Nghiên cứu xác lập cơ sở khoa học phục vụ định hướng quy hoạch bảo vệ môi trường thành phố đà nẵng

I H C QU C GIA HÀ N I
TR

NG

I H C KHOA H C T

NHIÊN

-----------------------

ng Trung Tú

NGHIÊN C U XÁC L P C
PH C V

NH H

S

KHOA H C

NG QUY HO CH B O V MÔI TR
THÀNH PH

NG

À N NG

LU N ÁN TI N S

A LÝ

Hà N i – 2017
i


I H C QU C GIA HÀ N I
TR

NG

I H C KHOA H C T

NHIÊN

-----------------------

ng Trung Tú

NGHIÊN C U XÁC L P C
PH C V

NH H

S

KHOA H C

NG QUY HO CH B O V MÔI TR

NG

À N NG

THÀNH PH

Chuyên ngành: S d ng và b o v tài nguyên môi tr

ng

Mã s : 62851501

LU N ÁN TI N S

NG

A LÝ

IH

GS.TS Tr

NG D N KHOA H C:
ng Quang H i

Hà N i – 2017
ii


L I CAM OAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u,
k t qu trong lu n án là trung th c và có ngu n g c rõ ràng, đã đ

c công b

theo đúng quy đ nh. K t qu nghiên c u c a lu n án ch a t ng đ

c công b

trong b t k m t nghiên c u nào khác.

Nghiên c u sinh

ng Trung Tú

iii


L IC M

Lu n án đ
nhiên,

N

c hoàn thành t i Khoa

i h c Qu c gia Hà N i d

is h

a lý, Tr

ng

ng d n khoa h c c a GS.TS. Tr

Quang H i. Tác gi xin bày t lòng bi t n sâu s c t i th y h
h

i h c Khoa h c T
ng d n, ng

i đã đ nh

ng và đóng góp quan tr ng cho s thành công c a lu n án.
Trong quá trình hoàn thành lu n án, tác gi luôn nh n đ

môn Sinh thái c nh quan và Môi tr
bi n và Ban lãnh đ o Khoa
Tr

ng

ng, B môn

a lý mà tr

c s giúp đ c a B

a m o và

a lý - Môi tr

ng

c h t là PGS.TS Ph m Quang Tu n -

ng khoa. C m n S Tài Nguyên và Môi tr

ng thành ph

à N ng đã t o đi u

ki n cho tác gi tham gia các công trình nghiên c u có liên quan.
Tác gi c ng nh n đ

c nhi u ý ki n đóng góp quý báu c a GS.TS Nguy n

Cao Hu n, PGS.TS V V n Phái, PGS.TS

ng V n Bào, GS.TS. ào ình B c, TS

Nguy n Th Thúy H ng, PGS.TS V Quy t Th ng cùng s h tr c a các đ ng
nghi p TS. Nguy n Trung Th ng, TS. Nguy n Th Thu Hà, ThS. Nguy n Th Mai
Ngân, ThS. Nguy n Quang Minh. Ngoài ra tác gi còn nh n đ
các nhà khoa h c khác thu c Khoa
N i, Vi n

a lý, Tr

ng

a lý - Tr

ng

c nhi u ý ki n c a

i h c Khoa h c T nhiên Hà

i h c S ph m Hà N i.

Nhân d p này, tác gi xin bày t lòng bi t n sâu s c và chân thành t i các c
quan, các nhà khoa h c nói trên cùng b n bè đ ng nghi p và gia đình đã t o đi u
ki n đ tác gi hoàn thành b n lu n án này.

Tác gi
ng Trung Tú

iv


M CL C
M C L C .....................................................................................................................i
DANH M C HÌNH VÀ NH ................................................................................. viii
DANH M C B NG.....................................................................................................x
DANH M C CH
M

VI T T T ...................................................................................xi

U ......................................................................................................................1

1. Tính c p thi t c a đ tài.........................................................................................1
2. M c tiêu và nhi m v nghiên c u .........................................................................2
3. Ph m vi nghiên c u ...............................................................................................3
4. C s tài li u th c hi n lu n án .............................................................................3
5. Nh ng đi m m i c a lu n án ................................................................................4
6. Lu n đi m b o v ..................................................................................................4
CH

NG 1. C S LÝ LU N V QUY HO CH B O V MÔI TR

1.1. T ng quan nghiên c u Quy ho ch b o v môi tr

NG ........5

ng .......................................5

1.1.1. Trên th th gi i ...........................................................................................5
1.1.2. T i Vi t Nam ................................................................................................8
1.1.3. Nghiên c u phân vùng ph c v QHBVMT ...............................................15
1.1.4. Các nghiên c u liên quan đ n QHBVMT thành ph
1.2. M t s v n đ c b n v quy ho ch b o v môi tr
1.2.1. Quy ho ch môi tr

à N ng .................19

ng ...................................21

ng và Quy ho ch b o v môi tr

ng .........................21

1.2.2. C s khoa h c cho QHBVMT c p t nh thành ..........................................24
1.2.3. N i dung c a Quy ho ch b o v môi tr
1.2.4. Quy ho ch b o v môi tr
1.2.5. Phân vùng môi tr
1.3. Cách ti p c n và ph

ng c p t nh thành .....................25

ng và m t s d ng quy ho ch khác ................27

ng và đ nh h

ng không gian b o v môi tr

ng ......28

ng pháp nghiên c u.......................................................33

1.3.1. Ti p c n, quan đi m l p QHBVMT Tp. à N ng .....................................33
1.3.2. Ph

ng pháp nghiên c u l p QHBVMT Tp. à N ng .............................35

1.4. Các b

c nghiên c u th c hi n lu n án ...........................................................36

Ti u k t ch

ng 1 ....................................................................................................37

CH NG 2. I U KI N T NHIÊN, KINH T - XÃ H I THÀNH PH
À N NG .................................................................................................................39
2.1. i u ki n t nhiên ............................................................................................39
2.1.1.V trí đ a lý ..................................................................................................39
v


2.1.2.

a ch t ......................................................................................................40

2.1.3.

a m o ......................................................................................................42

2.1.4. Khí h u .......................................................................................................46
2.1.5. Th y v n, h i v n .......................................................................................50
2.1.6. Th nh

ng, sinh v t .................................................................................53

2.2. Ho t đ ng kinh t và quy ho ch phát tri n .......................................................58
2.2.1. Dân s , dân c ............................................................................................58
2.2.2. Hi n tr ng s d ng tài nguyên đ t .............................................................59

2.2.3. Các ngành kinh t .......................................................................................60
2.2.4. C s h t ng đô th ...................................................................................65
2.2.5. Quy ho ch t ng th phát tri n KTXH à N ng ........................................66
2.3. Ho t đ ng kinh t và m t s mâu thu n phát sinh trong s d ng tài nguyên ..70
Ti u k t ch
CH
TR

ng 2 ....................................................................................................73

NG 3. HI N TR NG VÀ XU TH BI N
I CH T L
NG MÔI
NG THÀNH PH
À N NG ........................................................................74

3.1. Hi n tr ng môi tr

ng ......................................................................................74

3.1.1. Hi n tr ng môi tr

ng n

3.1.2. Hi n tr ng môi tr

ng không khí và ti ng n ............................................78

3.1.3. Hi n tr ng môi tr

ng đ t ..........................................................................80

c .......................................................................74

3.1.4. Hi n tr ng qu n lý ch t th i r n .................................................................80
3.2. Tai bi n thiên nhiên ..........................................................................................80
3.2.1. Bão .............................................................................................................82
3.2.2. Ng p l t ......................................................................................................84
3.2.3. H n hán ......................................................................................................85
3.2.4. Tai bi n nhi m m n....................................................................................87
3.2.5. L quét và tr

t l đ t ................................................................................87

3.3. Xu th bi n đ i môi tr

ng ..............................................................................89

3.3.1. Xu th bi n đ i các thành ph n môi tr

ng ...............................................90

3.3.2. Xu th suy thoái tài nguyên ........................................................................95
3.4. Bi n đ i khí h u và n

c bi n dâng ...............................................................104

3.4.1. Gia t ng nhi t đ không khí .....................................................................104
3.4.2. Gia t ng l
3.4.3. N

ng m a n m ..........................................................................106

c bi n dâng và xâm nh p m n ...........................................................107
vi


3.4.4. Mô ph ng nhi m m n h l u sông Vu Gia - Thu B n ............................108
3.5. Nh ng v n đ c p bách v môi tr
3.5.1. V n đ c p bách v môi tr

ng, tài nguyên và bi n đ i khí h u ........116

ng ...............................................................116

3.5.2. V n đ c p bách v tài nguyên.................................................................120
3.5.3. V n đ b c xúc do bi n đ i khí h u.........................................................121
Ti u k t ch

ng 3 ..................................................................................................122

CH NG 4. PHÂN VÙNG MÔI TR
B O V MÔI TR
NG THÀNH PH
4.1. Phân vùng môi tr

NG VÀ NH H
NG QUY HO CH
À N NG .............................................124
à N ng ....................................................124

ng thành ph

à N ng ............................124

4.1.1. S phân hóa không gian lãnh th thành ph
4.1.2. K t qu phân vùng môi tr
4.1.3.
4.2.

ng thành ph

c tr ng các ti u vùng môi tr

nh h

à N ng ................................127

ng thành ph

à N ng ........................130

ng QHBVMT Tp. à N ng theo l nh v c ......................................137

4.2.1. C s khoa h c ph c v QHBVMT Tp. à N ng ...................................137
4.2.2. Quan đi m, m c tiêu và nguyên t c th c hi n QHBVMT Tp. à N ng .138
4.2.3.

nh h

ng quy ho ch b o t n thiên nhiên .............................................139

4.2.4.

nh h

ng quy ho ch b o v r ng đ u ngu n .......................................141

4.2.5.

nh h

ng quy ho ch phát tri n không gian xanh .................................141

4.2.6. nh h ng quy ho ch qu n lý n c th i và gi i pháp b o v môi tr ng
n c ....................................................................................................................143
4.2.7.

nh h

ng quy ho ch qu n lý ch t th i r n ...........................................143

4.2.8.

nh h

ng quy ho ch b o v tài nguyên và môi tr

4.2.9.

nh h

ng b o v tài nguyên n

4.3.

nh h

Ti u k t ch

ng không gian b o v môi tr

ng bi n ................144

c m t .................................................145
ng Tp. à N ng .............................145

ng 4 ..................................................................................................153

K T LU N ...........................................................................................................154
KI N NGH NGHIÊN C U TI P THEO ...........................................................155
PH L C

vii


DANH M C HÌNH VÀ NH
Hình 1.1. Mô hình h th ng ................................................................................................... 33
Hình 1.2. S đ các b

c nghiên c u đ nh h

ng QHBVMT .............................................. 37

Hình 2.1. S đ v trí Tp. Ðà N ng........................................................................................ 39
Hình 2.2. B n đ đ a m o vùng đ ng b ng ven bi n à N ng và lân c n . Error! Bookmark
not defined.
Hình 2.3. Bi n trình nhi t đ t i Tp. Ðà N ng giai đo n 2009 - 2013 .................................. 46
Hình 2.4. S đ phân b nhi t đ trung bình tháng I Tp. à N ng ....................................... 47
Hình 2.5. S đ phân b nhi t đ trung bình tháng VII Tp. à N ng .................................. 47
Hình 2.6. S đ phân b nhi t đ trung bình n m Tp. à N ng ........................................... 48
Hình 2.7. L

ng m a t i à N ng giai đo n 2009 - 2013 .................................................... 49

Hình 2.8. L

ng b c h i trung bình tháng t i Tp. Ðà N ng giai đo n 2009 - 2013 ............. 50

Hình 2.9. M ng l

i sông su i Tp. Ðà N ng ........................................................................ 52

Hình 2.10. B n đ th nh

ng thành ph

à N ng .............. Error! Bookmark not defined.

Hình 2.11. B n đ hi n tr ng r ng thành ph

à n ng ......... Error! Bookmark not defined.

Hình 2.12. M t đ dân s Tp. Ðà N ng theo qu n/huy n n m 2014 .................................... 58
Hình 2.13. T l t ng dân s

Tp. Ðà N ng giai đo n 2009 - 2014 ....................................... 58

Hình 2.14. C c u s d ng đ t Tp. Ðà N ng n m 2014 ........................................................ 59
Hình 2.15. C c u s d ng các nhóm đ t phân theo qu n/huy n n m 2014 ......................... 60
Hình 2.16. Di n tích và s n l

ng lúa ................................................................................... 61

Hình 2.17. Di n tích và s n l

ng ngô .................................................................................. 61

Hình 2.18. C c u giá tr s n xu t công nghi p Tp. Ðà N ng n m 2014 .............................. 62
Hình 2.19. B n đ quy ho ch s d ng đ t thành ph
Bookmark not defined.
Hình 3.1. B n đ hi n tr ng ch t l
not defined.

ng n

à N ng đ n n m 2020 .............. Error!

c sông thành ph

à N ng .... Error! Bookmark

Hình 3.2. Ch t l

ng môi tr

ng t i các v trí bãi t m.......................................................... 77

Hình 3.3. Ch t l

ng môi tr

ng t i m t s v trí ven b ..................................................... 78

Hình 3.4. N ng đ b i t i các v trí quan sát qua các th i kì................................................. 79
Hình 3.5. N ng đ khí CO t i các đ

ng và nút giao thông ................................................. 79

Hình 3.6. N ng đ b i KCN Hòa Khánh so v i các KCN trong n

c ................................. 79

Hình 3.7. B n đ hi n tr ng các bãi chôn l p ch t th i r n ... Error! Bookmark not defined.
Hình 3.8. B n đ t ng h p hi n tr ng ch t l

ng môi tr

ng Tp. à N ng ......................... 81

viii


Hình 3.9. S l

ng c n bão nh h

ng tr c ti p đ n Tp. à N ng ...................................... 83

Hình 3.10. Bão tàn phá nhà c a c a ng

i dân qu n S n Trà .............................................. 84

Hình 3.11. Ng p l t nhà dân qu n Liên Chi u n m 2013 ..................................................... 84
Hình 3.12. S l

ng tr n l t nh h

ng tr c ti p đ n à N ng 1998- 2013 ........................ 85

Hình 3.13. D u v t cháy r ng phòng h do h n hán
Hình 3.14.

t b thoái hóa chuy n sang tr ng keo

Hình 3.15. B n đ tai bi n môi tr
defined.

xã Hòa Phú (Hòa Vang) .................. 86
Th y Tú, Hòa Hi p B c .................... 86

ng khu v c thành ph

Hình 3.16. B n đ t ng h p d báo ch t l

ng môi tr

à N ng ... Error! Bookmark not

ng . Error! Bookmark not defined.

Hình 3.17. Bi n đ ng s d ng đ t giai đo n 2010 - 2014 ..................................................... 95
Hình 3.18. S đ phân b không gian l p ph r ng n m 1990 ............................................. 96
Hình 3.19. S đ phân b không gian l p ph r ng n m 1995 ............................................. 97
Hình 3.20. S đ phân b không gian l p ph r ng n m 2000 ............................................. 97
Hình 3.21. S đ phân b không gian l p ph r ng n m 2005 ............................................. 98
Hình 3.22. S đ phân b không gian l p ph r ng n m 2010 ............................................. 98
Hình 3.23. S đ phân b không gian l p ph r ng n m 2014 ............................................. 99
Hình 3.24. Bi n đ ng đ che ph r ng giai đo n 1990 - 2014.............................................. 99
Hình 3.25. Bi n đ ng di n tích các l p ph c b n
Hình 3.26. Bi n đ ng ch s không gian môi tr

à N ng .......................................... 100
à N ng ....................................... 101

ng

Hình 3.27. Mô hình phân b không gian nhi t đ b c x b m t 6 qu n n i thành ........... 103
Hình 3.28. Bi n đ ng nhi t đ trung bình n m
Hình 3.29. Bi n đ i nhi t đ trung bình n m

Hình 3.30. Bi n đ i l

ng m a n m

à N ng ................................................. 105
à N ng .................................................... 105

à N ng ................................................................. 106

Hình 3.31. S đ minh h a m ng mô ph ng 1 chi u h sông Vu Gia-Thu B n ................. 110
Hình 3.32. S đ m ng h th ng sông Vu Gia - Thu B n trong MIKE11 .......................... 110
Hình 3.33. K t qu mô ph ng đ m n l u v c sông Vu Gia - Thu B n ............................. 113
Hình 3.34. Di n bi n xâm nh p m n giá tr l n nh t d c sông Thu B n ............................ 114
Hình 3.35. Di n bi n xâm nh p m n giá tr l n nh t d c sông Vu Gia............................... 114
Hình 4.1. S đ phân hóa đ cao thành ph
Hình 4.2. S đ nguyên t c phân vùng môi tr
Hình 4.3. B n đ phân vùng môi tr

à N ng ......................................................... 125
ng à N ng ............................................. 127

ng thành ph

à N ngError! Bookmark not defined.

Hình 4.4. B n đ đ nh h ng không gian b o v môi tr
Bookmark not defined.

ng thành ph

à N ng ........Error!

ix


DANH M C B NG
B ng 2.1. Phân b các c s công nghi p trên đ a bàn thành ph ......................................... 61
B ng 2.2. C s v t ch t ngành y t thành ph
B ng 2.3. H th ng nhà máy c p n

à N ng n m 2014 ..................................... 63

c chính thành ph

B ng 2.4. Thông tin c b n v m ng l

iđ

à N ng ........................................ 63

ng b thành ph

à N ng ............................. 64

B ng 3.1. T ng h p m c đ v

t QCVN 08:2008/BTNTM t i sông Phú L c .................... 75

B ng 3.2. T ng h p m c đ v

t QCVN 09:2008/BTNTM c a n

B ng 3.3. Ch t l

ng n

c ng m ....................... 75

c bi n t i các v trí c a sông ......................................................... 77

B ng 3.4. Di n bi n rác th i

à N ng giai đo n 2008 - 2013 ............................................ 80

B ng 3.5. B ng th ng kê nhi t đ tháng v

t quá 350C........................................................ 86

B ng 3.6. Bi n đ ng tài nguyên r ng c a Tp. à N ng ......................................................... 96
B ng 3.7. Giá tr đánh giá hi u ch nh th y l c .................................................................... 111
B ng 3.8. Giá tr đánh giá ki m đ nh th y l c..................................................................... 111
B ng 3.9. K t qu mô ph ng xâm nh p m n theo các k ch b n .......................................... 114
B ng 4.1. K t qu phân vùng môi tr

ng Tp. à N ng ...................................................... 129

B ng 4.2. Các không gian b o v môi tr

ng và t l di n tích các khu v c ..................... 146

x


DANH M C CH
BVMT

B o v môi tr

CNMT:

Ch c n ng môi tr

CQST:

C nh quan sinh thái

VI T T T

ng
ng

DSH:

a d ng sinh h c

KTN:

i u ki n t nhiên

TM:

ánh giá tác đ ng môi tr

HTMT:

Hi n tr ng môi tr

KCN:

Khu công nghi p

KTXH:

Kinh t xã h i

NCS:

Nghiên c u sinh

ONMT:

Ô nhi m môi tr

ONKK:

Ô nhi m không khí

PTBV:

Phát tri n b n v ng

ng

ng

ng

QHBVMT: Quy ho ch b o v môi tr
QHMT:

Quy ho ch môi tr

QHPT:

Quy ho ch phát tri n

TCCP:

Tiêu chu n cho phép

TNTN:

Tài nguyên thiên nhiên

Tp:

Thành ph

VLXD:

V t li u xây d ng

ng

ng

xi


M

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Quy ho ch b o v môi tr
nhi u n

ng (QHBVMT) (Environmental Planning) đã đ

c

c trên th gi i quan tâm t nh ng n m 60 c a th k tr

c, khi mà các qu c

gia phát tri n nhìn nh n m t cách nghiêm túc các v n đ môi tr

ng trong quá trình

xây d ng chi n l

c phát tri n. C ng t đó, m t s t ch c qu c t nh : T ch c các

qu c gia châu M (OAS), Ngân hàng phát tri n châu Á (ADB)... kh i th o ti n trình
quy ho ch vùng, nghiên c u l ng ghép t ng h p kinh t v i môi tr
nghiên c u m t s d án QHBVMT đi n hình t i m t s n

ng và tri n khai

c nh : Philippin (th c

hi n 1976 - 1978), Hàn Qu c (1982 - 1984), Thái Lan (1985 - 1986), Malaysia (1986 –
1987), Trung Qu c (1993 - 1994) v.v...
hàng Phát tri n Châu Á (ADB), Ch

n nay, Ngân hàng Th gi i (WB), Ngân
ng trình Môi tr

(UNEP)… đã ban hành nhi u tài li u h
QHBVMT

nhi u n

ng c a Liên h p qu c

ng d n và gi i thi u kinh nghi m v

c trên th gi i.

V n đ QHBVMT đ

c Vi t Nam ti p nh n t kho ng 1990, b t đ u b ng các

nghiên c u c a m t s chuyên gia v ph

ng di n lý thuy t, sau đó nh ng n i dung c

b n c a QHBVMT và kh n ng v n d ng vào th c ti n Vi t Nam đã đ
nghiên c u trong m t s đ tài thu c các ch

ng trình c p nhà n

c t ch c

c v khoa h c k

thu t và công ngh , ho c trong các d án do qu c t tài tr , ho c trong các công trình
nghiên c u l p QHBVMT cho các t nh thành: H i D

ng (n m 2007), Thái Nguyên,

An Giang (2010), thành ph Hà N i (2012), Ti n Giang (2014) và m t s đ a ph
khác. Tuy nhiên, trong su t m t th i gian dài các chuyên gia môi tr

ng

ng c a Vi t Nam

b cu n vào m t cu c tranh lu n không có h i k t v t ng và n i dung QHBVMT do
v n đ này ch a đ

c th ch hóa trong các v n b n pháp lý c a Nhà n

V quy ho ch trong l nh v c môi tr

ng, các n

c m t ti ng Anh “Environmental Planning”, nh ng
theo 2 cách, đó là: (i) “quy ho ch môi tr
v i n i dung và ph

c.

c trên th gi i ch dùng m t

Vi t Nam c m t này đ

ng” và (ii) “quy ho ch b o v môi tr

c hi u
ng”

ng th c th c hi n khác nhau, d a trên nh ng c s khoa h c và

th c ti n khác nhau. Vì v y, k t qu quy ho ch còn b h n ch và quy ho ch ch a tr
thành m t công c đ c l c trong công tác qu n lý môi tr
trong Lu t B o v môi tr

ng

Vi t Nam. G n đây,

ng n m 2014 và Ngh đ nh s 18/2015/N -CP m i quy
1


đ nh rõ ràng khái ni m v "quy ho ch b o v môi tr

ng" và nh ng h

ng d n c th

v n i dung và quy trình l p QHBVMT c p qu c gia và c p t nh thành, theo đó
QHBVMT là nhi m v c n thi t đ ph c v công tác qu n lý tài nguyên và môi
tr

ng, là m t quy ho ch thành ph n g n k t v i quy ho ch phát tri n kinh t - xã h i

c a m i đ a ph

ng.

Tuy nhiên, l p QHBVMT c a m t t nh, thành ph tr c thu c Trung

ng là

vi c không h đ n gi n, vì nó liên quan v i nhi u ngành, nhi u l nh v c khác, nó v a
ph thu c vào quy ho ch phát tri n kinh t - xã h i, quy ho ch s d ng đ t, v a có kh
n ng đi u ch nh quy ho ch đó trong tr
tr

ng h p c n thi t. Quy ho ch b o v môi

ng thu c ph m trù t ch c không gian lãnh th , vi c xây d ng quy ho ch này

không ch d a trên các đ c đi m v đi u ki n t nhiên, tài nguyên thiên nhiên, mà còn
ph i c n c vào ho t đ ng khai thác s d ng nh ng đi u ki n và tài nguyên đó trong
quá trình phát tri n kinh t - xã h i, cùng nh ng h qu môi tr

ng mà chúng gây ra, đ

đ t đ n s hài hòa gi a phát tri n kinh t - xã h i và b o v môi tr

ng, đ m b o phát

tri n b n v ng. Nói cách khác, đ l p quy ho ch b o v môi tr

ng các t nh thành,

trong đó có Tp.

à N ng c n thi t ph i làm sáng t v ph

ng pháp lu n, nh ng n i

dung c b n c a quy ho ch, các c s khoa h c và c n c th c ti n v phát tri n không
gian xanh c a thành ph , l ch s bi n đ ng s d ng đ t, s suy gi m các d ng tài
nguyên, đ c bi t là ph i l ng ghép các y u t bi n đ i khí h u (B KH) v i quy ho ch.
Trong b i c nh đó đ tài lu n án "Nghiên c u xác l p c s khoa h c ph c v đ nh
h

ng quy ho ch b o v môi tr

ng Tp. à N ng" đ

c đ xu t và th c hi n.

2. M c tiêu và nhi m v nghiên c u
M c tiêu:
- Phân tích, đánh giá đ
môi tr

c tính đ c thù v đi u ki n t nhiên, kinh t -xã h i và

ng nh m xác l p c s khoa h c ph c v đ nh h
-

xu t đ

c đ nh h

ng QHBVMT Tp. à N ng.

ng s d ng h p lý các đ n v phân vùng môi tr

ng

trong quá trình xây d ng QHBVMT nh m m c đích phát tri n b n v ng KTXH và
thích ng v i bi n đ i khí h u c a Tp. à N ng.
Nhi m v c a lu n án:

- Nghiên c u ph

ng pháp lu n và các ph

ng pháp đánh giá

KTN, TNTN

c a m t đô th ven bi n theo các ti p c n đ a lý t ng h p, s d ng h p lý lãnh th ,
nh m xác l p lu n c khoa h c cho vi c quy ho ch b o v môi tr
môi tr

ng Tp. à N ng.

ánh giá đi u ki n t nhiên, KTXH, hi n tr ng và xu th bi n đ i tài nguyên,
ng, phân tích các v n đ môi tr

ng c p bách c a Tp. à N ng.
2


- Phân vùng môi tr
tr

ng và đ nh h

ng các không gian u tiên b o v môi

ng trong b i c nh bi n đ i khí h u, ph c v đ nh h

ng QHBVMT Tp. à N ng.

3. Ph m vi nghiên c u
Ph m vi nghiên c u: Lãnh th nghiên c u c a lu n án n m trong ranh gi i hành
chính c a thành ph

à N ng- đô th ven bi n. Ph n đ t li n g m lãnh th 6 qu n n i

thành và 1 huy n ngo i thành. Ph n bi n bao g m v nh
phía

ông đ n đ sâu 30m. Ranh gi i đ

1:100.000 do C c

à N ng và vùng bi n ven b

c xác đ nh d a trên b n đ đ a hình t l

o đ c b n đ , B TN&MT đo v 2002. Do đi u ki n ti p c n

nghiên c u h n ch , huy n Hoàng Sa cách đ t li n kho ng 315km không thu c ph m
vi nghiên c u c a lu n án.
it

ng nghiên c u: Môi tr

ng, tài nguyên và QHBVMT t ng th g n v i

quy ho ch phát tri n KTXH, thích ng bi n đ i khí h u c a thành ph

à N ng.

4. C s tài li u th c hi n lu n án
+ S li u quan tr c đ nh k và b sung v ch t l
Tp. à N ng do Trung tâm QT&KT môi tr

ng môi tr

ng hàng n m t i

ng th c hi n (2000-2013).

+ 45 tài li u nghiên c u v lý lu n đánh giá đi u ki n t nhiên vùng lãnh th , v
cách ti p c n t ng h p, v phân tích, đánh giá môi tr

ng;

+ 35 tài li u v đi u ki n t nhiên, tài nguyên thiên nhiên, kinh t - xã h i, môi
tr

ng và 34 tài li u v quy ho ch phát tri n và QHBVMT;
+ Tài li u, s li u do NCS kh o sát th c t và b sung, tính toán;
+ Lu n án đã c p nh t các s li u v

KTN, TNTN, và KTXH đ n n m 2014.

NCS đã ti n hành xây d ng b n đ phân b không gian l p ph b m t các n m
1990, 1995, 2000, 2005, 2010 và 2014 thành ph

à N ng, t l 1/100.000; mô hình

phân b không gian nhi t đ b c x b m t 6 qu n n i thành à N ng, giai đo n 19902014; s đ mô ph ng xâm nh p m n l u v c sông Vu Gia - Thu B n theo k ch b n
hi n tr ng và k ch b n n

c bi n dâng 30 - 50 cm.

d ng b n đ phân vùng môi tr
tr

ây là các b n đ c s đ xây

ng. Lu n án đã phân tích c u trúc, ch c n ng môi

ng c a các vùng và ti u vùng, k t h p v i đánh giá nh h

ng c a bi n đ ng l p

ph b m t và tác đ ng c a bi n đ i khí h u theo các đ n v phân vùng đ xây d ng
b n đ phân vùng môi tr

ng thành ph

à N ng cùng t l .

3


5. Nh ng đi m m i c a lu n án
(i)

ã làm rõ các v n đ c p bách v môi tr

và phân vùng môi tr

ng Tp.

à N ng t

l 1/100.000 thành 15 ti u vùng trong 4

vùng, làm c s cho quy ho ch b o v môi tr
(ii)

ng, tài nguyên, bi n đ i khí h u

ng.

ã đ xu t các không gian b o v môi tr

kinh t , ng phó v i bi n đ i khí h u cho thành ph

ng g n v i quy ho ch phát tri n
à N ng.

6. Lu n đi m b o v
1. S phân hóa đa d ng v đi u ki n t nhiên cùng tác đ ng c a quá trình phát
tri n đô th và ho t đ ng nhân sinh đã d n đ n s phân hóa môi tr
à N ng; K t qu phân vùng môi tr

ng mang tính đ c

thù

thành ph ven bi n

h t

ng h đa chi u gi a các h p ph n t nhiên, tài nguyên và KTXH, là c s khoa

ng th hi n m i quan

h c quan tr ng cho QHBVMT Tp. à N ng.
2. Các đ nh h

ng QHBVMT Tp. à N ng đ

c đ xu t trong lu n án d a trên

nh ng c s khoa h c và th c ti n mang tính đ c thù đ i v i à N ng g m các không
gian: u tiên b o t n, c i t o ph c h i môi tr
thi n môi tr

ng. Nh ng đ nh h

ng, qu n lý MT tích c c, phát tri n thân

ng QHBVMT có tính sát th c và kh thi đ i v i

thành ph này trong b i c nh bi n đ i khí h u.

7. Ý ngh a khoa h c và th c ti n c a lu n án
Ý ngh a khoa h c:

tài nghiên c u d a vào cách ti p c n đ a lý t ng h p, lu n

án đã làm sáng t b n ch t và quá trình bi n đ i c a m t s thành ph n t nhiên, ch t
l

ng môi tr

ng, th c tr ng c a ho t đ ng KTXH và nh h

đ n m t đô th ven bi n. T đó đ xu t đ nh h

ng c a bi n đ i khí h u

ng khai thác s d ng h p lý lãnh th

cho các m c đích phát tri n KTXH theo quan đi m PTBV; góp ph n hoàn thi n c s
khoa h c đánh giá t ng h p đ i v i m t đ n v lãnh th trên quan đi m s d ng h p lý
TNTN và BVMT.
Ý ngh a th c ti n: Nh ng đ xu t đ nh h

ng s d ng tài nguyên phù h p v i

ch c n ng c a các đ n v c p vùng và c p ti u vùng môi tr
v môi tr

ng, các v n đ c p bách

ng tài nguyên c n u tiên gi i quy t và x lý là c s khoa h c và c n c

th c ti n giúp ích thi t th c cho các nhà qu n lý trong quá trình th c hi n QHBVMT
và góp ph n đi u ch nh quy ho ch phát tri n KTXH c a Tp.

à n ng theo h

ng b n

v ng.

4


CH
S

C

NG 1.

LÝ LU N V QUY HO CH B O V MÔI TR

1.1. T ng quan nghiên c u Quy ho ch b o v môi tr

NG

ng

1.1.1. Trên th th gi i

Quy ho ch môi tr
tr

ng, đ

ng là m t l nh v c chuyên ngành trong khoa h c môi

c xem là m t công c qu n lý, b o v môi tr

vi toàn c u, Chính ph các n

ng có hi u qu . Trên ph m

c và các t ch c qu c t đ u có chung m t m c tiêu

theo đu i là phát tri n b n v ng, th nh ng trên th c t , phát tri n kinh t
khác nhau

các c p đ

nhi u khu v c và nhi u qu c gia v n ti p t c làm suy ki t các ngu n tài

nguyên thiên nhiên và gây ô nhi m môi tr

ng.

đ m b o phát tri n b n v ng, các

nhà l p quy ho ch và ra quy t đ nh nh t thi t ph i l ng ghép đ
kinh t , tài nguyên và môi tr

ng

c các nhân t xã h i,

m i c p đ l p quy ho ch (WCED, 1992) [72, 73].

Nhìn chung, t ng quan các công trình nghiên c u v QHMT có th tóm t t thành 3
nhóm:
- Giai đo n kh i đ u lý thuy t v quy ho ch môi tr

ng (QHMT) th c ch t phát

tri n trên n n t ng quy ho ch c nh quan, quy ho ch sinh thái, t p trung ch y u gi i
quy t v n đ l ng ghép công tác quy ho ch kinh t và môi tr
đ n nhà quy ho ch ng

ng: t Le Play (1877),

i Scotlen - Sir Patrick Geddes và sau đó là ng

ông - Lewis Mumford ng

i h c trò c a

i M và sau này là Ian McHarg, tác gi c a “Thi t k cùng

t nhiên” [116, 118]. Các công trình nghiên c u v hoàn thi n lý thuy t quy ho ch môi
tr

ng sau đó đ

c ti n ti n hành

nhi u qu c gia v i s tham gia c a nhi u nhà khoa

h c chuyên ngành khác nhau, đ c bi t là các nhà khoa h c l nh v c kinh t (John
M.Edington và M. Anh Edington (1977), Susan Buckingham - Hatfield & Bob Evans
(1962), sinh thái h c (Baldwin (1984), Anne Bee (1990); Richard L.Meier (1990)), và
các nhà môi tr

ng h c (Chen Jingsheng (1986), Anne R. Beer, Andrew Blowers

(1993), Toner (1996), Alan Gilpin (1996)...).
Có th th y r ng,

giai đo n đ u, h u h t các trình nghiên c u và các tác gi

t p trung nghiên c u hoàn thi n n i hàm, ti p c n quy ho ch môi tr

ng nh m t b

c

ho t đ ng trong quy ho ch phát tri n c a c p qu c gia và c p vùng. Thu t ng quy
ho ch môi tr

ng có th hi u r t r ng: là quá trình hình thành, đánh giá và th c hi n

chính sách môi tr

ng [108]. Khái ni m quy ho ch môi tr

ng

giai đo n này th c

ch t đ

c hi u là vi c l ng ghép vi c quan tâm, đánh giá các v n đ môi tr

t ng b

c th c hi n ho t đ ng quy ho ch chuyên ngành khác.

ng vào

5


- Giai đo n 1960 đ n đ u th p niên 80 c a th k XX, cùng v i s xu t hi n
Phong trào môi tr

M vào nh ng n m 60, khi mà

ng (Environmental Movement)

các qu c gia phát tri n quan tâm h n t i các v n đ môi tr
d ng chi n l

c phát tri n. Tr

c h t, quy ho ch môi tr

ng trong quá trình xây

ng có th hi u r t r ng là

quá trình hình thành, đánh giá và th c hi n chính sách môi tr

ng (Susan Buckingham

- Hatfield & Bob Evans, 1962) [121]. Ti p c n sinh thái và ti p c n t ng h p tr thành
nh ng ti p c n ch đ o trong nghiên c u QHMT v i nh ng yêu c u c b n các b

c

phân tích rõ nh ng v n đ sinh thái bi n đ i khi th c hi n các quy ho ch phát tri n
(John M.Edington và M. Anh Edington, 1977); Nh ng n i dung quan tr ng c a quy
ho ch môi tr

ng bao g m làm rõ m i quan h v i các quy ho ch khác nh quy ho ch

s d ng đ t, phát tri n đô th , công nghi p, quy ho ch s d ng ngu n n

c [114, 121],

qu n lý ch t t n d và k thu t đánh giá tác đ ng môi tr

ng d n, ki m

ng nh m h

soát vi c thu nh p, bi n đ i, phân b và đ th i m t cách phù h p v i các ho t đ ng
c a con ng

i sao cho các quá trình t nhiên, sinh thái và xã h i t n th t m t cách ít

nh t (Ortolano Leonard, 1984; Baldwin, John H.,1984) [115, 119]. Nhìn chung, m c
tiêu QHMT đ

c nhi u tác gi xác đ nh đó là phân tích sâu gi a tác đ ng môi tr

ng

và các y u t sinh thái (Anne Bee, 1990; Richard L.Meier,1990) đ ng th i c ng ch rõ
yêu c u c b n ph i k t h p đi u tra t ng h p ch t l
vùng môi tr

ng và quy ho ch b o v môi tr

đ nh các gi i pháp qu n lý môi tr

ng môi tr

ng, nghiên c u phân

ng (Chen Jingsheng,1986) t đó ho ch

ng [71, 73, 75]. Các nghiên c u QHMT

giai đo n

này đi sâu phân tích các k thu t quy ho ch hi n đ i, đánh giá n ng l c qu n lý môi
tr

ng đ làm rõ nh ng v n đ môi tr

tr

c. M t trong nh ng h

ph

ng c a quy ho ch phát tri n KTXH giai đo n

ng nghiên c u chính

giai đo n này đó là hoàn thi n các

ng pháp, phát tri n nh ng k thu t d báo tác đ ng môi tr

ng, xu h

ng bi n

đ i tài nguyên trong xây d ng và th c hi n các quy ho ch phát tri n. K t qu nghiên
c u c a nhi u công trình đã ch ra vi c c n thi t g n k t các v n đ môi tr

ng, sinh

thái vào các n i dung c a quy ho ch s d ng đ t, quy ho ch s d ng và chia s ngu n
n

c, s d ng các h sinh thái (Walter E. Westman,1985; Leonard Ortolano,1984;

Anne Bee,1990; Richard L.Meier,1990) [119, 120, 126].
- Giai đo n t 1980 đ n nay, quy ho ch môi tr

ng đã đ

c quan tâm ng d ng

và d n tr thành m t l nh v c chuyên ngành trong khoa h c môi tr
m t công c qu n lý, b o v môi tr
môi tr

ng, đ

c xem là

ng có hi u qu . Ti p c n nghiên c u quy ho ch

ng giai đo n này đã nh n m nh ti p c n sinh thái: đ c đi m sinh thái c a các

khu v c c n đ

c quy ho ch; kh n ng ch u t i, d báo xu h

ng bi n đ i c a các h

sinh thái trong n u th c hi n các quy ho ch phát tri n (Walter E. Westman, 1985).

c
6


bi t là nh n m nh vi c th ch hóa yêu c u l ng ghép QHMT nh m t công c , m t
đi u ki n tiên quy t trong th c hi n quy ho ch phát tri n KTXH khác [71, 72, 126].
Trong giai đo n này, n i dung QHMT đã đ
qua các b
môi tr

c c b n nghiên c u liên ngành v đ a ch t, c nh quan, sinh h c, th m m

ng, lu t và chính sách môi tr

tác đ ng môi tr
nh m h

c nghiên c u hoàn thi n: thông

ng, gi i quy t các v n đ v ch t th i, đánh giá

ng, s d ng đ t (Leonard Ortolano,1984) [92, 118]; v i m c tiêu

ng d n, ki m soát vi c thu nh p, bi n đ i, phân b và đ th i m t cách phù

h p v i các ho t đ ng c a con ng

i sao cho các quá trình t nhiên, sinh thái và xã h i

t n th t m t cách ít nh t (Baldwin, John H, 1984).
Tác gi Andrew Blowers (1993) đã đ a ra 10 v n đ cho QHMT: (1) S thay
đ i theo th i gian. (2) Quy ho ch n n, quy ho ch thành ph , quy ho ch s d ng đ t,
quy ho ch b n v ng c p đ a ph
TNTN (4) Chính sách n ng l

ng, d báo t

ng lai cho quy ho ch. (3) Các HST và

ng b n v ng. (5) Ô nhi m và rác th i - gánh n ng c a

b n v ng. (6) Xây d ng m t môi tr

ng b n v ng. (7) L i ích gi a giao thông v n t i

công c ng và t nhân. (8) Kinh t b n v ng. (9) Quy ho ch khu v c thành ph b n
v ng. (10) Th c hi n quy ho ch.
Cu n “QHMT cho các c ng đ ng nh ” c a C c B o v môi tr
đã h

ng M (1994)

ng d n QHMT c n tôn tr ng quy n c a nhân dân, c a c ng đ ng, nhu c u c a

c ng đ ng, gi i quy t các nhu c u đó cho c ng đ ng.
Tác gi Toner (1996) cho r ng QHMT là vi c ng d ng các ki n th c v khoa
h c t nhiên và s c kh e trong các quy t đ nh v s d ng đ t

Theo đ nh ngh a c a Alan Gilpin (1996) trong T đi n vê môi tr

ng và phát

tri n b n v ng thì QHMT là “S xác đ nh các m c tiêu mong mu n v kinh t - xã h i
đ i v i môi tr

ng t nhiên và t o ra các ch

ng trình, quy trình qu n lý đ đ t đ

m c tiêu đó”.

nh ngh a này tuy ng n g n, nh ng mang t m khái quát cao.

c

Tác gi Malone - Leo Lai Cho (Singapore, 1997) đã trình bày quan đi m:
QHBVMT đáp ng nhu c u v nhà , vi c làm và ngh ng i; gi i quy t xung đ t v
môi tr
tr

ng và phát tri n, c n thi t ph i quy ho ch trên c s nh ng v n đ v môi

ng.
Ngoài ra, m i quan h gi a QHMT và các quy ho ch phát tri n các c a các

vùng lãnh th , xu h

ng chung là: k t h p đi u tra t ng h p ch t l

nghiên c u phân vùng môi tr
tr

ng môi tr

ng,

ng (Chen Jingsheng, 1986) và quy ho ch b o v môi

ng; phân tích sâu gi a quy ho ch môi tr

ng v i đánh giá tác đ ng môi tr

ng và

các y u t sinh thái (Anne Bee ; Richard L.Meier, 1990); m i quan h gi a QHBVMT
và quy ho ch vùng (Anne R. Beer 1990)[29, 71, 73] .
7


- Nghiên c u th c ti n v QHMT

m t s qu c gia trên th gi i c ng đã đ

c

th c hi n t nh ng n m 1960: Kh i đ u là ti n trình quy ho ch vùng c a Ban Phát
tri n khu v c thu c T ch c các qu c gia châu M (OAS), đ
1969. T n m 1969, OAS đã tr giúp 25 n

c v ch ra t tr

cn m

c kh i châu M La tinh và Caribbe ti n

hành 75 nghiên c u l ng ghép t ng h p kinh t v i môi tr

ng d

i c p đ qu c gia

[114]. Trên c s ti n trình này, Ngân hàng phát tri n châu Á (ADB, 1980) đã đ xu t
các k ho ch l ng ghép t ng h p kinh t v i môi tr

ng và đã tr giúp m t s n

châu Á th c hi n các nghiên c u l ng ghép kinh t v i môi tr

c

ng cho m t s d án

đi n hình nh [114, 116]: quy ho ch cho các l u v c và th y v c quan tr ng (L u v c
sông Hàn c a Hàn Qu c,1982; L u v c h Laguna c a Philippin, 1978; L u v c h
Songkhla c a Thái Lan, 1985; Thung l ng Klang c a Malaysia, 1987; L u v c H i Hà
c a Trung Qu c, 1994; L u v c H i Nam c a Trung Qu c, 1993); quy ho ch môi
tr

ng cho phát tri n vùng t ng h p và các vùng công nghi p l n: Palawan c a

Philippin (1984); Vùng phát tri n công nghi p Samutprakarn c a Thái Lan (1987);
Vùng Segara Anakan c a Indonesia (1985); đ c bi t quy ho ch môi tr
d ng khá nhi u
tr

các vùng ven bi n: b bi n phía

ng đã đ

c áp

ông c a Thái Lan(1986); Môi

ng ven bi n Indonesia (1995); Vùng ven bi n Daro-Mukah c a Malaysia (1997)

cùng v i phát tri n m i quan tâm v qu n lý t ng h p đ i b bi n. Qua các nghiên c u
và tài li u h

ng d n v quy ho ch l ng ghép kinh t v i môi tr

ng d

i c p đ qu c

gia c a các n

c trong khu v c, m t l n n a đã làm sáng t n i dung c b n c a quy

ho ch môi tr

ng đó là d a trên ti p c n sinh thái, th c hi n các b

h p ch t l
môi tr

ng môi tr

ng, nghiên c u phân vùng môi tr

c đi u tra t ng

ng và quy ho ch b o v

ng.
1.1.2. T i Vi t Nam
Nh n th c sâu s c t m quan tr ng c a công tác b o v môi tr

ng và phát tri n

b n v ng, Chính ph Vi t Nam đã th hi n rõ nh ng cam k t c a mình v b o v môi
tr

ng và phát tri n b n v ng không nh ng v i các c ng đ ng t ch c qu c t mà còn

th hi n rõ trong các v n b n pháp quy v môi tr
qua, t Chi n l
tr

c ban hành trong nhi u n m

c b o t n Qu c gia (1986), K ho ch hành đ ng qu c gia v môi

ng và phát tri n b n v ng giai đo n 1991 - 2000, Lu t B o v môi tr

K ho ch hành đ ng qu c gia v môi tr
ng Qu c gia đ n 2010 và đ nh h

ng (1994),

ng giai đo n 1996 - 2000, K ho ch hành

đ ng đa d ng sinh h c (1995), Lu t Tài nguyên n
tr

ng đ

c (1998), K ho ch b o v Môi

ng đ n 2020… đ n nh ng ch th , quy đ nh d

i

Lu t [15, 39, 42]. N i dung c a các v n b n này ít nhi u đã đ c p đ n v n đ
QHBVMT và nh ng v n b n này đã có tác d ng nh t đ nh trong th c t . Vì Quy
8


ho ch b o v môi tr

ng liên quan đ n nhi u khía c nh khác nhau, do v y m t s

công trình nghiên c u, đ c bi t là các nghiên c u liên quan đ n c s d li u n n và đ
xu t các gi i pháp, công c qu n lý - b o v môi tr

ng, m c dù không liên quan tr c

ti p đ n v n đ QHBVMT vùng, nh ng b n thân nó thì l i r t c n thi t cho quá trình
b o v môi tr
đ

ng. S l

ng các công trình nghiên c u thu c lo i này đã và đang

c th c hi n là khá đa d ng v ch ng lo i.
Quá trình nghiên c u QHBVMT

Vi t Nam có th tóm t t qua 4 nhóm công

trình nghiên c u g m:
- Nghiên c u v hoàn thi n lý thuy t QHMT: t p trung ch y u giai đo n tr

c

n m 2000, h u h t các nghiên c u th c hi n v i tên g i QHMT và ph m vi th c hi n
c p vùng nh đ ng b ng sông H ng (Tr nh Th Thanh, 1999; Lê Quý An, 2001) [68,
71], đ ng b ng sông C u Long (Phùng Chí S và nnk, 2000), vùng kinh t tr ng đi m
mi n Trung (Phùng Chí S và nnk, 2000), vùng

ông nam B (Lâm Minh Tri t,

2004). Các nghiên c u đã t p trung gi i quy t các v n đ c s lý lu n và ph
pháp lu n cho quy ho ch môi tr

ng

ng c a m t vùng lãnh th , mi n c th , qua đó t o

ti n đ c b n cho các nghiên c u ti p theo ngày m t r ng rãi h n và sâu s c h n.
M c tiêu và n i dung ch y u c a các nghiên c u này là ti n đ hoàn thi n m t
ph
tr

ng pháp lu n và xây d ng qui trình l p QHMT trên c s xem xét các v n đ môi
ng phát sinh d

i tác đ ng c a quá trình phát tri n KTXH t i m t vùng lãnh th và

t đó đ a ra nh ng k ho ch BVMT cho t ng hành đ ng phát tri n (t ng ngành, t ng
l nh v c). N i dung đánh giá các v n đ môi tr
Quy ho ch môi tr

ng

ng phát sinh trong các nghiên c u

c p đ này ch y u t p trung xác đ nh ng

tri n c a vùng là bao nhiêu đ không v

ng gi i h n phát

t quá kh n ng ch u t i c a môi tr

nhiên và kh n ng tái t o, ph c h i tài nguyên. T đó, xác đ nh các đ nh h

ng t
ng khai

thác, s d ng tài nguyên nh th nào cho h p lý và hi u qu .
Ngoài nh ng công trình nghiên c u v Quy ho ch môi tr
còn có 3 công trình đã công b d
Thôn, Quy ho ch môi tr

ng đã d n ra

trên,

i d ng n ph m sách in, g m: (i) Nguy n Th

ng Phát tri n b n v ng, NXB Khoa h c k thu t, 2004; (ii)

V Quy t Th ng, Quy ho ch môi tr
Phùng Chí S , Quy ho ch môi tr

ng, NXB
ng, NXB

i h c Qu c gia Hà N i, 2005; (iii)
i h c Qu c gia TP. H Chí Minh,

2014.
V hoàn thi n khái ni m QHMT, có r t nhi u tác gi v i ti p c n và đ nh ngh a
khác nhau: Lê Th c Cán (1994) s d ng thu t ng “l p k ho ch hóa môi tr
vi c l p k ho ch, trong đó các m c tiêu phát tri n KTXH đ
h p v i các m c tiêu v môi tr

ng” là

c xem xét m t cách t ng

ng nh m đ m b o kh n ng th c t cho vi c th c
9


hi n phát tri n b n v ng. Tác gi đã đ a ra m t cách hi u khác h n v c m t ti ng
Anh (Environmental planning), tuy ch a làm rõ h t các n i dung c n có c a quy ho ch
môi tr
tr

ng, nh ng đã nh n m nh đ

c s c n thi t ph i g n k t nh ng v n đ môi

ng v i phát tri n kinh t - xã h i [72, 75].
Trong tài li u h

Môi tr

ng pháp lu n quy ho ch môi tr

ng d n v “Ph

ng” do C c

ng ban hành n m 1998 đã đ a ra khái ni m “QHMT là quá trình s d ng có

h th ng các ki n th c khoa h c đ xây d ng các chính sách và bi n pháp trong khai
thác và s d ng h p lý tài nguyên và BVMT nh m đ nh h

ng các ho t đ ng phát

tri n trong khu v c, đ m b o m c tiêu phát tri n b n v ng” [5]. Khái ni m này đã
ph n nh rõ nét cách ti p c n mang tính khoa h c và th c ti n c a các nhà Qu n lý
môi tr

ng v v n đ Quy ho ch môi tr

ng.

Trong giáo trình Quy ho ch môi tr

ng do

i h c Qu c gia Hà N i xu t b n

n m 2003, theo tác gi V Quy t Th ng, “QHMT có th đ
c u, đ xu t và l a ch n ph

m t/nh ng môi tr

ng án s d ng h p lý, b o v , c i thi n & phát tri n

ng thành ph n hay nh ng tài nguyên c a môi tr

c

ng m t cách t i u n ng l c, ch t l

tr

ng xác đ nh”[72].

c a quy ho ch môi tr

ng c a nó đ đ t đ

nh ngh a này đã ph n nào xác đ nh đ

c các m c tiêu môi
cđ it

ng, m c tiêu

ng phát tri n b n v ng dùng làm giáo trình

gi ng d y cho sinh viên và h c viên cao h c, nhà
ra đ nh ngh a: “QHMT đ
ng môi tr

ng nh m t ng

ng.

Trong sách Quy ho ch môi tr

t

c hi u là quá trình nghiên

a lý Nguy n Th Thôn (2004) đ a

c hi u là s v ch đ nh, quy đ nh, s p x p, b trí các đ i

ng theo không gian lãnh th ho c theo không gian v t th môi tr

nh m đ m b o môi tr

ng s ng t t đ p cho con ng

các h sinh v t c a môi tr

i và b o v môi tr

ng

ng s ng cho

ng b n v ng trong s th ng nh t v i s phát tri n lâu b n

c a kinh t - xã h i theo các đ nh l

ng, m c tiêu và th i gian c a k ho ch v i trình

đ phát tri n nh t đ nh” [76]. Nh n th y r ng, đ nh ngh a này ch a th t s nêu b t
đ

c n i hàm c a các thu t ng và c ng nh khó kh n trong vi c phân đ nh vai trò, v

trí c a hai thu t ng : Quy ho ch và K ho ch.
Trong công trình Xây d ng quy ho ch b o v môi tr
b n v ng vùng

ng ph c v phát tri n

ông Nam B , tác gi Lâm Minh Tri t (2004) cho r ng "QHMT là

vi c s p x p h p lý t ch c không gian vùng lãnh th , g n v i tài nguyên, môi tr

ng

và k ho ch phát tri n kinh t xã h i ph c v cho vi c xây d ng các chính sách và các
bi n pháp khai thác h p lý tài nguyên thiên nhiên và b o v môi tr
phát tri n b n v ng cho vùng lãnh th ".
ch t và n i dung c a Quy ho ch theo h

ng đ đ m b o

nh ngh a này v c b n đã làm sáng t b n

ng b o v môi tr

ng.
10


H u h t các tác gi đ u cho r ng xây d ng quy ho ch môi tr
quy ho ch t ng th trong đó có xem xét các v n đ môi tr
bao g m nhi u quy ho ch môi tr

ng là m t d ng

ng g n k t v i nhau và

ng thành ph n. Vì v y, QHMT ph i phù h p v i

quy ho ch t ng th phát tri n kinh t - xã h i c a đ a ph

ng trong cùng k quy ho ch

đ ng th i có xét đ n quy ho ch s d ng đ t và quy ho ch ngành khác nh m ng n ng a
và gi m thi u suy thoái tài nguyên thiên nhiên, ô nhi m môi tr
thi n ch t l

ng môi tr

nguyên, t ng c

ng, t ng b

ng, nâng cao hi u qu khai thác và s

ng n ng l c qu n lý môi tr

cc i

d ng h p lý tài

ng c a thành ph , đ m b o phát tri n

kinh t - xã h i b n v ng.
-H

ng nghiên c u v QHBVMT thành ph n

quy mô c p t nh, thành ph :

m t s công trình nghiên c u liên quan đ n n i dung quy ho ch môi tr
đ

c tri n khai th c hi n

các t nh nh : Thành ph H i D

ng c ng đã

ng (2007); các t nh Thái

Nguyên, An Giang (2010); Qu ng Ninh (2001, 2014), B c Ninh (2004), Ngh An
(2004); thành ph Uông Bí (2006), thành ph Hà N i (2011), Ti n Giang (2014), Nam

nh (2014); các huy n H u L c, Th Xuân, Th

ng Xuân, Thanh Hóa (2007), huy n

ông Tri u (2013)... Các quy ho ch này đã b

c đ u trình di n và tri n khai các

ph

ng pháp, c s khoa h c c a QHBVMT và th c ti n t i các đ a ph

ng. H u h t

các nghiên c u đã th c hi n vi c đ xu t nh ng gi i pháp k thu t - môi tr

ng c th

cho t ng thành ph n quy ho ch nh : Quy ho ch qu n lý và s d ng ngu n n
ho ch h th ng thoát n

c và x lý n

c, Quy

c th i, Quy ho ch bãi chôn l p ch t th i r n,

Quy ho ch h th ng quan tr c môi tr

ng… và t đó đ xu t đ

c nh ng ch

ng

trình, d án c th v BVMT. K t qu các nghiên c u này đ ng th i cho th y có nhi u
cách ti p c n khoa h c khác nhau trong th c hi n quy ho ch môi tr

ng đã đ

c áp

d ng trong các công trình nghiên c u trên. Tuy nhiên quan đi m ti p c n t ng h p,
ti p c n h th ng và phát tri n b n v ng là nh ng ti p c n c b n đ
tài v n d ng [40].

c h u h t các đ

ng th i các nghiên c u cho th y: hi u qu quy ho ch đ t m c cao

nh t ch khi có s ph i h p c a các t nh khác lân c n trong vùng sinh thái đ ng th i
v i vi c xác đ nh các n i dung ph i h p ho t đ ng b o v môi tr
-H

ng nghiên c u QHMT theo h

nhi u d án tài tr qu c t theo h
đã đ
n

c ti n hành t i n

ng qu n lý môi tr

ng.
ng: ch y u t p trung

ng qu n lý t ng h p có l ng ghép QHMT c ng

c ta. i n hình là các d án nh : D án “Qu n lý tài nguyên

c l u v c sông H ng” TA 2871 - VIE do Công ty T v n tài nguyên n

c -

Australia tr giúp v m t k thu t thông qua tài tr c a ADB, nghiên c u này đã v ch
ra ti n trình l p quy ho ch l u v c sông H ng - m t trong nh ng d ng quy ho ch l ng
ghép t ng h p t

ng t nh quy ho ch môi tr

ng vùng; D án “Quy ho ch t ng th
11


BSCL” - VIE/87/031 do WB,

y ban Qu c t Mekong Lâm th i (Interim Mekong

Committee) và UNDP tài tr đã xem xét các y u t môi tr

ng và g n k t ngay t đ u

v i vi c xây d ng các quy ho ch t ng th phát tri n kinh t - xã h i và l a ch n các d
án u tiên đ u t t i

ng b ng sông H ng và sông C u Long; D án VIE 93/G81 do
u t th c hi n v vi c “T ng c

UNDP tài tr cho B K ho ch và
qu c gia nh m hoà nh p môi tr

ng vào các quy t đ nh đ u t ” (giai đo n 1: 1995 -

1997) và D án VIE 97/007 v “Nh ng v n đ môi tr
(Giai đo n 2: 1998 - 2001) đã đ a ra các h
ADB 5712-REG “Qu n lý t ng h p môi tr
tr

ng n ng l c

ng trong l p k ho ch đ u t ”

ng d n QHMT đ thu hút đ u t ; D án
ng d i ven bi n

ông” do C c Môi

ng th c hi n t i H i Phòng, Qu ng Nam và Bà R a - V ng Tàu t 08/1998 là c s

góp ph n hình thành nên “Chi n l

c qu c gia Vi t Nam v Qu n lý môi tr

và d i ven bi n”. Nh ng d án này ngoài vi c đ a ra các h

ng bi n

ng d n k thu t, các bài

h c đi n hình còn góp ph n làm thay đ i sâu s c nh n th c v qu n lý môi tr
n

trong phát tri n kinh t - xã h i

c ta.

óng góp tích c c v m t ph

ng pháp lu n QHMT ph i k đ n là các báo cáo

tham lu n t i các cu c h i th o liên quan đ n quy ho ch môi tr
“Quy ho ch môi tr

ng” do C c Môi tr

(nay là B Tài nguyên và Môi tr
Khoa h c “Ph

ng nh : H i th o

ng - B Khoa h c Công ngh và Môi tr

ng pháp lu n nghiên c u xây d ng quy ho ch môi tr

TPHCM vào tháng 11/2001; H i th o Khoa h c “Ph
ng và các v n đ n môi tr

ng

ng) t ch c t i Hà N i vào tháng 5/2001; H i th o

t tr ng đi m mi n Trung” do Phân Vi n Nhi t đ i – Môi tr
tr

ng

ng vùng Kinh

ng Quân s t ch c t i

ng pháp lu n Quy ho ch môi

ng u tiên t i vùng ông Nam b ” do Vi n Môi tr

ng

và Tài nguyên t ch c t i V ng Tàu vào tháng 10/2002; H i th o “B o v môi tr

ng

và phát tri n b n v ng

Vi t Nam” do Ban Khoa Giáo Trung

ng t ch c t i thành

ph H Chí Minh tháng 4/2004.
-H

ng nghiên c u áp d ng đ a lý h c xây d ng QHBVMT t ng th :

Nam, cho đ n cu i n m 2014, khi Lu t B o v môi tr

Vi t

ng s 55/2014/QH13 ch a có

hi u l c thi hành thì t i các v n b n pháp lý: lu t, ngh đ nh, thông t ,... c ng nh các
chuyên gia môi tr

ng v n s d ng c hai t QHMT và QHBVMT. Bên c nh tác gi :

Nguy n Ng c Sinh (1998), Tr nh Th Thanh (1998, 1999), V Quy t Th ng (2005),
Nguy n Th Thôn (2004),... s d ng QHMT, thì các chuyên gia khác: Nguy n Cao
Hu n (2004, 2006, 2007, 2013), Tr

ng Quang H i (2006, 2007), Hoàng Danh S n,

ng Trung Thu n (2002), Lê Trình (2004)... l i s d ng QHBVMT trong các nghiên

c u và tài li u công b .

12


Theo quan đi m đ a lý, QHBVMT nh m gi i quy t v n đ gi a b o v môi
tr

ng và phát tri n c a t ng lãnh th . QHBVMT là m t trong nh ng nhi m v quan

tr ng cho s phát tri n b n v ng lãnh th , là m t ph n c a chi n l
t xã h i thân thi n v i môi tr

ng. QHBVMT có th t o ra nh ng n n t ng đ xem

xét và đi u ch nh quy ho ch kinh t tr
này th

c phát tri n kinh

c đó cho khu v c. Các công trình nghiên c u

ng t p trung s d ng h quan đi m t ng h p, h th ng và phát tri n b n v ng:

các lãnh th nghiên c u đ

c xem xét nh đ a h th ng đ

c hình thành b i m t m i

quan h l n nhau gi a các y u t t nhiên (đ a ch t, đ a hình, khí h u, th y v n, th
nh

ng, sinh h c…), y u t kinh t xã h i và các hình th c khai thác và s d ng tài

nguyên thiên nhiên (công nghi p, s n xu t nông nghi p, …). H th ng này có c u trúc
hoàn ch nh và ch c n ng th ng nh t: kinh t , hành chính, sinh thái, xã h i, và các ch c
n ng khác.
Cho đ n tr
B o v Môi tr

c khi có quy đ nh c th v Quy ho ch b o v môi tr

ng 2014), các nghiên c u ng d ng theo h

ng (Lu t

ng này đã góp ph n

quan tr ng trong vi c xác đ nh m t quy trình l p QHBVMT. Quy trình nghiên c u
QHBVMT đã đ

c đ xu t và áp d ng

m t s vùng lãnh th nh t nh Lào Cai, khu

v c sinh thái đi n hình Qu ng Bình - Qu ng Tr , H Long - C m Ph - Yên H ng, th
xã Uông Bí, t nh Qu ng Ninh...
Các công trình nghiên c u đã đi sâu phân tích các áp l c đ i v i môi tr
các k ho ch, quy ho ch và chi n l

c phát tri n kinh t xã h i đ

hành phân tích các y u t ngo i vùng tác đ ng đ n môi tr

b o v môi tr

c phê duy t; ti n

ng khu v c nghiên c u; và

k t h p d báo các xu th bi n đ i c a tài nguyên và môi tr
làm c s cho công tác phân vùng môi tr

ng khu v c nghiên c u

ng và xác đ nh các đ nh h

ng (Quy ho ch b o v môi tr

ng c a

ng u tiên v

ng thành ph H Long đ n n m 2020,

t m nhìn đ n n m 2030) [41]. Các tác gi đã xây d ng khái ni m “Không gian b o v
môi tr

ng” là t p h p các khu v c đ c tr ng m t ho c m t s lo i hình s d ng đ t

ch y u trong s đ ng nh t t

ng đ i v đi u ki n t nhiên và có v n đ môi tr

ng

riêng đòi h i có bi n pháp gi i quy t thích h p [33]. Các không gian b o v môi
tr

ng đ

c xác đ nh d a trên các tiêu chí c th v lo i hình s d ng đ t; tính đ ng

nh t v đi u ki n t nhiên và t p h p các v n đ môi tr

ng đ c tr ng c a t ng không

gian.
G n đây nh t, n m 2014, công trình nghiên c u “Quy ho ch môi tr

ng t nh

Qu ng Ninh đ n n m 2020, t m nhìn 2030” là m t trong nh ng công trình nghiên c u
quy ho ch b o v môi tr
n

ng đ u tiên có tính đ n nh h

ng c a bi n đ i khí h u,

c bi n dâng và xác đ nh các gi i pháp thích ng c th trong t ng đ nh h

ng phát
13


tri n c ng nh vi c ho ch đ nh các không gian phát tri n ven bi n, h i đ o. Áp d ng
sáng ki n SATOYAMA Nh t b n trong ho ch đ nh không gian và xây d ng m t s d
án liên quan đ n qu n lý r ng, b o t n đa d ng sinh h c và v n đ liên quan đ n bi n
đ i khí h u [34]. Nghiên c u đã đ xu t xây d ng b n đ quy ho ch môi tr
m t đ a ph

ng có bi n, v i 4 phân vùng môi tr

ng theo 4 khu v c đ

ng cho

c đ xu t:

Vùng b o t n; Vùng qu n lý môi tr

ng tích c c: Vùng c i t o và Vùng phát tri n. K t

qu phân vùng này v c b n đã đ

c nghiên c u đ xu t d a trên nh ng ti p c n hi n

đ i trong quy ho ch phát tri n phù h p v i yêu c u th c ti n c a n

đ a ph

ng đó là: ti p c n t ng tr

qu n lý theo đ i t
môi tr

ng xanh, ti p c n h th ng và t ng h p; ti p c n

ng d a theo 4 nhóm ch c n ng môi tr

v , C i t o và ph c h i môi tr

c ta c ng nh c a

ng, Qu n lý môi tr

ng, v i vi c k t h p qu n lý môi tr

ng chính: B o t n và b o

ng tích c c, Phát tri n thân thi n

ng theo vùng và qu n lý môi tr

ng liên

vùng.
Có th th y, qua nh ng công trình nghiên c u này, các tác gi đã kh ng đ nh và
minh ch ng đ

c QHBVMT ph i d a trên quy ho ch phát tri n KTXH, các quy ho ch

ngành, xem xét, đánh giá các v n đ môi tr
đ ng th i chú ý đ n QHSD

ng n y sinh t các ho t đ ng phát tri n

ch rõ n n không gian đ nh v các ho t đ ng phát tri n,

khai thác tài nguyên t đó xác đ nh nhi m v qu n lý theo m t s ch c n ng xác đ nh.
Theo báo cáo v QHBVMT c a B Tài nguyên và Môi tr
đánh giá môi tr

ng chi n l

ng (2014), vi c

c cho các lo i hình quy ho ch hi n nay g p nhi u khó

kh n do c quan th c hi n phát tri n quy ho ch không xác đ nh đ
bi n c a các thành ph n môi tr

ng và đ nh h

v y, các n i dung qu n lý và b o v môi tr
hi n m t cách th ng nh t t trung

ng qu n lý và BVMT [34, 76]. Do

ng ph i đ

ng đ n đ a ph

c xác l p t ng h p đ th c

ng và gi a các ngành, các l nh

v c phát tri n. T đó m i có c s phân tích, đ xu t các đ nh h
tri n hài hòa l i ích gi a các đ a ph

c hi n tr ng, di n

ng, gi i pháp phát

ng, các ngành, các l nh v c.

Tóm l i, QHBVMT là m t trong nh ng v n đ c p thi t Vi t Nam, đã và đang
đ

c s quan tâm và khuy n khích c a Chính ph và các B ngành, và đã thu hút

đ

c s tham gia nghiên c u c a nhi u t ch c KH -CN và nhi u cá nhân. Tuy nhiên,

khi xem xét l ch s quá trình xây d ng QHBVMT

n

c ta có th rút ra m t s nh n

xét nh sau:
(i) Lý thuy t và th c ti n c a QHMT đ n nay ch a đ

c phân đ nh rõ ràng;

V n còn m t s quan ni m ch a th ng nh t v thu t ng “Quy ho ch môi tr
“Quy ho ch b o v môi tr
tr

ng” và

ng” gi a các c quan Chính ph , các chuyên gia môi

ng và các t ch c tài tr qu c t ;
14