nghề nghiệp đó hoạt động một cách có hiệu quả trong một môi
trường đa văn hoá. [11]

Về mặt hoạt động, năng lực văn hoá là sự hoà nhập và thay đổi sự hiểu biết về
các cá nhân và nhóm các cá nhân dưới các chuẩn mực, hoạt động, nghiệp vụ và quan
điểm rõ ràng trong các bối cảnh văn hoá phù hợp để tăng chất lượng dịch vụ đem lại
kết quả tốt hơn. ( Davis, 1997, khi đề cập đến hiệu quả chăm sóc sức khoẻ).
- Các thành phần của năng lực văn hóa: Có năm yếu tố cần thiết tạo nên năng
lực văn hoá gồm có:
1) Sự đa dạng về giá trị.
2) Khả năng tự đánh giá về văn hoá.
3) Ý thức được về sự năng động cố hữu khi các nền văn hoá tương tác với nhau.
4) Thể chế hoá kiến thức về văn hoá.
5) Hình thành khả năng thích nghi của các thành viên khi tham gia các hoạt
động nhằm tăng sự hiểu biết về tính đa dạng giữa các nền văn hoá và trong cùng một
nền văn hoá. Ngoài ra, năm yếu tố này phải được thể hiện trong nhận thức và hành vi
của từng thành viên.
- Quá trình hình thành năng lực văn hóa: Năng lực văn hoá là một quá trình
phát triển diễn ra theo một chuỗi liên tục. Có 6 khả năng, khi cái này kết thúc thì cái
khác bắt đầu:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 7


(1) Sự phá hoại về văn hoá;
(2) Không có khả năng hiểu biết về văn hoá;
(3) Sự không hiểu biết về văn hoá;
(4) Hiểu biết ban đầu về văn hoá;
(5) Hiểu biết về văn hóa và;
(6) Sự hiểu biết sâu sắc về văn hoá.
- Việc vận hành năng lực văn hoá trong các bối cảnh nhà trường được thể hiện
qua 5 yếu tố tạo nên năng lực văn hoá.
Đa dạng giá trị có nghĩa là sự chấp nhận và tôn trọng sự khác biệt. Con người
đến từ các nền văn hoá khác nhau, vì vậy phong tục, tư tưởng, cách giao tiếp, các giá

trị, truyền thống và thể chế cũng khác nhau. Sự lựa chọn của cá nhân bị ảnh hưởng
mạnh mẽ bởi văn hoá. Sự từng trải về văn hoá ảnh hưởng đến sự lựa chọn của họ từ
hoạt động giải trí cho đến hoạt động chuyên môn. Thậm chí, họ định nghĩa gia đình
theo cách nào cũng bị văn hoá chi phối.
Có một số yếu tố ảnh hưởng đến sự tương tác liên văn hóa, chẳng hạn một số
thành kiến gắn với sự trải nghiệm về văn hóa có thể minh chứng cho một số quan
điểm hiện nay. Trong số các nhóm người thì người gốc Mỹ và người Mỹ gốc Phi đã
trải nghiệm sự phân biệt chủng tộc và đối xử không công bằng của những nhóm
người chiếm ưu thế trong xã hội Mỹ. Những sự trải nghiệm này cùng với sự hoài nghi
lớn lên từ phía họ và được chuyển lại cho các nhóm bị đàn áp theo dòng lịch sử và
lại bị lãng quên bởi các nhóm có văn hóa nổi trội.
Thể chế hóa về kiến thức phát triển về văn hóa và các động cơ về văn hóa phải
được hợp nhất trong mọi khía cạnh của một nhà trường. Nhân viên phải được tập
huấn và áp dụng một cách hiệu quả các kiến thức học được. Các nhà quản lý tổ chức nên
phát triển những cách cư xử để có thể thích ứng với sự đa dạng văn hóa. Các tài liệu
chương trình phải phản ánh các mặt tích cực của tất cả mọi người và có thể sử dụng được
với mỗi nhóm. Kiến thức văn hóa được hội nhập một cách đầy đủ có lẽ tác động đến
những thay đổi có tính toàn cầu trong việc đem lại các dịch vụ cho con người.
Thích nghi với sự đa dạng tập trung chuyên biệt vào việc thay đổi các hoạt
động cho phù hợp với các chuẩn văn hóa. Các thông lệ văn hóa có thể được sửa lại để
phát triển các phương thức ứng xử mới.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 8


1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước
Đối với nước ta, ngay từ những ngày đầu ra đời nước Việt Nam mới, công tác
giáo dục văn hóa nói chung đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng ta chú trọng thực
hiện. Trong chương trình GD&ĐT ở các cấp học, bậc học, những giá trị văn hóa
truyền thống của dân tộc đã được lựa chọn, xây dựng thành các hoạt động hữu ích và
tổ chức cho người học. Nội dung giáo dục văn hóa trong các cấp học trong hệ thống

giáo dục quốc dân hiện nay thường nhấn mạnh vào các giá trị cốt lõi của văn hóa dân
tộc như lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc, đoàn kết, lòng yêu thương con
người, cần cù trong lao động, kiên cường trong đấu tranh với thiên nhiên và các thế
lực thù địch. Ngoài ra, giáo dục môi trường đa văn văn hóa bản sắc của từng dân tộc,
tộc người, từng vùng văn hóa cũng được coi trọng, lựa chọn và giáo dục cho thanh
thiếu niên. Có thể đề cập đến một số nghiên cứu có liên quan đến đề tài như sau:
- Vũ Thị Sơn (2004), Về môi trường học tập trong lớp, Tạp chí Giáo dục số
chuyên đề 102/2004;
- Đặng Thành Hưng (2005), Thiết kế bài học nhằm tích cực hóa học tập, Tạp
chí Giáo dục số tháng 2 năm 2005;
- Ngô Tú Hiền (2006), Tìm hiểu một số ảnh hưởng của môi trường văn hoá đối
với sự phát triển thẩm mỹ của học sinh nông thôn nước ta, Tài liệu Viện Khoa học
Giáo dục;
- Lê Thị Ngoãn (2010), Biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường ở trường Cao
đẳng Công nghiệp Nam Định;
- Nhân Thị Nga (2010), Xây dựng văn hóa học tập ở trường THPT Ngọc Hà,
tỉnh Hà Giang;
- Nông Thị Hiếu (2011), Xây dựng môi trường học tập thân thiện ở trường tiểu
học huyện Hòa An – tỉnh Cao Bằng;
- Lưu Văn Mùi (2012), Xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường THPT
huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh;
Ngoài ra, bên cạnh giáo dục văn hóa, văn hóa nhà trường, học tập các nghiên
cứu về giáo dục giá trị văn hóa truyền thống dân tộc nhằm xây dựng lối sống văn hóa
cho thanh niên như:“Văn hóa, truyền thống dân tộc với việc giáo dục thế hệ trẻ’’
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 9


(1976) của tác giả Phan Ngọc Liên và Nguyễn Cảnh Minh;“Quan hệ biện chứng giữa
truyền thống và hiện đại trong giáo dục đạo đức cho thanh niên Việt Nam hiện nay’’
(2003) của tác giả Lê Thị Hoài Thanh; “Phát huy tính tích cực của thanh niên, học

sinh, sinh viên nhằm đáp ứng sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước’’
(1996) của tác giả Nguyễn Thị Phương Hồng; “Giáo dục truyền thống cho thanh niên”
(1992) của tác giả Lương Ngọc;“Giáo dục hệ giá trị đạo đức nhân văn’’(1998) của tác
giả Hà Nhật Thăng; “Giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc’’(2002) của tác giả Phạm
Hồng Quang; “Kế thừa một số giá trị truyền thống của dân tộc trong việc giáo dục thế
hệ trẻ Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Thị Tuất (Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên GV
THPT chu kì 3 - Bộ GD&ĐT); “Thực trạng và giải pháp giáo dục tư tưởng chính trị,
đạo đức, lối sống cho thanh niên, học sinh, sinh viên trong chiến lược phát triển toàn
diện con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước’’ (2001) của
tác giả Trần Kiều và cộng sự...
Hầu hết các công trình nghiên cứu đều khẳng định xây dựng và phát triển văn
hóa trong nhà trường có một ý nghĩa và vai trò rất quan trọng đối với sự hình thành
và phát triển nhân cách của mỗi người, là nhân tố trọng yếu nâng cao chất lượng giáo
dục nhà trường.
Đến nay vẫn chưa có một nghiên cứu nào nghiên cứu một cách hệ thống, toàn
diện và sâu sắc về quản lý phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường
THPT. Vì vậy, việc thực hiện đề tài này sẽ không trùng lắp, đảm bảo tính độc lập và
có ý nghĩa lý luận và thực tiễn lớn đối với việc nâng cao hiệu quả quản lý phát triển
môi trường giáo dục đa văn hóa ở các trường THPT nói chung và các trường THPT
thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh nói riêng.
1.2. Một số khái niệm công cụ
1.2.1. Phát triển môi trường giáo dục đa văn hóa
1.2.1.1. Môi trường
“Môi trường” có nguồn gốc của một từ Pháp cổ “Viron” có nghĩa là hình
tròn, một không gian vòng tròn và tự quay xung quanh mình. Hay nói một cách
chính xác: môi trường là toàn bộ các yếu tố và các điều kiện xung quanh ảnh
hưởng đến con người.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 10

Các yếu tố ảnh hưởng tới con người:
Các yếu tố vật chất: điều kiện tự nhiên, hệ sinh thái, cơ sở vật chất, phương
tiện hoạt động có ảnh hưởng tới hoạt động sống, học tập, làm việc của con người.
Các yếu tố tinh thần: bầu không khí tâm lý, đạo đức, trí tuệ do các tình huống
hoạt động, các mối quan hệ xã hội tạo nên.
Các yếu tố bên ngoài: điều kiện, phương thức, phương tiện hoạt động, thái độ,
hành vi giao tiếp ứng xử, ngôn ngữ…
Các yếu tố bên trong: sức khỏe, tâm lý, trí tuệ, các giá trị, vốn kinh nghiệm…
của các chủ thể.
Nói cách khác, “Môi trường là hệ thống hoàn cảnh bên ngoài, các điều kiện tự
nhiên, xã hội xung quanh cần thiết cho hoạt động sống và phát triển của con người”.
Có hai loại môi trường: Môi trường tự nhiên: bao gồm các điều kiện về không
khí, nước, hệ sinh thái… và môi trường xã hội: bao gồm các điều kiện do các quan hệ
xã hội của con người tạo nên;
Tính chất của môi trường xã hội: môi trường chính trị, kinh tế, văn hóa giáo
dục, khoa học công nghệ…
Phạm vi của môi trường: môi trường lớn (thể chế chính trị, nền kinh tế, văn
hóa…) và môi trường nhỏ (gia đình, nhà trường, bạn bè, cộng đồng…)
Theo Lưu Đức Hải (2000): Cũng có cách phân loại môi trường theo chức
năng, môi trường sống có 3 loại, bao gồm: môi trường tự nhiên, môi trường xã hội,
môi trường nhân tạo. [25, tr.9]
Theo Nguyễn Văn Lê, Nguyễn Sinh Huy trong tài liệu Giáo dục học đại
cương (1998) thì môi trường là hệ thống các hoàn cảnh bên ngoài, các điều kiện tự
nhiên và xã hội xung quanh cần thiết cho hoạt động sống và phát triển của con người.
Đây là quan niệm khá phổ biến trong các tài liệu Tâm lí học, Giáo dục học…
Theo tác giả Vũ Ngọc Khánh thì khái niệm môi trường được hiểu là toàn bộ
những nhân tố bao quanh con người hay sinh vật và tác động lên cuộc sống của nó.
Quá trình hình thành nhân cách và sự phát triển nhân cách chỉ có thể thực hiện trong
một môi trường nhất định. Môi trường tạo nên động cơ, mục đích, cung cấp phương
tiện cho hoạt động và giao lưu cá nhân. Song ảnh hưởng của môi trường còn tùy

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 11


thuộc vào thái độ của cá nhân (chấp nhận, tiếp thu hay phản đối) và tùy vào xu hướng
và năng lực. Từ đó, ông cũng đưa ra mối quan hệ giữa giáo dục và môi trường bằng
việc xác định: giáo dục phải hướng vào việc xây dựng cho trẻ những định hướng
đúng đắn để tiếp nhận những ảnh hưởng tốt đẹp của môi trường, đồng thời có khả
năng chống lại những ảnh hưởng xấu. Nhận thức không đúng về vai trò của môi
trường sẽ hạ thấp vai trò của giáo dục. Ngược lại, hạ thấp vai trò của yếu tố môi
trường sẽ dẫn đến phủ định tính quy định của xã hội đối với sự hình thành phát triển
nhân cách con người. [35, tr.19]
Như vậy, “Môi trường là toàn bộ các yếu tố tự nhiên và xã hội bao quanh con
người và có ảnh hưởng tới sự sống và sự phát triển của từng cá nhân cũng như cả
cộng đồng người và tác động qua lại với hoạt động sống của con người”.
1.2.1.2. Đa văn hóa
Văn hóa gắn liền với sự ra đời của nhân loại. Nhưng mãi đến thế kỷ thứ 17,
nhất là nửa cuối thế kỷ thứ 19 trở đi, các nhà khoa học trên thế giới mới tập trung vào
nghiên cứu sâu lĩnh vực này. Bản thân vấn đề văn hóa rất đa dạng và phức tạp, nó là
một khái niệm có ngoại diên rất lớn, được dùng để chỉ những khái niệm có nội hàm
khác nhau về đối tượng, tính chất và hình thức biểu hiện.
Nguồn gốc của từ văn hóa – culture (trong tiếng Anh, tiếng Pháp) hay kultur
(tiếng Đức)… đều xuất xứ từ chữ Latin “cultus” có nghĩa là khai hoang, trồng trọt,
trông nom cây lương thực, nói ngắn gọn là sự vun trồng. Sau đó, từ cultus được mở
rộng nghĩa, dùng trong lĩnh vực xã hội chỉ sự vun trồng, giáo dục, đào tạo, phát triển
mọi khả năng con người.
Cho đến nay đã có khoảng trên ba trăm định nghĩa về văn hóa. Văn hóa, theo
các nhà văn hóa học, là sự kết tinh các giá trị vật chất và tinh thần, do con người sáng
tạo ra, được truyền bá từ thế hệ này sang thế hệ khác và trở thành cốt cách con người,
truyền thống của nhóm người, dân tộc. Văn hóa thể hiện cách ứng xử của mỗi con
người, nhóm người, dân tộc để người khác hiểu mình và mình hiểu người khác. Văn

hóa làm nên sự khác nhau giữa các nhóm người, tộc người, dân tộc.
Văn hóa được các nhà xã hội học định nghĩa như tập hợp các niềm tin, giá trị,
tập tục, truyền thống, lối sống và những đặc trưng xã hội khác nữa. Các nhà nhân học
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 12


coi văn hóa là tập hợp những hành vi và quan niệm mà con người học hỏi được với tư
cách là thành viên của xã hội.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng văn hóa, theo nghĩa rộng, được hiểu là phương
thức sống. Người viết “văn hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cộng
với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời
sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”.[39]
Bởi vậy, người ta thường nói đến văn hóa dân tộc, văn hóa tộc người, văn hóa
tổ chức hay văn hóa cộng đồng. Đồng thời, có những thành tựu văn hóa, văn minh,
các giá trị được coi là tài sản của cả loài người. Hơn nữa, ở cấp độ cá nhân, văn hóa
được thấm vào nhân cách, lối tư duy, cách thức hành động của từng thành viên cộng
đồng, văn hóa được thấm vào từng con người, trở thành nét văn hóa nhân cách.
Có thể thấy, văn hóa là sự phát huy các năng lực bản chất của con người, là sự
thể hiện đầy đủ nhất chất người, nên văn hóa có mặt trong bất cứ hoạt động nào của
con người, dù đó là hoạt động trên lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội, trong giao tiếp,
ứng xử hay trong những suy tư thầm kín nhất. Các khái niệm văn hóa nhân cách, văn
hóa gia đình, văn hóa tổ chức, văn hóa cộng đồng, văn hóa lao động, văn hóa chính
trị… đang được sử dụng rộng rãi trong ngôn ngữ xã giao. Văn hóa tổ chức là cấp
trung gian giữa văn hóa dân tộc và văn hóa chủ thể, có ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn
nhân lực của tổ chức.
Một trong những điểm nổi bật của xu hướng toàn cầu hóa đang diễn ra ngày
càng mạnh mẽ chính là mối tương tác ngày càng lớn giữa những con người và xã hội
khác nhau trong cùng một tập thể, một cộng đồng hay toàn thế giới. Đa văn hóa hay
đa dạng văn hóa thường dùng để chỉ sự cùng tồn tại của nhiều nền văn hóa, dạng thức
văn hóa và nhiều cách biểu đạt văn hóa khác nhau ở một vùng nói riêng hoặc trên thế

giới nói chung.
Theo Taylor Cox đến từ trường đại học Michigan đa văn hóa được định nghĩa
như “sự đại diện, trong một hệ thống xã hội, của những con người ở những nhóm văn
hóa khác nhau” [dẫn theo 49]. Còn trong một bài báo về đa dạng văn hóa lại viết
rằng: “Đa văn hóa bao gồm tất cả những đặc tính và kinh nghiệm xác định mỗi chúng
ta như những cá nhân, nó bao gồm toàn bộ các chiều chính yếu về một cá nhân bao
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 13


gồm: sắc tộc, đạo đức, giới tính, tuổi tác, tôn giáo, thể trạng và định hướng về giới.
Còn chiều thứ yếu về cá nhân đó là cách giao tiếp, cách làm việc, vai trò trong tổ
chức, địa vị kinh tế và vị trí địa lý…[dẫn theo 51].
Đa dạng văn hóa là đặc trưng của xã hội loài người, bởi thế nó là điều kiện cần
thiết cho phát triển, thậm chí cho sự sinh tồn của con người. Đa dạng văn hóa là khởi
nguồn của bản sắc, của đổi mới và sáng tạo, giúp liên kết mọi người trên thế giới.
Kinh nghiệm và nghiên cứu gần đây cho thấy khi được nhận thức và xác định giá trị,
đa dạng văn hóa làm tăng năng suất cá nhân, hiệu quả tổ chức và duy trì cạnh tranh.
Nó là động lực thúc đẩy phát triển, không chỉ tăng trưởng kinh tế, mà còn làm phong
phú hơn cuộc sống trí tuệ, tình cảm, đạo đức và tinh thần.
1.2.1.3. Môi trường giáo dục
Từ điển bách khoa Việt Nam có định nghĩa về môi trường giáo dục: Môi
trường giáo dục là tổng hòa các mối quan hệ trong đó giáo dục và người được giáo
dục tiến hành hoạt động dạy và học. Môi trường giáo dục rất đa dạng, có thể phân
chia một cách tương đối thành các môi trường nhà trường, gia đình, xã hội và tự
nhiên. “Các phương tiện và điều kiện vật chất – kỹ thuật và xã hội – tâm lý tác động
thường xuyên và tạm thời, được người dạy và người học sử dụng một cách có ý thức,
để đảm bảo cho lao động dạy và học tiến hành thuận lợi và đạt hiệu quả cao. Đây là
một trong các yếu tố của quá trình giáo dục”. [40, tr.358]
Theo Phạm Hồng Quang (2006) thì Môi trường giáo dục nằm trong vùng môi
trường xã hội, là “tổng thể các quan hệ giữa con người với con người, tạo nên sự

thuận lợi hoặc trở ngại cho sự phát triển của các cá nhân hoặc từng cộng đồng dân
cư…” và ở vùng giáp ranh với môi trường nhân tạo là “tập hợp các yếu tố tự nhiên
và xã hội do con người tạo nên và chịu sự chi phối của con người…”. [43, tr.36]
Trên cơ sở phân tích khái niệm môi trường, có thể quan niệm môi trường giáo
dục là toàn bộ cơ sở vật chất, tinh thần mà trong đó con người được giáo dục đang
sống, lao động và học tập được sử dụng nhằm tác động đến sự hình thành nhân cách
của họ phù hợp với mục đích giáo dục đã định. Đối với lứa tuổi nhỏ, môi trường gia
đình và môi trường nhà trường có tác động trực tiếp trong quá trình hình thành nhân
cách. Các môi trường này tồn tại trong mối quan hệ biện chứng với nhau do đó cần
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 14