Tác động của điều chỉnh lợi nhuận đến thanh khoản của cổ phiếu các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM MINH GIANG

TÁC ĐỘNG CỦA ĐIỀU CHỈNH LỢI NHUẬN
ĐẾN THANH KHOẢN CỦA CỔ PHIẾU
CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN
THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM MINH GIANG


TÁC ĐỘNG CỦA ĐIỀU CHỈNH LỢI NHUẬN
ĐẾN THANH KHOẢN CỦA CỔ PHIẾU
CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN
THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng
Mã số: 60340201

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Hướng dẫn khoa học: PGS. TS. BÙI KIM YẾN

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017

LỜI CAM ĐOAN

là
công trình nghiên c u c a chính tác gi . N

t t quá trình h c t p

và các k t qu nghiên c u th c ti n trong th i gian qua. S li u s d ng là trung
th c và có ngu n g c trích d n rõ ràng. Lu

c th c hi

is

khoa h c c a PGS. TS. Bùi Kim Y n.
Tp. H Chí Minh
Tác gi

Ph m Minh Giang

ng d n


MỤC LỤC
TRANG PH BÌA
L
M CL C
DANH M C CÁC KÝ HI U, CH

VI T T T

DANH M C B NG BI U
DANH M C HÌNH V
TÓM TẮT ...................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1:
1.1.

tv

GIỚI THIỆU TỔNG QUAN ............................................................. 2
nghiên c u ....................................................................................... 2

1.2.

M c tiêu và câu h i nghiên c u......................................................................... 4

1.3.

u ................................................................................... 5

1.4.

ng và ph m vi nghiên c u ..................................................................... 6

1.5.

B c c bài nghiên c u ....................................................................................... 6

CHƯƠNG 2:

LÝ THUYẾT VỀ ĐIỀU CHỈNH LỢI NHUẬN VÀ THANH

KHOẢN CỔ PHIẾU ..................................................................................................... 8
2.1.

u ch nh l i nhu n ......................................................................................... 8

2.1.1.

...............................................................................................8

2.1.2.

M

2.1.3.

Kh

2.1.4.
2.2.

ích c

u ch nh l i nhu n.........................................................8
u ch nh l i nhu n .............................................................10
u ch nh l i nhu n .............................................................11

Thanh kho n c phi u...................................................................................... 13

2.2.1.

.............................................................................................13


2.2.2.

ng thanh kho n c phi u ............................................................14

2.3.
2.4.

ng c

u ch nh l i nhu

Các nghiên c u th c nghi m g

n thanh kho n ...................................... 17
ng c

u ch nh l i nhu n

lên thanh kho n c a c phi u..................................................................................... 18
2.4.1.

Nghiên c u th c nghi m trên th gi i ..................................................18

2.4.2.

Nghiên c u th c nghi m t i Vi t Nam .................................................21

CHƯƠNG 3:

THỰC TRẠNG ĐIỀU CHỈNH LỢI NHUẬN VÀ THANH

KHOẢN TẠI TTCK VIỆT NAM .............................................................................. 24
3.1.

Th c tr ng v

3.2.

Th c tr ng v thanh kho n c phi u ............................................................... 28

3.3.

H u qu c

CHƯƠNG 4:

u ch nh l i nhu n ................................................................. 24

u ch nh l i nhu n và thanh kho n c phi u ........................... 31

NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM TẠI VIỆT NAM ..................... 34

4.1.

Gi thuy t nghiên c u...................................................................................... 34

4.2.

u ................................................................................. 34

4.2.1.

Mô hình nghiên c u ..............................................................................34

4.2.2.

Các bi n trong mô hình.........................................................................35

4.2.3.

i quy ............................................................42

4.3.

D li u nghiên c u .......................................................................................... 43

4.4.

Th ng kê mô t

n trong mô hình ....................... 46

4.4.1.

Mô t th ng kê ......................................................................................46

4.4.2.

............................................................................48

4.5.

K t qu nghiên c u .......................................................................................... 50

4.5.1.

Mô hình TURNOVER (kh

ng giao d ch) .....................................51


4.5.2.

Mô hình ILQ (thanh kho n theo t s Amihud)...................................53

4.5.3.

Mô hình PZR (thanh kho n theo t s ngày không bi

4.5.4.

T ng k t k t qu nghiên c u.................................................................57

ng giá) ......55

KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH....................................... 59

CHƯƠNG 5:
5.1.

Tóm t t k t qu nghiên c u và k t lu n c

tài .......................................... 59

5.2.

Nh ng g i ý v chính sách .............................................................................. 61

5.3.

H n ch c a nghiên c u................................................................................... 62

5.4.

ng nghiên c u ti p theo ............................................................................ 63

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 64
PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
DN

Doanh nghi p

H

ng qu n tr

HSX

SGDCK Thành ph H Chí Minh.

HNX

S GDCK Hà N i.

ICB

Chu n phân ngành ICB (Industry Classification Benchmark)

NQL

Nhà qu n lý


c ngoài
SGDCK

S giao d ch ch ng khoán

VSD

ng khoán Vi t Nam

TTCK

Th

ng ch ng khoán

TSSL

T su t sinh l i

DANH MỤC BẢNG BIỂU
B ng 3.1: Kh o sát báo cáo ki m toán ......................................................................26
B ng 3.2: Kh

ng và giá tr giao d

B ng 3.3: Top thanh kho
B ng 4.1: K t qu h

...........................29
..........................................30

nh bi n

u ch nh l i nhu n ................................39

B ng 4.2: T ng k t các bi n trong mô hình ..............................................................41
B ng 4.3: Mô t th ng kê các bi n trong mô hình ....................................................46
B ng 4.4: Ma tr n h s
B ng 4.5: K t qu ki

B ng 4.6: Các thông s ki

n trong mô hình ...................................49
ng tuy n .............................................................50
nh LR và Hausman l a ch n mô hình TURNOVER

...................................................................................................................................51
B ng 4.7: K t qu h i quy v i bi n ph thu c là TURNOVER...............................52
B ng 4.8: Các thông s ki

nh LR và Hausman l a ch n mô hình ILQ ............54

B ng 4.9: K t qu h i quy v i bi n ph thu c là ILQ..............................................54
B ng 4.10: Các thông s ki

nh LR và Hausman l a ch n mô hình PZR..........56

B ng 4.11: K t qu h i quy v i bi n ph thu c là PZR ...........................................56


DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 3.1: Quy mô giao d

.................................................29

Hình 3.2: Di n bi n giá c phi

...................................31

Hình 3.3: Di n bi n giá c phi

....................................32

Hình 4.1: Quy mô niêm y t trên HSX ......................................................................44


1

TÓM TẮT
Bài nghiên c

ng c a

u ch nh l i nhu n lên thanh kho n

c a c phi u t i TTCK Vi t Nam. Thanh kho
(TURNOVER, ILQ, PZR) và
d n tích có th

nh d a trên 3 cách

u ch nh l i nhu n

nh là bi n k toán

u ch

u ch nh c a Jones (1991).

Các phép h i quy theo d li u b ng (panel data) v

h i quy hi u ng c

c l a ch n là

nh (fixed effects). M u nghiên c u bao g m 116 công ty phi

tài chính niêm y t trên S

2009

n 2015. Tác gi rút ra m t s k t lu

ng h p c a Vi

k t qu ch ra m i quan h ngh ch bi n gi
l i nhu n) v i TURNOVER và m i quan h
PZR. T c là, doanh nghi p có

i di n

ng bi n gi a DA v i ILQ và

u ch nh l i nhu n càng cao thì t s kh

giao d ch trung bình hàng ngày trên t ng s c phi
càng th p,

d ch hàng ngày (ILQ) càng cao, và t s s ngày không có bi
ch c a c phi u (PZR)

ng

(TURNOVER)

ng th i t s trung bình c a TSSL hàng ngày trên kh
càng cao. T u trung l

u ch nh l i nhu n lên thanh kho n c phi
doanh nghi p có hành vi

u ch nh

ng giao
ng giá trong
ng c a

ng ngh ch bi n, các

u ch nh l i nhu n càng nhi u thì thanh kho n c

phi u càng th p.
k t qu h

ra m i quan h

ng bi n gi a Quy mô

(SIZE) v i thanh kho n và m i quan h ngh ch bi n gi
(LEV) v i thanh kho n. Bi n quy mô (SIZE) th hi n m i quan h

y tài chính
ng bi n,

hàm ý các doanh nghi p có quy mô càng l n thanh kho n càng t t. Bi n LEV
th hi n m i quan h ngh ch bi n, t c là doanh nghi p có vay n càng nhi u
y tài chính, t l n / t ng tài s n) thì thanh kho n c phi u càng th p.

2


CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUAN
1.1.

Đặt vấn đề nghiên cứu

S phát tri n c a th

ng ch ng khoán ph thu c vào s phát tri n c a các công

ty niêm y t t i TTCK ó và TTCK ho
cv

ng hi u qu

ng các nhu c u m r ng

ng

ng, m r ng th

cho s phát tri n ti p theo
nh t c a th

t
ng quan tr ng

ng v n nói chung và TTCK nói riêng, nh

nh ng gi i pháp t t nh
v

ng v

a mình. R i ro, l i nhu n nh ng

c xem xét b

trong c

n là m t y u t quan

thanh kho n c phi u

chi phí v n c ph n. Nó
tri n c a th

ng,

n t su t sinh l i và

n dòng ch y c a v n, s
u này càng quan tr

ng và phát

i v i nh ng th

n i. Levine và Zervos (1998) cho r ng thanh kho n th

ng m i

ng c phi

n v ng v i lãi su t hi n t
v

ng kinh t ,

t c a n n kinh t nói chung.

M t khác,

khía c nh doanh nghi p,

c xem là m t kênh

truy n d n thông tin t doanh nghi
ch n

ng, nhà phân tích tài chính, khách hàng và các nhà cung c p là

nh

i tr c ti p s d ng các báo cáo này. Kho n m c k toán quan tr ng nh t

trong báo cáo tài chính là l i nhu
vi

nh kh

c coi là m t y u t quan tr ng trong

c t c c a doanh nghi p, m t h

m t bi n pháp c

ng hi u qu ho

quan tr ng trong vi

t báo cáo tài chính v i các kho n

ng s giúp DN h p d n

thêm nh ng c
chi phí th

ng c a m t công ty, m t tiêu chí

nh giá c phi u.

m c l i nhu n t t và liên t

ng d

u

thu hút

ng v n trên TTCK d
ng th i, m t báo cáo tài chính t t s giúp DN

kho n tín d ng v i th

i
c nh ng

t các ch n

nhà qu n tr

i s d ng, trong m t s

ng h p, nhà

3

qu n lý ti

u ch nh” l i nhu n hay g i chung

qu là t o thông tin sai l
kinh t

u ch nh l i nhu n. K t

a m t s các bên có liên quan v các ho

n c a công ty ho c che gi u hi u qu ho

ng

ng th c t c a công ty.

S không ch c ch n (thi u tin c y, không chính xác) chính là nh ng r i ro thông tin
im

n c a c phi u s b

nh

ng theo 2 cách. Th nh t, có m t s không ch c ch n r t l n trong giá tr th c
c a công ty có

u ch nh l i nhu n

u này d

n m t kh

o

l p s r t h n ch t n kho (ho c n m gi ) c phi u c a các công ty này. Bên c nh
ch c, các qu
c phi u c a các công ty có

nh ch

r t h n ch n m gi các

u ch nh l i nhu n. Vi c h n ch n m gi làm gi m


m

giao d

i v i c phi

n gi m. Th

hai, s không ch c ch n v giá tr th c c
giao d ch c

trong các

t bi t là nh

a trên tin t c

i m t v i nh ng kho n l ti m

h n

ch giao d ch, làm gi m thanh kho n c a c phi u. Tóm l i,
cao có th d

u ch nh l i nhu n

n s b t cân x ng thông tin l

các t o l p thanh kho n (nhà t o l p th
n vi c giao d ch c phi u có

) s ít quan t m

u ch nh l i nhu n cao, k t qu có th là thanh

kho n th p.
V i l ch s

ng và phát tri n, TTCK Vi t Nam v n còn là m t th
p h ng c a MSCI, TTCK Vi t Nam thu c nhóm các th

ng c n biên -

minh b ch thông tin v n còn th p,

các lu t b o v

u ch nh l i nhu n,

hay “bóp méo” s li u v

n ra. Theo m t báo cáo c a Vietstock (2013),

ch xét riêng v các kho n m c trên b ng k t qu ho

ng kinh doanh, mà quan

tr ng nh t là kho n m c l i nhu n sau thu cho th

n 80% k t qu có chênh

l

c và sau ki m toán, th m chí có m t s

k t qu kinh doanh c a doanh nghi

ng h

i hoàn toàn

lãi sang l hay t l sang lãi.

ng cho s t n t i m t cách r t ph bi n c a

u này

u ch nh l i nhu n t i các

4

công ty niêm y t t i Vi t Nam. M t khác, thanh kho n c a TTCK Vi t Nam v n
t rào c n r t l n.
Các nghiên c u th c nghi m trên th gi i c a Richardson (2000), Bachtiar (2008),
Chung cùng c ng s (2009), Gupta cùng c ng s (2009), Ascioglu cùng c ng s
(2011), Saeid Fathi cùng c ng s (2011), Bafghi cùng c ng s
liên h gi a

ra m i

u ch nh l i nhu n và thanh kho n c a c phi

l i nhu n

u ch nh

ng theo mô hình c

u ch nh

t Jones (1991). Thanh kho

ng b i m c chênh l ch trong m c giá

mua và bán (bid-ask spread). K t qu
nhu n

u ch ra các doanh nghi p có

ng thanh kho n th p. Tuy v y,

nghiên c u t p trung phát hi n hành vi

Vi t Nam ch t n t i các

u ch nh l i nhu n c a doanh nghi p, ho c

t p trung nghiên c u các y u t

ng lên thanh kho n c a c phi

nhi u các nghiên c

ng c a

c a c phi

h c thu t, nghiên c u này, b sung thêm m t b ng

ch ng th c nghi m (n u có) v

ng c a

u ch nh l i nhu n lên thanh kho n

ng th i có th

môi gi i ch

1.2.

u ch nh l i nhu n lên thanh kho n

tác gi th c hi n nghiên c u:
.D

c phi

u ch nh l i

i
is d

Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu

c quy

nh h p lý, hi u qu


Mục tiêu nghiên cứu
M c tiêu c a nghiên c

nh

u ch nh l i nhu n

n thanh kho n c a c phi u c a các công ty niêm y t trên TTCK Vi t Nam,
:
k t qu nghiên c u có th

tích

i môi gi i ch

is d

h p lý, hi u qu

.

c quy

nh

ng th i, nghiên c

5

nh ng g i ý v m
m h n ch các
thông tin b t cân x ng,

ng tính trung th c,

.
nghiên c u s b sung thêm m t b ng ch ng th c nghi m (n u

có) v

ng c a

u ch nh l i nhu n lên thanh kho n c phi u.

Câu hỏi nghiên cứu
n m c tiêu nghiên c u trên, bài nghiên c

t ra các câu h i nghiên c u

c th

1.3.

Phương pháp nghiên cứu

Tác gi s d ng các p

ki m tra

l i nhu n lên thanh kho n c a c phi
tiên,

u ch nh l i nhu n

ng c a

u ch nh

t trên TTCK Vi

u

c s d ng là bi n k toán d n tích có th

u ch nh

c (Discretionary Accruals –
c s d ng. Bên c

c DA, m t mô hình h i quy
n c phi

nh d a trên 3

ng khác nhau (TURNOVER, ILQ và PZR). Ti p theo, sau khi mô t
th ng kê m u d li u, tác gi ti

nh các gi

thuy t th ng kê, tác gi ti n hành phân tích h i quy b i theo cách ti p c p d li u
b ng (pannel data) trên m t mô hình kinh t
kho n c a c phi u, bi
i di n cho

s li

c l p là bi n k toán d n tích có th

u ch

c

u ch nh l i nhu n. Bên c nh m t t p h p các bi n ki m soát là

quy mô doanh nghi p
b y và tài s n c

ng, v i bi n ph thu c là thanh

l ch chu n t su t sinh l i hàng ngày, giá c phi u,

nh h u hình. Bên c
i chi

p, t ng h p
cs d

xem xét th c


6

tr ng c a TTCK Vi t Nam.
Trong các quá trình phân tích h i quy d li u b ng (pannel data), tác gi ti n hành
theo 3 cách: h i quy g p (pooled model), h i quy v i hi u ng c

nh (fixed effect

model – FEM) và h i quy v i hi u ng ng u nhiên (random efffect model- REM).
th c hi n các ki
(Hausman test) ki

nh (Lagrange Multiplier (LR test) và Hausman

phù h p gi a các mô hình. Các phép h

hi n trên các ph n m m kinh t

1.4.

c th c

ng Eview.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

ki

ng c a

u ch nh l i nhu n lên thanh kho n c a c phi

niêm y t trên TTCK Vi t Nam, tác gi ch n m u nghiên c u là các công ty niêm
y t t i SGDCK thành ph H Chí Minh.
B d li

cl
9

1.5.

c gi i h n trong kho n th i gian t

n 2015 (do nh ng gi i h n v tính s n có c a th

ng ch ng khoán).

Bố cục bài nghiên cứu

Bài nghiên c u g m 5 ph n:
Trình bày t ng quan các v

c a bài nghiên c

tv

nghiên

c u, m c tiêu và câu h i nghiên c u, n i dung, ph
nghiên c

u ch nh l i nhu n và thanh kho n c

phi u.
Trình bày các khái ni
kho

n,

ng

ng th i, m i liên h , ho

thanh kho

nào? S

ng c a

u ch nh l i nhu n lên

t ng quan các nghiên c u g n

t (trên th gi i và Vi t Nam) v m i quan h
thanh kho n. T

u ch nh l i nhu n, thanh

ts

u ch nh l i nhu n và
c xây d ng

mô hình nghiên c u th c nghi m t i Vi t Nam.

7

Trình bày v th c tr ng i u ch nh l i nhu n và thanh kho n c phi u t i
TTCK Vi t Nam.
Trình bày gi thuy t nghiên c u, mô hình nghiên c u, ngu n d li
nh các bi n s
h gi

c s d ng trong nghiên c u v m i quan

u ch nh l i nhu n và thanh kho n c phi u.

Trình bày th ng kê mô t cho các bi n s trong mô hình h i quy, phân tích
nh các gi thuy t h i quy. Quan tr ng nh t k t qu h i
n t mô hình h i quy và các th o lu n v k t qu c a mô hình th hi n
m i quan h gi

u ch nh l i nhu n và thanh kho n c phi u.

Ph n này tác gi tóm t t k t qu nghiên c u, nh ng g i ý v m t chính sách
ng h n ch c

tài và nh

ng m r ng nghiên

c u ti p theo.

8

CHƯƠNG 2:

LÝ THUYẾT VỀ ĐIỀU CHỈNH LỢI

NHUẬN VÀ THANH KHOẢN CỔ PHIẾU
2.1.

Điều chỉnh lợi nhuận

c xem là m t kênh truy n d n thông tin t doanh nghi p ra
, các ch n
chính, khách hàng và các nhà cung c p là nh
cáo này. Tuy v y, các nhà qu n lý (NQL)
trong m t s
Management).

ng h p, nhà qu n lý ti

ng, nhà phân tích tài
i tr c ti p s d ng các báo
i s d ng,
u ch nh” l i nhu n (Earnings


u ch nh l i nhu n là “m t s can thi p có cân nh c trong quá trình cung c p
thông tin tài chính nh
ch nh l i nhu n

c nh ng m

cs d

các c

u

che gi u các con s th c s c
, không ph

c các n n t n tài chính c a

doanh nghi p (Healy and Wahlen,1999). Thu t ng “
bi

iv i

n v i các thu t ng

u ch nh l i nhu n

c

u s li u”, “th i ph ng l i nhu n”,

“phù phép l i nhu n”, “ngh thu t tính toán k t qu ”… M t khi các báo cáo tài
chính b “bóp méo” quá nhi u, nó s gây ra nh
d

is
ng và hi u qu ho

ng c a DN.

c “th m m ” quá nhi u có th gây nh m l

is

d ng và gây ra nh ng h u qu nghiêm tr ng (Chih-Fong Tsai, 2009). Tuy v y, các
b ng ch ng th c nghi

ra

u ch nh l i nhu n thì ngày càng tr nên ph

bi n trong các doanh nghi p ((Richardson, 2000).

lý
, trong m t s

ng h p, nhà qu n lý ti

u ch nh” l i nhu

9

ng nh ng m c tiêu riêng (Ayers, Jiang, & Yeung, 2006; Bergstresser &
Philippon, 2006). M t cách chi ti t

là:

thành
và

các
.
i

ác ngân hàng, các công ty tài chính, DN

ho DN.


làm

10

L i nhu n là chênh l ch gi a doanh thu và chi phí, t
và chi phí có tính quy

c ghi nh n doanh thu

n l i nhu n báo cáo trong m t k

ng

u ch nh l i nhu n phát sinh là do các chu n m c k

c th a nh n

(GAAPs) cho phép nhà qu n tr linh ho t trong vi c l a ch
c tính k toán (Phan Th Bích Vân, 2012). Ch
r ng, k toán DN ph

c th c hi

k toán hi

nh

d n tích. Dechow và Skinner

(2000) ch ra m t th u sót ti
vi

toán

a k toán d n tích là nó t

u ch nh” l i nhu n. Ch

k toán

giao d

i cho

nhi u l a ch n cho m i lo i

n ghi nh n doanh thu và chi phí. M t s
toán cho phép ghi nh n doanh thu s

nh n chi phí v sau s

n d ch ghi

i nhu n báo cáo trong k

c l i. C th :

: các NQL có th v n d
pháp ph

ghi nh n doanh thu và chi phí trong ho

c p d ch v và h

ng xây d

doanh thu l

c nh

ng cung

ghi nh n m c
c t theo t l

c tính ti

th c hi n h p

ng.

các NQL l a ch n c
nh

c – xu t

nh hàng t n kho khác nhau (bình quân,
c, nh p sau-xu

ghi nh n giá

v n hàng bán trong k , và t
ch

n l i nhu n báo cáo trong k ; L a

u hao tài s n c
ng th ng, t l s d ng, s

khác nhau.

md

nh. M i m

u hao

u ch nh) cho chi phí kh u hao

11
Lựa chọn thời điểm ghi nhận chi phí: Các lo i chi phí có th chuy n d ch th i
m ghi nh n bao g m: chi phí b o hi m h a ho n, giá tr công c , d ng c phân
b nhi u k , chi phí s a ch a l n tài s n c

nh, chi phí qu ng cáo, chi phí b o

hành s n ph m. Nh ng lo i chi phí này có th

c ghi nh

phát sinh

ho c phân b cho m t s k (d a vào nguyên t c phù h p). NQL quy
d ch v sau (ho c ghi nh n s
phí c

nh chuy n

t s lo i chi phí s làm gi m (ho

hi n hành.
các NQL có th quy t

nh khi nào và m
s nc

các chi phí qu ng cáo, chi phí s a ch a, nâng c p c i t o tài

c chi ra.Nhà qu n tr

ng bán tài s n c

nh th

m thanh lý,

y nhanh ho c làm ch m l i vi c ghi nh n l i nhu n

hay thua l ho
hàng vào th

th quy

y nhanh hay làm ch m l i vi c g i hàng cho khách
m g n cu

n ch tiêu l i nhu n báo

cáo trong k .
c NQL v n d ng t ng h
m c tiêu c a m t ho c m t vài k k toán. M c bi

u ch nh l i nhu n
ng l i nhu n ph thu c vào

gi i h n cho phép (hay m c linh ho t) c
l

c

v

toán. M

u ch nh l i nhu n là không hoàn toàn x
u ch nh l i nhu n có th làm gi

ng
ng

tin c y c a báo cáo tài

chính.

Trong các nghiên c u th c nghi m, các nghiên c
nhi
gi

ng

u ch nh l i nhu n khác nhau, th

u ch nh trên mô hình g
u ch nh l i nhu n phù h p nh t.

nhu n có th

u tiên, Jones (1991) cho r ng,

ng b ng nhi

nh
u ch nh l i
c

(accruals), s
và s

cm

t s tác

toán (changes in accounting methods)
i trong c u trúc v

ó, khi Jones

12

l i t p trung vào bi n k toán d n tích (Total Accruals –
u ch nh l i nhu n. Mô hình c

ng cc a


ACCRit : (total accrual) là bi n k toán d
gi a thu nh p sau thu và dòng ti n t ho

ng b ng hi u s

ng kinh doanh

n th hi n s
ng b ng s

i trong doanh thu,

i trong doanh thu (sales) c

-1)

PPEit : (property, plant and equipment) là giá tr tài s n h u hình ròng
T c c các bi

c chia cho t ng tài s n (total asset)
u ch nh mô hình c a Jones (1991) b ng

cách thêm s

i trong các kho n ph i thu, ho c s

i dòng ti n t ho t

ng kinh doanh vào mô hình. C th , mô hình c a Dechow et al. (1995)

ACCRit : (total accrual) là bi n k toán d n tích.
s

i trong doanh thu.

(change in net account receivable) s
thu c

i trong các kho n ph i

-1).

PPEit : (property, plant and equipment) là giá tr tài s n h u hình ròng.
T c c các bi

c chia cho t ng tài s n (total asset).

So v i mô hình c a Jones

sung thêm y u t s thay

i trong các kho n ph i thu vào mô hình
sung bi n s

i trong dòng ti n t

pt cb
ho

ng kinh doanh, mô hình c a

13

ACCRit : (total accrual) là bi n k toán d n tích.
i trong doanh thu.

s

i trong các kho n ph i thu.

PPEit : (property, plant and equipment) là giá tr tài s n h u hình ròng.
(change in operating cash flow), s
ng kinh doanh c
T c c các bi

i trong dòng ti n t ho t

-1).
c chia cho t ng tài s n (total asset).

Các tác gi Chung cùng c ng s (2009), Saeid Fathi cùng c ng s (2011) và Bafghi
cùng c ng s

pt cs d

u ch

nh

ch nh l i nhu n trong các doanh nghi p. Trong nghiên c
m

ng

a các tác gi Chung cùng c ng s (2009),

Saeid Fathi cùng c ng s (2011) và Bafghi cùng c ng s
ch nh l i nhu n

u

nh

u

c Phan Th Bích Vân (tháng 6/2012) áp d ng


thành công trong vi c nh n di n hành vi

u ch nh l i nhu n c a các công ty niêm

y t t i SGDCK TP. H Chí Minh. Chi ti
nhu n s

nh

c tác gi trình bày trong ph

u ch nh l i

nh các bi n trong mô hình

ph n

sau.

2.2.

Thanh khoản cổ phiếu

Thanh kho n (liquidity) là vi c chuy

i m t tài s n thành ti n m t d dàng,

thu n ti n cho vi c thanh toán hay chi tiêu hay còn g i là tính l

ng.

n có th
chuy

i liên t c c a tài s n t d ng này sang d ng khác. M t tài s n có tính

thanh kho n cao n u nó có th
k

c bán nhanh chóng mà giá bán không gi

is

ng giao d ch l n.

c phi u có tính thanh kho n là nh ng c phi u có s n th
vi c bán l i d dàng, giá c

i

c phi u th hi n kh

ng cho

nh theo th i gian. Hay, thanh kho n c a

chuy

i sang ti n m t nhanh chóng v i phí t n

14

th p, d dàng trong quá trình chuy n ch

n m t trong t ng m t

th i gian ng n và không có s r i ro s t gi m giá tr ti n t c a ch
N u m t ch

i mua ho c ph i bán m

s gánh ch u nh ng t n th t tài chính l

u này g i là r i ro thanh kho n

ra, tính thanh kho n là vi c d
khía c nh vi mô

i m t ch ng khoán.

t ng doanh nghi p, thanh kho n c phi u có th giúp cho vi c

ng v n trên th

ng ch ng khoán d

i chi phí r

t lu n các chính sách c a công ty nh
thanh kho n cho c phi

ng tích c c lên giá tr th

ng
ng. Edmans &

Manso (2011) phát tri

nh c u trúc c a các nhóm c

(blockholder) và vi c t

công ty. Mô hình này cho th y, công ty có

nhi u nhóm c

ng c nh tranh vì m

giao d ch giúp nhi u thô
các giá tr

c chi t kh

n c a m t công ty.

ng

ng th

khía c

c phi u thì r t quan tr ng vì nó
qu là, nó

i nhu n. Vi

n ánh

hanh kho n c a th

ng

n TSSL k v ng và chi phí v n. K t
y n v n, s

ng và phát tri n c a th

ng. Levine và Zervos (1998) cho r ng thanh kho n th

ng c phi

n v ng v i lãi su t hi n t

ng kinh t ,

t c a n n kinh t nói chung (Yee-Boon Foo, 2010).
Bên c

n c a c phi u và th
ng khoán tr thành m

thanh kho n c phi

p d
ng ho

th

ng ch ng khoán

ng th gi

ng hi u qu

ng th i,


thông tin t doanh nghi

ho

c ph n ánh vào giá m t cách d dàng thông qua các

ng mua bán.

M t th

ng v i chi phí giao d ch th p là m

phí giao d ch cao là th

a thanh kho n và chi

ng kém thanh kho n. Tuy v y, r

ng các

15

lo i chi phí, chúng ph thu c vào nhi u y u t

c a m t giao d ch

(size of a trade), th i gian giao d ch
a, các thông tin c n thi

m giao d ch (trading venue)…

tính toán chi phí giao d

t lo t các bi

ng thanh kho

ng không có s n,
cs d

Khối lượng giao dịch (trading volume)
Kh

ng giao d

c tính theo t l ho c không t l (scaled or unscaled)

là m

ây

n và d r t tính. Th c t cho th y, th

ng, kh

ng giao d ch càng l

nhiên, kh

t th

ng giao d

thanh kho n c a th

im

ng có thanh kho n. Tuy
bi

ng và gây c n tr cho

ng.

Tần suất giao dịch (trading frequency)
Chính là s giao d

c th c hi n trong m t kho ng th i gian nh

n kích c c a giao d ch. T n su t giao d
m t th

nh và
ng ch ra

ng có thanh kho n t t.

Mức chênh lệch giữa mua và bán (bid-ask spread)
M c chênh l

c tính theo m

ho c t l

th c hi n m t giao d

ng
ng b ng m c chênh l ch

gi a giá chào mua và giá chào bán (bid & offer price)

ng này có th

c tính toán r t nhanh, v i d li u có s n theo th i gian th c (real time). M c
chênh l ch càng l n thì th

ng càng m t

nh và càng th s khó mua- khó

bán và th hi n m

mua và bán. M c chênh l ch gi a mua và bán (bid–

ask spreads) càng h p (d mua, d bán – t c là thanh kho n t
r

ch

a m c chênh l ch mua và bán (bid–ask spreads) (khó mua, khó bán –

thanh kho n kém). Ngoài ra, k

ch ng khoán có th giao d

c báo giá (quote size), chính là s
c t i m c giá chào mua và chào bán. Bên c

c c a giai d ch (trade size) chính s
m c giá chào mua và chào bán

ng

cs d

ng ch

ch t i
ng thanh kho n c a c


16

phi u. Các ch s

sâu c a th

ng (market depth) và b sung cho

m c chênh l ch mua bán (bid-ask spread).
Tuy v
n

ng thanh kho
li u không th thu th

m t s th

n t i nh ng h n ch nh

t bi t là các d li u theo th i gian th c (real time)
ts

kho

nh,

c thay th

ng b ng t s t ng s ngày c phi u không có bi

so v i t ng s ngày giao d

– proportion of zero-

ng giá
c phát

tri n b i Lesmond và các c ng s (1999) và Lesmond (2005) và t s thanh kho n
c phát tri n b i Amihud cùng c ng s (2002).
Tỷ số PZR (proportion of zero-return)
PZR là t s thanh kho

ng b ng t s t ng s ngày c phi u không có bi n

ng giá so v i t ng s ngày giao d

s

c phát tri n b i

Lesmond cùng các c ng s

là s ngày mà c phi u không bi

ng giá, ho

ng giá.

= s ngày giao d ch c a c phi
Tỷ số thanh khoản Amihud (2002)
Ch s thanh kho n Amihud, ho c

c phát tri n b i Amihud

(2002). Ch s thanh kho n này k t h p gi a kh

ng giao d ch c a c phi u và

t su t sinh l i c a c phi

a m t doanh nghi p. Theo

Amihud, cách tính này hàm ý v s ph n ng c a giá c phi u (th hi n thông qua
t su t sinh l i) trên m
ng c a dòng l
chi t kh

c phi

c giao d ch. Ch s này ph n ánh nh

n giá c phi

t kho n

i bán ch p nh n, hay m t kho

i mua ph i tr khi

th c hi n m t l nh mua ho c bán trên th
cao c a t s cho th y, c phi

t giá tr
c khó mua, t c là thanh kho n c

phi

17

Trong nghiên c u này, d a trên nh ng nghiên c
ng c a

n t i trên th gi i khi xem

u ch nh l i nhu n lên thanh kho n c a c phi

ng th i


d a trên nh ng d li u có th ti p c
thanh kho n th
kh

c t i TTCK Vi t Nam, tác gi ti p c n

ng thanh kho n khác nhau là TURNOVER chính là

ng giao d ch, t s PZR và t s ILQ (Amihud, 2002).

2.3.

Tác động của điều chỉnh lợi nhuận đến thanh khoản

M t khi các báo cáo tài chính b “bóp méo” quá nhi u, nó s gây ra nh
cho nh
ho

is d

ng và hi u qu

ng c

l

c “th m m ” quá nhi u có th gây nh m
i s d ng, hay, m t cách chung nh t,

tin c y và m

u ch nh l i nhu n s làm gi m

chính xác c

th s không ph

i nhu n c a công ty, t o nên s sai l ch trong giá tr

công ty. S không ch c ch n (thi u tin c y, không chính xác) chính là nh ng r i ro
thông tin

i m t. Francis, LaFond, Olsson and Schipper
ra, nh ng r i ro thông tin v l i nhu n th c s c a công ty có th

nh giá (hay ph n ánh và giá c phi u).

u ch nh l i nhu n có th d

a v n ch s h u và chi phí l

n

c a n (Gupta cùng c ng s ,

2009)
T

m c u trúc vi mô, doanh nghi p v

chính t o ra 2 v

tin c y th p trong các báo cáo tài

i v i các nhà t o thanh kho n (nhà t o l p th

ng và các

Th nh t, có m t s không ch c ch n r t l n trong giá tr th c c a
công ty có

u ch nh l i nhu n

u này d

n m t kh

ol p

s r t h n ch t n kho (ho c n m gi ) c phi u c a các công ty này. Bên c
ch c, các qu
phi u c a các công ty có
giao d

nh ch

r t h n ch n m gi các c

u ch nh l i nhu n. Vi c h n ch n m gi làm gi m m c
i v i c phi

kho n gi m. Th hai,

s không ch c ch n v giá tr th c c

trong các giao

18

d ch c a các

u

(informed trader).

t bi t là nh

d a trên tin t c

i m t v i nh ng kho n l ti

ch giao d ch, làm gi m thanh kho n c a c phi u
không ch c ch n trong giá tr công ty do

h n
i m t nh ng b t n do s

u ch nh l i nhu n, các nhà cung c p

thanh kho n có th m r ng chênh l ch mua bán, nh m ng n ng a t n th
((Gupta cùng c ng s , 2009).
Các nghiên c u th c nghi m c a Richardson (2000), Bachtiar (2008), Chung cùng
c ng s (2009), Gupta cùng c ng s (2009), Ascioglu cùng c ng s (2011), Saeid
Fathi cùng c ng s (2011), Bafghi cùng c ng s

ra m i liên h gi a

u ch nh l i nhu n và thanh kho n c a c phi u. Các nghiên c u th c nghi m này
s

c tác gi trình bày c th

2.4.

Các nghiên cứu thực nghiệm gần đây về tác động của điều chỉnh lợi
nhuận lên thanh khoản của cổ phiếu

Trong ph n này, tác gi s kh

t các nghiên c u th c nghi m trong kho ng th i


gian g

m i quan h gi a

u ch nh l i nhu n và thanh kho n c phi u,

bao g m:

.T
ng

th c hi

u ch nh l i nhu n

ng thanh kho

c

nào, các h n ch c a nghiên c u và các kho n tr ng nghiên c u

(research gap) t

ng m

u phù h p t i Vi t Nam.

m tra th c nghi m v m i quan h gi a

u ch nh l i

nhu n (earnings management) và b t cân x ng thông tin (information asymmetry).
Khi b t cân x ng thông tin
c khuy

m

ngu n l c,

ti p c n các thông tin l

ng c a nhà qu

theo dõi các hành

u này làm phát sinh thêm các thao tác

u ch nh l i

nhu n. Richardson (2000) tìm th y m i liên h gi a chênh l ch giá mua – bán (bid –
ask spread) và các kho n tr
Richardson v kho n tr

cb
cb

ng (abnormal accruals)

a

ng (abnormal accruals) d a trên mô hình c a

19

Jones (1991) trên m t m u nghiên c u t

n 1993 và tìm th y, m i quan h

ng kê gi a b t cân x ng thông tin và
qu

u ch nh l i nhu n, các nhà

ng thao tác v i l i nhu n nhi

t

cân x ng thông tin.
Bachtiar (2008) nghiên c u m i liên h gi a các kho
cân x

c (accruals) và b t

i di n b i chênh l ch mua bán (bid ask spread), và ki m
ng c a các kho

chi c a th

c lên b t cân x

c ph n ánh vào

ng tài chính. M u nghiên c u bao g m 53 doanh nghi p t i

Indonesia

ng ch

ng l i nhu

c s d ng. K t qu ch ra r ng, ch

u ch nh c a Jones (1991)
ng l i nhu n th

i chênh l nh mua bán (bid-ask spread), hay hay
d

u ch nh l i nhu n th p

n thanh kho n cao.

Chung cùng c ng s

ng c a

u ch nh l i nhu n lên thanh

kho n c phi u t

u

ch nh l i nhu n b ng cách s d ng bi n k toán d n tích có th
(discretionary accruals)

u ch nh c a Jo

thanh kho n, Chung cùng c ng s
thanh kho

u ch

c
ng

d ng 2 cách khách nhau, th nh t,

i di n b i giá tr trung bình c a chênh l ch mua bán và

(averaged percentage bid – ask spread) Th hai, turnover, chính là trung bình c a
kh

ng giao d ch hàng ngày (average daily trading volume). M u nghiên c u là

các doanh nghi p phi tài chính c u thành nên ch s Russell 3000, bao g m 3000 c
phi u có giao d ch l n nh t t i Th
AMEX và Nasdaq). K t qu c
l i nhu n cao d

ng ch ng khoán M (bao g m NYSE,
ra các công ty có

n thanh kho n c phi u th p, hay vi

nhu n làm gi m thanh kho n ch ng khoán.

u ch nh
u ch nh l i


Gupta cùng c ng s (2009)

u tra m i quan h gi a thanh kho n c phi u và

ch nh l i nhu n. Gupta
nghi p có

y thanh kho n th

u ch nh l i nhu n

u

ng c a các doanh

i di n v i s không ch c ch n v tính công b ng

c a c phi

u ch nh l i nhu n, có m c chênh l ch mua –

20

bán l n và chi phí giao d ch cao. C phi u c a các doanh nghi

c

thanh kho n th p.
Ascioglu cùng c ng s

ng c a

thanh kho n c a c phi u.
tin và s

u ch nh l i nhu n lên

u ch nh l i nhu n làm gi m ch

ng công b thông

t cân x ng thông tin làm gi m thanh kho n c phi u.

ch nh l i nhu n
dòng ti n t

ho

ng b i 3 bi n, bao g m kho

u

c (accrual),

ng kinh doanh (operating cash flows) và chi phí d n tích

(discretionary costs). Thanh kho

ng b ng Amihud (2002), và chênh

l ch mua – bán (bid-ask spread). M u là các doanh nghi

n

n 2001. K t qu c a Ascioglu (2011) cho th y, các doanh nghi p có
ch nh l i nhu n nhi u d

n thanh kho n th

(robust) v i c

ng

u

ng th p. K t qu này thì v ng

u ch nh l i nhu n

ng v

ng thanh kho n.
Saeid Fathi cùng c ng s (2011) nghiên c u v m i quan h gi a

u ch nh l i

nhu n lên thanh kho n c phi u. M u quan sát là 81 doanh nghi p niêm y t t i S
giao d ch ch
ch nh l i nhu n

n 2009.

u

nh trên mô hình c a Jones (1991), thanh kho

ng b i chênh l ch mua và bán (bid-ask spread). S d

i

quy theo d li u b ng (pannel data). K t qu th c nghi m cho th y, các công ty có
u ch nh l i nhu n có chênh l ch bid-ask r

u ch nh

l i nhu n cao, thì có thanh kho n th p
Bafghi cùng c ng s (2014) th c hi n nghiên c u nh
d

toán d n tích có th
ng c a nó lên thanh kho n c a c phi u.

ng qu n tr thu nh p

u ch nh (discretionary accruals) và
nh m

u ch nh l i

nhu n, Bafghi cùng c ng s (2014) dùng mô hình Jones. M u nghiên c u là các
doanh nghi p phi tài chính niêm y t trên SGDCK Teheran, v i 80 công ty trong giai
ki
trên d li u b

nh các gi thuy t, các phép h

c s d ng. K t qu c a Bafghi cho th y,

ng tiêu c c lên thanh kho n c a c phi

ng th i,

nd a
u ch nh l i nhu n
u ch nh l i nhu n


21

cao d

n s b t cân x ng thông tin l
n

vi c giao d ch các c phi u có

u ch nh l i nhu n và k t qu là thanh kho n gi m.

Khi xem xét các nghiên c u th c nghi m t i Vi t Nam v

u ch nh l i nhu n,

thanh kho n c phi u, tác gi tìm th y m t s nghiên c u
, trong nghiên c u:
ng
m t s nhân t có th

ng

u ch nh l i nhu n c a các DN

niêm y t trên HNX. D li u trong bài vi
DN niêm y t trên HNX trong niên

c thu th p trong BCTC c a 65

k toán 2010

i di n cho m

u ch nh

l i nhu n c a các DN, nghiên c u s d ng bi n DA (bi n k toán d n tích có th
u ch

c (Discretionary Accruals – DA). Nghiên c u ch ra m t s k t qu

chính, dòng ti n t ho

quan ngh ch bi n v i bi n DA.
n t ho

lên thì kh

ng s n xu

u ch nh l i nhu n (DA) càng gi m xu

có m i quan h thu n v i kh

ng th i quy mô DN

u ch nh l i nhu n c a soanh nghi

này có th hi u r ng, DN có quy mô càng l n thì kh

u

u ch nh l i nhu n

thông qua bi n DA càng l n.

trong nghiên c u
. Nghiên c

m

nh các nhân t quy t

nh hành vi i u ch nh

thu nh p làm gi m thu thu nh p doanh nghi p ph i n p. Nghiên c u d a vào d
li u thu th p t 211 công ty niêm y t trên hai s giao d ch ch ng khoán
B ng ph

ng pháp

cl

ng Logit, nghiên c u phát hi n các y u t quy t inh

n i u ch nh thu nh p làm gi m thu TNDN ph i n p,
sách u

Vi t Nam.

là: (i) H

ng chính

i thu ; (ii) Ghi nh n doanh thu ch a th c hi n, doanh thu theo ti n

(iii) Ghi nh n s l

; và

ng các kho n d phòng và (iv) ghi nh n chi phí thu TNDN

hoãn l i.

22
, trong nghiên c u
ình bày m t “r ” ph
t do” mà chu n m c k toán

ng cách v n d ng các “kho ng không

l i cho các doanh nghi p có th l a ch n

i u

ch nh l i nhu n. C n l u ý r ng hành vi i u ch nh l i nhu n này là h p pháp vì k
thu t i u ch nh n m trong chu n m c k toán qui

nh.


trong nghiên c u “Qu n tr công ty và tính thanh
kho n c a c phi u trên th

ng ch ng khoán Vi t Nam”. Nghiên c u t p trung

xem xét t m quan tr ng c a qu n tr công ty và

ng c

kho n c a c phi u. M u nghiên c u bao g m 41 cô
giao d ch ch ng khoán Hà N i và TP.HCM t

c niêm y t trên sàn
- 2012. Các nhân t hình

thành ch s qu n tr công ty bao g m: Quy n c a C
v iC

n tính thanh

ix

i

a các bên có quy n l i liên quan; Công b thông tin và tính

minh b ch; Trách nhi m c a H

ng qu n tr và Ban ki

ng tính

thanh kho n tác gi s d ng t s vòng quay trung bình c a c phi u TURNOVER
và t s AMIHUD. K t qu nghiên c u cho th y qu n tr công ty có
m nh m

ng

n tính thanh kho n c a c phi u. Ch s qu n tr
i t s vòng quay trung bình c a c phi

it s

Amihud. Vai trò c a nhân t công b thông tin và tính minh b ch r t quan tr ng vì
ng tích c c

n tính thanh kho n.

23