TIỂU LUẬNTÌM HIỂU hệ THỐNG CHÍNH TRỊ

s

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC
KHOA VĂN – XÃ HỘI
BỘ MÔN KHQL
**********

TIỂU LUẬN

Đề tài:
TÌM HIỂU HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ

Giáo viên hướng dẫn:
Nhóm thực hiện:

GV. Bùi Trọng Tài
Nhóm 4

Thái Nguyên: 02/2012
1


Nhóm 4

A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Chính trị không chỉ là một tiểu hệ thống thuộc kiến trúc thượng tầng xã
hội, có tác động ảnh hưởng tới các yếu tố quan hệ sản xuất hợp thành cơ sở hạ
tầng xã hội mà quan trọng còn là hoạt động thực tiễn của các giai cấp, các đảng
phái và các chủ thể khác nhau trong đời sống xã hội. Mỗi bộ phận của chính trị
lại có những chức năng riêng và đồng thời có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Sự

liên kết đó tạo thành một cơ chế hoạt động nhịp nhàng, giúp cho thống trị đạt
được mục tiêu của mình.
Trong đó, hệ thống chính trị là công cụ, là phương tiện và là phương thức
tổ chức thực tiễn quyền lực chính trị của giai cấp thống trị. Hệ thống chính trị
giúp bảo vệ và đem lại lợi ích cho giai cấp thống trị, giúp giai cấp thống trị duy
trì trật tự an ninh chính trị, đảm bảo trật tự, an toàn xã hội. Bên cạnh đó, nó còn
có vai trò to lớn trong việc quản lý các lĩnh vực khác nhau trong đời sống xã hội
như: kinh tế, văn hoá, quốc phòng, ngoại giao…
Hệ thống chính trị có vai trò quan trọng đối với tất cả các quốc gia. Một hệ
thống chính trị có kết cấu hợp lý và các thành phần trong đó có mối quan hệ
chặt chẽ sẽ giúp mỗi quốc gia phát triển đi lên. Ngược lại hệ thống chính trị
không ổn định sẽ kìm hãm sự phát triển của quốc gia đó.
Hơn nữa, ngành Khoa học Quản lý không chỉ yêu cầu người học cần
trang bị những kiến thức vững chắc về các lĩnh vực chuyên môn mà còn đòi hỏi
có những hiểu biết chung về chính trị - xã hội, trong đó có hệ thống chính trị để
sau khi tốt nghiệp có thể áp dụng những kiến thức đó vào công việc trong tương
lai.
Xuất phát từ những lý do trên nhóm chúng tôi đã chọn đề tài: “Tìm hiểu về hệ
thống chính trị” làm hướng nghiên cứu của mình.

2. Mục tiêu nghiên cứu
2


Nhóm 4
Đề tài tập trung nghiên cứu về hệ thống chính trị, mô hình hệ thống chính
trị và ảnh hưởng của nó đến sự phát triển của mỗi quốc gia trong sự đổi mới
không ngừng của thế giới trên tất cả lĩnh vực của đời sống xã hội. Hơn nữa, việc
nghiên cứu đề tài giúp chúng em củng cố thêm kiến thức về bài học.
3. Phương pháp nghiên cứu

3.1 Phương pháp duy vật biện chứng
Chủ yếu dự vào quan điểm chủ nghĩa Mác- Lênin về chủ nghĩa duy vật biện
chứng. Phép duy vật biện chứng góp phần phát hiện mâu thuẫn và động lực của
sự phát triển chính trị xã hội. Giúp giải quyết một cách khoa học mối quan hệ
giữa các mục tiêu chính trị và phương tiện thực hiện mục tiêu đó.
3.2 Phương pháp duy vật lịch sử
Nghiên cứu các hiện tượng, sự kiện chính trị thông qua việc nghiên cứu các quá
trình phát sinh, phát triển, chuyển hóa của hiện tượng, từ đó làm logic khách
quan nội tại phản ánh bản chất và quy luật vận động của chính trị trong đời sống
xã hội hiện thực. Việc sử dụng đúng đắn phương pháp lịch sử cho phép khắc
phục chủ quan duy ý chí trong nghiên cứu hệ thống chính trị.
3.3 Phương pháp mô hình hóa
Phương pháp này giúp ta có thể mô hình hoá cơ chế nào đó của hệ thống chính
trị như các phần tử của hệ thống: Nhà nước, cơ quan nhà nước…và sự tác động
qua lại với các hệ thống chính trị khác.
3.4 Phương pháp so sánh
Cho phép ta nắm bắt được đối tượng nghiên cứu qua những nét tương đồng và
khác biệt với đối tượng so sánh.
3.5 Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu
Cho phép ta tổng hợp những khía cạnh riêng lẻ, khác nhau và lặp đi lặp lại của
hệ thống chính trị. Từ đó làm cơ sở phân tích các diễn biến đời sống chính trị và
đưa ra được những nhận định chính xác.

3


Nhóm 4

B. PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CHÍNH TRỊ

1.1. Chính trị
1.1.1. Các quan niệm trước Mác về chính trị
*Thời kỳ cổ đại:
Ở Phương Tây có các triết gia, chính trị gia lỗi lạc về chính trị:
Hê- rô- đốt: Mệnh danh là người “cha của chính trị học” . Ông khẳng định
chính trị tốt nhất là thể chế hỗn hợp của các chính thể này.
Platon: Theo ông chính trị là “nghệ thuật cung đình” liên kết trực tiếp của người
anh hùng và sự thông minh. Chính trị là nghệ thuật cai trị. Cai trị bằng sức
mạnh là độc tài, cai trị bằng nghệ thuật mới là đích thực.
Aristotle :Trong cuốn Chính trị của mình, ông đã quả quyết rằng về bản chất,
con người là một động vật chính trị. Chính trị là sản phẩm của sự phát triển tự
nhiên, là hình thức giao tiếp cao nhất của con người, con người là động vật
chính trị, quyền lực chính trị có thể được phân chia thành lập pháp, hành pháp
và tư pháp.
Ở phương Đông, Ở Trung Quốc thời kỳ “ bách gia chư tử” xuất hiện nhiều nhà
tư tưởng kiệt xuất, nổi bật là các quan niệm của Khổng Tử, Hàn Phi Tử, Lão Tử
...
Khổng Tử là một trong những nhà tư tưởng đầu tiên có cách tiếp cận riêng đến
học thuyết chính trị. Căn bản trong học thuyết của ông là quân tử. Chính trị là
công việc của người quân tử, là làm cho chính đạo, chính danh.
Hàn Phi Tử: Quan niệm của ông là để thực hiện hoạt động chính trị cần thiết
phải xây dựng và ban hành pháp luật.
Lão Tử: Với quan điểm “vô vi nhi trị” không làm gì mà mọi người tự thuần
phục, tự tìm đến với con đường chính đạo thì đó là cái gốc của nghệ thuật trị
nước.
4


Nhóm 4
*Thời kỳ đêm trường trung cổ:

Các nhà thần học và chủ nghĩa duy tâm như Tômat Đa- Canh,..cho rằng “chính
trị có nguồn gốc từ quyền lực tối cao của thượng đế”.
*Thời kỳ các học thuyết và tư tưởng tư sản về chính trị:
Chính trị được quan niệm là công việc của những “ công dân” có tài sản. Nổi
tiếng với các học thuyết như thuyết “ tam quyền phân lập, khế ước xã hội”.

1.1.2. Quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin về Chính trị


Chính trị là lợi ích, là quan hệ lợi ích, là đấu tranh giai cấp trước hết vì

lợi ích giai cấp.


Cái căn bản nhất của chính trị là việc tổ chức quyền lực nhà nước, là sự

tham gia vào công việc nhà nước, là định hướng cho nhà nước, xác định hình
thức, nội dung, nhiệm vụ của nhà nước.


Chính trị là biểu hiện tập trung của kinh tế. Đồng thời, chính trị không thể

không chiếm vị trí hàng đầu so với kinh tế.


Chính trị là lĩnh vực phức tạp, nhạy cảm nhất, liên quan tới vận mệnh

hàng triệu người. Giải quyết những vấn đề chính trị vừa là khoa học, vừa là
nghệ thuật.
1.1.3. Khái niệm chính trị

Từ đây, chúng ta có thể rút ra kết luận khái quát về chính trị:
Chính trị là hoạt động trong lĩnh vực quan hệ giữa các giai cấp, cũng
như các dân tộc và các quốc gia với vấn đề giành, giữ, tổ chức và sử dụng
quyền lực Nhà nước; là sự tham gia của nhân dân vào công việc của Nhà nước
và xã hội, là hoạt động chính trị thực tiễn của giai cấp, các đảng phái chính trị,
các nhà nước nhằm tìm kiếm những khả năng thực hiện đương lối và những
mục tiêu đã đề ra nhằm thỏa mãn lợi ích.
1.2 Kết cấu của chính trị
1.2.1. Hệ tư tưởng chính trị

5


Nhóm 4
Là toàn bộ những học thuyết, tư tưởng, quan điểm của một giai cấp về
giành và giữ quyền lực nhà nước; xác định chế độ chính trị; hình thức tổ chức
nhà nước và quan hệ với các giai cấp, tầng lớp khác.
1.2.2.Thể chế chính trị
Là những quy định, quy chế, chuẩn mực, quy phạm, nguyên tắc, luật lệ
… nhằm điều chỉnh và xác lập các quan hệ chính trị. Mặt khác là những dạng
thức cấu trúc tổ chức, các bộ phận chức năng cấu thành của một chủ thể chính
trị hay hệ thống chính trị.
1.2.3. Hệ thống chính trị
Là một chỉnh thể các thiết chế quyền lực chính trị, được xã hội thừa nhận
bao gồm các tổ chức chính trị như Đảng phái, nhà nước và các tổ chức chính trị
- xã hội có mối quan hệ mang tính pháp quy với nhau cùng liên kết nhằm thực
hiện mục tiêu chính trị phù hợp với lợi ích của giai cấp thống trị.
1.2.4. Quan hệ giữa các yếu tố cấu thành nên chính trị


Hệ thống chính trị là hạt nhân “tinh thần” là “linh hồn” của thể chế và hệ

thống là cái đi đầu, cái tiên phong.


Thể chế chính trị là sự cụ thể hóa của tư tưởng chính trị.



Hệ thống chính trị là phần xác, là hình thức tồn tại của tư tưởng chính trị.

CHƯƠNG 2: HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ
2.1. Các quan điểm về hệ thống chính trị
Hệ thống chính trị là một trong những khái niệm rộng lớn, cơ bản và bao
trùm nhất trong các lý thuyết chính trị học. Có nhiều cách tiếp cận và định nghĩa
hệ thống chính trị. Phổ biến nhất hiện nay là cách tiếp cận dựa trên cấu trúc,
hình thức tổ chức, trong đó chú trọng xem xét các thành tố cấu thành của hệ
thống chính trị – hệ thống nhà nước, đảng phái, các tổ chức và phong trào chính
trị - xã hội. Cách tiếp cận theo chức năng và quan hệ chính trị xem xét các quan
hệ chính trị, hoạt động chính trị của các thành tố trong hệ thống chính trị và
6


Nhóm 4
giữa hệ thống chính trị với môi trường xã hội xung quanh. Theo cách này người
ta còn phân tích cả những quan điểm, học thuyết, tư tưởng, nhận thức chính trị...
– tức là tất cả những yếu tố có ảnh hưởng đến tổ chức và hoạt động của hệ
thống chính trị. Trong đó, có một số quan niệm tiêu biểu như:
 Hệ thống chính trị là tổng thể những tổ chức quyền lực chính trị được xã
hội thừa nhận (Từ điển bách khoa Việt Nam).

Với khái niệm này nhấn mạnh đến chức năng của hệ thống chính trị - là việc
thực thi quyền lực chính trị. Tuy nhiên, khái niệm không lột tả được hêt nội hàm
khái niệm hệ thống chính trị , đồng thời không chỉ được mục tiêu và bản chất
của quá trình hình thành hệ thống chính trị.
 Hệ thống chính trị là một chỉnh thể các tổ chức chính trị trong xã hội bao
gồm các Đảng chính trị, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội hợp pháp
được liên kết với nhau trong một hệ thống tổ chức nhằm tác động vào các quá
trình của đời sống xã hội để củng cố, duy trì và phát triển chê độ đương thời phù
hợp với lợi ích của chủ thể giai cấp cầm quyền.
Khái niệm nêu trên đã có hướng liệt kê đúng đắn các yếu tố cấu thành của hệ
thống chính trị tuy nhiên chưa nêu được khía cạnh là thiết chế quyền lực của hệ
thống chính trị.
 Cách tiếp cận theo hình thái kinh tế - xã hội: Hệ thống chính trị là một bộ
phận của kiến trúc thượng tầng.
Mỗi cách nhìn nhận trên đều có những mặt mạnh và điểm yếu riêng. Tùy
theo từng đối tượng nghiên cứu cụ thể mà lựa chọn cách này hay cách khác cho
phù hợp. Một định nghĩa đầy đủ về hệ thống chính trị cần phải đáp ứng được ba
đòi hỏi cơ bản: cơ cấu tổ chức, chức năng của các thành tố cấu thành; các quan
hệ chính trị trong xã hội; tổ chức và thực hiện quyền lực chính trị. Từ những cơ
sở trên có thể đưa ra một cách hiểu hệ thống chính trị như sau:
Hệ thống chính trị là một chỉnh thể các thiết chế quyền lực chính trị, được xã
hội thừa nhân bao gồm các tổ chức chính trị như Đảng phái, Nhà nước và các
tổ chức chính trị - xã hội có mối quan hệ mang tính pháp quy với nhau nhằm
7


Nhóm 4
liên kết nhằm thực hiện mục tiêu chính trị phù hợp với lợi ích của giai cấp
thống trị.
2.2 Kết cấu hệ thống chính trị

Bất cứ một chế độ chính trị nào cũng duy trì tồn tại một hệ thống chính
trị. Hệ thống đó là tập hợp các thiết chế thực thi quyền lực chính trị và bao giờ
cũng có kết cấu của nó. Kết cấu của hệ thống chính trị hàm chỉ các tổ chức cấu
thành hệ thống chính trị và mối quan hệ giữa các tổ chức đó.
Kết cấu của hệ thống chính trị bao gồm: Các tổ chức chính trị như Đảng chính
trị, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội như Mặt trận dân tộc thống nhất,
các tổ chức đoàn thể quần chúng.
2.2.1 Đảng chính trị
Ngày nay, trên thế giới không có quốc gia nào lại không có Đảng chính
trị. Vai trò của Đảng chính trị là hạt nhân lãnh đạo toàn bộ hệ thống chính trị.
Đảng tập hợp, lôi cuốn và lãnh đạo những người đại diện tích cực nhất của tầng
lớp hay xã hội đó để cùng thực hiện đạt những mục tiêu và lý tưởng nhất định.
Thông qua các cương lĩnh, điều lệ, chủ trương, nghị quyết…Đảng chính trị chỉ
ra đường lối, phương hướng để nhà nước và xã hội hướng tới.
Theo các nhà kinh điển Mác-xít : Sự tồn tại của một Đảng chính trị gắn
với cuộc đấu tranh giành chính quyền, thỏa mãn những lợi ích của giai cấp, đạt
được mục tiêu cuối cùng là trở thành Đảng cầm quyền, và đương nhiên, thành
lập Chính phủ để thể hiện ý chí thống trị xã hội của giai cấp mình. Nhiệm vụ
chủ yếu của các Đảng chính trị là trở thành Đảng cầm quyền. Muốn như thế thì
trước hết Đảng chính trị phải có vai trò tổ chức để vạch ra “ý chí chung”, trong
đó hệ thống hóa những khuynh hướng, lập trường chính trị khác nhau, thậm chí
mâu thuẫn nhau thành một chương trình hành động cụ thể, một chính sách nhất
định, và tiến hành giành chính quyền bằng nhiều biện pháp. Bên cạnh đó, Đảng
phải tổ chức giáo dục tư tưởng, tuyên truyền phổ biến tư tưởng của Đảng mình
cho quần chúng.
8


Nhóm 4
Đối với đảng chính trị tiến bộ là đại diện cho lợi ích của toàn thể nhân

dân lao động thì chủ trương, đường lối chính sách phát triển đất nước của nó
phù hợp với quy luật phát triển chung của xã hội, nên vai trò thúc đẩy xã hội
tiến lên là vô cùng to lớn. Đối với đảng chính trị phản tiến bộ thì vai trò của nó
đối với xã hội chỉ là sự kìm hãm.
2.2.2 Nhà nước
Nhà nước là một thiết chế quyền lực đặc biệt, là công cụ do đảng chính trị
và giai cấp thống trị lập ra nhằm duy trì sự thống trị và đảm bảo quyền lợi của
giai cấp đó, đồng thời chấn áp tầng lớp, giai cấp khác.
Về hình thức tuỳ vào từng quan hệ xã hội khác nhau trong lịch sử mà tồn tại các
kiểu và các hình thức Nhà nước khác nhau. Ở xã hội chiếm hữu nô lệ, có bốn
hình thức hình thành Nhà nước bao gồm:
Phương thức Aten: Nhà nước Aten ra đời là kết quả của vận động của những
nguyên nhân nội tại trong xã hội. Do sự chiếm hữu tài sản và sự phân hoá giai
cấp trong xã hội, tổ chức thị tộc không còn thích hợp, cần thay thế bằng bộ máy
quản lý mới nhằm đáp ứng yêu cầu bảo vệ lưọi ích của những người giàu có. Vì
thế sự xuất hiện Nhà nước có tính thuần tuý và cổ điển nhất.
Phương thức Roma cổ đại: Nhà nước Rôma xuất hiện là do sự thúc đẩy của
cuộc đấu tranh giữa những người bình dân sống ngoài các thị tộc Rôma chống
lại giới quý tộc của thị tộc Rôma.
Phương thức Giéc – manh: Do nhu cầu phải thiết lập sự cai trị đối với vùng đất
La Mã sau chiến thắng của người Giéc –manh đối với đế chế La Mã cổ đại mà
nhà nước xuất hiện chứ không phải do yêu cầu đấu tranh giai cấp trong xã hội
Giéc – manh. Sau khi nhà nước Giéc – manh ra đời và bước vào củng cố, hoàn
thiện bộ máy nhà nước, sự phân hoá giai cấp trong xã hội Giéc – manh mới rõ
rệt.
Phương thức Phương Đông cổ đại: Do nhu cầu tự vệ và yêu cầu sản xuất như
khai khẩn đất đai, trị thuỷ, chống thiên tai đòi hỏi con người phải tập hợp nhau
lại trong một cộng đồng có sự liên hệ cao hơn trong gia đình và thị tộc, với một
9

Nhóm 4
bộ máy có quyền lực tập trung, thống nhất hơn để điều hành và quản lý các
công việc chung của cộng đồng đó là nhà nước. Nhà nước xuất hiện không phải
do đòi hỏi bức thiết của đấu tranh giai cấp trong xã hội.
Ở xã hội phong kiến, quyền lực tập trung mạnh mẽ vào một vị vua được coi là
người đứng đầu nắm toàn bộ quyền hành điều khiền nhà nước, tiếp đến là hệ
thống quan lại, quý tộc từ trung ương đến địa phương.
Sang chế độ Tư bản chủ nghĩa Nhà nước được tổ chức theo hình thức tam
quyền phân lập với nhiều hình thức khác nhau. Chính thể quân chủ lập hiến,
chính thể cộng hoà tổng thống, chính thể cộng hoà đại nghị. Đặc điểm chung
của Nhà nước tư sản là sự phân chia quyền lực Nhà nước thành các quyền lập
pháp hành pháp và tư pháp. Các quyền này độc lập, đối trọng, kiềm chế và kiểm
soát lẫn nhau.
Nhà nước xã hội chủ nghĩa được xây dựng trên nền tảng quyền lực Nhà nước là
thống nhất thuộc về nhân dân nhưng có sự phân chia với nhau trong việc thực
hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp.
Nhà nước có vai trò đặc biệt quan trọng, là trụ cột của hệ thống chính trị.
Thông qua các cơ chế quyền lực, Nhà nước quản lý toàn bộ các mặt của đời
sống xã hội: Quyền lập pháp giúp Nhà nước ban hành pháp luật, quyền hành
pháp giúp nhà nước tổ chức và thực thi pháp luật, quản lý nền sản xuất, quản lý
đời sống xã hội; quyền tư pháp giúp Nhà nước kiểm sát và xét xử các hành vi
phạm pháp luật, chống lại chế độ kinh tế, chính trị của quốc gia, dân tộc…Hoạt
động của Nhà nước chính là trung tâm của sự vận hành hệ thống chính trị.
2.2.3 Các tổ chức liên minh, liên kết đại diện cho các lực lượng khác nhau
trong xã hội
Đó là các tổ chức đại đoàn kết dân tộc, các tổ chức đại diện cho quyền và
lợi ích của các giai cấp, tầng lớp khác nhau trong xã hội. Các tổ chức này góp
phần tham gia vào các hoạt động của hệ thống chíng trị trong việc tạo ra khối
đại đoàn kết toàn dân tộc, bảo vệ lợi ích cho các tầng lớp xã hội trước giai cấp

thống trị. Một mặt các tổ chức này đóng vai trò lớn trong hệ thống chính trị, góp
10


Nhóm 4
phần xây dựng và hoàn thiên hệ thống này; mặt khác, trong nhiều trường hợp
chính các tổ chức này lại là nguyên nhân phá vỡ hệ thống chính trị hiện thời. Đó
là khi một giai cấp tiến bộ trong lịch sử ra đời, có tổ chức tiên phong đại diện
xong chưa nắm được quyền lực chính trị. Khi đó thông qua con đường bao lực
cách mạng, nó sẽ lật đổ chính quyền của giai cấp thống trị lỗi thời, lạc hậu cũng
tức là lật đổ hệ thống chính trị hiện thời để xây dựng nên một hệ thống chính trị
mới mang bản chất giai cấp của chính nó.
2.3 Chức năng của hệ thống chính trị


Chức năng duy trì chế độ thống trị của một giai cấp vì lợi ích giai cấp

Bất cứ một hệ thống chính trị nào cũng mang bản chất của giai cấp thống trị lập
ra hệ thống đó nhằm mục đích bảo vệ quyền lợi và sự thống trị của giai cấp
cầm quyền.


Chức năng tổ chức và thực thi quyền lực chính trị

Quyền lực chính trị là công cụ, phương tiện để giai cấp thống trị sử dụng nhằm
mục đích thống trị của mình. Muốn sử dụng quyền lực đó, giai cấp thống trị
phải lập ra các thiết chế sử dụng đó là hệ thống chính trị.


Chức năng duy trì ổn định chính trị - điều hành nền sản xuất

Thông qua hệ thống các cơ quan an ninh, đồng thời tổ chức và phối hợp với hệ
thống quân sự từ trung ương đến địa phương giúp giai cấp thống trị duy trì an
ninh chính trị, đảm bảo trật tự và an toàn xã hội. Từ đó, hệ thống chính trị thực
hiện chức năng điều khiển nền sản xuất xã hội thông qua quan hệ sản xuất.


Chức năng quản lý xã hội

Chức năng này được thiết lập trên các mặt của đời sống xã hội như: kinh tế,
chính trị, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng…thông qua các thiết chế hành
pháp.
2.4 Giới thiệu một số mô hình chính trị trên thế giới
2.4.1 Hệ thống chính trị Mỹ
11


Nhóm 4
* Đảng chính trị
Trong nền chính trị Mỹ hiện nay có hàng trăm đảng phái chính trị đang
tồn tại và hoạt động, nhưng trên thực tế chỉ có hai đảng lớn là Đảng dân chủ và
Đảng cộng hòa thay nhau nắm quyền ở hầu như tất cả các cấp từ liên bang đến
địa phương. Các đảng nhỏ chỉ có thể tham dự vào đời sống chính trị một cách
hạn chế, có thể thắng ở một vài cấp chính quyền địa phương nhưng không thể
làm thay đổi nền tảng chính trị ở Mỹ.
Xét về cơ cấu tổ chức hoạt động, Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa khác
với các chính đảng ở Phương tây nói riêng và trên thế giới nói chung. Hai đảng
này thực chất là những đảng bầu cử, không có cương lĩnh chính trị cố định và
nhất quán, ít có cam kết công khai về lý tưởng chính trị - tư tưởng. Đảng có tổ
chức lỏng lẻo, quyền lực phân tán không có nội quy, không có kỷ luật đảng,

không có chế định đảng viên. Đảng và đảng viên không có mối liên hệ chặt chẽ
về mặt tổ chức. Ai bầu cho Đảng nào thì là đảng viên của Đảng đó.
Việc người dân lựa chọn bầu Tổng thống ở Mỹ chính là việc nhân dân lựa
chọn một Đảng chính trị làm đại diện cho họ. Đảng chính trị trong Nhà nước Tư
bản nói chung và trong Nhà nước Mỹ nói riêng phải có nhiệm vụ:
- Lãnh đạo, điều hành chính quyền Nhà nước, tổ chức giai cấp và các lực lượng
chính trị để đấu tranh chính trị.
- Bảo vệ lợi ích của đất nước, đảm bảo quyền của công dân và giáo dục công
dân.
- Tiến hành bầu cử và bảo đảm việc thay đổi chính quyền một cách hoà bình.
* Nhà nước

12


Nhóm 4

Hình 1. Trụ sở Quốc hội Hoa Kỳ

Nước Mỹ tổ chức theo hình thức chính thể cộng hòa tổng thống.
Bộ máy nhà nước Mỹ được phân chia thành 3 nhánh quyền lực: Lập pháp, hành
pháp và tư pháp. Đây là mô hình nhà nước được xây dựng đúng theo nguyên tắc
“ tam quyền phân lập”. Các nhánh quyền lực vừa độc lập trong việc thực thi
quyền lực chính trị, vừa tạo ra sự đối trọng, kiềm chế và kiểm soát lẫn nhau.
- Lập pháp:
Nghị viện Mỹ được tổ chức thành thượng viện và hạ viện do nhân dân trực tiếp
bầu ra, chịu trách nhiệm lập pháp trước cử tri và không can thiệp vào hành
pháp. Nghị viện kiềm chế tổng thống bằng cách không thông qua ngân sách và
lập Ủy ban điều tra buộc tổng thống điều trần trước quốc hội khi cần thiết. Thiết
chế nghị viện Mỹ là một công cụ để chuyển hóa các dự án luật thành các văn

bản luật chính thức, nó có những chức năng sau: Thông qua các đạo luật, quyền
giám sát ngân sách và tài chính, phê chuẩn các hiệp ước quốc tế.
- Hành pháp:
13


Nhóm 4
Tổng thống vừa là nguyên thủ quốc gia vừa là người đứng đầu hành pháp. Tổng
thống không chịu sự kiểm tra của Nghị viện mà chỉ chịu trách nhiệm trước cử
tri. Tổng thống không tham gia lập pháp và cũng không có quyền giải tán Nghị
viện nhưng có quyền phủ quyết các đạo luật do Nghị viện thông qua.
Tổng thống có quyền: Tự quyết định các chính sách nhà nước, bổ và miễn
nhiệm các chức vụ then chốt của hành pháp nhưng phải được thượng viện phê
chuẩn, quyền bao trùm cả về lĩnh vực quân sự và ngoại giao, gửi và nhận đại
sứ,…
- Tư pháp:
Chức năng của Tòa án ở Mỹ là tuyên án mọi hành vi đối lập với ý tưởng của
hiến pháp. Chánh án các tòa do Tổng thống bổ nhiệm và Nghị viện phê chuẩn.
Đứng đầu hệ thống tòa án là tòa án tối cao với 9 thẩm phán.
* Các tổ chức liên minh, liên kết, đại diện cho các lực lượng khác nhau
trong xã hội
Hội các thống đốc bang, Hội các thị trưởng, Tổ chức bảo vệ môi trường, Hội
bảo vệ người tiêu dùng…
2.4.2 Hệ thống chính trị Trung Quốc
* Đảng chính trị
Ở Trung Quốc, ngoài Đảng cộng sản Trung Quốc, còn có 8 chính đảng
gọi là phái dân chủ: Ủy ban cách mạng quốc dân đảng Trung Quốc, Đồng minh
dân chủ Trung Quốc, Hội kiến quốc dân chủ Trung Quốc, Hội xúc tiến dân chủ
Trung Quốc, Đảng dân chủ công nông Trung Quốc, Đảng trí công Trung Quốc,
Học xã Cửu Tam, Đồng minh tự trị dân chủ Đài Loan. Các đảng này được hình

thành trong kháng chiến chống Nhật và giải phóng đất nước. Các Đảng này ủng
hộ sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Trung Quốc. Vai trò lãnh đạo của Đảng cộng
sản Trung Quốc được quy định trong Hiến pháp cộng hòa nhân dân Trung Hoa.
*Nhà nước:
14


Nhóm 4
- Lập pháp
Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc là cơ quan quyền lực tối cao và là cơ quan
lập pháp duy nhất tại Trung Hoa tương đương với Quốc hội ở các nước khác.
Đại biểu của Đại hội đại biểu Nhân dân toàn quốc được bầu ra với nhiệm kỳ 5
năm thông qua một hệ thống bầu cử nhiều cấp. Các đại biểu của Đại hội được
các Đại hội đại biểu cấp tỉnh bầu ra, các đại hội cấp tỉnh này lại được cấp dưới
tỉnh bầu ra, cứ như thế cho đến cấp hành chính thấp nhất do người dân bầu cử
trực tiếp.
- Hành pháp
Quốc vụ viện Cộng hòa nhân dân Trung Hoa tức Chính phủ nhân dân trung
ương Trung Hoa. Là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của cộng hòa nhân
dân Trung Hoa. Quốc vụ viện do Thủ tướng, Phó thủ tướng, Ủy viên Quốc vụ,
Bộ trưởng các bộ, chủ nhiệm các ủy ban, tổng kiểm toán, tổng thư ký quốc vụ
viện tạo thành. Cơ quan này thực hiện và cụ thể hóa các pháp luật, quyết định
của Quốc hội Trung Quốc (đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc).
Chủ tịch nước cộng hòa nhân dân Trung Hoa do đại hội đại biểu nhân
dân Trung Hoa bầu ra. Chủ tịch nước là nguyên thủ quốc gia của Cộng hòa
Nhân dân Trung Hoa, chịu trách nhiệm về đối ngoại của Trung Quốc. Chủ tịch
chịu trách nhiệm thiết lập chính sách chung và chỉ đạo thực hiện và giao trách
nhiệm thực hiện cho Thủ tướng. Chủ tịch ban bố các luật và các quy định được
đại hội đại biểu nhân dân tòa quốc thông qua, bổ nhiệm Thủ tướng, Phó thủ
tướng, các đại sứ,…Có quyền ban hành sắc lệnh, ban bố tình trạng khẩn cấp,

tuyên bố chiến tranh.
-Tư pháp
Tư pháp của Trung Quốc gồm Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân.
* Các tổ chức liên minh, liên kết, đại diện cho các lực lượng khác nhau
trong xã hội
Trung Quốc hiện nay có hơn 4000 tổ chức xã hội, tiêu biểu như: Tổ chức công
đoàn, Đoàn thanh niên, phụ nữ, tôn giáo, dân tộc…
15


Nhóm 4
2.4.3 Hệ thống chính trị Nga
* Đảng chính trị
Nga là một nước đa đảng, tính đến 1-7-1998 Nga có khoảng 95 đảng
chính trị. Bộ luật mới thông qua năm 2001 có những quy định chặt chẽ về số
lượng, vai trò ảnh hưởng đối với nhân dân nên đến cuối năm 2002 số đảng đáp
ứng theo luật chỉ còn gần 30 đảng, đại diện cho một số xu hướng chính trị chủ
yếu trong đó có phái dân chủ và phái cộng sản. Đạo luật mới năm 2004 tiếp tục
có quy định nhằm hạn chế thành lập các đảng. Các đảng lớn hiện nay của Liên
bang Nga có: Thống nhất Nga (Đảng toàn Nga, thống nhất và Tổ quốc, Đảng
cộng sản Liên bang Nga, Đảng tự do dân chủ Nga, Liên minh các lực lượng
cánh hữu, Đảng ruộng đất Nga, Đảng công lý xã hội…
* Nhà nước

Hình2. Lối vào Thượng Viện Kremlin
- Lập pháp
16


Nhóm 4

Quốc hội: Quốc hội liên bang Nga gồm hai viện: Đuma quốc gia và Hội đồng
liên Bang.
Đuma quốc gia có quyền công nhận, tán thành việc Tổng thống bổ nhiệm Thủ
tướng, đưa ra các nghị quyết trên sự đệ trình của Chính phủ liên bang, bổ nhiệm
hoặc cách chức các đại sứ đặc mệnh toàn quyền tới các quốc gia theo quy định
của hiến pháp, ban bố ân xá, buộc tội Tổng thống.
Hội đồng liên Bang có quyền định ngày bầu cử Tổng thống, kết tội Tổng thống,
bổ nhiệm các thẩm phán tòa án Hiến pháp, Tòa án tối cao, Tòa án trọng tài tối
cao…
- Hành pháp
Tổng thống và Chính phủ liên bang: Tổng thống liên bang do nhân dân bầu
trực tiếp có nhiệm kỳ 4 năm và không giữ quá 2 nhiệm kỳ. Tổng thống là
người đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân. Tổng thống có quyền
gửi thông điệp cho Quốc hội, bác bỏ các dự án luật, giải tán Đuma, chỉ đạo
toàn bộ hệ thống đối ngoại, hội đàm, ký các hiệp định, điều ước quốc tế. Tổng
thống điều hành chính phủ, có thể giải tán chính phủ bất kỳ lúc nào, chỉ định
Thủ tướng để Đuma phê chuẩn,...
- Tư pháp:
Tòa án Hiến pháp, Tòa án tối cao, Tòa án trọng tài liên bang là các tòa án cao
nhất. Các thẩm phán của ba tòa trên do Hội đồng liên bang bổ nhiệm theo chỉ
định của Tổng thống. Viện công tố liên bang đứng đầu hệ thống công tố. Tổng
công tố liên bang do Hội đồng liên bang bổ nhiệm theo đề nghị của Tổng thống.
*Các tổ chức liên minh, liên kết, đại diện cho các lực lượng khác nhau
trong xã hội
Công đoàn, tổ chức công nghiệp và kinh doanh, tổ chức nông nghiệp, tổ
chức quân nhân,phụ nữ, thanh niên…
Từ những phân tích ở trên ta có thể thấy một số điểm giống nhau căn bản
trong mô hình hệ thống chính trị của ba nước, đó là đều được kết cấu từ ba bộ
phận: Đảng chính trị, Nhà nước, các tổ chức liên liên, minh liên kết, đại diện
17

Nhóm 4
cho các lực lượng khác nhau trong xã hội. Tuy nhiên, ở mỗi quốc gia, từng bộ
phận đó lại đóng những vai trò khác nhau trong hệ thống chính trị với những
cách thức tổ chức khác biệt phù hợp với đặc điểm, điều kiện kinh tế - xã hội của
từng quốc gia nhằm đáp ứng sự phát triển, duy trì trật tự, ổn định xã hội của mỗi
nước.
2.5. Phân loại hệ thống chính trị
2.5.1 Theo bản chất của hệ thống chính trị


Hệ thống chính trị tư bản chủ nghĩa

Ở các nước tư bản chủ nghĩa, hầu hết đều thực hiện chế độ đa đảng trong hệ
thống chính trị, tạo nên sự cạnh tranh về quyền lực giữa các nhóm đảng chính
trị và dẫn đến sự đối lập về quyền lực. Điều đó làm cho quyền lực bị phân tán
và hệ thống chính trị chia rẽ. Nhà nước là nhân tố nổi bật nhất tập trung quyền
lực, phản ảnh lợi ích của giai cấp cầm quyền dưới hình thức chung của xã hội.
Trong đó, chủ trương, đường lối của đảng lồng với chính sách của nhà nước.
Ví dụ: Mỹ, Anh, Pháp , Liên bang Nga,…


Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa

Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa được quan niệm là hệ thống các tổ chức
chính trị - xã hội mà nhờ đó nhân dân lao động thực thi quyền lực của mình
trong xã hội. Hệ thống chính trị này bao trùm và điều chỉnh mọi quan hệ chính
trị giữa các giai cấp, tầng lớp trong xã hội; giữa các dân tộc trong cộng đồng xã
hội; giữa các yếu tố trong xã hội, tập thể và các vấn đề quyền lực, về hoạch định

đường lối, chủ trương chính sách phát triển xã hội. Trong đó vai trò lãnh đạo
thuộc về Đảng của giai cấp công nhân.
Ví dụ: Việt Nam, Lào, Trung Quốc, Triều Tiên, CuBa


Hệ thống chính trị trung lập

Là hệ thống chính trị không liên minh vĩnh viễn, không xâm lược hoặc can thiệp
và công việc nội bộ của nước nào.
Ví dụ: Campuchia, Thụy Sỹ
2.5.2 Theo dấu hiệu của Đảng chính trị trong hệ thống chính trị
18


Nhóm 4

Nhóm 1
Số

Nhóm 2

Nhóm 3

Nhóm 4

Nhóm 5

1

Đa Đảng

Đa Đảng

Đa Đảng

Đa Đảng

1

1

Đảng
Đảng

1

(Hiến định) (không

cầm

2

Đa Đảng

(thay nhau)

Hiến

quyền

định)
Ví dụ

Việt Nam, Trung

Singapore

Mỹ,Anh,

Pháp, Ấn

Lào,

Quốc,Irac,

NewZealand, Độ, Nga,

Cuba,

Malayxia

Úc

CHLB
Đức

CHDCND
Triều
Tiên

Qua bảng trên ta thấy, hầu hết các quốc gia trên thế giới có đa đảng, chỉ có một
số nước theo chế độ một đảng duy nhất.
Ở những nước chỉ có một đảng duy nhất thì chính đảng đó sẽ trở thành đảng
cầm quyền. Còn những nước đa đảng thì có sự khác biệt như sau:
Ở một số nước, đảng cầm quyền sẽ được quy định trong Hiến pháp. Còn các
nước khác để giành được quyền lãnh đạo đất nước và xã hội thì phải trải qua
một quá trình tranh cử phức tạp.
2.5.3 Theo mối quan hệ quyền lực giữa các bộ phận cấu thành hệ thống
chính trị
* Mô hình 1: Nhà nước là trung tâm

Đảng chính trị

Nhà nước

19


Nhóm 4

- Đặc điểm:
Trong mô hình trên, Nhà nước là cái đích hướng đến và đảng nào cũng
muốn trở thành đảng cầm quyền.
Các Đảng chính trị lớn có quỹ đạo gần - dễ tiếp cận Nhà nước, có vùng ảnh
hưởng rộng có khả năng lớn lãnh đạo Nhà nước và toàn xã hội. Ngược lại, các
tổ chức chính trị ở quỹ đạo xa - khó tiếp cận Nhà nước và có vùng ảnh hưởng
hẹp sẽ có ít cơ hội trở thành đảng cầm quyền.
Trong trường hợp có 2 Đảng lớn chiếm lĩnh quỹ đạo thứ nhất gần Nhà nước sẽ
tạo ra chế độ lưỡng Đảng.
Như vậy, để trở thành đảng cầm quyền, điều quan trọng nhất là quan hệ giữa

khoảng cách tiếp cận Nhà nước và vùng ảnh hưởng của các đảng.
Một số nước tiêu biểu theo mô hình trên như: Liên Bang Nga, Pháp…
- Mô hình trên thể hiện nhiều ưu điểm, đó là:


Dựa trên nguyên tắc tự do cạnh tranh, không tạo ra độc quyền. Vậy,

Đảng nào cũng có cơ hội cầm quyền khi có những đường lối, chủ trương vượt
trội hơn so với các đảng khác và được sự ủng hộ rộng rãi của xã hội.


Đề cao vai trò Nhà nước.



Đảng phải thích ứng, phụ thuộc vào Nhà nước.

- Tuy nhiên, mô hình này cũng bộc lộ một số nhược điểm như sau:


Tạo ra cạnh tranh thiếu lành mạnh. Trong quá trình tranh cử các đảng sử

dụng nhiều biện pháp, bất chấp thủ đoạn để đạt được mục đích thống trị của
mình.


Các Đảng phái quá tập trung vào giành quyền lực nhưng khi đã giành

được quyền lực thì lơ đi những đòi hỏi của người dân, không quan tâm tới việc
chăm lo cho đời sống của nhân dân.

20


Nhóm 4


Chính phủ Liên hiệp của đa Đảng - bấp bênh, không ổn định về chính trị,

có thể chia rẽ bất kỳ lúc nào.

 Mô hình 2: Đỉnh quyền lực

Đảng cầm quyền

Các tổ chức CT-XH

Nhà nước

- Đặc điểm:
Đỉnh quyền lực là Đảng cầm quyền (có thể là Đảng, cũng có thể là các tổ chức
tôn giáo, lực lượng vũ trang) chi phối Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội
khác.
Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội hoạt động trên cơ sở phân công, phối
hợp, cộng tác nhằm đạt được những mục đích chung.
- Ưu điểm:


Nhờ có sự lãnh đạo duy nhất của Đảng cầm quyền sẽ tạo ra sự tập trung,

thống nhất trên tất cả các lĩnh vực của đời sống - xã hội.



Nếu trong tổ chức Đảng có lực lượng lãnh đạo trong sạch, lành mạnh,

tiến bộ thì tạo ra sự phát triển nhanh chóng của quốc gia.
21


Nhóm 4
- Nhược điểm:


Tuy nhiên, mô hình trên tạo ra cơ chế độc quyền, chỉ có một đảng duy

nhất được nắm quyền lãnh đạo đất nước.


Lực lượng lãnh đạo phản động thì tạo ra sự trì trệ cho xã hội.

Hai mô hình trên có những điểm khác biệt rõ ràng trong mối quan hệ về quyền
lực giữa các bộ phận cấu thành hệ thống chính trị.
Mỗi mô hình đều có những ưu, nhược điểm riêng và việc lựa chọn mô hình nào
để tổ chức đất nước còn tuỳ thuộc vào điều kiện kinh tế - xã hội, đặc điểm của
quốc gia đó.

CHƯƠNG 3: HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ Ở VIỆT NAM

Cũng giống như các quốc gia trên thế giới, hệ thống chính trị nước ta
cũng có kết cấu gồm ba phần. Tuy nhiên, vai trò của mỗi bộ phận cấu thành
trong hệ thống là khác nhau, m

Hệ thống chính trị ở Việt Nam thể hiện bản chất của nền Dân chủ Xã hội Chủ
nghĩa được vận hành theo cơ chế: Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân
làm chủ.
3.1 Kết cấu của hệ thống chính trị Việt Nam
Nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền; Hệ
thống chính trị hiện nay ra đời từ khi thiết lập Nhà nước Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa, gồm các bộ phận cấu thành quyền lực chính trị sau:
* Đảng Cộng sản Việt Nam

22


Nhóm 4

Hình 3. Bác Hồ với Đảng Cộng Sản Việt Nam

Là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đại biểu trung thành lợi ích của
giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc, vừa là lực lượng hợp
thành, vừa là lực lượng lãnh đạo hệ thống chính trị XHCN, bảo đảm cho hệ
thống chính trị giữ được bản chất giai cấp công nhân và bảo đảm mọi quyền lực
thuộc về nhân dân.
Bàn về sự lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống chính trị, Hội nghị Trung
ương 5, khoá X khẳng định: Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động
của hệ thống chính trị là cách thức, phương pháp Đảng tác động lên hoạt động
của hệ thống đó nhằm đạt mục tiêu đề ra. Trong điều kiện ở nước ta một đảng
duy nhất cầm quyền là Đảng Cộng sản Việt Nam, phương thức lãnh đạo của
Đảng tác động trực tiếp đến hoạt động của tất cả các tổ chức trong hệ thống
chính trị. Phương thức lãnh đạo tốt, sẽ tạo động lực cho các tổ chức trong hệ
thống chính trị phát huy vai trò, vị trí của mình. Ngược lại, nếu phương thức
lãnh đạo của Đảng không tốt, sẽ kìm hãm sự phát huy năng lực của các tổ chức

trong hệ thống chính trị.
* Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa

23


Nhóm 4
Là tổ chức trung tâm và là trụ cột của hệ thống chính trị, thực hiện ý chí,
quyền lực của nhân dân, thay mặt nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân
quản lý toàn bộ hoạt động của đời sống xã hội và thực hiện chức năng đối nội,
đối ngoại. Mặt khác, Nhà nước chịu sự lãnh đạo của giai cấp công nhân, thực
hiện đường lối chính trị của Đảng. Đảng lãnh đạo, Nhà nước thực hiện và đảm
bảo đầy đủ quyền làm chủ của nhân dân.

Hình 5. Sơ đồ bộ máy Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

*Mặt trận tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội
Đây là những tổ chức chính trị-xã hội hợp pháp được tổ chức để tập hợp
rộng rãi các tầng lớp nhân dân theo nguyên tắc tự nguyện, tự quản, đại diện cho
lợi ích của nhân dân, tham gia vào hệ thống chính trị, tuỳ theo tính chất, tôn chỉ,
mục đích của mình nhằm bảo vệ quyền lợi dân chủ của nhân dân.

24


Nhóm 4
Mặt trận Tổ quốc có chức năng tham chính, tham nghị và giám sát; đoàn
kết nhân dân, chăm lo đời sống, lợi ích của các thành viên, thực hiện dân chủ và
đổi mới xã hội, thực thi quyền và nghĩa vụ công dân, thắt chặt mối liên hệ giữa
Đảng, Nhà nước và nhân dân.

Các tổ chức chính trị - xã hội bao gồm: Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ
Chí Minh, Hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Tổng liên đoàn lao động Việt Nam,
Hội nông dân Việt Nam, Hội cựu chiến binh Việt Nam.
3.2 Bản chất
Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, đội tiên phong của giai cấp
công nhân Việt Nam, nhân dân ta đã đứng lên làm cách mạng giành lấy quyền
lực và tổ chức ra hệ thống chính trị của mình. Vì vậy, hệ thống chính trị ở nước
ta có những bản chất sau:
Một là, hệ thống chính trị ở nước ta mang bản chất của giai cấp công
nhân, nghĩa là các tổ chức trong hệ thống chính trị đều đứng vững trên lập
trường quan điểm của giai cấp công nhân. Từ đó đã quy định chức năng, nhiệm
vụ, phương hướng hoạt động của toàn bộ hệ thống chính trị, đảm bảo quyền làm
chủ của giai cấp công nhân và nhân dân lao động.
Hai là, bản chất dân chủ của hệ thống chính trị ở nước ta thể hiện trước
hết ở chỗ: Quyền lực thuộc về nhân dân với việc Nhà nước của nhân dân, do
nhân dân và vì nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng - đội tiên phong của giai
cấp công nhân, đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao
động và của cả dân tộc, thiết lập sự thống trị của đa số nhân dân với thiểu số bóc
lột.
Ba là, bản chất thống nhất không đối kháng của hệ thống chính trị ở nước
ta. Bản chất đó dựa trên cơ sở chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu, về
sự thống nhất giữa những lợi ích căn bản của giai cấp công nhân, nhân dân lao
động và toàn thể dân tộc.
3.3. Đặc điểm của hệ thống chính trị của nước ta.

25