Sử dụng các phương pháp nhằm tích cực hóa người học trong dạy học lịch sử việt nam lớp 11, trường THPT thành phố trà vinh, tỉnh trà vinh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

a SƯ PHẠM HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC

LÊ HOÀNG ANH VŨ

SỬ DỤNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NHẰM
TÍCH CỰC HÓA NGƯỜI HỌC TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 11,
TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ TRÀ VINH,
TỈNH TRÀ VINH
LUẬN VĂN THẠC SĨ: KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI, NĂM 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

LÊ HOÀNG ANH VŨ

SỬ DỤNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NHẰM
TÍCH CỰC HÓA NGƯỜI HỌC TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 11,
TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ TRÀ VINH,
TỈNH TRÀ VINH

Chuyên ngành: LL VÀ PPDH BỘ MÔN LỊCH SỬ
Mã số:60

14 01 11

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. TRỊNH ĐÌNH TÙNG

HÀ NỘI, NĂM 2017


LỜI CAM ĐOAN

Chúng tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của chúng tôi. Các số liệu,
kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất
kỳ công trình nào khác
Trà Vinh, ngày 25 tháng 06 năm 2017
(Ký tên và ghi rõ họ tên)

Lê Hoàng Anh Vũ


LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian tham gia học lớp: LL và PPDH bộ môn Lịch Sử K 25, năm
2015 – 2017 của trường ĐHSP Hà Nội, tổ chức tại ĐH Trà Vinh. Tôi nhận thấy
mình đã có những tiến bộ trong nhận thức chuyên môn, đặc biệt là phương pháp
nghiên cứu khoa học. Để đạt được thành quả này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của
các cấp lãnh đạo nhà trường, thầy cô, bạn bè vàđồng nghiệp.
Trước hết, tôi xin được gửi lòng biết ơn chân thành tới Thầy hướng dẫn,
PGS.TS. Trịnh Đình Tùng, Thầy đã tận tình chỉ bảo và định hướng cho tôi trong
quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng đào tạo sau đại học và
Khoa Lịch Sử, trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội, đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi
hoàn thành khoá học.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn, tới quý thầy cô, những người đã tham gia
giảng dạy lớp cao học ngành: LL và PPDH bộ môn Lịch Sử, K25 tại Trà Vinh, đã
truyền dạy cho tôi những kiến thức, kinh nghiệm quý báu, để tôi có được nguồn
động lực quyết tâm theo đuổi sự nghiệp giáo dục trong tương lai.
Xin cảm ơn Ban giám hiệu và các giáo viên trường THPT Thành Phố Trà
Vinh, đã tạo mọi thuận lợi cho tôi có được thời gian đi học cũng như giảng dạy ở
trường, tạo mọi điều kiện và giúp đỡ tôi trong thời gian tiến hành thực nghiệm đề
tài.
Lời cảm ơn của tôi cũng xin gửi tới các bạn cùng lớp, đồng nghiệp, đã cùng
tôi chia sẻ và gắn bó trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Xin chân thành biết ơn!
Lê Hoàng Anh Vũ


MỤC LỤC

Trang

I. PHẦN MỞ ĐẦU…………………………………………………………………………1

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI……………………………………………………………..1
2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ…………………………………………………………….......4
3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU……………………………………15
4. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU…………………………………...15
5. PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU………………..15
6. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC……………………………………………………..17
7. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI……………………………………………………….17
8. Ý NGHĨA KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI…………………………………………..17
II. NỘI DUNG………………………………………………………………………19
CHƯƠNG 1.VẤNĐỀ SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NHẰM TÍCH CỰC HÓA

NGƯỜI HỌC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG- LÍ LUẬN
VÀ THỰC TIỄN……………………………………………………….…………..19
1.1 Cơ sở lí luận…….…………………………………………………………….19
1.1.1 Các khái niệm cơ bản………………………………………………….19
1.1.2 Đặc trưng cơ bản……………………………………………………....23
1.1.3 Cơ sở lựa chọn phương pháp dạy học tích cực…………………….....29
1.1.4 Một số phương pháp dạy học tích cực cần phát triển ở trường THPT..34
1.1.5 Điều kiện cần để áp dụng phương pháp dạy học tích cực……………..40
1.1.6 Những biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh…………..44
1.1.7 Ý nghĩa của việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực đối với môn lịch sử,
lớp 11, ở trường THPT………………………………………………...48
1.2 Cơ sở thực tiễn……..……..…………………………………………….............50
1.2.1 Đặc điểm tâm lí học sinh THPT…..………….……………………………50
1.2.2 Thực tiển dạy học Lịch Sử ở trường THPT Thành Phố Trà Vinh, tỉnh
Trà Vinh………………...……………………………………………………51
CHƯƠNG 2. CÁC BIỆN PHÁP NHẰM TÍCH CỰC HÓA NGƯỜI HỌC TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM, LỚP 11, Ở TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ TRÀ
VINH, TỈNH TRÀ VINH. THỰC NGHIỆM SƯPHẠM………………………..56


2.1 Mục tiêu chương trình môn Lịch Sử 11(chương trình chuẩn)………………..56
2.2 Những điều cần lưu ý khi sử dụng PPDH nhằm tích cực hóa người học…….60
2.3 Sử dụng các biện pháp nhằm tích cực hóa người học trong dạy học môn Lịch Sử, phần
Lịch Sử Việt Nam, lớp11(chương trình chuẩn)……..…………………………....60
2.3.1. Sử dụng PPDH cá thể hóa……………………………………………61
2.3.2. Tăng cường khả năng tư duy và năng lực sáng tạo cho HS………….62
2.3.3.Tăng cường thực hành, vận dụng kiến thức đã học để giải quyết vấn đề thực
tiển……………………………………………………………………………........64
2.3.4. Sử dụng các phương tiện kỹ thuật hiện đại……………………………65
2.3.5. Xây dựng bài giảng có sử dụng các phương pháp day học nhằm tích cực hóa

người học……………………………………………………………………….…..65
2.3.6. Đổi mới tổ chức dạy học……………………………………………….68
2.3.7. Đổi mới PP kiểm tra đánh giá………………………………………….69
2.4.Thực nghiệm sư phạm…...…………………………………………………......70
2.4.1. Các bước sử dụng PPDH nhằm TCH người học trong thiết kế bài giảng môn
Lịch Sử, phần Lịch Sử Việt Nam, lớp 11(chương trình chuẩn)……………………71
2.4.2. Mục đích, đối tượng thực nghiệm………………………………………73
2.4.3.Nội dung và phương pháp tiến hành thực nghiệm………………………73
2.4.4.Tiến trình thực nghiệm…………………………………………………..76
2.4.5. Kết quả thực nghiệm…………………………………………………….76
III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ……………………………..…………………86
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH SÁCH CÁC BẢNG

Trang

Bảng 1.1: Khả năng của các PPDH trong việc thực hiện các mục tiêu

31

Bảng 2.1:Nội dung xây dựng bài giảng theo PPDH tích cực hóa người học

68

Bảng 2.2: Nội dung phân công trong dạy học môn Lịch Sử 11

69

Bảng 2.3: Khảo sát kế hoạch học tập

77

Bảng 2.4: Khảo sát mức độ yêu thích môn

77

Bảng 2.5: Khảo sát mức độ tiếp thu bài

78

Bảng 2.6: Khảo sát không khí lớp học

79

Bảng 2.7: Khảo sát kỹ năng thuyết trình

80

Bảng 2.8: Khảo sát kỹ năng hỏi và trả lời

81

Bảng 2.9: Khảo sát kỹ năng vận dụng vào thực tiễn

81

Bảng 2.10:Tổng hợp phân loại kết quả kiểm tra

83

Bảng 2.11:So sánh kết quả kiểm tra lớp đối chứng và lớp thực nghiệm

83

Bảng 2.12. Phân loại TBM HKI

84

Bảng 2.13. Phân loại TBM HKI

84

Bảng 2.14. So sánh kết quả HK I và HKII ở các lớp thực nghiệm

84


BẢNG DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT
THPT

Trung học phổ thông

TTC

Tính tích cực

QTDH – GD

Quá trình dạy học – Giáo dục

TCH

Tích cực hóa

HS

Học sinh

TBDH

Thiết bị dạy học

PPDH

Phương pháp dạy học

PTDH

Phương tiện dạy học

PP

Phương pháp

GV

Giáo viên

TBM

Trung bình môn

HKI

Học kì I

HKII

Học kì II

TBM HK

Trung bình môn học kì

BGH

Ban giám hiệu

ĐC

Đối chứng

TN

Thực nghiệm

KT

Kiểm tra


DANH SÁCH CÁC HÌNH

Trang

Hình 1.1: Tỉ lệ lưu giữ thông tin trong trí nhớ học sinh

32

Hình 2.1: Biểu đồ chuẩn bị kế hoạch học tập

77

Hình 2.2: Biểu đồ mức độ yêu thích môn học

78

Hình 2.3: Biểu đồ mức độ tiếp thu bài

79

Hình 2.4: Biểu đồ khảo sát về không khí lớp học

79

Hình 2.5: Biểu đồ kỹ năng thuyết trình

80

Hình 2.6: Biểu đồ kỹ năng hỏi và trả lời câu hỏi

81

Hình 2.7: Biểu đồ vận dụng kiến thức vào thực tiễn

82

Hình 2.8: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra lớp ĐC và lớp TN

83

Hình 2.9: Biểu đồ so sánh kết quả HKI và HKII

85


I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong xu thế hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng hiện nay, toàn cầu hóa
là quá trình diễn ra một cách tất yếu không thể đảo ngược, việc tăng lên
nhanh chóng các mối liên kết, quan hệ giữa các quốc gia, các khu vực trên
thế giới, đã tạo ra thời cơ và thách thức to lớn đối với các quốc gia, dân tộc.
Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế đó.Để đáp ứng nhu cầu phát triển
kinh tế xã hội và hội nhập quốc tế đòi hỏi chúng ta phải có một đội ngũ lao
động chất lượng cao, năng động và sáng tạo. Để làm được điều đó thì công
tác giáo dục đóng một vai trò hết sức quan trọng. Nghị quyết Đại hội Đảng
toàn quốc lần thứ XI khẳng định “ đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục

Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và
hội nhập quốc tế…” giáo dục có nhiệm vụ phát triển nguồn nhân lực, bồi
dưỡng nhân tài, phục vụ phát triển đất nước. Đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ XII của Đảng tiếp tục khẳng định “Giáo dục là quốc sách hàng đầu. Phát
triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng
nhân tài. Chuyển mạnh quá trình từ giáo dục trang bị kiến thức sang phát
triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; học đi đôi với hành, lí
luận gắn với thực tiễn. Phát triển giáo dục phải gắn với nhu cầu phát triển
kinh tế xã hội, xây dựng và bảo vệ tổ quốc, với tiến bộ khoa học công nghệ,
yêu cầu phát triển nguồn nhân lực và thị trường lao động”.
Nhằm thực hiện mục tiêu trên việc đổi mới phương pháp giáo dục trở
thành một nhu cầu cấp thiết. Chuyển từ giáo dục truyền thụ kiến thức một
chiều sang định hướng phát triển năng lực, tích cực hóa người học, đề cao
vai trò tự học của người học, lấy người học làm trung tâm kết hợp với sự
hướng dẫn của người thầy. Người thầy có nhiệm vụ tạo ra tình huống học tập

1


sôi nổi giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách chủ động, sáng tạo, có thể
ứng dụng vào thực tiễn cuộc sống.Mỗi môn học ở nhà trường với đặc trưng
của mình đều phải góp phần đào tạo thế hệ trẻ, trong đó có Lịch sử. Những
kiến thức lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc từ cổ đến kim đều có tác động
không chỉ đến trí tuệ mà cả trái tim học sinh. Nhân vật lịch sử, sự kiện lịch sử
trong quá khứ sẽ khơi dậy trong học sinh những tư tưởng tình cảm đúng đắn,
mà những tư tưởng tình cảm này là hành trang tối cần thiết cho thế hệ trẻ
trong điều kiện mở cửa, hội nhập với thế giới. Tuy nhiên, đặc trưng của môn
Lịch Sử là những sự kiện đã diễn ra trong quá khứ, không thể trực quan sinh
động, các em không thể quan sát trực tiếp được mà chỉ có thể tiếp cận qua
các nguồn sử liệu. Điều này đặt ra vấn đề đối với việc dạy học bộ môn Lịch

Sử là phải làm sao cho các em có thể tiếp cận với lịch sử một cách chân thực
như nó đã từng xảy ra. Như vậy, việc đổi mới phương pháp dạy học bộ môn
là vấn đề cấp thiết cần được đặt ra. Nhằm nâng cao hiệu quả dạy học, thông
qua việc vận dụng các phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa người
học, đề cao tính chủ động trong nhận thức của học sinh, rèn luyện năng lực
giải quyết vấn đề gắn với thực tiễn cuộc sống.
Thực trạng dạy học bộ môn Lịch sử ở trường THPT nói chung, môn Lịch
sử 11, ở trường THPT Thành Phố Trà Vinh , tỉnh Trà Vinh nói riêng. Xuất
hiện một số vấn đề như sau:
Về phía giáo viên: việc dạy học vẫn theo phương pháp truyền thống , thầy
đọc trò chép là chủ yếu. Một bộ phận giáo viên chưa thật sự tâm huyết với
nghề. Thiếu sự đầu tư đổi mới phương pháp, ngại thay đổi, làm mới bản
thân.Thực tế tại tỉnh Trà Vinh nói chung, tại trường THPT Thành Phố Trà
Vinh nói riêng đa số giáo viên vẫn còn rất lúng túng trong việc áp dụng
phương pháp mới. Điều này đã ảnh hưởng không nhỏđến chất lượng dạy học
bộ môn.

2


Về phía nhà trường: mặc dù những năm qua cũng đã có sự quan tâm chỉ
đạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định
hướng phát triển năng lực. Tuy nhiên, vẫn chưa có sự quan tâm đúng mức đối
với môn lịch sử, về thời lượng dành cho môn lịch sử chưa nhiều so với các
môn học khác như: Văn, Toán, Lí, Hóa, Anh văn,… phân phối chương trình
chưa thật sự hợp lí, áp lực phải hoàn tất chương trình đối với giáo viên tương
đối nặng nề.
Về phía phụ huynh và học sinh: tâm lí và thái độ của phụ huynh và học
sinh là không coi trọng môn học, còn xem môn Lịch Sử là môn phụ. Nên
thiếu sự quan tâm đối với bộ môn, học chỉ để đối phó nên chất lượng bộ môn

không cao.
Về cơ sở vật chất: thiếu sự đầu tư, chưa có phòng học chuyên môn, tài
liệu tham khảo nghèo nàn.
Xuất phát từ những vấn đề nêu trên chúng tôi quyết định chọn vấn đề:
“ Sử dụng các phương pháp nhằm tích cực hóa người học trong dạy học
lịch sử Việt Nam lớp 11, trường THPT Thành Phố Trà Vinh, tỉnh Trà
Vinh”, làm đề tài luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục chuyên ngành lí luận và
PPDHLS. Từ đó đề xuất những giải pháp phù hợp với thực tiển và có tính
khả thi, khắc phục các nhược điểm đang tồn tại, góp phần đổi mới phương
pháp dạy học một cách đồng bộ và hiệu quả theo định hướng của Đảng và
nhà nước, của tỉnh Trà Vinh nói chung và trường THPT Thành Phố Trà Vinh
nói riêng.
2. Lịch sử vấn đề
Phương pháp dạy học tích cực xuất hiện ở các nước phương Tây từ đầu
thế kỉ XX và phát triển mạnh vào nửa sau thế kỉ XX, có ảnh hưởng sâu rộng
đến các nước trên thế giới trong đó có Việt Nam. Các phương pháp dạy học

3


tích cực hóa người học đã được các nhà khoa học, giáo dục học, các học giả
nghiên cứu ở nhiều khía cạnh khác nhau.
2.1 Tài liệu nước ngoài
Từ thời cổ đại, các nhà sư phạm tiền bối đã từng nói đến tầm quan trọng to
lớn của việc phát huy tính tích cực chủ động của học sinh và cũng nói nhiều
đến phương pháp phát huy tính tích cực của nhận thức. Socrat (469-399) nhà
triết học, người thầy vĩ đại của Hy Lạp đã từng dạy học trò của mình bằng
cách luôn đặt ra các câu hỏi gợi mở nhằm giúp người học dần dần phát hiện
ra chân lý. Khổng Tử(551-479 TCN) nhà triết học, nhà giáo dục học vĩ đại
của Trung Hoa cổ đại đòi hỏi ở người học phải tìm tòi, suy nghĩ, đào sâu

trong quá trình học. Ông nói: “Không tức giận vì muốn biết thì không gợi mở
cho, không bực tức vì không rõ được thì không bày vẽ. Vật có bốn góc, bảo
cho biết ba góc mà không suy nghĩ ra góc kia thì không dạy nữa ”.
J.J. Rousseau (1712-1778), nhà lí luận của nước Pháp thời kì khai sáng đã
kịch liệt phê phán trường học đương thời lạm dụng lời nói, coi trọng phát
triển tự nhiên, ông cho rằng muốn giáo dục con người tốt phải bằng hoạt
động tiếp cận của đối tượng với hoạt động thực tế. Ông nhận xét, cách giảng
dạy ba hoa sẽ tạo nên những con người ba hoa, đừng cho trẻ em khoa học mà
phải để trẻ tự tìm tòi ra khoa học.
Cuốn “Phát triển tư duy học sinh” (M.Alêcxeep chủ biên, 1976) đã đề cập
đến phương pháp dạy học hiện đại khác nhau trong đó có phương pháp thực
hành tổ chức học sinh đàm thoại tích cực, sử dụng đồ dùng trực quan (sơ đồ,
biểu đồ, bản đồ), sử dụng phim ảnh để giúp học sinh ghi nhớ kiến thức một
cách dễ dàng, và phát triển khả năng tư duy, sự liên tưởng, rèn luyện kĩ năng
học tập cho học sinh.
Cuốn “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh như thế nào”của I.F.
Kharlamốp đã đề cập tới những biện pháp nhằm kích thích hoạt động nhận

4


thức của học sinh trong đó dạy học nêu vấn đề được cho là có ý nghĩa to lớn.
Tác giả cho rằng “sự hoạt động trí tuệ và hoạt động thực hành tiếp theo sau
của học sinh có liên quan với sự rèn luyện kỹ năng kỹ xảo”. Nói một cách
khác rèn luyện, phát triển năng lực thực hành cho học sinh trong dạy học là
vô cùng quan trọng để học sinh có thể vận dụng kiến thức vào thực tiễn, giải
quyết các yêu cầu đời sống xã hội.
Cuốn “Dân chủ và giáo dục” của John Dewey, nhà giáo dục đồng thời là
nhà triết gia nổi tiếng của Mĩ cho rằng cần quan tâm đến xu hướng học tập
lấy học sinh làm trung tâm trong giáo dục. Tác giả cũng chủ trương xây dựng

một nền giáo dục gắn liền lí thuyết với thực hành, giáo dục trong nhà trường
với hoạt động thực tiễn. Ông cũng đưa ra quan điểm về dạy học dự án.
Cuốn “The Project method teaching” của Dr Stevensons đã cung cấp cái
nhìn tổng quan về lịch sử của dạy học theo dự án trên thế giới từ khi xuất
hiện và sử dụng thuật ngữ này trong giáo dục. Quan trọng hơn cả là cung cấp
tổng hợp hệ thống các quan điểm của một số tác giả châu Âu và Mỹ đến định
nghĩa về dự án và phương pháp dự án trong dạy học, qua đó nêu đặc điểm
bản chất của khái niệm phương pháp dự án.
Trong một báo cáo có nhan đề “ Role Play á a Teachinh Method: A
Practical Guide” được xuất bản với sự hỗ trợ từ sáng kiến học giả Mekong
(MLI) và trung tâm nghiên cứu xã hội phân miền Mekong, Tiến sĩ Kanokwan
Manorom and Zoe Pollock đã coi đóng vai như là một phương pháp giảng
dạy, một công cụ hữu ích nhất cho các lớp khoa học xã hội. Trong báo cáo
của mình Tiến sĩ Kanokwan đã phác thảo quy trình thiết kế và thực hiện
phương pháp đóng vai gồm 4 giai đoạn: chỉ dẫn, tương tác, diễn đàn và
phỏng vấn.
Nhóm tác giả gồm Robert J.Marzano, Debra J. Pickering và Jane E.
Pollock đã viết cuốn Các phương pháp dạy học hiệu quả. Trong cuốn sách

5


này, các tác giả đã giành cả chương 7 để giới thiệu về học phối hợp trong tổ
nhóm. Nội dung chương này đề cập đến rất nhiều vấn đề như: Nghiên cứu lí
thuyết về việc học nhóm phối hợp, hướng dẫn thực hành việc hoạt động
nhóm trên lớp.
Vấn đề phát triển năng lực cho học sinh nói chung và năng lực thực hành
cho học sinh nói riêng cũng được nhiều tác giả đề cập tới.
Trong tác phẩm “Khoa sư phạm tích hợp hay làm thế nào để phát triển các
năng lực ở nhà trường” của Xavier Rogiers đã đưa ra những khái niệm về

năng lực, cấu tạo năng lực. Tác giả khẳng định, nhà trường trước hết phải tập
trung cố gắng dạy cho học sinh sử dụng kiến thức của mình vào những tình
huống có ý nghĩa đối với học sinh, cần phát triển những năng lực ở học sinh.
Nhà giáo dục Edgar Morin cũng cho rằng cứu cánh trong giáo dục gồm 4
yếu tố. Đào tạo những con người đủ năng lựctổ chức các tri thứcchứ không
phải tích lũy các hiểu biết theo kiểu chất đầy kho... xây dựng trường học về
tư cách công dân, giúp thanh niên có năng lực đối thoại khoan dung trong
một thế giới đa dạng.
H.V. Savin trong cuốn “Giáo dục học’ tập 1. Nxb Giáo dục 1978 đã nêu
lên mục đích, ý nghĩa của công tác thực hành trong dạy học. Tác giả cho rằng
mục đích của thực hành là giúp học sinh củng cố, cụ thể hóa các tri thức mà
học sinh tiếp thu, thực hiện mối quan hệ giữa lí luận và thực tiễn, chủ yếu tập
trung vào đối tượng học sinh cấp tiểu học, nhưng ông đã đề cập đến một số lí
luận về phương pháp thực hành. Savin nhấn mạnh việc lựa chọn cấu trúc
thực hành để sao cho chúng góp phần làm sâu sắc kiến thức, hình thành kĩ
năng, kĩ xảo và việc mở rộng khối lượng các công việc thực hành trong học
tậpđã thúc đẩy lí luận dạy học tìm kiếm các điều kiện để nâng cao hiệu quả
của chính các biện pháp này.

6


Cuốn “Giáo dục học” tập II của T.A Ilina (Nxb Giáo dục, Hà Nội
1970)cho rằng bên cạnh việc trang bị kiến thức cho học sinh thì việc rèn
luyện kĩ năng, kĩ xảo vốn là phương thức hành động mà học sinh phải thực
hiện trong thực tiễn học tập. Ông cũng xem công tác thực hành của học sinh
như một phương pháp giảng dạy nhằm mục đích giúp học sinh củng cố kiến
thức đã học, gắn liền lí luận với thực tiễn để góp phần rèn luyện kĩ năng, kĩ
xảo thực hành cho học sinh. Đề cao vao trò của thực hành tác giả viết
“...trong nhận thức, tính chân lí của các kiến thức mà trước hết là các kiến

thức đó được kiểm nghiệm trong thực tiễn”.
N.G Đai ri trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào?”(1973) đã
nhấn mạnh đến tầm quan trọng của việc đổi mới, vận dụng phương pháp dạy
học. Từ đó khẳng định giáo dục phải bằng cả nội dung và bằng cả phương
pháp dạy học mà giáo viên vận dụng. Tác giả cho rằng trao đổi đàm thoại là
một hình thức quan trọng để phát triển tính tự lập của học sinh, trao đổi đàm
thoại là trường học tuyệt vời của tư duy. Tác giả cũng đã đề cập đến hoạt
động thực hành thông qua hoạt động ngoại khóa như nghiên cứu lịch sử địa
phương hay tham quan bảo tàng, mặc dù không đưa ra biện pháp, hình thức,
hoạt động cụ thể nhưng ông đã khẳng định vai trò, tác dụng rất lớn hoạt động
này.
Trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử qua sơ đồ, bản biểu và hình vẽ”
(1999, bản tiếng Nga), các tác giả M.B Kôrôkôva, Stuđennhikin đã đưa ra
các loại bài tập có tính chất thực hành như bảng biểu, sơ đồ, hình vẽ.. để giao
cho học sinh. Các loại bài tập đó cần lưu ý tới khả năng của học sinh cũng
như định hướng đến các năng lực đầu ra của học sinh, trong đó có năng lực
thực hành như năng lực sơ đồ hóa, năng lực đánh giá sự kiện, hiện tượng lịch
sử ... Các tác giả cũng đã nêu ra các biện pháp học tập lịch sử qua hình thức
thực hành như dạ hội lịch sử, tham quan, hội thảo...

7


Cuốn “Công nghệ hiện đại trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông ”
(2007), M. T. Stuđennhikin đã khẳng định, một trong những nhiệm vụ quan
trọng của quá trình dạy học lịch sử là hình thành các kĩ năng và phẩm chất cá
nhân cho học sinh. Tác giả cũng cho rằng, khi thực hiện các loại bài tập, các
phiếu bài tập, các nhiệm vụ thực hành như chuẩn bị bảng biểu, sơ đồ, bản
đồ.. thì các năng lực học tập của học sinh cũng được phát triển.
V.Ôkôn, nhà giáo dục Ba Lan đã đúc kết ra những kết quả tích cực của

công trình thực nghiệm hàng chục năm về dạy học phát huy tính tích cực.
Ông đã nêu tính quy luật chung của dạy học nêu vấn đề, cách áp dụng
phương pháp vào một số ngành khoa học và điều đó được thể hiện cụ thể của
cuốn sách “ Những cơ sở của việc dạy học nêu vấn đề”.
Kharlamôp, nhà giáo dục Xô Viết trong cuốn “ phát huy tính tích cực học
tập của học sinh như thế nào”, Nxb Giáo dục Hà Nội, 1976 đã đưa ra được
những kết quả tích cực của công trình thực nghiệm nhiều năm về dạy học
phát huy tính tích cực của học sinh. Ông đã nêu được tên quy luật chung của
dạy học nêu vấn đề, cách áp dụng phương pháp đó vào các ngành khoa học
cụ thể.
Cuốn “Dạy học nêu vấn đề” của Lecne, Phạm Tất Đắc dịch, Nxb giáo
dục,1977, đã làm rõ của bản chất dạy học nêu vấn đề. Ông coi đây là một
phương pháp hiệu quả để kích thích hoạt động sáng tạo, phát huy tính tích
cực nhận thức học sinh, nâng cao hiệu quả bài học.
Cuốn “Đa trí tuệ lớp học” (năm 2011) của Thomas Amstrong,Lê Quang
Long dịch, tác giả đưa ra tám loại trí tuệ tiềm ẩn trong con người, nên trong
quá trình dạy học giáo viên cần phải sáng tạo để phát huy các tiềm năng đa
dạng của học sinh, khơi gợi sự sáng tạo phát triển các năng lực chủ chốt như
năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề…

8


Từ những kết quả nghiên cứu của các nhà lí luận và phương pháp dạy học
đã cho chúng ta thấy sự cần thiết đối với việc dạy học phải chú trọng đến vấn
đề phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học.
2.2 Tài liệu trong nước
Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học chuyển từ truyền thụ nội dung
sang dạy học phát triển năng lực người học trở nên cấp thiết trong bối cảnh
hiện nay. Để thực hiện mục tiêu trên thì việc đổi mới phương pháp dạy học từ

đọc chép sang sử dụng các phương pháp dạy học tích cực là tất yếu. Vấn đề
này đã được các nhà giáo dục trong nước nghiên cứu và đề xuất trong nhiều
tác phẩm khác nhau. Tuy nhiên, đối với môn Lịch Sử 11 thì việc nghiên cứu
vận dụng các phương pháp dạy học tích cực hóa người học mang tính thực
nghiệm ở trường THPT chưa được quan tâm nghiên cứu nhiều.
Cuốn “Rèn luyện kỹ năng nghiệp vị sư phạm môn lịch sử” trường Đại học
sư phạm Hà Nội, 1/1995 của Nguyễn Thị Côi- Trịnh Đình Tùng – Lại Đức
Thụ - Trần Đức Minh đã nhận thức rõ tầm quan trọng của việc rèn luyện,
phát triển kĩ năng thực hành đối với dạy học lịch sử. Cuốn sách cũng đưa ra
các kĩ năng thực hành cần rèn luyện cho học sinh kĩ năng sử dụng đồ dùng
trực quan, kĩ năng ghi chép các loại hồ sơ, tài liệu, kĩ năng tập hợp, tổ chức
các hoạt động ngoại khóa và công ích xã hội...
Phan Ngọc Liên- Trần Văn Trị (Chủ biên): “Phương pháp dạy học lịch
sử”, Nxb Giáo dục 2004 (Tái bản lần thứ 7) đã nêu ra những biện pháp, con
đường để phát triển năng lực thực hành cho học sinh là: Làm các đồ dùng
trực quan và sử dụng các phương tiện trực quan trong dạy học lịch sử, các
hoạt động ngoại khóa trong trường học, các công ích xã hội ...
Cuốn “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở
trường phổ thông” Nxb Đại học sư phạm, 2011 của Nguyễn Thị Côi đã đưa
ra 5 biện pháp lớn để nâng cao hiệu quả bài học lịch sử ở trường phổ thông,

9


trong đó có đề cập tới phương pháp trao đổi đàm thoại, dạy học nêu vấn đề,
phương pháp nghiên cứu học tập để phát triển các hoạt động nhận thức độc
lập, sáng tạo của học sinh. Để tổ chức giờ học hiệu quả tác giả cũng đưa ra
rất nhiều dạng bài tập về nhà nhằm rèn luyện kĩ năng thực hành cho học sinh
như: Bài tập lập niên biểu; Bài tập vẽ lược đồ, bản đồ; Bài tập vẽ sơ đồ, đồ
thị.

Cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử” Nxb Đại học sư phạm Hà Nội, 2012
tập I, của Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi dã nhấn mạnh:
Việc phát triển năng lực thực hành trong dạy học lịch sử có ý nghĩa quan
trọng theo phương châm “học đi đôi với hành”, “lí luận gắn liền với thực
tiễn”. Các tác giả cũng nêu ra một cách khái quát thực hành trong môn lịch
sử bao gồm thực hành bộ môn (vẽ bản đồ, sơ đồ, lập niên biểu, các bảng
thống kê...) và sử dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống.
Bài viết “Kết hợp các dạng hoạt động học tập” để nâng cao hiệu quả bài
học lịch sử ở trường phổ thông (Tạp chí Giáo dục, 9/2008), GS.TS Nguyễn
Thị Côi cho rằng, việc kết hợp nhuần nhuyễn các dạng hoạt động học tập tích
cực của học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả bài học nói riêng, chất lượng
bộ môn lịch sử nói chung. Trong đó tác giả nhấn mạnh đến việc kết hợp hoạt
động nhóm với cá nhân, kết họp hoạt động nhóm và cả lớp.
Trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử ”GS.TS Phan Ngọc Liên (chủ
biên), Nxb ĐHSP, 2012. Các tác giả khi trình bày về hoạt động ngoại khóa
trong trường học có nhắc đến “đóng vai” (học sinh đóng vai các nhân vật lịch
sử đang học), diễn các câu chuyện lịch sử ... ở các lớp THCS. Với bậc THPT,
khi đế cập đến một hình thức ngoại khóa là “đọc sách” tác giả cũng đã đưa ra
gợi ý giúp gây hứng thú và giúp học sinh củng cố những kiến thức diễn đạt
nghệ thuật nội dung của sách bằng cách “Đọc diễn cảm một bài viết, hay một
đoạn trích”, “Đóng vai trong việc đọc một đoạn đối thoại giữa hai nhân vật ở

10


hai “phía” đối lập nhau, cách mạng và phản cách mạng; Người yêu nước và
bọn cướp nước”. Dựa vào nội dung của tác phẩm, hay một chương, phần của
sách để xây dựng một tiểu phẩm, diễn đạt một sự kiện lịch sử hào hùng của
dân tộc..
2.3. Bài viết trên các tạp chí, luận văn, luận án đã công bố

Các luận văn thạc sĩ, tiến sĩ, các tạp chí cũng đề cập đến các phương pháp
dạy học hiện đại cũng như vấn đề phát triển năng lực thực hành cho học sinh
ở nhiều góc độ khác nhau.
Luận án tiến sĩ “Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử ở trường
THPT (Vận dụng qua dạy học lịch sử thế giới từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ
XVI lớp 10, chương trình chuẩn) ” của tác giả Hà Thị Lịch, Đại học sư phạm
Hà Nội, 2014. Luận án tiếp tục khẳng định vai trò, ý nghĩa của hoạt động
nhóm trong dạy học, đồng thời luận án cũng đã thiết kế được một số dạng tổ
chức hoạt động nhóm cũng như một số biện pháp tổ chức hoạt động nhóm
trong dạy học lịch sử ở trường THPT.
Luận án tiến sĩ “Nâng cao năng lực thực hành cho học sinh trong dạy học
lịch sử ở trường trung học phổ thông- Vận dụng qua dạy học Lịch sử Việt
Nam từ 1919 đến 1975, chương trình chuẩn ” của tác giả Vũ Ánh Tuyết, Đại
học sư phạm Hà Nội, 2013 làm rõ những vấn đề lí luận về việc nâng cao
năng lực thực hành cho học sinh trong dạy học, đồng thời đề xuất được nội
dung của thực hành lịch sử và đưa ra một số biện pháp nhằm nâng cao năng
lực thực hành cho học sinh trong dạy học lịch sử.
Luận văn “Vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử Việt
Nam(Thế kỉ X – giữa thế kỉ XIX) lớp 10 THPT- Chương trình chuẩn” của
Mai Thị Kim Chi, Đại học Giáo dục, 2014. Tác giả đi sâu tìm hiểu, nghiên
cứu và đề ra một số giải pháp trong việc nâng cao hiệu quả của việc vận dụng
phương pháp dạy học đóng vai trong dạy học lịch sử.

11


Ngoài ra vấn đề vận dụng phương pháp dạy học hiện đại, cũng như vấn đề
thực hành trong dạy học lịch sử cũng được đề cập tới trong rất nhiều cuốn
luận văn cũng như các bài viết được đăng trên các tạp chí như: Luận văn
“Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học phần “Công dân

với kinh tế’ môn giáo dục công dân lớp 11 ở trường THPT Tân Lập- Đan
Phượng” của tác giả Nguyễn Thị Minh Tuyết – Đại học sư phạm Hà Nội,
2010; Luận văn “Sử dụng một số phương pháp, kĩ thuật dạy học hiện đại
trong môn lịch sử ở trường THPT (Vận dụng qua phần lịch sử Việt Nam từ
nguồn gốc đến thế kỉ XIX lớp 10 chương trình chuẩn) của tác giả Đinh Thị
Ngọc Khuyên, Đại học sư phạm Hà Nội (2011); Luận văn “Vận dụng phương
pháp đóng vai vào dạy học phần “công dân với đạo đức”môn giáo dục công
dân ở trường THPT Đoàn Thị Điểm” – Đại học sư phạm Hà Nội, 2010; Luận
văn “Vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Giáo dục
công dân lớp 10 trường THPT Đông Sơn 1 tỉnh Thanh Hóa” của tác giả Trần
Thị Hồng, Đại học sư phạm Hà Nội, 2006.
Trần Bá Hoành với các bài “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm” đăng
trên Tạp chí NCGD số 1/1994, bài “ Phương pháp tích cực ” đăng trên Tạp
chí NCGD số 3/1996 nêu rõ: Thế nào là dạy học lấy học sinh làm trung tâm,
thế nào là phương pháp dạy học tích cực, thế nào là hợp tác. Tác giả cũng chỉ
rõ những đặc trưng của phương pháp tích cực.
TS. Nguyễn Văn Ninh với bài viết “Vận dụng phương pháp đóng vai trong
dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông nhằm phát triển toàn diện học
sinh” đăng trên Tạp chí Giáo dục số 334, tháng 5/2014 đã phân tích rõ một số
khái niệm về phương pháp đóng vai, đưa ra một số biện pháp triển khai về
phương pháp đóng vai cũng như phân tích rõ vai trò, ý nghĩa của phương
pháp dạy học này trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.

12


Một số bài viết trên các tạp chí như “Tiếp cận xu thế đổi mới phương pháp
dạy học lịch sử trong giai đoạn hiện nay” của PGS. Nguyễn Sinh Huy trên
Tạp chí Giáo dục, số 3/1995; “Để nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn
lịch sử ở trường phổ thông” của tác giả PGS.TS Trịnh Đình Tùng đăng trên

Tạp chí Giáo dục, số 155/2007; “Sử dụng phương pháp dạy học theo dự án
trong dạy học đại học” của tác giả Nguyễn Thị Hương đăng trên Tạp chí
Giáo dục số 214/2009; “Thực hành trong môn lịch sử’ của PGS Trần Đức
Minh- Đặng Công Lộng (Tạp chí nghiên cứu giáo dục số 6/1994); “Xây dựng
chương trình giáo dục phổ thông theo hướng tiếp cận năng lực ” của PGS.TS
Đỗ Ngọc Thống (Tạp chí KHGD số 68/2011).
Trong những công trình nghiên cứu trên, các tác giả đều đưa ra quan niệm
về phương pháp dạy học hiện đại cũng như khẳng định vai trò, ý nghĩa, tác
dụng của những phương pháp dạy học này trong dạy học, đồng thời nhiều
công trình cũng đã đề cập đến vấnđề phát triển năng lực học sinh nói chung
và năng lực thực hành của học sinh nói riêng trong bộ môn lịch sử. Những tài
liệu đó đã giúp chúng ta có một cách nhìn khá toàn diện về những vấn đề lí
luận dạy học hiện đại, về cách vận dụng những phương pháp dạy học vào
thực tiễn giảng dạy, về vấn đề phát triển nâng cao năng lực học sinh. Tuy
nhiên chưa có một công trình cụ thể đi sâu phân tích, khai thác về vấn đề vận
dụng phương pháp dạy học hiện đại nhằm phát triển năng lực tực hành cho
học sinh trong dạy học lịch sử. Vì vậy trong đề tài này chúng tôi đi sâu vào
nghiên cứu lí luận của một số phương pháp dạy học hiện đại, đồng thời vận
dụng các phương pháp dạy học hiện đại vào phần lịch sử Việt Nam lớp 11,
trường THPT Thành phố Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh nhằm phát triển năng lực
thực hành cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng bộ môn,phát triển
năng lực cho học sinh đáp ứng nhu cầu của xã hội hiện đại.

13


3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài:là việc sử dụng các phương pháp
nhằm tích cực hóa người học trong dạy học môn Lịch sử 11, ở trường trung
học phổ thông.

3.2. Phạm vi nghiên cứu
Quá trình dạy học môn Lịch sử Việt Nam lớp 11, ở trường THPT
Thành Phố Trà Vinh – tỉnh TràVinh.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận dạy học nói chung và thực tiễn việc dạy học
ở trường THPT Thành Phố Trà Vinh nói riêng, đề tài khẳng định tầm quan
trọng cuả việc sử dụng phương pháp dạy học nhằm tích cực hóa người học
đối với môn lịch sử 11 chương trình chuẩn nói riêng và bộ môn lịch sử nói
chung.
Vận dụng lí luận nghiên cứu góp phần vào việc đổi mới phương pháp giáo
dục theo quan điểm chỉ đạo của Đảng và nhà nước. Chuyển từ việc dạy học
truyền thụ nội dung sang định hướng phát triển năng lực.
4.2. Nhiệm vụ
Để thực hiện các mục đích trên, nhiệm vụ của đề tài là giải quyết các vấn
đề sau:
- Nghiên cứu giáo dục học, lí luận dạy học lịch sử, tâm lí học, tâm lí lứa
tuổi học sinh trung học phổ thông.
- Nghiên cứu chương trình sách giáo khoa Lịch sử 11 chuẩn.
- Điều tra cơ bản chất lượng dạy học, thực trạng sử dụng các phương pháp
dạy học trong dạy học lịch sử cuả giáo viên và học sinh tại trường THPT
Thành Phố Trà Vinh.

14


- Đề xuất các phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa người học đối
với môn lịch sử Việt Nam, ở trường THPT Thành Phố Trà Vinh, tỉnh Trà
Vinh.
- Cụ thể hóa lý luận và thực tiền nêu trên bằng bài thực nghiệm, để khẳng

định tính đúng đắn của lí luận và đề xuất đã đưa ra.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận của đề tài
Dựa trên lý luận của Chủ nghĩa Mác-Lênin, đường lối của Đảng cộng sản
Việt Nam và tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục và giáo dục lịch sử.
Lý luận về giáo dục học, tâm lí học, phương pháp dạy học của các nhà
khoa học giáo dục, giáo dục lịch sử trong nước và ngoài nước.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
 Nghiên cứu lí luận :
Nghiên cứu qua các tác phẩm kinh điển của Chủ nghĩa Mác – Lênin,
đương lối của Đảng, tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Triển khai đọc, phân tích, tổng hợp tài liệu từ các công trình cuả các nhà
giáo dục, các nhà giáo dục lịch sử, các nhà nghiên cứu lịch sử, các đề tài
nghiên cứu viết về phương pháp giáo dục.
 Nghiên cứu thực tiễn:
Tiến hành điều tra cơ bản bằng các hình thức quan sát, dự giờ, trắc
nghiệm, trả lời câu hỏi cuả giáo viên và học sinh để đánh giá được thực tế
dạy học lịch sử ở trường THPT Thành Phố Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh.
Tiến hành soạn bài thực nghiệm theo những đề xuất dự kiến mà luận văn
đề ra, tiến hành thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính đúng đắn của đề
xuất.
6. Giả thuyết khoa học của đề tài

15


Chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học phụ thuộc nhiều vào tính
tự giác, tích cực của người học. Nếu vận dụng phương pháp dạy học tích cực
vào dạy học bộ môn lịch sử Việt Nam lớp11 sẽ phát huy được tính tích cực,
tự giác của học sinh trong học tập, hình thành kĩ năng tự học, năng lực độc

lập giải quyết vấn đề góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo.
7. Đóng góp của đề tài
Đề tài nghiên cứu thực trạng dạy học lịch sử tại trường THPT Thành
Phố Trà Vinh , khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng phương pháp
dạy học tích cực hóa người học trong dạy học lịch sử.
Đề tài góp phần phản ánh thực tiễn dạy học lịch sử nói chung, thực tiễn
nhận thức và việc sử dụng các phương pháp trong dạy học lịch sử nói riêng.
Đề xuất vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào dạy học bộ
môn lịch sử ở trường THPT. Nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học
sinh trong việc lĩnh hội kiến thức bộ môn, kích thích sự sáng tạo cuả giáo
viên trong giảng dạy và phát triển năng lực học sinh trong học tập nhằm nâng
cao chất lượng bộ môn.
8. Ý nghĩa khoa học của đề tài
Đề tài làm phong phú thêm lí luận về phương pháp dạy học lịch sử nói
chung, về vận dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thực tiễn dạy
học bộ môn lịch sử nói riêng.
Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần giúp các giáo viên giảng dạy bộ
môn lịch sử ở trường THPT có nhận thức mới về việc đổi mới phương pháp
dạy học ở nhà trường phổ thông. Đồng thời đưa ra hệ thống những phương
pháp dạy học tích cực có thể vận dụng trong điều kiện thực tiễn của trường
THPT, nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường THPT.
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn gồm
có 2 chương:

16