Quản lý dạy học các môn khoa học xã hội của tổ trưởng chuyên môn ở các trường THPT huyện điện biên, tỉnh điên biên trước yêu cầu đổi mới giáo dục

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

HÀ THỊ THÚY HẰNG

QUẢN LÝ DẠY HỌC CÁC MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI CỦA TỔ
TRƯỞNG CHUYÊN MÔN Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN ĐIỆN
BIÊN – TỈNH ĐIỆN BIÊN TRƯỚC YÊU CẦU CỦA ĐỔI MỚI GIÁO
DỤC

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI - 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

HÀ THỊ THÚY HẰNG

QUẢN LÝ DẠY HỌC CÁC MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI CỦA TỔ
TRƯỞNG CHUYÊN MÔN Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN ĐIỆN
BIÊN – TỈNH ĐIỆN BIÊN TRƯỚC YÊU CẦU CỦA ĐỔI MỚI GIÁO
DỤC

Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
( Chương trình đào tạo theo định hướng ứng dụng)
Mã số: 60.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS Phạm Thị Kim Anh
HÀ NỘI - 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Những số liệu và kết quả thu thập được trong quá trình nghiên cứu là trung thực
và không trùng lặp với các đề tài khác. Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp
đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn
trong luận văn đã được ghi nguyên gốc.
Hà Nội, ngày 10 tháng 6 năm 2017
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Hà Thị Thúy Hằng


LỜI CẢM ƠN
Luận văn “Quản lý dạy học các môn khoa học xã hội của tổ trưởng chuyên môn
ở các trường THPT huyện Điện Biên - tỉnh Điện Biên trước yêu cầu của đổi mới giáo
dục” được hoàn thành với sự giúp đỡ và chỉ bảo tận tình của các thầy giáo, cô giáo cùng
với sự học hỏi, nghiên cứu của bản thân trong thời gian học tập tại trường Đại học Sư
phạm Hà Nội.
Trước hết, tác giả xin gửi lời cảm ơn trân trọng tới các Cô giáo, Thầy giáo
giảng viên trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tạo điều kiện giúp đỡ tác giả hoàn
thành chương trình học tập và có những kiến thức, kĩ năng cần thiết để nghiên
cứu, hoàn thành luận văn.
Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới TS.
Phạm Thị Kim Anh, người hướng dẫn khoa học đã tận tâm, nhiệt tình và giúp đỡ
tác giả trong suốt thời gian thực hiện các nhiệm vụ của đề tài.
Tác giả xin cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Sở GD&ĐT tỉnh Điện Biên,

Ban giám hiệu, Cán bộ quản lí, giáo viên, học sinh và phụ huynh học sinh các
trường THPT trên địa bàn huyện Điện Biên – tỉnh Điện Biên đã tích cực ủng hộ,
cộng tác nhiệt tình giúp đỡ tác giả trong qúa trình điều tra, khảo sát, thu thập các
dữ liệu liên quan đến đề tài.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song luận văn khó tránh khỏi những thiếu
sót. Tác giả kính mong nhận được ý kiến góp ý, chỉ bảo của các thầy, cô giáo,
các nhà khoa học, bạn bè đồng nghiệp và những người quan tâm để luận văn
được hoàn thiện hơn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày 10 tháng 06 năm 2017
Tác giả luận văn
Hà Thị Thúy Hằng


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................. 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................ 3
4. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 4
5. Phương pháp nghiên cứu…………………………………………………… …4
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC CỦA TỔ
TRƯỞNG CHUYÊN MÔN Ở CÁC TRƯỜNG THPT ....................................... 6
1.1. Sơ lược lịch sử vấn đề nghiên cứu .................................................................. 6
1.2. Quản lý dạy học của tổ trưởng chuyên môn các trường THPT .................. 9
1.2.1. Khái niệm dạy học .......................................................................................... 9
1.2.2. Quản lý dạy học ........................................................................................... .11
1.2.3. Quản lý dạy học của tổ trưởng chuyên môn các trường THPT...................13
1.2.3.1 TTCM và vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của TTCM trong trường
THPT……………………………………………………………………………...13

1.2.3.2 Nhiệm vụ và nội dung quản lý dạy học của tổ trưởng chuyên môn............17
1.2.3.3 Biện pháp quản lý dạy học của tổ trưởng chuyên môn................................22
1.2.3.4 Vai trò, ý nghĩa của việc quản lý dạy học của tổ trưởng chuyên môn…….23
1.3 Đặc điểm của việc dạy học các môn KHXH và yêu cầu quản lý dạy học bộ
môn KHXH của TTCM ở trường phổ thông trong giai đoạn hiện nay……....23
1.3.1. Đặc điểm của việc dạy học bộ môn KHXH………………………………...23
1.3.2. Một số yêu cầu trong việc quản lý dạy học các môn KHXH của TTCM ở
trường THPT ........................................................................................................... 30
1.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới việc quản lý dạy học của TTCM....................... 33
1.4.1. Yếu tố chủ quan ............................................................................................ 33
1.4.2. Yếu tố khách quan ......................................................................................... 35
Tiểu kết chương 1 .................................................................................................. 40
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC CÁC MÔN KHXH CỦA
TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN ĐIỆN BIÊN –
TỈNH ĐIỆN BIÊN ................................................................................................ 41
2.1. Vài nét về tình hình kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội và giáo dục huyện
Điện Biên, tỉnh Điện Biên ..................................................................................... 41
2.1.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên ........................ 41
2.1.2. Đặc điểm quy mô phát triển giáo dục huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên ..... 42
2.1.3.Chất lượng giáo dục trung học phổ thông huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên.47


2.2. Thực trạng quản lý dạy học các môn KHXH của tổ trưởng chuyên môn các
trường THPT huyện Điện Biên............................................................................ 49
2.2.1. Thực trạng dạy học các môn KHXH của giáo viên ở các trường THPT huyện
Điện Biên................................................................................................................. 49
2.2.2. Thực trạng quản lý dạy học các môn KHXH của tổ trưởng chuyên môn các
trường THPT huyện Điện Biên .............................................................................. 61
2.2.2.1. Quản lý hành chính chuyên môn................................................................ 62
2.2.2.2. Quản lý các hoạt động dạy học của giáo viên trên lớp .............................. 69

2.2.2.3. Quản lý việc tự học và tự bồi dưỡng của giáo viên trong tổ chuyên môn . 78
2.3. Đánh giá chung về thực trạng quản lý dạy học các môn KHXH của tổ
trưởng chuyên môn các trường THPT – huyện Điện Biên. .............................. 81
2.3.1. Mặt mạnh....................................................................................................... 81
2.3.2. Hạn chế .......................................................................................................... 81
Tiểu kết chương 2 .................................................................................................. 84
CHƯƠNG 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC CÁC MÔN KHXH CỦA TỔ
TRƯỞNG CHUYÊN MÔN CÁC TRƯỜNG THPT - HUYỆN ĐIỆN BIÊNTỈNH ĐIỆN BIÊN ................................................................................................. 85
3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp. ...................................................................... 85
3.1.1. Đảm bảo tính đồng bộ, toàn diện của các biện pháp .................................... 85
3.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn .................................................................................. 85
3.1.3. Đảm bảo tính khả thi, tính hiệu quả của các biện pháp ................................ 86
3.1.4. Đảm bảo tính kế thừa .................................................................................... 87
3.1.5. Đảm bảo tính linh hoạt mềm dẻo .................................................................. 87
3.2. Một số biện pháp quản lý dạy học các môn KHXH của TTCM ở các
trường THPT huyện Điện Biên............................................................................ 88
3.2.1. Biện pháp 1: Nâng cao ý thức, trách nhiệm cho GV về việc nâng cao chất
lượng dạy học các môn KHXH ............................................................................... 88
3.2.1.1.Mục đích của biện pháp ............................................................................. 88
3.2.1.2.Nội dung và cách thực hiện biện pháp ........................................................ 88
3.2.2. Biện pháp 2: Tăng cường kiểm tra giám sát chặt chẽ việc thực hiện quy chế
chuyên môn của GV trong tổ chuyên môn ............................................................. 89
3.2.2.1.Mục đích của biện pháp ............................................................................ 90
3.2.2.2.Nội dung và cách thực hiện biện pháp ........................................................ 90
3.2.3. Biện pháp 3: Thường xuyên dự giờ để kiểm soát, đánh giá chất lượng dạy học
của GV trong tổ ....................................................................................................... 91
3.2.3.1.Mục đích của biện pháp ............................................................................. 91
3.2.3.2.Nội dung và cách thực hiện biện pháp ........................................................ 92

3.2.4. Biện pháp 4: Đổi mới việc quản lý hồ sơ, sổ sách, giảm bớt các cuộc thi, các
phong trào thi đua để GV có nhiều thời gian nâng cao chất lượng giảng dạy ....... 94
3.2.4.1.Mục đích của biện pháp ............................................................................. 95
3.2.4.2.Nội dung và cách thực hiện biện pháp ........................................................ 95
3.2.5. Biện pháp 5: Đổi mới sinh hoạt tổ chuyên môn tạo môi trường và động lực để
GV nâng cao năng lực dạy các môn KHXH ........................................................... 97
3.2.5.1.Mục đích của biện pháp ............................................................................. 97
3.2.5.2.Nội dung và cách thực hiện biện pháp ........................................................ 98
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 102
3.4. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp . ............... 103
3.4.1. Các bước khảo nghiệm ................................................................................ 103
3.4.2. Kết quả khảo nghiệm .................................................................................. 104
3.4.3. Khảo nghiệm mức độ khả thi ...................................................................... 106
Tiểu kết chương 3 ................................................................................................ 111
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................... 112
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. .116
PHỤ LỤC ............................................................................................................. 120


DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT SỬ DỤNG TRONG LUẬN
VĂN
Viết tắt

Viết đầy đủ

GD&ĐT
KHXH
HS
GV
DH

GDCD
SGK
THPT
GD
NCKH
TTCM
TCM
SHCM
QLGD
CNTT

Giáo dục và đào tạo
Khoa học xã hội
Học sinh
Giáo viên
Dạy học
Giáo dục công dân
Sách giáo khoa
Trung học phổ thông
Giáo dục
Nghiên cứu khoa học
Tổ trưởng chuyên môn
Tổ chuyên môn
Sinh hoạt chuyên môn
Quản lý giáo dục
Công nghệ thông tin


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề
Các môn “Khoa học xã hội” (KHXH) ở trường phổ thông theo quan niệm
truyền thống từ trước đến nay bao gồm các môn: Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Giáo
dục công dân (GDCD).. Các môn học này có ưu thế và ý nghĩa vô cùng quan
trọng đối với sự phát triển toàn diện của học sinh (HS), đóng vai trò nền tảng
trong việc giáo dục tinh thần nhân văn, phát huy tinh thần dân tộc, lòng yêu nước
và xu thế đổi mới của thời đại; giúp HS hiểu biết và nhận thức được quy luật
khách quan về sự phát triển của xã hội loài người; lý giải quan hệ giữa con người
và xã hội, con người và tự nhiên; nhận thức về Việt Nam đương đại cũng như thế
giới ngày nay. Thông qua lĩnh vực giáo dục (GD) KHXH, HS có thể bước đầu
học được cách quan sát và tư duy về xã hội, cuộc sống từ góc độ KHXH, coi
trọng chứng cứ và nâng cao năng lực lý giải hiện tượng xã hội, biết cách phân
tích và giải quyết vấn đề thuộc lĩnh vực KHXH trong không gian và thời gian.
Thế nhưng, từ lâu các bộ môn thuộc KHXH đã không được coi trọng và
đặt nó vào một vị trí xứng đáng trong hệ thống các môn học ở trường phổ thông.
Ngay trong nhận thức từ các cấp quản lý cho đến giáo viên (GV), HS và phụ
huynh HS đều coi đó là các môn phụ, thậm chí là môn tự chọn trong các kỳ thi.
Vì thế HS quay lưng không chịu học, GV cũng chẳng thể tâm huyết để nâng cao
chất lượng dạy học (DH). Chính bởi điều này đã dẫn đến chất lượng dạy và học
các môn KHXH rất đáng lo ngại. Các phương tiện thông tin đại chúng (Báo chí,
truyền hình …) đã bàn luận về hiện trạng này tốn khá nhiều giấy mực, nhưng
cho đến nay, tình trạng này vẫn chưa được cải thiện.


2

Các nhà giáo dục, các nhà quản lý và GV đã từng chỉ ra rất nhiều nguyên
nhân dẫn đến tình trạng trên: Do chương trình-sách giáo khoa(SGK) ôm đồm,
nặng nề, cách viết chưa hay; do cách giảng dạy của GV chưa hấp dẫn; do HS

không yêu thích môn học; do tâm thế lựa chọn nghề nghiệp của HS ( học các
môn KHXH không tìm được việc làm); do việc kiểm tra, thi và đánh giá chưa
phù hợp….Điều này đúng, nhưng chưa đủ. Theo chúng tôi, một trong những
nguyên nhân cơ bản là nằm trong khâu quản lý. Có thể nói, việc quản lý DH các
môn KHXH trong nhà trường phổ thông hiện nay đang bộc lộ những hạn chế,
bất cập và có nhiều điều chưa thực sự đổi mới. Cách quản lý vẫn mang nặng tính
pháp lệnh, hành chính, chủ yếu là giám sát việc thực hiện quy chế, quy định
giảng dạy là chính, chưa thực sự tạo ra động lực và môi trường sư phạm để GV
tự chủ, tự chịu trách nhiệm, phát huy sự sáng tạo, đổi mới trong DH.
Đó là chưa kể đến việc tùy tiện trong cắt xén chương trình, dạy dồn, dạy
đại khái cho hết môn để tập trung thời gian cho việc dạy các môn chính mà HS
lựa chọn để thi..
Theo Dự thảo CT-SGK mới, trừ môn Ngữ văn, các bộ môn Lịch sử, Địa
Lí, GDCD sẽ được tổ hợp trong môn KHXH và sẽ được dạy phân hóa sâu bằng
các chuyên đề ở cấp trung học phổ thông (THPT). Cùng với đó là tiến hành đổi
mới phương pháp DH và cách thức thi ở THPT. Điều này đặt ra những yêu cầu
mới về DH và cách quản lý mới. Đây là một bài toán cần phải giải quyết để đáp
ứng với yêu cầu đổi mới GD. …..
Có thể thấy, trong hàng loạt đề tài nghiên cứu khoa học (NCKH), các
luận án, luận văn của học viên cao học và nghiên cứu sinh đã được công bố, rất
nhiều đề tài đã đi sâu vào nghiên cứu quản lý DH, nhưng việc đi sâu vào quản lý


3

các môn KHXH ở trường THPT, nhất là những trường THPT ở những tỉnh miền
núi thì ít có đề tài thực hiện.
Trong thời gian tới, việc phân cấp quản lý về chương trình nhà trường và
phát triển chương trình nhà trường đòi hỏi sự quản lý về dạy học các môn văn
hóa nói chung, các môn KHXH nói riêng có những thuận lợi và khó khăn, nhiều

thách thức mới cũng đang đặt ra đối với tổ trưởng chuyên môn (TTCM). Nếu
không có những biện pháp và cách thức quản lý phù hợp thì không thực hiện
được sự đổi mới trong dạy và học ở nhà trường.
Từ những lý do trên, tôi lựa chọn đề tài: “ Quản lý dạy học các môn Khoa
học xã hội của tổ trưởng chuyên môn ở các trường THPT huyện Điện Biêntỉnh Điện Biên trước yêu cầu đổi mới giáo dục”
2. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận về quản lý DH trong trường
THPT và thực trạng quản lý hoạt động DH các môn KHXH của TTCM trường
THPT , đề tài đề xuất một số biện pháp quản lý của TTCM trong DH các môn
KHXH nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới GD hiện nay.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Tổng quan, hệ thống hóa những vấn đề lý luận về quản lý hoạt
động dạy học của TTCM trường THPT.
3.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng về hoạt động quản lý DH các môn
KHXH của TTCM ở trường THPT huyện Điện Biên –Tỉnh Điện Biên hiện
nay.
3.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý DH các môn KHXH ở trường
THPT huyện Điện Biên đáp ứng yêu cầu đổi mới của giáo dục


4

4. Phạm vi nghiên cứu
4.1. Phạm vi về nội dung nghiên cứu: Đề tài chỉ đi vào nghiên cứu biện
pháp quản lý của TTCM đối với dạy học các bộ môn KHXH của GV trong các
trường THPT huyện Điện Biên-Tỉnh Điện Biên. Việc quản lý hoạt động giáo
dục, hoạt động học tập của HS cũng như các hoạt động khác không nằm trong
phạm vi đề tài này.
4.2. Phạm vi về khách thể khảo sát: Khách thể khảo sát là các tổ
trưởng/nhóm trưởng chuyên môn, cán bộ quản lý và một số GV trong các tổ bộ

môn.
4.3. Phạm vi về địa bàn nghiên cứu:
- Đề tài thực hiện trong phạm vi các trường THPT ở huyện Điện Biên-tỉnh
Điện Biên.
5.Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài, trong quá trình nghiên cứu tôi sử dụng một số phương
pháp chính sau:
5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận:
- Nghiên cứu các văn bản, Nghị quyết của Đảng, Nhà nước và ngành GD
có liên quan đến đề tài.
- Nghiên cứu sách báo, tạp chí, đề tài khoa học, các công trình đã công bố
có liên quan đến đề tài để làm rõ cơ sở lý luận của đề tài nghiên cứu.


5

5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
* Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động:
- Nghiên cứu hồ sơ quản lý của TTCM: các quy chế, quy định về quản lý
chuyên môn của ngành; Kế hoạch DH của TTCM; của GV bộ môn; biên bản
các cuộc họp của TTCM ở các trường THPT huyện Điên Biên.
- Báo cáo sơ kết, tổng kết năm học của hiệu trưởng, các tổ trưởng tổ
chuyên môn (TCM).
* Phương pháp trò chuyện - phỏng vấn:
Tiến hành phỏng vấn, trao đổi với Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, TTCM
và GV các trường THPT ở huyện Điện Biên
* Phương pháp quan sát:
- Tìm hiểu công việc và cách thức quản lý DH của TTCM
- Tìm hiểu tinh thần và thái độ làm việc của các TTCM, GV.
- Dự một số buổi họp TCM ở các trường THPT ở huyện Điện Biên.

* Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi:
- Tìm hiểu công tác quản lý điều hành DH các môn KHXH trong TCM
của các TTCM.
5.3. Phương pháp thống kê toán học: Dùng để lập bảng, biểu, thống kê
và xử lí số liệu bằng thống kê toán học.


6

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC CỦA TỔ TRƯỞNG
CHUYÊN MÔN Ở CÁC TRƯỜNG THPT
1.1.

Sơ lược lịch sử nghiên cứu vấn đề
Nói đến nhà trường là nói đến hoạt động dạy và học. Nó là hoạt động

mang tính đặc trưng, cơ bản nhất của mỗi nhà trường trong bất kì thời đại nào.
Do đó việc quản lý DH bao giờ cũng là vấn đề đặc biệt được quan tâm và đặt lên
vị trí hàng đầu. Bởi lẽ quản lý DH tốt thì chất lượng và sự phát triển của nhà
trường với vững mạnh được.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng dạy: “Mọi việc thành bại đều do
cán bộ mà ra”; hay “Cán bộ là tiền vốn của đoàn thể. Có vốn mới làm ra lãi. Bất
cứ chính sách, công tác gì đều có cán bộ tốt thì thành công, tức là có lãi, không
có cán bộ tốt thì hỏng việc, tức là lỗ vốn.”
Các học giả nghiên cứu về lý luận quản lý cũng như các nhà quản lý hiện
đại trên thế giới đều cho rằng chất xám quản lý là nguồn lực quan trọng nhất
quyết định sự thành bại của các tổ chức trong việc thực hiện mục tiêu chung.
Do tầm quan trọng và ý nghĩa của công tác quản lý DH là khâu đột phá để
đổi mới việc DH trong nhà trường nên những năm gần đây nhiều công trình,

sách báo đã tập trung nghiên cứu vấn đề này.
Trước hết phải kể đến một số tác giả tiêu biểu như: Đặng Quốc Bảo, Trần
Kiểm, Bùi Minh Hiền…đã có nhiều công trình sách và tài liệu viết về quản lý
giáo dục nói chung, quản lý hoạt động DH nói riêng. Trong các tài liệu và các
bài giảng, các tác giả đã trình bày khá hệ thống về lý luận quản lý hoạt động DH.
Những tài liệu này đặt nền móng cho phần nghiên cứu lý luận của đề tài.


7

Trong những năm gần đây, trong các luận văn thạc sĩ về quản lý giáo dục
(QLGD), có nhiều đề tài tập trung vào nghiên cứu quản lý hoạt động DH của
hiệu trưởng, cụ thể như sau:
- “ Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng trường
dân tộc nội trú tỉnh Tuyên Quang” của Đỗ Kim Anh, Luận văn Ths QLGD,
(2006);
- “ Quản lý hoạt động dạy học các trường THPT huyện Hoàng Bồ, tỉnh
Quảng Ninh” của Lại Chiến Thắng Luận văn Ths QLGD, (2012);
- “ Quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng trường THPT huyện Sông
Lô, tỉnh Vĩnh Phúc” của Khương Thị Thủy Luận văn Ths QLGD, (2013);
Bên cạnh đó còn có các đề tài nghiên cứu về quản lý hoạt động của tổ
chuyên môn (TCM), cụ thể như sau:
- “Biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng các
trường THPT huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái” của Hà Minh Tiến Luận văn Ths
QLGD, (2009);
- “Biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng các
trường THCS thành phố Hải dương, tỉnh Hải Dương” của Trịnh Thu Hà
Luận văn Ths QLGD, (2013);
Cũng có những đề tài đã nghiên cứu đến quản lý hoạt động chuyên môn
của TTCM như:

- “Quản lý hoạt động chuyên môn của tổ trưởng chuyên môn trường
THPT thành phố Đà Lạt” của Lê Văn Hội Luận văn Ths QLGD, (2012);


8

- “Quản lý hoạt động dạy học của tổ trưởng chuyên môn các trường
THPT huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình” của Đặng Thanh Luận văn Ths QLGD,
(2014);
Như vậy hầu hết các luận văn thạc sĩ đều tập trung vào nghiên cứu các
biện pháp quản lý hoạt động DH, hoạt động quản lý tổ chuyên môn (TCM) của
hiệu trưởng. Các đề tài nghiên cứu về quản lý DH của TCM đã có nhưng còn rất
ít và đặc biệt đề tài về quản lý DH các môn KHXH của TTCM là chưa có.
Ngoài ra còn có một số tài liệu có liên quan đến việc bồi dưỡng năng lực
cho TTCM, song mới chỉ đề cập đến một cách chung chung. Trong cuấn “Sổ tay
hiệu trưởng trường dân tộc nội trú” nhóm tác giả do Đỗ Ngọc Bích chủ biên có
nói về việc dựa vào đội ngũ TTCM để đẩy mạnh hoạt động của tổ, nhóm chuyên
môn; tăng cường kiểm tra việc DH trên lớp; xây dựng tập thể sư phạm và coi đây
là giải pháp quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà
trường. Tác giả Nguyễn Văn Lê trong cuấn “Người hiệu trưởng trường Trung
học cơ sở” cũng đề cập đến vai trò của TTCM trong việc xây dựng và triển khai
kế hoạch hoạt động của TCM. Để nâng cao năng lực quản lý cho TTCM trong
các nhà trường THPT, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã ban hành tài liệu
tập huấn: “Tài liệu tập huấn tổ trưởng chuyên môn trong trường THCS và
THPT” (2011). Tác giả đã nêu nên những vấn đề lý luận về vai trò, chức năng và
nhiệm vụ quản lý của TTCM trong nhà trường.
Qua việc tổng quan các tài liệu trên chúng ta đã thấy được một phần nào
về bức tranh thực trạng nghiên cứu về quản lý hoạt động DH trong nhà trường.
Đây là những tài liệu quan trọng để tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này.
Bên cạnh đó, các nghiên cứu về quản lý DH ở trường phổ thông cũng

được đăng tải khá nhiều trên các tạp chí GD. Nhiều bài viết của tác giả Phạm


9

Quang Huân đã viết về quản lý như: “Đổi mới quản lí nhà trường và nâng cao
năng lực sư phạm cho đội ngũ giáo viên theo ISO 9000 và TQM” (Tạp chí
KHGD số 20, năm 2007 tr9-14); “Giáo viên trung học phổ thông với vấn đề
quản lí chất lượng quá trình dạy học trên lớp” (Tạp chí KHGD số 11, 2006, tr
38-43); “Quản lí quá trình dạy học ở trường phổ thông theo tiếp cận quản lí chất
lượng tổng thể - TQM” (Tạp chí KHGD số 25, 2007, tr 12-17). Những bài viết
đã cung cấp khá nhiều thông tin bổ ích cho công tác quản lí dạy học trong nhà
trường.
1.2. Quản lý dạy học của tổ trưởng chuyên môn ở các trường THPT
1.2.1. Khái niệm dạy học
DH là một trong những hoạt động đặc trưng nhất, chủ yếu nhất và đóng
vai trò chủ đạo trong các hoạt động của nhà trường, nó diễn ra theo một quá trình
nhất định nên người ta gọi đó là quá trình DH.
- Theo quan điểm truyền thống, DH được một số tác giả quan niệm như
sau:
Tác giả Hà Thế Ngữ quan niệm “Dạy học là một chức năng xã hội, nhằm
truyền đạt và lĩnh hội những kiến thức về kinh nghiệm mà xã hội tích luỹ được,
biến kiến thức, kinh nghiệm xã hội thành phẩm chất và năng lực cá nhân:
[25,176]
Theo nhà giáo dục T.A.Ilina: “ Dạy học, với tư cách là một hoạt động đặc
biệt có mục đích của giáo viên nhằm vũ trang cho học sinh những kiến thức, kỹ
năng, kỹ xảo và phát triển những năng lực sáng tạo và nhận thức của các em, là
thành phần cấu tạo quan trọng nhất của giáo dục theo nghĩa rộng: [32,5]

10

Có quan niệm cho rằng dạy và học là hai hoạt động riêng biệt, tách rời
nhau. Quan niệm này cho thấy sự thiếu thống nhất cũng như chưa thấy được sự
tác động qua lại giữa việc dạy của thày và việc học của trò.
Có thể nói rằng DH bao gồm việc dạy của thày và việc học của trò. Chủ
thể của việc dạy là GV và chủ thể của việc học là HS, đó là hai hoạt động khác
nhau nhưng không phải đối lập nhau, mà có sự thống nhất của hai mặt để cùng
hướng đến mục tiêu nhất định.
Dạy học bao gồm nhiều thành tố: Mục tiêu DH, nội dung DH, phương
pháp DH, phương tiện DH, người dạy, người học. Các thành tố của quá trình DH
này có mối quan hệ tác động lẫn nhau trong đó người dạy giữ vai trò chủ đạo,
người học giữ vai trò chủ động.
- Theo quan điểm DH hiện đại : DH được hiểu với quan niệm đầy đủ hơn:
DH là một quá trình xã hội gắn liền với hoạt động của con người: dạy và học.
Các hoạt động này có mục tiêu rõ ràng, có nội dung nhất định, do chủ thể thực
hiện- đó là thày và trò với những phương pháp và phương tiện nhất định. Có mối
quan hệ gắn bó mật thiết với nhau , thể hiện ở mối quan hệ tương tác giữa các
thành tố: mục tiêu, nội dung, phương pháp của dạy và học.
Theo Nguyễn Hữu Châu “ Hoạt động dạy học về bản chất là quá trình thực
hiện một cách có tổ chức các hoạt động sư phạm cụ thể theo quy định của
chương trình dạy học nhằm đặt được những mục tiêu dạy học là phát triển toàn
diện người học về các mặt: kiến thức, kỹ năng, các giá trị. Quá trình này được
thực hiện dựa vào mối quan hệ tương tác giữa người dạy, người học trong môi
trường sư phạm cụ thể” [12,130]


11

Theo tác giả Nguyễn Phúc Châu tiếp cận từ góc độ điều khiển học: “Dạy

học được hiểu là quá trình cộng tác giữa thày và trò nhằm điều khiển-truyền đạt
và tự điều khiển – lĩnh hội tri thức nhân loại nhằm thực hiện mục đích giáo dục”
[12,108]
1.2.2. Quản lý dạy học
a) Khái niệm: Quản lý DH là quản lý việc chấp hành các quy định (điều
lệ, quy chế, nội quy..) về DH của GV và học tập của HS, đảm bảo việc DH được
tiến hành một cách tự giác, có nề nếp, ổn định, có chất lượng và hiệu quả cao.
Quản lý DH còn là những tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể
quản lý tới các đối tượng trong quá trình DH nhằm thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ
DH.
Theo Nguyễn Phúc Châu, nếu tiếp cận DH theo mối quan hệ biện chứng
của cặp phạm trù mục đích và phương tiện thì có thể hiểu: “ Quản lý dạy học là
sự tác động có chủ đích, hợp quy luật của chủ thể quản lý dạy học đến chủ thể
dạy học ( người dạy và người học) bằng các phương pháp phát huy tác dụng của
các phương tiện quản lý dạy học như chế định GD&ĐT, bộ máy tổ chức và nhân
lực dạy học, môi trường và thông tin dạy học nhằm đạt được mục đích quản lý
dạy học”. [12,119]
Thực chất quản lý DH là việc quản lý các thành tố cấu trúc của quá trình
dạy học, tạo điều kiện để các thành tố có sự thống nhất trong quá trình DH đạt
hiệu quả.
Như vậy quản lý DH thực chất là những tác động của chủ thể quản lý vào
quá trình DH nhằm góp phần hình thành và phát triển nhân cách toàn diện của
HS theo mục tiêu đào tạo của nhà trường.


12

b) Các cấp độ của quản lý dạy học: Quản lý DH trong nhà trường có 3
cấp độ:
- Quản lý DH của hiệu trưởng (BGH)

- Quản lý DH của TTCM
- Quản lý DH của GV
Mỗi cấp quản lý có những nội dung, cách thức, hình thức quản lý khác
nhau.
c) Mục tiêu của quản lý dạy học: Là nhằm đảm bảo thực hiện đầy đủ các
mục tiêu, kế hoạch đào tạo và nội dung chương trình giảng dạy theo đúng tiến độ
thời gian quy định , đảm bảo chất lương DH.
d) Nhiệm vụ của quản lý dạy học:
- Gắn DH với nâng cao chất lượng toàn diện GD.
- Tạo môi trường và điều kiện thuận lợi cho đội ngũ cán bộ GV thực hiện
đổi mới phương pháp DH. Trong đó, quan trọng nhất là tạo động lực và kích
thích tinh thần lao động sáng tạo của đội ngũ GV.
- Kết hợp phát huy tính chủ động sán tạo của mỗi thành viên trong tập thể
với sự quản lý thống nhất của đội ngũ cán bộ quản lý nhà trường.
- Đảm bảo chất lượng dạy học một cách bền vững
- Xây dựng cơ chế và chính sách phù hợp để phát huy tối đa nội lực đi đôi
với sự tranh thủ tiềm lực các lực lượng GD ngoài nhà trường.
e) Nội dung quản lý dạy học bao gồm:
- Quản lý DH của người thày
- Quản lý học tập của HS


13

Trong quản lý DH của người thày thường bao gồm những nội dung sau:
+ Quản lý mục tiêu, nội dung chương trình DH;
+ Quản lý phương pháp, phương tiện DH;
+ Quản lý chất lượng DH;
+ Quản lý việc kiểm tra, đánh giá trong DH;
+ Quản lý các hoạt động ngoài giờ lên lớp và các hoạt động sư phạm trong

nhà trường..
f) Đặc điểm của quản lý dạy học:
- Thứ nhất, quản lý DH mang tính chất quản lý hành chính sư phạm, đặc
điểm này thể hiện ở chỗ: Quản lý theo pháp luật, theo những nội quy, quy chế,
quyết định có tính chất bắt buộc trong DH. Đồng thời việc quản lý phải tuân thủ
các quy luật của quá trình DH, giáo dục diễn ra trong môi trường sư phạm.
- Thứ hai: Quản lý DH mang tính đặc trưng của khoa học quản lý, bởi vậy
nó phải vận dụng hiệu quả các chức năng quản lý trong việc điều khiển quá trình
DH.
- Thứ ba: Quản lý DH có tính chất xã hội hoá cao do sự chi phối trực tiếp
của các điều kiện kinh tế - xã hội và có mối quan hệ tương tác, thường xuyên với
đời sống xã hội.
1.2.3. Quản lý dạy học của Tổ trưởng chuyên môn trong trường THPT
1.2.3.1. Tổ chuyên môn và vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của tổ
trưởng chuyên môn trong trường THPT
TTCM ở trường Trung học theo quy định do Hiệu trưởng bổ nhiệm vào
đầu năm học. Nhiệm kì của TTCM theo từng năm học, hết một năm học có thể


14

bổ nhiệm lại lại hoặc bổ nhiệm mới tuỳ theo điều kiện và yêu cầu của từng
trường.
Sau khi có quyết định bổ nhiệm của Hiệu trưởng, người TTCM là người
chịu trách nhiệm cao nhất về chất lượng giảng dạy và lao động sư phạm của GV
trong phạm vi các môn học của TTM được phân công đảm trách.
TTCM về cơ sở lý luận và cơ sở pháp lý là một cán bộ quản lý được
hưởng phụ cấp chức vụ theo các phân hạng loại trường và các văn bản pháp luận
hiện hành.
Vai trò của người tổ trưởng mang tính chất quyết định cơ bản cho chất

lượng và hiệu quả hoạt động của tổ. Do vậy người tổ trưởng cần phải nhận thức
sâu sắc, đúng đắn, có tinh thần trách nhiệm cao, có đầy đủ phẩm chất và năng
lực trong quản lý tổ thật khoa học. Vai trò của TTCM trong quản lý DH ở trường
phổ thông được thể hiện ở các khía cạnh sau:
+ Xây dựng kế hoạch hoạt động chung của tổ theo tuần, tháng, học kì và
cả năm học nhằm thực hiện chương trình, kế hoạch DH và các hoạt động khác
theo kế hoạch GD, phân phối chương trình môn học của Bộ Giáo dục và Đào tạo
và kế hoạch năm học của nhà trường.
+ Xây dựng kế hoạch cụ thể dạy chuyên đề, tự chọn, ôn thi trung học phổ
thông quốc gia, bồi dưỡng học sinh giỏi, phụ đạo học sinh yếu kém; thi GV dạy
giỏi…
+ Xây dựng kế hoạch cụ thể về sử dụng đồ dùng DH, thiếp bị DH đúng,
đủ theo phân phối chương trình;
+ Hướng dẫn xây dựng và quản lý việc thực hiện kế hoạch cá nhân, soạn
giảng của tổ viên ( kế hoạch cá nhân dạy chuyên đề, tự chọn, ôn thi trung học


15

phổ thông quốc gia, bồi dưỡng HS giỏi, phụ đạo HS yếu kém, sử dụng đồ dùng
dạy học, thiếp bị dạy học đúng, đủ theo phân phối chương trình, kế hoạch bài
dạy theo phân phối chương trình, chuẩn kiến thức kỹ năng và SGK , thảo luận
các bài soạn khó, viết sáng kiệm kinh nghệm về nâng cao chất lượng DH, đổi
mới phương pháp DH, đổi mới kiểm tra đánh giá, phát hiện và bồi dưỡng HS
giỏi, phụ đạo HS yếu kém...);
+Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho GV trong tổ, GV mới
tuyển dụng.
+ Điều hành hoạt động của tổ ( tổ chức các cuộc họp tổ theo định kì quy
định về hoạt động chuyên môn và các hoạt động giáo dục khác, lưu trữ hồ sơ
của tổ, thực hiện báo cáo cho Hiệu trưởng theo quy định);

+ Quản lý, kiểm tra việc thực hiện quy chế chuyên môn của GV (thực hiện
hồ sơ chuyên môn, soạn giảng theo kế hoạch dạy học và phân phối chương trình,
chuẩn kiến thức kĩ năng, ra đề kiểm tra, thực hiện việc cho điểm theo quy định,
kế hoạch giờ dạy theo quy định, kế hoạch dự giờ của các thành viên trong tổ...)
+ Dự giờ GV trong tổ theo quy định
+ Các hoạt động khác (đánh giá, xếp loại GV, đề xuất khen thưởng, kỉ luật
GV..) Việc này đòi hỏi TTCM phải nắm rõ về tổ viên của mình về ưu điểm và
hạn chế trong công việc, thực hiện nhiệm vụ giảng dạy được phân công.
TTCM trong trường THPT, nhiệm vụ chính vẫn là DH, nhiệm vụ kiêm
nhiệm là quản lý và điều hành hoạt động của TCM. Trong giai đoạn hiện nay
nhiệm vụ quản lý của người TTCM có ý nghĩa rất quan trọng trong việc nâng
cao chất lượng giáo dục của nhà trường.


16

TTCM là người có uy tín nhất định về chuyên môn trong tổ, nhóm
chuyên môn. Có khả năng tập hợp quần chúng, điều hành các hoạt động chuyên
môn của tổ. TTCM là người luôn gương mẫu thực hiện quy chế chuyên môn.
TTCM có các quyền như sau:
+ Quyền quản lý, điều hành các hoạt động trong tổ: lập kế hoạch, phân
công nhiệm vụ, triệu tập, hội ý, họp tổ.
+Quyền quyết định các nội dung sinh hoạt tổ trên cơ sở các kế hoạch.
+ Quyền theo dõi, đôn đốc, nhắc nhở, động viên và kiểm tra thực hiện các
nhiệm vụ của các thành viên trong tổ, giúp Hiệu trưởng có cơ sở để đánh giá
giáo viên một cách chính xác.
+ Quyền được tham dự các cuộc họp, hội nghị chuyên môn có liên quan
đến chương trình của các môn của tổ khi cấp trên tổ chức.
+Quyền được ưu tiên bồi dưỡng về chuyên môn do Sở, Phòng tổ chức,
được hưởng các chế độ chính sách về vật chất và tinh thần theo các văn bản pháp

luật hiện hành.
+ Quyền tư vấn, kiến nghị cho Hiệu trưởng những vấn đề về chuyên môn.
Yêu cầu Hiệu trưởng tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho việc DH các môn học
mà tổ phụ trách.
+Quyền tham gia vào hội đồng thi đua khen thưởng của nhà trường, là
một trong những thành viên chính thức của hội đồng.
- Trách nhiệm của TTCM:
+ TTCM là người trợ giúp cho BGH nhà trường về các hoạt động chuyên
môn của tổ, nhóm do mình phụ trách. Tổ chức xây dựng kế hoạch giảng dạy của


17

tổ, nhóm. Tổ chức các hoạt động chuyên đề, tiết dạy mẫu... trong tổ, nhóm
chuyên môn.
+Chịu trách nhiệm trước ban giám hiệu nhà trường về các hoạt động
chuyên môn, cũng như chất lượng giảng dạy của tổ, nhóm chuyên môn do mình
phụ trách.
1.2.3.2. Nhiệm vụ và nội dung quản lý dạy học của Tổ trưởng chuyên môn
a. Quản lý hành chính chuyên môn
* Quản lý hồ sơ chuyên môn
+ Văn bản chỉ thị, hướng dẫn nhiệm vụ năm học của các cấp chỉ đạo
chuyên môn;
+ Các loại hồ sơ quản lý của TTCM:
- Kế hoạch bài dạy (chính khoá, tự chọn, tích hợp, chuyên đề)
- Sổ dự giờ
- Sổ báo giảng
- Sổ bồi dưỡng chuyên môn
- Tập tài liệu văn bản tham khảo gồm có:
` Các văn bản, chỉ thị hướng dẫn nhiệm vụ năm học

` Qui chế đánh giá, xếp loại học sinh
`Điều lệ trường THPT
`Qui định các tiêu chuẩn kiểm định chất lượng giáo dục trường PT
`Tập chuẩn kiến thức, kỹ năng
- Phân phối chương trình ( chính khoá và bám sát tự chọn )
- Kế hoạch năm học của tổ