Thách thức của báo in trong bối cảnh toàn cầu hóa thông tin tiểu luận cao học

Mở đầu
1.

Lý do chọn đề tài

Báo in là loại hình báo chí ra đời sớm nhất trong lịch sử báo chí thế giới. Nó
là loại hình “cổ” nhất, có hình thức ấn phẩm đơn giản nhất. Khi báo in chính thức
ra đời vào thế kỷ XVI (sau thời kỳ tiền báo chí) và phát triển rực rỡ trong thời kỳ
hoàng kim ở cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, báo in giải quyết nhu cầu thông tin
cho công chúng. Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều có báo. Báo giá rẻ, phát
hành rộng rãi trong công chúng và trở thành món ăn tinh thần quan trọng trong đời
sống con người, đồng thời báo chí cũng là vũ khí quan trọng trong đấu tranh chính
trị.
Ở Việt Nam, sự ra đời của tờ Gia Định báo ngày 15/4/1865 có thể coi là thời
điểm khởi đầu của lịch sử báo chí hiện đại Việt Nam trên cơ sở nền văn minh du
nhập của phương Tây. Ngày 21/6/1925, tờ báo Thanh niên do Nguyễn Ái Quốc
sáng lập và trực tiếp chỉ đạo đã xuất bản số đầu, đánh dấu sự khởi đầu của nền báo
chí cách mạng Việt Nam. Trong suốt hai cuộc kháng chiến chống thực dân đế quốc,
lực lượng báo chí ngày càng lớn mạnh, giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong tuyên
truyền, giải thích đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Hiện
nay, cả nước đã có gần 300 tờ báo, tạp chí cấp trung ương, 156 tờ báo cấp địa
phương với tổng số hơn 600 ấn bản.
Cho đến hiện nay, báo in Việt Nam vẫn đóng góp một phần vô cùng quan
trọng trong đời sống thông tin của người dân Việt Nam. Tuy nhiên, trong bối cảnh
xã hội hiện đại có Internet phát triển, mạng xã hội ngày càng phổ biến và truyền
thông đa phương tiện đang trở thành xu hướng, các ấn phẩm báo in đứng trước
những thách thức mang tính sống còn, nhiều ấn phẩm giảm mạnh lượng phát hành,
kinh tế báo chí trở thành bài toán thêm hóc búa…
1

2.

Lịch sử nghiên cứu đề tài

Đây là đề tài đã được nhiều nhà báo khai thác. Đã có rất nhiều bài báo nói về
thách thức của báo in Việt Nam nói riêng và báo in thế giới nói chung, cũng có
nhiều nghiên cứu lớn nhỏ về vấn đề này. Đây là vấn đề không khó để phát hiện, tuy
nhiên lại khó khăn trong cách cải thiện tình hình. Những bài nghiên cứu, bài viết
trước đây cũng đã chỉ ra những khó khăn mà báo in đang phải đối mặt. Trong
phạm vi tiểu luận này sẽ chỉ ra những thách thức của báo in Việt Nam mà bản thân
người viết nhận thấy.
3.

Phương pháp nghiên cứu

-

Phân tích tài liệu: phân tích các tài liệu liên quan đến đề tài, bao gồm các

-

sách tham khảo về phần lý thuyết, các bài viết về vấn đề nghiên cứu.
Khảo sát: khảo sát một số tờ báo bất kỳ để sử dụng làm ví dụ

4.

Ý nghĩa của đề tài

Trước hết, đề tài này có ý nghĩa lý luận là đóng góp cho nghiên cứu về thách
thức của báo in Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung. Đồng thời đề tài cũng có

ý nghĩa thực tế trong việc nâng cao chất lượng in Việt Nam, cụ thể là về vấn đề cải
tiến hình thức và nội dung của báo in Việt Nam, nâng cao chất lượng, đáp ứng nhu
cầu của độc giả, đồng thời đầu tư cơ sở hạ tầng, đầu tư đội ngũ nhân lực vừa có
đức vừa có tài.

Nội dung
1.

Lý thuyết chung
1.1.

Những khái niệm liên quan
2


Trong khuôn khổ tiểu luận này có sử dụng một số khái niệm liên quan đến
-

báo in nói riêng và báo chí nói chung.
Truyền thông (communication) là quá trình trao đổi thông điệp giữa các thành
viên hay các nhóm người trong xã hội nhằm đạt được sự hiểu biết lẫn nhau. Truyền
thông là một quá trình diễn ra theo trình tự thời gian với sự tham dự của các yếu tố
khác nhau, bao gồm những yếu tố như nguồn phát, thông điệp, kênh và đối tượng
tiếp nhận, trong đó:
+ Nguồn phát: là chủ thể của truyền thông, quyết định hiệu quả truyền
thông.
+ Thông điệp: là nội dung thông tin được trao đổi từ nguồn phát đến đối
tượng tiếp nhận
+ Kênh truyền thông: là sự thống nhất của các phương tiện, con đường,
cách thức chuyển tải các thông điệp từ nguồn phát đến đối tượng tiếp nhận.

+ Đối tượng tiếp nhận: là những cá nhân hay bộ phận người trong xã hội

-

tiếp nhận các thông điệp của các kênh truyền thông.
Truyền thông đại chúng: là hoạt động trao đổi thông điệp có tính phổ biến giữa
nguồn phát với công chúng xã hội rộng rãi. Cụ thể là công chúng tiếp nhận các
thông điệp rộng rãi, nội dung thông điệp mang tính phổ biến, hiệu quả truyền thông

-

đại chúng được xem xét từ các hiệu ứng và hành vi xã hội.
Báo chí: là một loại hình truyền thông đại chúng hiện đại mang tính định kỳ, thông
tin thời sự các sự kiện, vấn đề đời sống xã hội. Khởi thủy của thuật ngữ này dung
để chỉ loại hình báo in. Tuy nhiên, theo sự phát triển của báo chí hiện đại, thuật

-

ngữ này được dùng chung cho tất cả mọi loại hình báo.
Các loại hình báo chí: là thuật ngữ chỉ sự phân chia báo chí với từng loại hình
định kỳ trên cơ sở đặc trưng về nguồn phát, thông điệp, mã, kênh, đối tượng tiếp

-

nhận… bao gồm: báo in, truyền hình, phát thanh, báo mạng điện tử và báo ảnh.
Các loại hình báo in: là thuật ngữ chỉ sự phân loại báo in theo chức năng, nhiệm
vụ, đối tượng, độc giả, lĩnh vực thông tin, hình thức trình bày… Thông thường
phân thành 2 loại:
3

+ Báo: nhật báo, tuần báo, báo thưa kì, đặc san, nguyệt san, bán nguyệt
san…
+ Tạp chí: các tạp chí lý luận chính trị - xã hội, các tạp chí lý luận chuyên
ngành, các tạp chí phổ biến kiến thức, giải trí, các tạp chí đối ngoại…
1.2.

Báo in là gì?
1.2.1.

Khái niệm báo in

Từ thế kỉ XV, khi mà những ấn phẩm được coi là tiền thân của báo in xuất
hiện dưới dạng các tờ thông tin, cho đến thế kỷ XVI xuất hiện báo in được phát
hành định kỳ, phổ biến rộng rãi và trở thành loại hình truyền thông đại chúng. Cuối
thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX là thời kỳ hoàng kim của báo in khi hầu hết các quốc
gia đều có báo riêng của mình, giá bóa rẻ, thu hút nhiều người tham gia đọc báo và
làm báo, xuất hiện nhiều “người khổng lồ” trong xuất bản báo chí. Đặc biệt, thời
kỳ này báo chí đảm đương nhiều chức năng quan trọng trong xã hội, báo chí ở
phương Tây được coi là quyền lực thứ tư, trong khi báo chí vô sản trở thành nhà
tuyên truyền.
Có thể hiểu khái niệm báo in như sau:
Báo in là loại hình báo chí được xuất bản định kỳ, thông tin thời sự các
sự kiện, vấn đề trong đời sống xã hội thông qua việc sử dụng ngôn ngữ chữ viết
và kỹ thuật in ấn để chuyển tải thông tin.
1.2.2.

Đặc điểm của báo in

1.2.2.1.

Ưu điểm của báo in

Là loại hình báo chí sử dụng ngôn ngữ chữ viết và hình ảnh tĩnh làm phương
tiện truyền đạt thông tin, trong đó, ngôn ngữ chữ viết đóng vai trò quan trọng, báo
in có những nét ưu điểm hơn hẳn những loại hình báo chí khác. Đúng như tên gọi
của nó, báo in gắn liền với công nghệ in ấn nên hình thức thể hiện của loại hình
báo chí này là trên giấy. Báo in chuyển tải nội dung thông tin qua văn bản in bao
4


gồm chữ in, hình vẽ, ảnh minh họa. Chính vì đặc thù của nó là thể hiện trên giấy
nên nội dung thông tin xuấy hiện đồng thời trước người đọc, và người đọc tiếp
nhận thông tin qua thị giác. Khác với phát thanh hay truyền hình, thông tin xuất
hiện theo thời gian tuyến tính, và người xem tiếp nhận thông tin qua thị giác và
thính giác (riêng với báo phát thanh thì thính giả chỉ đón nhận thông tin bằng thính
giác).
Báo in là loại hình báo chí “cổ” nhất, nên thành phẩm là các ấn phẩm báo
chí của nó cũng ở dạng đơn giản nhất: là một ấn phẩm báo chí dưới dạng tờ báo.
Trong khi đó, báo phát thanh được phát qua radio, truyền hình được phát qua vô
tuyến cùng các thiết bị thu phát, báo mạng điện tử cần có máy vi tính và mạng
internet. Do đó mà người đọc hoàn toàn chủ động trong việc tiếp nhận thông tin.
Sự chủ động ở đây bao gồm từ việc bố trí thời điểm đọc, không gian đọc, lựa chọn
trình tự đọc đến chủ độc tốc độ, cách thức đọc và khả năng suy luận phán đoán,
tiếp nhận thông tin dễ dàng nhờ khả năng diễn đạt của người viết.
Người ta thường hay nói, khi một sự kiện xảy ra thì báo mạng và phát thanh
đưa tin, truyền hình miêu tả, còn báo in thì phân tích và bình luận. Đó là bởi vì báo
in có sự sâu sắc rất đặc thù của riêng mình. Báo viết có đặc tính là có thể cung cấp
cho bạn đọc những thông tin chuyên sâu, bình luận chi tiết và có hệ thống về một
vấn đề, một sự kiện nào đó. Giúp người đọc nắm rõ thông tin hơn và có thời gian

nghiên cứu hơn các loại hình báo chí khác. Bởi thế nên báo in cũng có thế mạnh
hơn khi phát triển hướng đi chuyên sâu từng lĩnh vực cho từng tờ báo, từng tạp chí.
Và do báo in có sự sâu sắc riêng biệt nên nhiều người vẫn thích đọc báo in thay vì
chỉ xem tin tức đơn thuần trên những loại hình báo chí khác. Sự tiếp nhận thông tin
mang tính chủ động đòi hỏi người đọc phải tập trung cao độ, huy động sự làm việc
tích cực của trí não. Nếu nguồn thông tin có độ chính xác cao sẽ làm tăng khả năng
ghi nhớ và cảm nhận sâu sắc.
Cũng vì hình thức của nó là đơn giản nhất trong các loại hình báo chí nên
việc lưu trữ báo dễ, đơn giản, do đó nó có thể trở thành nguồn tài liệu quý giá đối
5


với người đọc. Nguồn tư liệu đó có thể giữ lâu dài nguyên bản phục vụ việc nghiên
cứu, tra cứu, bằng chứng…Khả năng lưu trữ thông tin giúp cho người đọc có thể
lưu trữ những bài báo, bản tin theo chuyên đề, theo mục đích của người đọc. Dễ
dàng chia sẻ cùng những người khác. Một toà báo viết cũng ít tốn kém cho việc
đầu tư hạ tầng và trang thiết bị nếu so với những thể loại báo chí khác như phát
thanh, truyền hình. Tính phổ cập của báo viết cao hơn so với các loại hình báo chí
khác cũng vì hình thức đơn giản của loại hình này.

1.2.2.2.

Hạn chế của báo in

Bên cạnh những ưu điểm thì báo in cũng có những hạn chế nhất định so với
các loại hình báo chí khác. Báo in thông tin chậm hơn các loại hình báo chí khác
vì tính định kỳ, khả năng tương tác kém vì phụ thuộc vào việc in ấn. Tính thời sự
không đáp ứng kịp thời là một hạn chế lớn của báo in. Báo in, kể cả những tờ nhật
báo, khó có thể cạnh tranh với phát thanh và truyền hình có nhiều bản tin thời sự
trong một ngày, lại càng khó cạnh tranh với báo mạng cập nhật thông tin từng giờ

từng phút. Rõ ràng tin nhanh không phải là hướng đi có lợi cho các tờ báo in.
Hạn chế thứ hai của báo in là sự đơn điệu và khả năng giải mã tín hiệu thông
tin. Sự thể hiện đơn thuần bằng chữ viết và hình ảnh tĩnh làm cho báo in kém hấp
dẫn hơn những âm thanh của báo phát thanh, những hình ảnh ấn tượng của truyền
hình và sự đa dạng – đa phương tiện của báo mạng điện tử. Bên cạnh đó, chỉ những
người biết chữ mới có khả năng tiếp nhận thông tin từ báo in, trong khi đó âm
thanh và hình ảnh là hai kênh truyền tải thông tin hiệu quả và đại chúng hơn chữ
viết rất nhiều.
Khả năng tương tác giữa người đọc và người viết kém cũng là một nhược
điểm của báo in, bởi lẽ sau khi báo đã in ra thì không thể cập nhật được những ý
kiến của độc giả gửi về toà soạn mà bắt buộc phải chờ số báo sau. Trong khi đó thì
6


báo mạng có phần ý kiến độc giả ngay dưới mỗi bài viết, tạo thành các diễn đàn
tranh luận để thu nhận ý kiến phản hồi của người đọc, phát thanh và truyền hình
đều có khả năng giao lưu trực tiếp với khán giả.
Một hạn chế nữa của báo in là mặc dù có tính phổ cập cao, ai cũng có thể
đọc nhưng nếu khâu phát hành kém thì khả năng lan toả, truyền bá của tờ báo đó
cũng bị hạn chế. Bên cạnh đó, việc phát hành là qua hình thức trao tay, do đó bị các
yếu tố khác chi phối như điều kiện giao thông, phương tiện… các vùng xa, vùng
sâu ít có điều kiẹn đọc báo hoặc tiếp nhận những thông tin thời sự của báo.
Vì những hạn chế của báo in mà từ khi phát thanh, truyền hình, báo mạng
điện tử ra đời đã có không ít quan điểm cho rằng, báo in sẽ bị thay thế hoàn toàn.
Thế nhưng, một thực tế cho thấy rằng, các ưu điểm của báo in là điều kiện tốt nhất
để khẳng định sự tồn tại của nó, đặc biệt là những ưu điểm nổi bật mà chỉ báo in
mới có được. Vẫn có không ít người ưa thích việc đọc một tờ báo vào buổi sáng
hơn là ngồi xem tivi, nghe đài hay lướt web để xem tin tức.
1.2.3.

Diện mạo và xu hướng của báo in hôm nay

Trong xã hội hiện đại, báo in là công cụ hữu ích. Báo in thực hiện đầy đủ các
chức năng đối với đời sống xã hội: chức năng thông tin, chức năng giáo dục, chức
năng giải trí… Báo in còn là phương tiện, là công cụ thông tin tuyên truyền quan
trọng của các tổ chức chính trị, đảng phái, nhà nước. Báo in dần trở thành sản
phẩm hàng hóa như các sản phẩm khác để phục vụ nhu cầu thông tin của công
chúng. Báo in phát triển vượt bậc trong thế kỷ qua ở Việt Nam và trên thế giới, đặc
biệt là báo in Việt Nam trong thời kỳ đổi mới 1986 đến nay.
Trong tương lai, báo in hiện đại sẽ có những xu hướng phát triển sau:
- Thay đổi khuôn khổ
- Tập trung ở những khu vực đông dân cư.
- Cạnh tranh với các loại hình báo chí khác và giữ vững được vị thế của mình.
- Doanh nhân bắt đầu coi trọng báo in.
- Thông tin trên báo in được kết hợp với giải trí.
- Báo in là món ăn nhanh.
7


2.

Báo in Việt Nam – quá trình ra đời và phát triển

Báo in Việt Nam đi sau báo in thế giới một thời gian dài. Khi báo in Việt
Nam ra đời thì báo in thế giới nói riêng và báo chí thế giới nói chung đã có những
bước dài phát triển trong gần 3 thế kỷ. Có thể kể đến những mốc quan trọng của
-

báo in Việt Nam như sau:
Ngày 15/4/1865: Gia Định báo, tờ báo quốc ngữ đầu tiên của Việt Nam ra số đầu

tiên, phát hành ở các tỉnh Đông Nam Bộ, đánh dấu cột mốc khởi nguyên của lịch

-

sử báo chí Việt Nam. Đây cũng là tờ báo đầu tiên có mục rao vặt (quảng cáo).
Ngày 22/9/1881: Trước sự đấu tranh của công luận, chính quyền thực dân Pháp

-

buộc phải ban hành đạo luật để nới lỏng kiểm soát báo chí tại Nam Kỳ.
Tháng 5/1888: Phát hành số 1 nguyệt san Thông loại khóa trình – tờ báo quốc ngữ

-

tư nhân đầu tiên.
Ngày 1/2/1918: Báo Nữ Giới Chung (tiếng chuông của nữ giới) xuất bản vào thứ
Sáu hàng tuần tại Sài Gòn trong năm 1918. Đây là tờ báo đầu tiên chuyên về phụ
nữ, với chủ trương nâng cao dân trí, khuyến khích công nông thương và nhất là đề
cao vai trò phụ nữ trong xã hội. Tầm ảnh hưởng của tờ báo này khiến mật thám
Pháp e ngại. Tháng 7/1918, tờ Nữ Giới Chung bị đình bản. Nhà thơ, nhà báo
Sương Nguyệt Anh (1864 - 1922) là chủ bút tờ báo này. Bà là con gái thứ tư của
nhà văn Nguyễn Đình Chiểu.

-

Ngày 21/6/1925: tuần báo Thanh Niên do Nguyễn Ái Quốc sáng lập và trực tiếp
chỉ đạo trở thành cơ quan ngôn luận trung ương của tổng bộ Hội Việt Nam Cách
mạng thanh niên. Số báo thứ nhất phát hành ngày 21/6/1925, sau được chọn là
ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam. Báo Thanh Niên in trên giấy sáp, tên báo viết
bằng chữ Việt và chữ Hán, đầu trang 1 bên trái có hình ngôi sao 5 cánh, giữa ngôi

8


sao có chữ số là số kỳ của tờ báo phát hành. Báo phát hành bí mật, (200 – 300
bản/kỳ), mỗi kỳ hai trang, có lúc 4 trang, khổ giấy nhỏ 13x18). Tờ báo đánh đấu sự
ra đời báo chí cách mạng Việt Nam.
-

Năm 1946: Những người viết báo Việt Nam đã tập hợp lại trong một tổ chức gọi là

-

Đoàn Báo chí Việt Nam – tiền thân của Hội Nhà báo Việt Nam hiện nay.
Tháng 4/1949: Lớp học về báo chí đầu tiên trong lịch sử nước ta mang tên Huỳnh
Thúc Kháng được Đoàn Báo chí kháng chiến mở để đào tạo cán bộ viết báo, thu

-

hút gần 60 học viên.
Ngày 2/6/1950: Chính phủ chính thức quyết định cho thành lập Hội Những người
viết báo Việt Nam (Hội Nhà báo Việt Nam) và để Hội gia nhập Mặt trận Liên Việt,
xúc tiến đại hội lần 1 Hội những người viết báo Việt Nam; đồng chí Xuân Thủy

-

được bầu làm Chủ tịch.
Tháng 7/1950: Tổ chức Báo chí quốc tế (OIJ) nhóm họp ở Phần Lan đã công nhận
Hội Nhà báo Việt Nam là thành viên chính thức của tổ chức này.
Từ đó đến nay, trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, báo chí Việt Nam nói
chung và báo in Việt Nam nói riêng hoàn thành tốt chức năng nhiệm vụ của mình,

đóng góp không nhỏ cho sự phát triển của nước nhà, đấu tranh chống cái xấu và
biểu dương những tấm gương trong cuộc sống.
3.

3.1.

Thách thức của báo in Việt Nam

Báo in Việt Nam đứng trước sự cạnh tranh đầy khắc nghiệt với các loại hình
báo chí khác
Đây chính là thách thức lớn nhất mà báo in Việt Nam hiện đang phải đối
mặt. Với sự bùng nổ của phát thanh – truyền hình – báo mạng điện tử, sự phát triển
như vũ bão của khoa học kỹ thuật, sự lan rộng của mạng internet và xu hướng toàn
cầu hóa truyền thông đại chúng, báo in đang đứng trước sự “tranh giành” công
chúng với các loại hình báo chí còn lại. Thêm vào đó, mạng xã hội cũng đang và
9


đã trở thành một “đối thủ” của báo in khi tốc độ lan tỏa của nó là rất lớn. Báo chí
nói chung, trong một số trường hợp, đã “thua” các trang mạng xã hội như
facebook, youtube, twitter, zing… trong việc thông tin đến công chúng. Thậm chí
mạng xã hội trở thành nguồn để báo chí đưa tin. Và việc này đối với báo in lại càng
khó khăn hơn các loại hình báo chí khác.
Thách thức của báo in khi các loại hình truyền thông khác phát triển đã được
nói tới từ lâu, nhưng vài năm gần đây trở nên rõ nét hơn, thậm chí, đối với một số
ấn phẩm báo in, đã đến mức khốc liệt, nhất là đối với các ấn phẩm báo in phải tự
bươn chải. Có những ấn phẩm báo in giảm đến vài chục phần trăm lượng phát hành
trong vài năm gần đây. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Tổng biên tập báo Đầu tư nhận
định: “Sự phát triển mạnh mẽ của các loại hình thông tin điện tử và truyền thông
đa phương tiện đang đặt báo in trước những thách thức ngày càng lớn. Tuy nhiên,

ở thời điểm hiện tại, mức độ thách thức đối với từng tờ báo là khác nhau. Tôi cho
rằng, trong những năm tới, thách thức nói trên sẽ tiếp tục gia tăng mạnh, đòi hỏi
các cơ quan báo in phải có đối sách hợp lý và chiến lược phát triển phù hợp mới
có thể tồn tại và phát triển.”
Như đã phân tích ở trên, thách thức này đi ra từ chính hạn chế của báo in so
với các loại hình truyền thông đại chúng khác, đó là nhược điểm về tính thời sự và
sự đơn điệu trong hình thức thể hiện. Rõ ràng âm thanh và hình ảnh động luôn thu
hút công chúng hơn là chữ viết đơn thuần. Hơn thế nữa, trên phát thanh và truyền
hình luôn có nhiều chương trình đáp ứng đầy đủ nhu cầu của khán giả như nhu cầu
thông tin, nhu cầu giải trí… Hàng loạt phim truyền hình, gameshow truyền hình…,
các chương trình âm nhạc, đọc truyện trên kênh phát thanh… cùng các kênh sóng
chuyên biệt…bên cạnh các chương trình chính luận đang thu hút không ít lượng
công chúng. Sự thuận tiện và tính thời sự nóng bỏng của báo mạng điện tử, cùng
10


xu hướng đa phương tiện được báo mạng điện tử sử dụng và phát triển cũng khiến
báo in trở nên “lép vế”.
Trong bối cảnh mà khoa học kỹ thuật phát triển với tốc độ chóng mặt, trình
độ nhận thức và đòi hỏi của công chúng ngày càng cao, không chỉ với báo in mà
báo chí nói chung, nếu không vận động, thay đổi để đáp ứng nhu cầu của bạn đọc
thì sẽ không được công chúng đón nhận.
Khả năng tương tác với bạn đọc kém cũng là một hạn chế khiến cho báo in
đứng trước sự thách thức của những loại hình báo chí còn lại. Trình độ của người
đọc ngày càng cao. Chính vì vậy, họ không chỉ tiếp nhận thông tin, mà họ còn phản
hồi lại thông tin đó. Báo chí hiện đại cần phải có sự tương tác giữa nhà báo và bạn
đọc, thông tin cần phải được lưu chuyển hai chiều. Thế nhưng, với hình thức phát
hành của báo in là phát hành trên giấy và theo định kỳ ngắn nhất là một ngày, thì
việc tương tác và phản hồi của người đọc lại trở nên mất thời gian và kém tiện lợi
khi độc giả chỉ có một cách duy nhất để gửi ý kiến của mình là gửi thư hoặc gọi

điện về tòa soạn.
Báo in cũng khó có thể tạo thành một diễn đàn công khai để công chúng có
môi trường tranh luận với nhau và nêu lên ý kiến cá nhân một cách công khai, trực
tiếp. Khả năng để người đọc trao đổi với nhau trực tiếp, nhanh chóng, và tiện lợi
trên báo in là hầu như không có. Trong khi đó thì báo mạng điện tử, truyền hình và
phát thanh hoàn toàn có khả năng để dễ dàng làm được điều này.

11


Cách tạo sự tương tác với khán giả trên truyền hình và báo mạng điện tử
3.2.

Chất lượng chưa đủ đáp ứng nhu cầu bạn đọc

12


Ông Đào Lê Bình, tổng biên tập báo An ninh Thủ đô, cho rằng nguyên nhân
của việc báo in đang đứng trước những thách thức mang tính sống còn, là bởi
“Một là, Internet hiện diện ở khắp nơi, mà đa số những người hay đọc báo, có tiền
để mua báo cũng là những người có điều kiện và xu hướng sử dụng Internet. Hai
là, giá giấy và công in tăng, buộc các báo phải tăng giá bán, bổ sung vào “vòng
vây” tăng giá của những điện, nước, sữa, thuốc… và bạn đọc buộc phải lựa chọn
ít đầu báo hơn. Ba là, khi nội dung các ấn phẩm không làm bạn đọc mặn mà, thì
đương nhiên, họ không bỏ tiền mua báo.”
Báo in hiện nay có xu hướng “tô hồng” hiện thực khi hạn chế các bài viết
mang tính chất phê phán. Có thể lấy báo Nhân dân làm ví dụ. Đây là tờ báo lớn, là
cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Việt Nam, là "Cơ quan trung ương, tiếng
nói của Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam". Thế nhưng trong thời gian gần

đây, Nhân dân hạn chế đưa các thông tin về tham nhũng, tệ nạn, về những việc làm
sai trái của quan chức. Nhân dân gần như trở thành một tờ báo “chuyên khen”,
không có tính chiến đấu. Và trong khi mà trình độ nhận thức và hiểu biết của công
chúng càng lớn thì công chúng càng ít có nhu cầu hơn với những bài viết chuyên
khen và tuyên dương.
Bên cạnh đó, nhiều tạp chí chưa khai thác được thế mạnh và làm nên được
sự “chuyên sâu” của mình… Nhiều bài viết còn mang tính hời hợt, số lượng bài
viết là bài dịch từ báo nước ngoài chiếm một số lượng đáng kể, dẫn đến tình trạng
“na ná giống nhau” của các tạp chí cùng lĩnh vực.

3.3.

Báo in Việt Nam chậm đổi mới hình thức

Khởi đầu bằng việc một số tờ báo giấy có tiếng tại Anh thay đổi khổ báo và
cách thiết kế, trong vòng 10 năm trở lại đây, xu hướng cải tiến hình thức báo in đã
lan rộng trên toàn thế giới và tạo ra những chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, nằm
13


ngoài dòng chảy ấy, báo in Việt Nam vẫn tỏ ra khá chậm chạp trong việc tiến hành
những biện pháp “thay da đổi thịt” cho tờ báo của mình.

Năm 2003, tờ The Independent của Anh đã trở thành tờ báo đầu tiên ở châu
Âu và trên thế giới đi theo xu hướng thu nhỏ khổ báo. Họ đưa ra bản báo khổ nhỏ
Tabloid, bán cùng với bản báo khổ rộng Broadsheet để đảm bảo với độc giả rằng
nội dung giữa 2 bản báo không có gì khác nhau.
Không giống như báo in thế giới, hầu hết những tờ báo giấy tại Việt Nam
đều được in với khổ báo Tabloid, bởi vậy, việc thu nhỏ khổ báo là không thực sự
cần thiết. Tuy nhiên, nếu đánh giá một cách tổng thể, ta có thể thấy rằng: báo in

Việt Nam trong nhiều năm qua dường như không có sự thay đổi, cải tiến nào lớn
về hình thức trang báo.

14


Vào ngày 19/6/2012, tờ VOV phiên bản mới – tờ báo khổ vuông 30 cm x 30
cm đầu tiên của Việt Nam đã ra đời. Với slogan “Tờ báo khổ vuông - Thông tin
ngay ngắn!”, báo VOV có kết cấu 24 trang hiện đại, theo định hướng thông tin
ngắn gọn, đầy đủ, mang đến trải nghiệm mới về cách đọc báo giấy cho độc giả và
mong muốn thay đổi văn hóa đọc nơi công cộng. Báo được phát hành vào thứ 3,
thứ 6 hàng tuần và miễn phí trên 600 tuyến xe bus tại Hà Nội.

Một độc giả đang đọc tờ VOV khổ vuông trên xe buýt.
(Nguồn: Vov.vn)
Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện tại, VOV là tờ báo duy nhất của nước ta
có những thay đổi mạnh mẽ về hình thức và nhận được phản hồi tích cực từ độc
giả. Hầu hết những tờ báo giấy của Việt Nam đều giữ nguyên khổ báo và cách thiết
kế trang báo từ nhiều năm nay; sự thay đổi nếu có cũng không đáng kể, không để
lại dấu ấn đậm nét. Các tờ báo in có cách thiết kế, sắp xếp và dàn trang na ná nhau.
15


Những tờ báo được trình bày dưới hình thức khác biệt hoàn toàn chỉ đếm trên đầu
ngón tay, có thể kể đến tờ An ninh thế giới với khổ A4 nhỏ gọn, tờ Cảnh sát toàn
cầu với trang nhất được thiết kế hiện đại, giống với những tờ báo Tabloid của nước
ngoài… Một số tờ báo khổ Broadsheet cồng kềnh như Nhân dân, Lao động, Hà
Nội mới… vẫn không có dấu hiệu thay đổi trong khi phần lớn độc giả hiện nay đều
ưa thích những tờ báo nhỏ, tiện lợi.
3.4.

Khai thác và xử lý nguồn tin
Đây không phải chỉ là khó khăn của riêng báo in, mà còn là thách thức
chung của báo chí Việt Nam. Trong bối cảnh Internet phát triển, mạng xã hội ngày
càng phổ biến và truyền thông đa phương tiện đang trở thành xu hướng đặt ra việc
xác định nguồn tin, xử lý nguồn tin chưa tuân thủ theo quy trình tiếp nhận thông tin
và xử lý đăng tin, mối quan hệ giữa giữa báo chí và mạng xã hội (ngày càng có
nhiều nhà báo khai thác thông tin từ mạng xã hội, tuy nhiên do áp lực thông tin nên
một số nhà báo đã thiếu kiểm chứng trước khi đưa tin)...
Riêng điều này đối với báo in lại càng nguy hiểm rất nhiều lần. Bởi báo in là
“chuyên gia” phân tích và bình luận, thông tin trên báo in thường chính thống hơn
và có sự kiểm duyệt khắt khe hơn trên các loại hình khác nên giành được sự tin
tưởng cao của độc giả. Đây cũng đồng thời là một thế mạnh của báo in. Nếu như
thông tin trên báo in mà sai lệch, thiếu chính xác, đánh mất lòng tin ở công chúng
thì cũng sẽ đánh mất công chúng.
Việc đưa thông tin sai lệch cũng có thể xảy ra khi nhà báo dịch bài của nước
ngoài mà không dịch sát, không tra cứu kĩ càng, đặc biệt là các thuật ngữ mang
tính khoa học. Bài học về vụ đưa tin “ăn bưởi có thể gây ung thư vú” do nhà báo
dịch sai, dịch thiếu, làm hoang mang dư luận và gây thiệt hại nặng nề với bà con
nông dân trồng bưởi chính là minh chứng cho vấn đề này. Nguyên gốc của bài viết
nước ngoài là “bưởi chùm” (một loại bưởi không có ở Việt Nam), sau khi dịch sơ
16


sài, trở thành “bưởi” nói chung. Không chỉ làm sai lệch thông tin, gây hoang mang
dư luận mà việc này còn gây ảnh hưởng đến kinh tế, gây thiệt hại lớn cho bà con
nông dân trồng bưởi.
3.5.

Quảng cáo trên báo in

Quảng cáo là nguồn thu lớn của báo chí. Trong khi kinh tế toàn cầu suy
thoái, lượng phát hành báo bị giảm sút, thì quảng cáo chính là nguồn thu quan
trọng của mỗi cơ quan báo chí. Xét về quảng cáo hiện nay, điều đương nhiên,
truyền hình vẫn đang ở ngôi vị quán quân. Ở báo in, quảng cáo cũng mang lại
nguồn thu đáng kể. Mỗi tờ báo có khoảng 1 – 2 trang chuyên dành cho quảng cáo.
Số lượng trang quảng cáo ở các tạp chí còn nhiều hơn. Thậm chí Tạp chí Ô tô còn
có số lượng trang quảng cáo nhiều hơn rất nhiều so với số lượng trang bài viết.

17


Quảng cáo trên báo in
Quảng cáo trên báo in có hình thức còn đơn giản. Chỉ có những quảng cáo
về các nhãn hàng xa xỉ phẩm trên các tạp chí mới có phần thiết kế ấn tượng. Còn
các quảng cáo ở các tờ báo in thông thường lại chưa có được sự đầu tư. Chính vì
thế gây hiệu quả và ấn tượng với công chúng chưa cao, chưa có nhiều hiệu quả.
Bên cạnh đó, việc đưa những thông tin quảng cáo lên báo in cũng cần phải
có chừng mực, có kiểm soát chặt chẽ, đặc biệt là ở các tờ báo lớn, những tờ báo là
18


cơ quan ngôn luận của các tổ chức chính trị - xã hội. Do lịch sử, chính trị, báo chí
Việt Nam chủ yếu phản ánh tuyên truyền, hơn nữa lại chủ yếu hoạt động dưới hình
thức bao cấp, nhà nước chi tiền để tờ báo hoạt động, nên không đặt nặng vấn đề
“lời lỗ”, vấn đề lợi nhuận thương mại. Đưa quảng cáo lên báo chí rất dễ làm cho tờ
báo bị thương mại hóa và có tác động không tốt đến công chúng. Quảng cáo quá đà
có thể hình thành một xã hội tiêu thụ, lối sống tiêu thụ, thói quen mua sắm. Quảng
cáo cũng có thể làm ảnh hưởng đến văn hóa dân tộc. Hơn thế, nếu quảng cáo
không được sắp xếp hợp lý khi dàn trang thì rất có thể gây tâm lý khó chịu cho
người xem, đặc biệt là với đối tượng công chúng đọc báo để tiếp nhận tri thức…

3.6.

Mở rộng và đưa báo in về các vùng sâu, vùng xa
Như đã phân tích ở trên, báo in hiện tại có hai nhược điểm lớn ảnh hưởng
đến quá trình phát hành và mở rộng phạm vi công chúng. Đó là việc tiếp nhận
thông tin bằng chữ viết và hình thức phát hành trao tay phụ thuộc nhiều vào yếu tố
giao thông. Vì vậy nên việc mở rộng và đưa báo in về các vùng sâu, vùng xa cũng
là một vấn đề nan giải của báo in Việt Nam hiện nay.
Đặc thù của Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, đa tiếng nói. Mỗi dân tộc
lại có một ngôn ngữ riêng. Với nhiều dân tộc thiểu số sinh sống ở các vùng núi, thì
việc nói và đọc được chữ kinh cũng là một việc rất khó. Muốn đưa báo in về với
đồng bào, cần phải để đồng bào biết đọc, biết viết. Điều này lại còn là một quá
trình dài lâu, phụ thuộc nhiều yếu tố, liên quan đến trách nhiệm của nhiều bộ,
ngành.
Bên cạnh đó, các dân tộc thiểu số ở Việt Nam thường sống ở những nơi có
điều kiện giao thông vận tải khó khăn, không mấy thuận lợi. Việc đi lại đã khó,
việc mang báo về phát hành còn khó hơn. Điều này sẽ ảnh hưởng đến tính thời sự
của thông tin khi thời gian để phát hành báo và đưa báo đến với bà con kéo dài hơn
so với bình thường. Bởi vậy mà thực tế chúng ta vẫn nhìn thấy, là nhiều tờ báo in
19


về được với bà con, với số lượng không nhiều, được bày trang trọng trong các thư
viện, các phòng sách chung của xã, của bản, và vẫn phải có người đọc báo cho bà
con nghe.

4.

Đề xuất giải pháp

Thiết nghĩ, khi giải quyết bất kỳ một vấn đề tiêu cực nào trong xã hội, đều
phải giải quyết lần lượt, ngọn trước, gốc sau. Muốn khắc phục được những thách
thức đang đặt ra đối với báo in Việt Nam, cần triển khai song song các giải pháp
ngắn hạn và giải pháp lâu dài. Trong vấn đề này, “ngọn” chính là hình thức hấp dẫn
hơn của báo in, còn “gốc” chính là nâng cao chất lượng thật sự của mỗi bài viết và
kĩ năng làm nghề của mỗi nhà báo, là đầu tư trang thiết bị, cơ sở hạ tầng phù hợp
để cho ra những tờ báo có chất lượng.
Trước hết, bàn về giải pháp ngắn hạn, giải pháp có tính trước mắt. Báo in
cần có những đổi thay tích cực về mặt hình thức để thu hút độc giả hơn. Hình thức
của tờ báo cần bắt mắt hơn, được đầu tư hơn. Ví dụ việc thay đổi khổ báo để phù
hợp với nhu cầu của độc giả sử dụng, đặc biệt là ở những khu vực phát triển. Báo
khổ to luôn là sự bất tiện cho độc giả khi cần phải di chuyển. Những tờ báo gọn
gàng với khổ báo thích hợp sẽ giành được cảm tình với người đọc hơn khi họ có
thể dễ dàng cho vào túi hay mang theo khi cần di chuyển.
Bên cạnh đó, cũng cần thiết phải có sự tích hợp các loại hình báo chí khác
theo hướng đa truyền thông nhằm giảm khoảng cách cung cấp thông tin so với
những loại hình khác cũng như đáp ứng những nhu cầu đa dạng của bạn đọc như:
tích hợp báo mạng điện tử, xây dựng những nội dung multimedia trên website của
20


báo chẳng hạn. Đây là một xu hướng mà các toà báo viết trên thế giới và ở nước ta
đang áp dụng. Điển hình ở khu vực phía nam là báo Tuổi Trẻ TP.Hồ Chí Minh đã
và đang thực hiện theo xu hướng này. Tuy nhiên, phần tích hợp đa phương tiện chỉ
mang tính hỗ trợ chứ không thể thay thế hoàn toàn bản báo in.

Tích hợp báo mạng điện tử của báo Tuổi trẻ thành phố Hồ Chí Minh

Về những giải pháp có tính lâu dài, cần phải nâng cao chất lượng thật sự của
một tờ báo in. Như đã nói ở trên, báo in có một ưu điểm, một thế mạnh đặc thù chỉ

riêng báo in mới có, đó là sự sâu sắc trong phân tích và bình luận. Do đặc điểm,
không một loại hình báo chí nào có thể đưa ra được những phân tích, bình luận
chuyên sâu như báo in. Đây chính là thế mạnh, là hướng đi mà báo in cần phải chú
trọng phát triển để thu hút độc giả cho riêng mình. Nội dung của tờ báo cần phong
phú ở nhiều lĩnh vực, nhưng cũng phải có tính chuyên sâu…đặc biệt là cũng phải
21


có những bài viết, phóng sự mang tính giao dục cao. Đề tài phải gần gũi với cuộc
sống và mang được hơi thở của cuộc sống. Phải tổ chức tốt mạng lưới cộng tác
viên và phát hành để tăng sức lan toả và nắm bắt được nhiều nguồn thông tin, đề
tài thiết thực từ chính thực tế cuộc sống. Phát triển các chuyên mục, chuyên luận là
hướng đi mà báo in cần phải chú trọng.
Bên cạnh đó, báo in cũng cần có cho mình đội ngũ phóng viên, biên tập viên
có tay viết tốt. Người làm báo in cần phải có kiến thức chuyên môn chuyên sâu, có
sự sắc sảo trải nghiệm cuộc sống. Như vậy mới có thể cho ra những bài báo “mặn
mà”. Người làm báo cũng phải trau dồi đạo đức nghề nghiệp, hiểu biết về luật
pháp, để làm nghề trong đúng những yêu cầu của pháp luật, tránh những sự việc
đáng tiếc xảy ra. Tài cần phải đi với tâm. Làm báo nhất định phải có một cái tâm
trong sáng, không vụ lợi cá nhân để có được những bài viết phản ánh đúng hiện
thực xã hội, đúng đời sống thực tế, góp phần phát huy những điều tốt đẹp và hạn
chế, đẩy lùi tiến tới xóa bỏ những tồn tại, những khuyết điểm của xã hội.
Đầu tư cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất cũng là một biện pháp lâu dài nhằm
nâng cao chất lượng báo in. Cần áp dụng khoa học kĩ thuật tiên tiến vào quá trình
sản xuất báo chí, nhằm tiết kiệm chi phí, nâng cao hiệu quả. Báo chí không những
chỉ phải làm tốt công tác tuyên truyền, mà cũng cần phải mang lại hiệu quả kinh tế,
tự hạch toán thu chi, tiến tới hạn chế báo chí bao cấp.

22

Kết luận
Mặc dù còn những thách thức, tuy nhiên những ưu điểm và những điều mà
báo in đã đạt được cho thấy rằng, rất khó để thay thế báo in bằng các loại hình báo
chí khác, bởi nó có những ưu điểm mà không một loại hình báo chí nào có được.
Báo in còn đóng góp một phần không nhỏ trong việc gìn giữ và phát huy văn hóa
đọc của công chúng.
Thế nhưng, rõ ràng là trình độ của công chúng ngày một nâng cao. Chính vì
thế mà thị hiếu của họ cũng cao hơn và đòi hỏi về tiêu chuẩn cho báo in nói riêng
và tất cả các loại hình báo chí khác nói chung cũng ngày một cao hơn. Do đó, nếu
không kịp thời cải tiến cả về hình thức lẫn nội dung, thì chắc chắn báo in sẽ khó để
có thể giữ vững được vị thế quan trọng của mình. Trong một xã hội hiện đại luôn
luôn vận động, khoa học – công nghệ phát triển như vũ bão, thì một cái gì đó quá
lạc hậu so với xã hội sẽ có nguy cơ bị từ chối. Nó đòi hỏi báo in phải vận động hết
mình, “thay da đổi thịt”, đáp ứng được nhu cầu của xã hội và thị hiếu của bạn đọc,
từng bước tháo gỡ và vượt qua những thách thức đang đặt ra.

23


Tài liệu tham khảo
1.
2.

ThS. Hà Huy Phượng, Giáo trình Nhập môn báo in, 2004.
TS. Nguyễn Thị Thoa (chủ biên), Giáo trình Tác phẩm báo chí đại cương,

3.

NXB Giáo dục Việt Nam, 2011.

Một số các blog trên mạng.

24


MỤC LỤC

25