KN sử dụng đd thiết bị dạy học có hiệu quả góp phần nâng cao chất lượng môn lịch sử lớp 5

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THẠCH THÀNH

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

MỘT SỐ KINH NGHIỆM SỬ DỤNG ĐỒ DÙNG DẠY HỌC
NHẰM GÓP PHẦN NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG
PHÂN MÔN LỊCH SỬ LỚP 5

Người thực hiện : Hà Thị Thắm
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Thành Công
SKKN thuộc lĩnh vực: Lịch sử

THANH HÓA, NĂM 2017

1


MỤC LỤC

Trang

1. Mở đầu

2

1.1. Lý do chọn đề tài

2

1.2. Mục đích nghiên cứu

3

1.3. Đối tượng nghiên cứu

3

1.4. Phương pháp nghiên cứu

3

2. Nội dung.

3

2.1. Cơ sở lí luận

3

2.2. Thực trạng sử dụng đồ dùng dạy học ở trường Tiểu học Thành
Công.

4

2.3. Một số kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy học trong môn lịch sử
lớp 5 ở Trường Tiểu học Thành Công.

7

2.3.1. Giáo viên phải thống kê, nắm vững danh mục đồ dùng dạy học

7

tối thiểu đối với phân môn Lịch sử lớp 5.
2.3.2. Xây dựng kế hoạch sử dụng đồ dùng sẵn có; dự kiến đồ dùng

7

cần làm ngay từ đầu năm học.
2.3.3.Tổ chức sử dụng có hiệu quả đồ dùng dạy học trong từng tiết
dạy

11

2.4. Một số kết quả đạt được.

18

3. Kết luận - kiến nghị.

19

3.1. Kết luận.

20

3.2. Kiến nghị.

20

1


1. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài.
Để góp phần cho sự thành công sự nghiệp đổi mới căn bản toàn diện, giáo
dục và đào tạo theo tinh thần của Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013,
một trong những yếu tố quan trọng hiện nay chính là đổi mới phương pháp dạy
học. Trong những năm qua, việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát
huy tính tích cực học tập của học sinh đã được giáo viên quan tâm và thực hiện
có hiệu quả. Tham gia góp phần không nhỏ trong việc đổi mới phương pháp dạy
học đó là việc sử dụng đồ dùng dạy học của giáo viên, nó được coi là tiền đề của
việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần làm sáng tỏ lý thuyết, tạo điều
kiện cho học sinh hoạt động với tư cách là trung tâm của quá trình dạy học. Làm
cho hoạt động nhận thức của học sinh trở nên nhẹ nhàng và hấp dẫn hơn, giúp
cho học sinh nhớ kiến thức lâu và sâu hơn.
Đồ dùng dạy học có vai trò quan trọng trong dạy học tất cả các môn học ở
tiểu học, đặc biệt là trong dạy học Lịch sử lại càng quan trọng hơn bởi ngoài tác
dụng minh họa cho bài giảng thêm sinh động, hấp dẫn, góp phần tạo biểu tượng,
cụ thể hóa sự kiện lịch sử cho học sinh tiếp thu kiến thức, đồ dùng dạy học còn
là một trong những nguồn tư liệu quan trọng. Trên cơ sở khai thác thông tin từ
nguồn tư liệu do thiết bị mang lại, dưới sự tổ chức và dẫn dắt của giáo viên, học
sinh sẽ từng bước lĩnh hội, nắm vững kiến thức bài học.
Trong quan niệm dạy học hiện nay, kênh hình trong sách giáo khoa và đồ
dùng dạy học không chỉ dừng ở việc minh họa kiến thức bài học, làm bài học
thêm sinh động mà còn được xác định là nguồn tư liệu lịch sử quan trọng, một
bộ phận cấu thành của bài học lịch sử. Vì vậy việc tổ chức dạy học lịch sử ở tiểu
học rất cần sự hỗ trợ của phương tiện, đồ dùng dạy học như tranh, ảnh, sơ đồ,

lược đồ, phim tư liệu...Tuy nhiên, trong thực tiễn dạy học môn Lịch sử ở các
trường tiểu học hiện nay, việc sử dụng đồ dùng dạy học để nâng cao hiệu quả
giờ dạy còn nhiều hạn chế, nhiều giáo viên quá lạm dụng hoặc sử dụng phương
tiện dạy học chưa đúng với các yêu cầu sư phạm. Điều này đã làm cho học sinh
bị phân tán trong giờ học, dẫn đến năng lực tư duy trừu tượng bị hạn chế, hiệu
quả của giờ học không cao.
Là một giáo viên tiểu học, qua thực tiễn dạy học nhiều năm bản thân tôi
nhận thấy vai trò quan trọng và tác dụng to lớn của đồ dùng dạy học, đặc biệt là
đối với phân môn Lịch sử. Chính vì vậy trong những năm qua tôi đã nghiên cứu,
tìm tòi đã rút ra “Một số kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy học trong phân
môn Lịch sử lớp 5” để góp một phần nhỏ vào việc thực hiện nâng cao hiệu quả
giáo dục nói chung, nâng cao chất lượng dạy và học Lịch sử ở Trường Tiểu học
Thành Công nói riêng.
1.2. Mục đích nghiên cứu
Qua đề tài này tôi muốn mình thực sự nghiên cứu cách sử dụng đồ dùng
dạy học trong môn lịch sử lớp 5, cụ thể là thống kê các đồ dùng dạy học, xây
2


dựng kế hoạch sử dụng đồ dùng sẵn có, dự kiến đồ dùng cần làm hoặc sưu tầm
khi dạy lịch sử lớp 5, cách sử dụng đồ dùng để góp phần vào việc thực hiện nâng
cao chất lượng dạy và học môn lịch sử lớp 5.Từ đó tích lũy kinh nghiệm cho bản
thân phục vụ việc giảng dạy môn lịch sử ở Tiểu học nói chung và môn lịch sử
lớp 5 nói riêng.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài này nghiên cứu về thực trạng sử dụng đồ dùng dạy học trong môn
lịch sử lớp 5 của giáo viên trường Tiểu học Thành Công; Học sinh lớp 5 trường
Tiểu học Thành Công.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

- Phương pháp xây dựng cơ sở lý thuyết:
Trên cơ sở lý luận của các vấn đề như: Đổi mới phương pháp dạy học theo
hướng phát huy tính tích cực của học sinh. Tầm quan trong của đồ dùng dạy học
các môn học ở tiểu học. Tôi nghiên cứu để rút ra các vấn đề có liên quan đến
việc sử dụng đồ dùng dạy học ở các môn học ở Tiểu học. Đồng thời kết hợp với
việc nghiên cứu các tài liệu về việc sử dụng đồ dùng trong môn lịch sử lớp 5. Từ
đó tôi tìm ra phương pháp chung để sử dụng đồ dùng trong dạy học môn lịch sử
nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn lịch sử lớp 5.
- Phương pháp điều tra khảo sát thực tế
Thông qua việc điều tra, khảo sát tôi có thể nắm được thực tế của việc sử
dụng đồ dùng trong môn lịch sử của giáo viên. Từ đó tìm ra nguyên nhân và có
phương pháp sử dụng đồ dùng hiệu quả trong giảng dạy môn lịch sử lớp 5.
- Phương pháp trò chuyện:
Sử dụng phương pháp này tôi đã trực tiếp trao đổi với giáo viên trong
trường để tìm hiểu về thực trạng sử dụng đồ dùng dạy học môn lịch sử lớp 5;
những khó khăn của giáo viên khi sử dụng đồ dùng và kinh nghiệm sử dụng đồ
dùng có hiệu quả khi dạy môn lịch sử nói chung và môn lịch sử lớp 5 nói riêng.
- Phương pháp thống kê:
Tôi sử dụng phương pháp thống kê đề thống kê danh mục thiết bị dạy học
đối với phân môn lịch sử lớp 5; Thống kê việc sử dụng đồ dùng dạy học của
giáo viên Trường Tiểu học Thành Công
2. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lý luận.
Đổi mới căn bản toàn diện Giáo dục và Đào tạo đang đặt ra yêu cầu cấp thiết
phải đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy học theo hướng chuyển vị trí trung tâm
của quá trình dạy học từ người dạy sang người học, chuyển mục tiêu bài học từ
chủ yếu chú trọng trang bị kiến thức sang phát triển năng lực và phẩm chất
3

người học, từng bước khắc phục hạn chế của phương pháp dạy học chỉ chú trọng
truyền thụ kiến thức, ít yêu cầu người học vận dụng kiến thức vào thực tế.
Nhưng để đổi mới phương pháp dạy học có hiệu quả thì đồ dùng dạy học trở
thành một điều kiện không thể thiếu và có vai trò hết sức quan trọng. Bởi vì, đồ
dùng dạy học là những công cụ lao động của giáo viên và học sinh. Thông qua
những công cụ lao động này, giáo viên và học sinh biết sử dụng hợp lý, đúng
quy trình, phù hợp với từng đơn vị kiến thức, nội dung bài học, môn học thì đồ
dùng dạy học sẽ là nguồn phương tiện cung cấp kiến thức cho học sinh.
Xuất phát từ đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học, bao giờ cũng đi từ
trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng. Giáo viên và học sinh sử dụng các
đồ dùng dạy học là con đường kết hợp chặt chẽ giữa cái cụ thể và cái trừu tượng,
xây dựng cho học sinh biết quan sát một cách có tổ chức, có kế hoạch, biết tư
duy một cách độc lập, linh hoạt, sáng tạo, biết tưởng tượng một cách đúng
hướng và phong phú.
Ở mỗi tiết dạy, các phương pháp dạy học chỉ được thực hiện nhờ có sự hỗ
trợ của các đồ dùng dạy học nhất định, với những hình thức dạy học nhất định,
phối kết hợp những thủ pháp hết sức phong phú đa dạng. Đồ dùng dạy học đóng
vai trò cung cấp nguồn thông tin học tập, tạo ra nhiều khả năng để giáo viên
trình bày nội dung bài học một cách sâu sắc và thuận lợi trong tất cả các môn
học ở tiểu học, đặc biệt là môn Lịch sử. Việc khai thác sử dụng đồ dùng dạy học
trong giảng dạy môn Lịch sử ở tiểu học là hết sức cần thiết. Nó giúp cho học
sinh tái hiện lại những sự kiện, nhân vật lịch sử trong quá khứ vì khi học lịch sử
học sinh không thể tiếp xúc với những sự kiện của đời sống xã hội đã xảy ra
trong quá khứ. Vì vậy làm việc với đồ dùng dạy học sẽ góp phần tạo biểu tượng
lịch sử cho học sinh, nhờ đó mà học sinh tốn ít công sức nhưng thu nhận có hiệu
quả kiến thức lịch sử. Ngoài ra sử dụng có hiệu quả đồ dùng dạy học trong dạy
học lịch sử ở Tiểu học còn giúp học sinh nhớ kĩ hiểu sâu những hình ảnh, kiến
thức lịch sử mà các em thu nhận được qua đó giúp các em phát triển óc quan sát,
trí tưởng tượng, tư duy và ngôn ngữ. Với ý nghĩa như vậy, dạy học Lịch sử ở
Tiểu học cần thiết phải hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ đồ dùng dạy

học.
2.2. Thực trạng sử dụng đồ dùng dạy học ở trường Tiểu học Thành
Công.
2.2.1. Ưu điểm
* Về giáo viên: Trong những năm qua, nhà trường đã được cung cấp khá
nhiều trang thiết bị và đồ dùng dạy học cho tất cả các môn học. Bên cạnh đó
hàng năm nhà trường còn xây dựng kế hoạch mua sắm thêm các trang thiết bị để
phục vụ cho hoat động dạy và học và tổ chức phong trào thi đua làm đồ dùng
dạy học ở tất cả các khối lớp. Thường xuyên tổ chức các chuyên đề, thao giảng,
dạy học để sử dụng có hiệu quả và phát huy hết các tính năng của đồ dùng phục
vụ cho việc dạy học.Việc sử dụng đồ dùng dạy học của giáo viên trong nhà
trường cơ bản đã trở thành nền nếp, qua đó phát huy được tính tích cực của học
4


sinh trong quá trình tiếp thu kiến thức. Một số giáo viên đã tích cực học hỏi, rèn
luyện kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác giảng dạy nhằm khai
thác có hiệu quả các đồ dùng dạy học đã được cấp. Cho đến nay đa số giáo viên
trong nhà trường đều nhận thức đúng ý nghĩa, tác dụng to lớn của đồ dùng, trang
thiết bị dạy học trong quá trình hình thành kiến thức cho học sinh. Trong quá
trình dạy học giáo viên đã biết kết hợp các đồ dùng dạy học, khai thác một cách
triệt để các đồ dùng dạy học và phương tiện dạy học như tranh ảnh, lược đồ, bản
đồ sách giáo khoa, đèn chiếu,...từng bước ứng dụng công nghệ thông tin trong
dạy học lịch sử.
*Về học sinh: Đa số học sinh chú ý nghe giảng, tập trung tìm hiểu, suy
nghĩ trả lời các câu hỏi mà giáo viên đặt ra theo sự chuẩn bị bài ở nhà, trả lời câu
hỏi ở cuối mục trong bài, quan sát tranh ảnh, trình bày diễn biến trên lược đồ
cho nên khi học các em luôn chú ý để tìm hiểu nội dung bài dạy, tích cực thảo
luận nhóm, đưa ra các vấn đề cần giải quyết. Trong quá trình lĩnh hội kiến thức
các em cũng học hỏi lẫn nhau để nắm bắt kiến thức thông qua các hoạt động

thảo luận, vấn đáp, đọc sách giáo khoa, quan sát lược đồ, tranh ảnh,...các em đã
mạnh dạn trình bày diễn biến của các trận đánh trên lược đồ, trả lời các câu hỏi
hay ghi nhớ các mốc lịch sử, sự kiện, nhân vật lịch sử,...trong việc chiếm lĩnh
kiến thức của mình.
2.2.2. Hạn chế
*Về giáo viên: Vẫn còn một số ít giáo viên quan niệm lịch sử không phải
là môn chính mà chỉ chú trọng vào hai môn Toán, Tiếng việt. Chính vì vậy mà
giáo viên không đầu tư vào chất lượng dạy học môn lịch. Giáo viên chưa đổi
mới phương pháp dạy học, chưa tích cực hóa hoạt động của học sinh để tạo điều
kiện cho các em suy nghĩ, chiếm lĩnh và nắm kiến thức. Do đó nhiều học sinh
chưa nắm vững kiến thức, khi trả lời các câu hỏi thì nhìn vào sách giáo khoa đọc
nguyên bản và học thuộc một cách máy móc dẫn đến nhanh quên kiến thức.
Đồ dùng- thiết bị dạy học môn lịch sử (bản đồ, lược đồ, tranh ảnh, hiện
vật, sa bàn, băng đĩa, đèn chiếu,..) còn ít. Trong phân môn lịch sử lớp 5 đồ dùng
dạy học được cấp phát chỉ phục vụ cho các bài như: Cách mạng tháng Tám năm
1945; Quân Pháp bị bắt ở Điện Biên Phủ; Quân giải phóng tiến vào Sài Gòn
tháng 4 năm 1945; Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ. Như vậy đồ dùng dạy
học tối thiểu chỉ áp dụng được một phần nội dung và phương pháp dạy học môn
lịch sử lớp 5.
Ý thức cũng như khả năng sưu tầm, tự làm đồ dùng dạy học và việc ứng
dụng công nghệ thông tin như giáo án điện tử, đèn chiếu phục vụ cho môn lịch
sử ở một số giáo viên còn hạn chế. Bởi họ cho rằng đây là môn học khó, việc
sưu tầm, tự làm đồ dùng dạy học và soạn giáo án điện tử lại tốn nhiều chi phí,
thời gian và công sức.
*Về học sinh: Học sinh chưa thấy được tầm quan trọng của phân môn
lịch sử, chưa yêu thích phân môn lịch sử coi lịch sử là “môn phụ”. Các em chưa
tìm thấy hứng thú trong các giờ học sử, thấy khó nhớ, khó học, chán nản khi học
lịch sử.

5

Trong các tiết học lịch sử học sinh thường trả lời các câu hỏi do giáo viên
đặt ra thông qua việc nhìn sách giáo khoa và nhắc lại, chưa có sự độc lập tư duy.
Một số học sinh còn đọc nguyên xi sách giáo khoa để trả lời câu hỏi. Một số học
sinh chưa chăm học thậm chí không làm bài, không chuẩn bị bài ở nhà, trên lớp
không tập trung suy nghĩ cho nên việc ghi nhớ các sự kiện, diễn biến, nhân vật
lịch sử còn nhiều hạn chế.
Từ thực trạng sử dụng đồ dùng dạy học phân môn lịch sử của giáo viên và
thực trạng học môn lịch sử của học sinh lớp 5 Trường tiểu học Thành Công.
Ngay đầu năm học tôi đã tiến hành dự một tiết lịch sử của đồng nghiệp tại lớp
5A. Sĩ số 34 em. Bài: “Xã hội Việt Nam cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX”.
Sau khi dự giờ xong tôi đã tiến hành khảo sát khả năng tiếp thu bài và nhớ
bài của học sinh bằng hệ thống câu hỏi như sau: “ Em hãy nêu những biểu hiện
mới về nền kinh tế ở nước ta cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX ?”
Sau khi học sinh làm bài, tôi tiến hành chấm và thu được kết quả như sau:
Tổng số HS

Mức đạt được
Hoàn thành tốt

34

Hoàn thành

Chưa hoàn thành

Số lượng

Tỉ lệ

Số lượng

Tỉ lệ

Số lượng

Tỉ lệ

4

11,8%

10

29,4%

20

58,8%

Đó là một một số liệu không chút khả quan. Trong một tiết học lịch sử chỉ
có 4 em là hứng thú học tập, tập trung nghe giảng, tiếp thu và nhớ kiến thức tại
lớp tốt; 10 em hoàn thành bài kiểm tra nhưng trong giờ học chưa tập trung nghe
giảng, chưa suy nghĩ trả lời được các câu hỏi mà giáo viên đặt ra. Còn lại 20
chưa hứng thú học tập môn lịch sử, chưa tập trung nghe giảng, các em thấy khó
nhớ, khó học, chán nản khi phải học lịch sử . Từ đó dẫn đến các em không tiếp
thu được kiến thức. Tôi không tránh khỏi những băn khoăn tại sao chất lượng
của môn lịch sử lại thấp như vậy? Theo tôi có lẽ do nhiều nguyên nhân. Nguyên
nhân đầu tiên là do giáo viên chưa coi trọng môn lịch sử, coi lịch sử là “môn

phụ”. Chính vì vậy mà giáo viên không đầu tư vào chất lượng dạy học môn lịch
sử. Nguyên nhân thứ hai là do giáo viên còn lúng túng khi sử dụng đồ dùng dạy
học để cung cấp kiến thức cho học sinh dẫn đến giờ học nhàm chán, không phát
huy được tính tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh, học sinh tiếp thu một
cách bị động, khó nhớ khi phải nghe nhiều số liệu, địa danh; học sinh học xong
bài sau đã quên kiến thức của bài trước.
Từ thực trạng sử dụng đồ dùng dạy học trong phân môn lịch sử lớp 5 tôi
thấy rằng: mỗi giáo viên tiểu học khi dạy lịch sử cũng đã biết nhiệm vụ đầu tiên,
tất yếu của môn lịch sử là cho học sinh tiếp nhận những thông tin từ tư liệu,
tranh ảnh, bản đồ, lược đồ,... để tạo ra những hình ảnh cụ thể, chính xác về các
nhận vật, sự kiện, hiện tượng lịch sử giúp cho học sinh tiếp thu kiến thức nhanh,
nhớ kiến thức lâu. Cho nên việc sử dụng đồ dùng, thiết bị dạy học đối với mỗi
6


giáo viên cũng được xem là một nhiệm vụ rất cần thiết khi giảng dạy môn lịch
sử ở Tiểu học nói chung và môn lịch sử lớp 5 nói riêng.
2.3. Một số kinh nghiệm sử dụng đồ dùng dạy học trong môn lịch sử
lớp 5 ở Trường Tiểu học Thành Công
2.3.1. Giáo viên phải thống kê, nắm vững danh mục đồ dùng dạy học
tối thiểu đối với phân môn Lịch sử lớp 5.
Cũng như đối với các môn học khác, khi dạy học môn Lịch sử công việc
đầu tiên tôi quan tâm là chú ý đến việc sử dụng hiệu quả đồ dùng tối thiểu được
cấp theo Thông tư số 15/2009/TT-BGDĐT ngày 16 tháng 7 năm 2009 của Bộ
trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo về Ban hành danh mục thiết bị dạy học tối thiểu
cấp Tiểu học (các trường được cấp phát). Có rất nhiều hoạt động không nhất
thiết giáo viên phải hì hục thiết kế đồ dùng thật kỳ công, tạo ra nhiều đồ dùng
mới lạ mà quên hẳn những đồ dùng được cấp phát cũng có thể mang lại hiệu quả
tương tự, thậm chí là cao hơn, còn đồ dùng đã làm ra thì lại thấy không cần thiết
và hiếm khi dùng đến. Do đó ngay đầu mỗi năm học chúng tôi đều tiến hành

thống kê, nắm rất vững danh mục đồ dùng dạy học tối thiểu đối với phân môn
Lịch sử lớp 5, cụ thể là:
TT

Tên thiết bị

Số lượng

Đơn vị
tính

Đối tượng sử dụng
GV

HS

I

TRANH ẢNH

1

Cách mạng tháng 8 năm 1945
(ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn)

3

Tờ

x

x

2

Quân Pháp bị bắt ở Điện Biên
Phủ tháng 5 năm 1954

3

Tờ

x

x

3

Quân giải phóng tiến vào Sài
Gòn tháng 4 năm 1975

3

Tờ

x

x

II

LƯỢC ĐỒ

1

Chiến dịch Điện Biên Phủ

2

Tờ

x

x

2.3.2. Xây dựng kế hoạch sử dụng đồ dùng sẵn có; dự kiến đồ dùng cần
làm ngay từ đầu năm học.
Xác định và sử dụng tốt đồ dùng dạy học tức là đã xác định được cái đích
cần đạt của mỗi bài và của môn học, là sự thiết kế các hoạt động cơ bản của học
sinh trong việc tìm tòi, chiếm lĩnh tri thức mới. Chính vì vậy ngay từ đầu năm
học tôi đã xây dựng kế hoạch sử dụng đồ dùng dạy học và dự kiến đồ dùng cần
làm đối với môn học và coi đây là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu nhằm đạt mục

7


tiêu bài học nâng cao hiệu quả giảng dạy. Trên cơ sở đó tổ chuyên môn lập kế
hoạch sử dụng đồ dùng các môn học nói chung, môn lịch sử nói riêng và báo
cáo với Hiệu trưởng để quản lý và theo dõi, đồng thời đề xuất để mua sắm thêm
các đồ dùng cần thay thế, bổ sung. Mặt khác trong các buổi sinh hoạt tổ, tôi

cùng với các thành viên trong tổ đều trăn trở suy nghĩ xây dựng ý kiến cần sử
dụng đồ dùng dạy học như thế nào để đạt hiệu quả và tính năng của chúng. Kế
hoạch sử dụng đồ dùng dạy học được đề ra theo kế hoạch bài học cụ thể như
sau:
Đồ dùng cần sử dụng
Tuần Tiết

Tên bài dạy

1

1

“Bình Tây Đại nguyên
soái” Trương Định

3

3

Cuộc phản công ở kinh
thành Huế

4

4

Xã hội Việt Nam cuối
thế kỉ XIX – đầu thế kỉ
XX

5

5

Phan Bội Châu và phong
trào Đông du

6

6

Quyết chí ra đi tìm
đường cứu nước

8

8

Xô viết Nghệ – Tĩnh

Đồ dùng
sẵn có
(được cấp)

Đồ dùng tự làm
(hoặc sưu tầm)
-Hình vẽ trong SGK, phóng to
- Bản đồ hành chính Việt Nam.
- Lược đồ kinh thành Huế năm

1885, có các vị trí kinh thành
Huế, đồn Mang Cá, toà Khâm sứ
- Bản đồ hành chính Việt Nam
- Phiếu học tập của HS.
- Tranh ảnh, tư liệu về kinh tế xã
hội Việt Nam cuối thế kỷ XIXđầu thế kỷ XX
- Bản đồ thế giới.
- HS chuẩn bị các thông tin,
tranh ảnh sưu tầm được về phong
trào Đông du và Phan Bội Châu.
- Truyện Búp sen xanh của nhà
văn Sơn Tùng.
- Bản đồ hành chính Việt Nam.

Ảnh: Cách
mạng
tháng
8
năm 1945
(ở Hà Nội,
Huế, Sài
Gòn)

- Ảnh tư liệu về Cách mạng tháng
Tám.
- Sưu tầm thông tin về khởi nghĩa
giành chính quyền ở quê hương
mình năm 1945.

9

9

Cách mạng mùa thu

10

10

Bác Hồ đọc Tuyên ngôn
độc lập

- Phiếu học tập

Ôn tập: Hơn tám mươi
năm chống thực dân
Pháp xâm lược và đô hộ
(1858-1945)

- Bảng kẻ sẵn bảng thống kê các
sự kiện lịch sử tiêu biểu từ năm
1858 đến năm 1945.
- Sưu tầm các nhân vật lịch sử
tiêu biểu trong giai đoạn này để
chơi trò chơi.

11

11

8


Đồ dùng cần sử dụng
Tuần Tiết

12

12

Tên bài dạy

Vượt qua tình thế hiểm
nghèo

“Thà hi sinh tất cả chứ
nhất định không chịu
mất nước”
Thu – đông 1947, Việt
Bắc “mồ chôn giặc
Pháp”

13

13

14

14

15

15

Chiến thắng Biên giới
thu – đông 1950

16

16

Hậu phương những năm
sau chiến dịch Biên giới

17
18

17
18

Ôn tập học kì I
Kiểm tra định kì (CKI)

19

19

20

20

Đồ dùng
sẵn có
(được cấp)

Đồ dùng tự làm
(hoặc sưu tầm)
-Thư của Bác Hồ.gửi nhân dân ta
kêu gọi chống nạn đói, nạn thất
học.
- Sưu tầm các câu chuyện về Bác
Hồ trong những ngày toàn dân
quyết tâm diệt “giặc đói, giặc dốt,
giặc ngoại xâm”.
- Sưu tầm tư liệu về những ngày
toàn quốc kháng chiến ở quê
hương.
- Lược đồ chiến dịch Việt Bắc
thu-đông 1947.
- Phiếu học của HS (hoạt động
2,3)
- Tư liệu về chiến dịch việt bắc
thu đông.
- Lược đồ chiến dịch Biên giới
thu-đông 1950.
- Một số chấm tròn làm bằng bìa
màu đỏ, đen.
- Sưu tầm tư liệu về 7 anh hùng
được bầu trong Đại hội anh hùng
và chiến sỹ thi đua toàn quốc lần

thứ nhất.
Phiếu học tập.
Đề kiểm tra

Ảnh:
Quân
Pháp bị
bắt ở Điện
- Sưu tầm tranh ảnh, tư liệu
Biên Phủ
Chiến thắng lịch sử Điện
truyện kể về chiến dịch Điện Biên
tháng 5
Biên Phủ
Phủ .
năm 1954
-Lược đồ:
Chiến dịch
Điện Biên
Phủ
- Lược đồ các chiến dịch Việt Bắc
Ôn tập: Chín năm kháng
1947, Biên giới 1950, Điện Biên
chiến bảo vệ độc lập dân
Phủ 1954.
tộc (1945-1954)
- Các bông hoa ghi câu hỏi gài lên
cây cảnh.

9

Đồ dùng cần sử dụng
Tuần Tiết

Tên bài dạy

21

21

Nước nhà bị chia cắt

22

22

23

23

24

24

Bến Tre đồng khởi
Nhà máy hiện đại đầu
tiên của nước ta
Đường Trường Sơn

25

25

Sấm sét đêm giao thừa

26

26

Chiến thắng “Điện Biên
Phủ trên không”

27

27

Lễ kí Hiệp định Pa-ri

28

28

29

29

30

30

31

31

32

32

33

33

34
35

34
35

Đồ dùng
sẵn có
(được cấp)

Đồ dùng tự làm
(hoặc sưu tầm)
- Bản đồ hành chính Việt Nam (để
chỉ giới tuyến quân sự tạm thời
theo quy định của Hiệp định Giơne-vơ).
- Tranh ảnh tư liệu về cảnh
Mĩ-Diệm tàn sát đồng bào miền

Nam.
Bản đồ hành chính Nam Bộ
Một số ảnh tư liệu về nhà máy cơ
khí Hà Nội
Bản đồ hành chính Việt Nam
Ảnh tư liệu về cuộc tấn công và
nổi dậy Tết Mậu Thân (1968)
-Tranh ảnh, tư liệu lịch sử, các
truyện kể, thơ ca về Chiến thắng
lịch sử “Điện Biên Phủ trên
không”
Ảnh tư liệu về lễ kí Hệp định Pari

Ảnh:
Quân giải
phóng tiến
Lược đồ, Ảnh tư liệu về đại thắng
Tiến vào Dinh Độc lập
vào Sài
mùa xuân năm 1975
Gòn tháng
4 năm
1975
Hoàn thành thống nhất
-Tranh ảnh, tư liệu về cuộc bầu cử
đất nước
Quốc Hội khóa VI ở địa phương
-Bản đồ hành chính Việt Nam
Xây dựng Nhà máy thuỷ
-Tranh ảnh, tư liệu thông tin về

điện Hoà Bình
Nhà máy thuỷ điện Hoà Bình
-Hình ảnh về các nhân vật lịch sử
Lịch sử địa phương
tỉnh Thanh Hóa.
-Ảnh chụp thành Nhà Hồ
Tài liệu giáo dục địa phương tỉnh
Lịch sử địa phương
Thanh Hoá: ảnh chụp các di tích
lịch sử Thành Nhà Hồ; Lam Kinh
Ôn tập: Lịch sử nước ta
Bảng thống kê lịch sử dân tộc từ
từ giữa thế kỉ XIX đến
năm 1958 đến nay
nay
Ôn tập học kì II
Phiếu học tập
Kiểm tra định kì (cuối kì
Đề kiểm tra

10


Đồ dùng cần sử dụng
Tuần Tiết

Tên bài dạy

Đồ dùng
sẵn có

(được cấp)

Đồ dùng tự làm
(hoặc sưu tầm)

II)

2.3.3. Tổ chức sử dụng có hiệu quả đồ dùng dạy học trong từng tiết
dạy.
2.3.3.1. Giáo viên nắm vững vai trò, ý nghĩa của đồ dùng dạy học.
Đồ dùng dạy học phân môn Lịch sử rất phong phú, đa dạng: các loại tranh
ảnh lịch sử, sơ đồ, bản đồ, lược đồ,...Trong dạy học Lịch sử, đồ dùng có vai trò
hết sức quan trọng. Nó không những là phương tiện minh họa cho lời giảng của
giáo viên mà còn là phương tiện giúp giáo viên tổ chức và điều khiển hoạt động
nhận thức của học sinh, là phương tiện phát triển tư duy.
Đồ dùng dạy học giúp học sinh lĩnh hội tốt nhất các biểu tượng, khái
niệm, cụ thể hóa sự kiện lịch sử cho học sinh dễ tiếp thu kiến thức, hình thành
kỹ năng, kỹ xảo. Đồ dùng dạy học thực sự là điều kiện cần và đủ giúp giáo viên
thiết kế hoạt động học tập cho học sinh, để học sinh có cơ hội tự mình phát hiện
ra kiến thức giúp đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích hóa hoạt động
học tập, chủ động nhận thức của người học. Sử dụng đồ dùng trong quá trình
dạy học có tác dụng làm giảm sự phụ thuộc của học sinh vào lời giảng của giáo
viên, do đó góp phần đổi mới phương pháp học một cách có hiệu quả. Vì vậy
nắm vững vai trò, ý nghĩa của đồ dùng dạy học là việc làm cần thiết và quan
trọng đối với mỗi giáo viên trong dạy học các môn học nói chung và trong dạy
học Lịch sử nói riêng.
2.3.3.2. Giáo viên phải hiểu rõ mục đích sử dụng của từng đồ dùng dạy
học.
Mỗi đồ dùng dạy học có chức năng riêng phải được nghiên cứu sử dụng
đúng mục đích và phù hợp với quá trình dạy học. Các đồ dùng dạy học là chỗ

dựa trực quan để phát triển tư duy, để dạy các nội dung kiến thức trừu tượng,
khái quát. Để sử dụng một cách có hiệu quả đồ dùng dạy học đòi hỏi giáo viên
phải hiểu rõ cấu tạo, mục đích, tác dụng của mỗi đồ dùng dạy học. Căn cứ vào
mục đích, nội dung bài học, lựa chọn, sử dụng và phối hợp các đồ dùng dạy học
một cách hợp lý sẽ góp phần nâng cao chất lượng học tập của học sinh.
Ví dụ khi sử dụng ảnh (ĐDDH tối thiểu): “Cách mạng tháng 8 năm 1945
(ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn)” bao gồm 3 bức ảnh/tờ, ghi lại hình ảnh giành chính
quyền tại Hà Nội, Huế và Sài Gòn, giáo viên phải hiểu mục đích sử dụng của
các ảnh này là nhằm cung cấp thêm tư liệu cho việc dạy học bài 9: Cách mạng
mùa thu (Lịch sử lớp 5 trang 19)
Hoặc khi sử dụng lược đồ chiến dịch Điện Biên Phủ (ĐDDH tối thiểu)
giáo viên phải hiểu mục đích sử dụng lược đồ này là nhằm giúp học sinh xác

11


định được vị trí, địa thế của tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ và diễn biến các
đợt tấn công của ta vào cứ điểm Điện Biên Phủ.
Với việc hiểu và nắm được mục đích sử dụng của từng đồ dùng dạy học
sẽ giúp giáo viên khai thác tối đa tác dụng của nó và đạt được mục tiêu bài học.
2.3.3.3. Giáo viên cần tổ chức thực hiện có hiệu quả việc sử dụng đồ
dùng dạy học trong từng tiết dạy học trên lớp.
Để việc sử dụng đồ dùng có hiệu quả nhằm phát huy được tính tích cực, chủ
động, sáng tạo của học sinh trong học dạy học môn Lịch sử và theo quan điểm
đổi mới dạy học, đồ dùng dạy học là một nguồn nhận thức lịch sử chứ không chỉ
là minh hoạ cho bài học. Do đó, trong quá trình hướng dẫn học sinh quan sát,
tìm hiểu kiến thức lịch sử thông qua đồ dùng dạy học giáo viên không những có
vai trò định hướng cho học sinh quan sát, hướng dẫn và gợi ý cách khai thác
kiến thức mà còn giúp học sinh tự thao tác, sử dụng, khám phá, tìm tòi kiến thức
hoặc củng cố kiến thức và rèn kỹ năng quan sát cho học sinh. Giáo viên nêu câu

hỏi để học sinh khai thác qua hoạt động cá nhân hoặc hoạt động hợp tác tổ,
nhóm, qua đó rút ra kiến thức lịch sử cần khai thác.
Để sử dụng có hiệu quả đồ dùng dạy học môn lịch sử đòi hỏi giáo viên
phải đầu tư thời gian để nghiên cứu, sưu tầm tài liệu phục vụ cho từng bài học
cụ thể. Và đặc biệt giáo viên phải hướng dẫn học sinh theo các bước sau để khai
thác kiến thức từ đồ dùng đạt hiệu quả cao nhất:
- Trước tiên giáo viên giới thiệu sơ lược về đồ dùng được sử dụng, đồng
thời hướng dẫn chú giải, kí hiệu, quy ước,...( đối với bản đồ, lược đồ)
- Nêu mục đích làm việc với đồ dùng
- Đưa ra các câu hỏi gợi ý để học sinh có cơ sở khai thác kiến thức từ đồ
dùng; Gọi học sinh trả lời câu hỏi trên cơ sở các em tự phát hiện kiến thức mới
qua khai thác kênh hình.
- Tạo cơ hội cho học sinh khác nhận xét, bổ sung trước khi giáo viên đưa
ra kết luận và khắc sâu kiến thức.
Ví dụ 1: khi dạy bài 17: “Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ” (Lịch sử
lớp 5 trang 39).Tôi đã hướng dẫn học sinh khai thác qua lược đồ để giúp các em
xác định được vị trí, địa thế của tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ và diễn biến
các đợt tấn công của ta vào cứ điểm Điện Biên Phủ.
Có thể khai thác lược đồ này như sau:
- Bước 1: Giới thiệu về đặc điểm vị trí, địa hình của tập đoàn cứ điểm Điện Biên
Phủ
- Bước 2: Giới thiệu về lược đồ: Đây là lược đồ chiến dịch Điện Biên Phủ

12


- Bước 3: Giới thiệu những kí
hiệu cần thiết trên lược đồ
(phần chú giải): Ở phần này
giáo viên dùng que chỉ kết hợp

với lời nói để học sinh hiểu rõ
về các kí hiệu trên lược đồ giúp
các em trình bày lại diễn biến
các đợt tấn công của quân ta tốt
hơn.
- Bước 4: Giới thiệu về cấu trúc
của tập đoàn cứ điểm này (gồm
3 phân khu phòng thủ là phân
khu Bắc, phân khu trung tâm,
phân khu Nam)
- Bước 5: Giáo viên yêu cầu
học sinh kết hợp tư liệu trong
SGK và lược đồ thảo luận theo
nhóm và tường thuật những nét
sơ lược về diễn biến chính của
chiến dịch (ta tấn công và tiêu diệt tập đoàn cứ điểm trong 3 đợt)
- Bước 6: Yêu cầu đại diện nhóm trình bày diễn biến của chiến dịch, cho lớp
nhận xét rồi giáo viên chốt lại và hoàn thiện phần trình bày của học sinh.

Học sinh thảo luận nhóm

Đại diện nhóm trình bày

Ví dụ 2: Khi dạy bài: “Việt Nam cuối thế XIX đầu thế kỉ XX”. Mục tiêu của bài
này là: Học sinh biết được cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX nền kinh tế xã hội
nước ta có nhiều biến đổi do chính sách khai thác thuộc địa của Pháp; Nhận biết
về mối quan hệ giữa kinh tế và xã hội. Ở bài này sách giáo khoa cung cấp 3 ảnh
tư liệu gồm: Hình 1: Ga Hà Nội (1990), hình 2: Phố Tràng Tiền (Hà Nội) năm

13

1905, hình 3: Nông dân Việt Nam trong thời Pháp thuộc. Tôi đã hướng dẫn học
sinh khai thác đồ dùng như sau:
- Bước 1: Giáo viên yêu cầu
học sinh sử dụng tư liệu trong
sách giáo khoa để trả lời câu
hỏi: Em hãy nhận xét sự biến
đổi về kinh tế Việt Nam cuối
thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX so
với trước đây chỉ là nền kinh
tế nông nghiệp? Học sinh sẽ
trả lời được lúc này thực dân
Pháp chú trọng phát triển nền
công nghiệp khai khoáng,
công nghiệp tiêu dùng, xây
dụng hệ thống giao thông,
đồn điền, nhà máy chính vì
vậy mà lần đầu tiên Việt Nam
có đường ô tô, xe lửa. Đến đây giáo viên cho học sinh quan sát hình 1: Ga Hà
Nội (năm 1900) để học sinh khắc sâu được kiến thức.
-Bước 2: Giáo viên yêu cầu học đọc tư liệu trong sách giáo khoa để trả lời câu
hỏi: Thực dân Pháp thực hiện chính sách trên để làm gì?
-Bước 3: Giáo viên yêu
cầu học sinh quan sát kĩ
các tranh ảnh: mỏ than ở
Hòn Gai, thiếc ở Tĩnh Túc,
hình ảnh các nhà máy, đồn
điền (các tranh này do giáo
viên sưu tầm) kết hợp với

đọc tư liệu trong sách giáo
khoa thảo luận và trả lời
câu hỏi: “Ai đã làm việc
trong những cơ sở công
nghiệp này?”; “Khi thực
dân pháp xây dựng các
nhà máy, hầm mỏ, đồn
điền đã ảnh hưởng như thế nào đến đời sống của nhân dân ta?” Sau khi học
sinh trả lời được hai câu hỏi trên giáo viên cho học sinh quan sát hình 3: Nông
dân Việt Nam trong thời Pháp thuộc và trả lời câu hỏi: “Em hãy nêu nhận xét về
thân phận người nông dân Việt Nam cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX?”
- Bước 4: Giáo viên cho học sinh quan sát hình 1, hình 2 kết hợp với đọc tư liệu
trong sách giáo khoa trả lời câu hỏi: Những thay đổi về kinh tế đã tạo ra những

14


giai cấp tầng lớp mới nào trong xã hội? Sau khi học sinh trả lời câu hỏi, giáo
viên kết luận và chỉ rõ từng tấng lớp ở trong các tranh minh họa để học sinh hiểu
rõ hơn.
Như vậy qua việc sử dụng đồ dùng đúng lúc, đúng chỗ giáo viên đã tạo được
hứng thú cho học sinh trong học tập giúp các em tiếp thu kiến thức một cách dễ
dàng, nhớ kiến thức lâu hơn.
2.3.3.4. Phối hợp với các giáo viên trong tổ chuyên môn sưu tầm tranh
ảnh, tư liệu phục vụ cho từng bài dạy cụ thể.
Để chuẩn bị cho một bài dạy môn lịch sử đòi hỏi giáo viên phải đầu tư
nhiều thời gian, công sức, từ việc chuẩn bị bài dạy, nghiên cứu nắm vững kiến
thức lịch sử, đến việc sưu tầm tài liệu phục vụ cho bài dạy. Chính vì vậy, thông
qua sinh hoạt chuyên môn chúng tôi đã xây dựng kế hoạch cụ thể, thống nhất
với nhau về việc nên sưu tầm tranh ảnh nào, tư liệu nào đối với từng bài dạy cụ

thể để phân công chuẩn bị và chia sẻ cùng nhau về đồ dùng dạy học, tư liệu,
tranh ảnh cho từng bài học trong môn lịch sử lớp 5. Trong quá trình tìm kiếm
sưu tầm của mỗi giáo viên trong tổ cần được xác định rõ sưu tầm những tranh
ảnh, tư liệu có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, độ tin cậy cao, phản ánh chính xác sự
kiện, hiện tượng lịch sử về thời gian, không gian, nhân vật, số liệu,… liên quan
đến từng bài học cụ thể. Việc làm này giúp cho mỗi giáo viên có điều kiện dành
nhiều thời gian cho hoạt động chuẩn bị bài, xây dựng kế hoạch bài học, nhằm
nâng cao hiệu quả tiết học. Ví dụ khi dạy bài “Việt Nam cuối thế kỉ XIX đầu thế
kỉ XX” ngoài các tranh trong sách giáo khoa giáo viên cần sưu tầm thêm các
tranh ảnh tư liệu về Mỏ than Hòn Gai, mỏ thiếc Tĩnh Túc, bạc ở Ngân Sơn, các
nhà máy, đồn điền để học sinh hiểu rõ công nhân là những người làm trong các
hầm mỏ, nhà máy, đồn điền đó nhưng được trả công với mức lương rẻ mạt. Hay
khi dạy “Bài 14: Thu- Đông 1947 Việt Bắc “mồ chôn giặc Pháp” giáo viên
chuẩn bị lược đồ trống, các thẻ có ghi tên các điểm liên quan đến bài học như
Hà Nội, Cao Bằng, Bắc Cạn, chợ Đồn, chợ Mới,...các kí hiệu về đường tiến
quân của quân địch, đường quân ta tiến công, chặn đánh, đường quân địch rút
lui,....Sau khi học sinh trình bày lại được diễn biến của chiến dịch giáo viên củng
cố lại kiến thức cho học sinh bằng cách yêu cầu học sinh dùng thẻ để hoàn thành
lược đồ trống và trình bày lại diễn biến của chiến dịch trên lược đồ đó. Điều này
giúp học sinh trình bày được diễn biến của chiến dịch dựa vào tư duy của mình
mà không phụ thuộc vào sách giáo khoa. Hoặc khi dạy bài “ Chiến thắng lịch sử
Điện Biên Phủ” mở đầu bài học giáo viên có thể cho học sinh xem đoạn phim tư
liệu về tình hình cuộc chiến ở Đông Dương đến cuối năm 1953, quyết tâm của
bộ chính trị dành thắng lợi trong chiến dịch Điện Biên Phủ để học sinh thấy
được quyết tâm của quân và dân ta trong chiến dịch Điện Biên Phủ.
Như vậy ngoài việc sử dụng các đồ dùng dạy học được cấp phát thì việc
làm và sưu tầm thêm các đồ dùng, tư liệu dạy học cho môn lịch sử cũng không
kém phần quan trọng. Nó giúp cho giáo viên dễ truyền thụ kiến thức hơn, tiết

15

dạy nhẹ nhàng, lôi cuốn học sinh, học sinh tiếp thu bài nhanh hơn, nhớ kiến thức
lâu hơn.
2.3.3.5. Khuyến khích học sinh trong lớp tham gia sưu tầm tranh ảnh,
tư liệu phục vụ cho bài học lịch sử.
Để mỗi giờ học Lịch sử thực sự hiệu quả và lôi cuốn học sinh thì ngoài bản
thân mỗi giáo viên phải tự thân vận động và luôn luôn có ý thức sưu tầm tranh
ảnh, tư liệu để phục vụ bài giảng của mình. Bên cạnh đó, giáo viên nên khuyến
khích học sinh cùng tham gia sưu tầm tài liệu, tranh ảnh, hiện vật phục vụ cho
việc học tập môn Lịch sử. Đây là việc làm rất cần thiết vì qua tìm kiếm sưu tầm
tranh ảnh, tư liệu học sinh đã phần nào đó nắm được một số kiến thức liên quan
đến nội dung bài học từ đó giúp các em nhớ lâu kiến thức hơn vì kiến thức tự
học sinh tìm tòi khám phá bao giờ cũng ấn tựơng sâu sắc trong tâm trí các em.
Với việc khuyến khích học sinh trong lớp tham gia sưu tầm tranh ảnh, tư liệu
phục vụ cho bài học lịch sử ngoài việc giúp giáo viên hoàn thành tốt mục tiêu
bài học còn giúp giáo viên xây dựng cho mình được một “kho” tư liệu phục vụ
cho việc dạy học lịch sử trong những năm học tiếp theo đạt hiệu quả cao hơn .
2.3.3.6. Tổ chức dạy học lịch sử bằng việc ứng dụng công nghệ thông
tin.
Trong điều kiện hiện nay, có rất nhiều trường có máy tính, máy chiếu và
hệ thống âm thanh nghe nhìn hiện đại. Vì vậy việc ứng dụng công nghệ thông
tin để soạn giảng và trình chiếu đối với môn Lịch sử là vô cùng cần thiết. Nó
giúp cho giáo viên hạn chế bớt phần thuyết giảng, có thời gian thảo luận và tăng
cường kiểm soát đối với học sinh. Qua đó có thể cung cấp cho học sinh một khối
lượng hình ảnh, phim tài liệu lịch sử,… liên quan đến nội dung bài học lịch sử
mà học sinh được học. Tạo hứng thú cho các em trong học tập, các em được tiếp
cận, nhận thức các sự kiện lịch sử và bài học lịch sử sống động hơn, gần với qúa
khứ hơn. So với những bài giảng thông thường thì với việc học trên bài giảng
điện tử học sinh đã được trực quan sinh động với những sự kiện, nhân vật lịch

sử một cách cụ thể giúp kích thích quá trình tư duy của học sinh. Từ đó, nội
dung kiến thức lịch sử học sinh thu thập đủ hơn và in sâu hơn vào trong trí nhớ
của các em. Ví dụ như Bài Thu- Đông 1947, Việt Bắc “ mồ chôn giặc Pháp”,
“Bài 17: Chiến thắng Điện Biên Phủ”, bài “Chiến thắng Biên Giới Thu – Đông
1950” những bài này giáo viên có thể trình chiếu lược đồ để học sinh trình bày
lại diễn biến của chiến dịch theo từng thời gian hay từng đợt tiến công. Tuy
nhiên để đạt được hiệu quả như trên thì đòi hỏi mỗi giáo viên phải tích cực
nghiên cứu mục tiêu bài học, đầu tư nhiều thời gian và công sức mới có thể hoàn
thành mục tiêu đề ra.
2.3.3.7. Tổ chức linh hoạt nhiều hình thức dạy học để phát huy hiệu
quả của đồ dùng dạy học.
Chuẩn bị tốt đồ dùng dạy học rất cần thiết nhưng chưa đủ. Sử dụng đồ
dùng đúng lúc, đúng chỗ mới là điều kiện để đồ dùng dạy học phát huy hiệu quả.
16


Vì vậy để phát huy hết hiệu quả và nâng cao vai trò của đồ dùng dạy học, trong
dạy học môn Lịch sử người giáo viên phải nghiên cứu kĩ nội dung bài học để
xác định đồ dùng dạy học nào cần phải sử dụng, sử dụng với mục đích gì (dẫn
dắt kiến thức mới hay minh hoạ, hệ thống hoá kiến thức…).Xác định thời điểm,
thời gian thích hợp sử dụng đồ dùng đó trong tiết học (sử dụng vào hoạt động
nào).Từ đó giáo viên xác định phương pháp thích hợp, chuẩn bị hệ thống câu hỏi
dẫn dắt học sinh thực hành, quan sát đồ dùng theo đúng mục đích sử dụng để
khai thác kiến thức.
Có nhiều cách thức để làm việc với đồ dùng dạy học tùy thuộc vào mục
tiêu từng bài: có thể sử dụng đồ dùng dạy học vào phần giới thiệu bài : ví dụ khi
dạy bài “Bài 4: “ Xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX” (Lịch sử
lớp 5 trang 10) - Giới thiệu bài: Mở đầu cho bài học giáo viên dán hình ảnh
minh hoạ trong sách giáo khoa và hỏi: Các hình ảnh này gợi cho em suy nghĩ gì
về xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX- đầu thế kỷ XX?. Học sinh sẽ trả lời, lôi

cuốn các em tham gia vào tiết học, tìm hiểu xem các bức tranh đó nói lên điều
gì. Sau đó giáo viên dùng nó để giới thiệu bài mới. Hoặc có thể dùng đồ dùng
dạy học vào hoạt động trình bày diễn biến một trận đánh hay một chiến dịch: ví
dụ khi dạy bài “ Bài 14: Thu - Đông 1947, Việt Bắc “mồ chôn giặc Pháp” (Lịch
sử lớp 5 trang 30) khi tổ chức hoạt động: Trình bày diễn biến chiến dịch Việt
Bắc thu - đông 1947. Giáo viên yêu cầu học sinh đọc sách giáo khoa, dựa vào
sách giáo khoa và lược đồ thảo luận theo nhóm 4 trình bày diễn biến chiến dịch.
Sau đó giáo viên treo lược đồ gọi đại diện các nhóm lên trình bày diễn biến của
chiến dịch Việt Bắc. Hoặc khi dạy các bài ôn tập (hệ thống kiến thức một giai
đoạn lịch sử) giáo viên sử dụng đồ dùng dạy học kết hợp phương pháp tổ chức
trò chơi dưới hình thức nhóm hoặc cá nhân chơi như: Cho học sinh bắt thăm tên
một bức tranh nào đó, yêu cầu học sinh giới thiệu bức tranh, ảnh kèm theo
những hiểu biết về giá trị lịch sử của tranh ảnh đó, sau đó giáo viên kết hợp củng
cố kiến thức. Đối với những tranh đã được cấp trong hệ thống giáo dục, tranh
được sưu tầm luôn gắn liền với giá trị lịch sử của nó. Ví dụ khi dạy Bài 11: Ôn
tập hơn tám mươi năm chống thực dân Pháp xâm lược và đô hộ (1858-1945)
(Lịch sử lớp 5 trang 23) giáo viên chuẩn bị hệ thống tranh ảnh về các nhân vật
lịch sử tiêu biểu như: Bình Tây Đại nguyên soái Trương Định; Nguyễn Trường
Tộ; Tôn Thất Thuyết; Phan Bội Châu; Nguyễn Tất Thành kết hợp với hình thức
tổ chức trò chơi sẽ giúp học sinh nắm được các nhân vật và các sự kiện tiêu biểu
trong giai đoạn này.
Có thể khẳng định rằng có nhiều hình thức để làm việc với đồ dùng dạy
học, tùy thuộc vào nội dung từng bài mà giáo viên có thể sử dụng linh hoạt trong
từng hoạt động cụ thể của tiết học và phải có sự phối hợp hài hòa các đồ dùng
dạy học sao cho phù hợp với nội dung đặc trưng của từng tiết dạy để bài dạy đạt
hiệu quả cao. Vì vậy để phát huy hết hiệu quả và nâng cao vai trò của đồ dùng
dạy học người giáo viên phải nắm vững ưu, nhược điểm của nó để việc sử dụng

17

đồ dùng dạy học đạt đựơc mục đích dạy học và góp phần nâng cao hiệu quả của
quá trình dạy học.
Tóm lại, đồ dùng dạy học là những yếu tố quan trọng trong dạy học môn
Lịch sử vì thông qua quá trình làm việc với đồ dùng giúp học sinh tự hình thành
cho mình các hình ảnh lịch sử, tự hình dung về lịch sử diễn ra trong quá khứ. Do
đó, khi dạy học Lịch sử ở Tiểu học, nhất là đối với lớp 5 giáo viên cần nghiên
cứu kỹ bài dạy, lựa chọn đồ dùng dạy học phù hợp để giúp học sinh lĩnh hội kiến
thức một cách vững chắc, phát huy độc lập sáng tạo của học sinh.
2.4. Một số kết quả đạt được.
Từ thực tiễn quá trình dạy học lịch sử, tôi đã thu được kết quả:
- Đối với giáo viên: Trước đây khi chưa tìm hiểu sâu về việc sử dụng đồ
dùng dạy học, bản thân tôi cũng như những giáo viên trong tổ chuyên môn chỉ
xác định tranh ảnh, bản đồ trong dạy học lịch sử là những đồ dùng trực quan để
hỗ trợ giáo viên trong quá trình lên lớp. Hiện nay, không chỉ bản thân tôi mà mỗi
giáo viên ở Trường Tiểu học Thành Công đã quan tâm thường xuyên đến việc
chuẩn bị, sử dụng đồ dùng dạy học và xác định đây là yếu tố vô cùng quan trọng
quyết định hiệu quả của tiết dạy - học lịch sử. Việc giáo viên nắm được nguyên
tắc sử dụng đồ dùng dạy học cũng như tác dụng của nó và biết lựa chọn, sử dụng
hợp lí trong từng tiết học vừa thể hiện sự tự học, tự bồi dưỡng để nâng cao năng
lực chuyên môn của cá nhân giáo viên vừa phản ánh hiệu quả công tác sinh hoạt
tổ chuyên môn của nhà trường
- Đối với học sinh: Khi giáo viên nắm vững về mục đích, nguyên tắc sử
dụng đồ dùng thì trong mỗi tiết học lịch sử giáo viên có thể định hướng, gợi ý và
giúp học sinh nhận thấy những bản đồ, lược đồ, tranh, ảnh không còn là đồ dùng
trực quan đơn thuần mà đó cũng chính là nội dung, nguồn tri thức làm cho học
sinh tăng hứng thú học tập.Việc giáo viên đưa ra các yêu cầu, các bức tranh, ảnh
hay lược đồ để học sinh quan sát mô tả rút ra nhận xét, nêu ý nghĩa, ... đã giúp
cho học sinh từng bước hình thành phương pháp tự học, biết mở rộng nội dung
bài học, góp phần rèn luyện năng lực tư duy cho học sinh. Các hình ảnh, tranh,

sơ đồ,...in đậm trong trí nhớ của học sinh làm cho học sinh tiếp thu kiến thức
nhanh và nhớ lâu hơn.
Chính đồ dùng dạy học đã giúp các em tiếp thu bài một cách dễ dàng,
hiểu bài, giúp các em gần gũi với các sự kiện, nhân vật lịch sử hơn dễ gây cho
các em ấn tượng sâu sắc, hứng thú tìm tòi, học tập. Nó tạo điều kiện cho các em
dễ nhớ, nhớ lâu phát triển năng lực chú ý quan sát, óc tò mò khoa học từ đó mà
chất lượng giáo dục nâng lên một cách rõ rệt. Đó là kết quả của việc sử dụng
hợp lý có hiệu quả của đồ dùng dạy học.
Trong một năm học áp dụng các kinh nghiệm trên khi sử dụng đồ dùng
dạy học phân môn lịch sử lớp 5. Tôi đã khảo sát lại khả năng thiếp thu kiến thức
và nhớ kiến thức của học sinh lớp 5A (lớp tôi chủ nhiệm) qua bài “Lễ kí hiệp

18


định Pa- ri” với hệ thống câu hỏi như sau: Hiệp định Pa-ri về Việt Nam được kí
kết vào thời gian nào? Hiệp định Pa- ri về Việt Nam có ý nghĩa lịch sử như thế
nào? Sau khi học sinh làm bài, tôi tiến hành chấm và thu được kết quả như sau:
Tổng số HS

Mức đạt được
Hoàn thành tốt

34

Hoàn thành

Chưa hoàn thành

SL

TL

SL

TL

SL

TL

20

58,8%

14

41,2%

0

0

Kết quả trên cho thấy chất lượng môn lịch sử lớp 5 đã được nâng cao rõ
rệt các em thích học môn lịch sử hơn, chủ động, sáng tạo trong việc tiếp thu kiến
thức, nhớ kiến thức lâu hơn.
3. KẾT LUẬN- KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận
Đồ dùng dạy học đóng vai trò quan trọng góp phần cho sự thành công của
việc dạy và học. Việc phối hợp và sử dụng tốt đồ dùng dạy học sẽ giúp cho học

sinh tư duy nhận thức, lĩnh hội kiến thức theo hướng logic: từ trực quan sinh
động đến tư duy trừu tượng đồng thời còn giúp cho học sinh phát huy tối đa tính
tích cực, năng động, sáng tạo, say mê và hứng thú hơn trong học tập. Nhưng để
có được sự phối hợp hài hòa các đồ dùng dạy học phù hợp với nội dung đặc
trưng của từng tiết dạy và để bài dạy đạt hiệu quả cao thật không dễ một chút
nào. Nếu giáo viên không khéo léo, sử dụng không đúng sẽ rơi vào hiện tượng
lạm dụng và phản tác dụng
Để nâng chất lượng và hiệu quả của việc sử dụng đồ dùng dạy học, trước
hết đòi hỏi mỗi giáo viên phải nhận thức rõ vị trí, vai trò và tầm quan trọng của
việc sử dụng đồ dùng dạy học. Đồng thời trong quá trình dạy học phân môn lịch
sử, giáo viên phải thống kê, nắm vững danh mục đồ dùng dạy học tối thiểu đối
với dạy học phân môn Lịch sử và xây dựng kế hoạch sử dụng đồ dùng sẵn có;
dự kiến đồ dùng cần làm ngay từ đầu năm học. Trên cơ sở đó tổ chức sử dụng có
hiệu quả đồ dùng trong từng tiết dạy.
Với mỗi tiết dạy học lịch sử cụ thể, trước khi sử dụng đồ dùng dạy học
giáo viên cần phải nắm vững vai trò, ý nghĩa của đồ dùng dạy học mà mình sẽ
sử dụng và phải hiểu rõ mục đích sử dụng của từng đồ dùng dạy học. Sau đó
mới tiến hành lựa chọn phương pháp hình thức tổ chức thực hiện để khai thác
nội dung đồ dùng dạy học trong tiết học.
Một trong những biện pháp quan trọng để sử dụng có hiệu quả đồ dùng dạy
học nói chung và phân môn Lịch sử nói riêng là cần đề cao vai trò trách nhiệm
của bản thân từng giáo viên. Trong đó ý thức tự học tự bồi dưỡng nâng cao năng
lực chuyên môn nghiệp vụ, mở rộng vốn hiểu biết về văn hóa xã hội, lịch sử của
19


cá nhân có ý nghĩa đặc biệt quan trọng góp phần quyết định thành công trong
từng tiết dạy. Bên cạnh đó, chất lượng và hiệu quả sử dụng đồ dùng dạy học của
giáo viên cần phải được chỉ đạo thường xuyên từ hiệu trưởng, chuyên môn đến
tổ chuyên môn. Nhà trường tạo điều kiện về cơ sở vật chất, đáp ứng đầy đủ đồ

dùng dạy học tối thiếu, khuyến khích hỗ trợ giáo viên trong việc sưu tầm, nghiên
cứu tìm tòi và làm đồ dùng dạy học. Động viên khen thưởng những giáo viên có
đồ dùng dạy học tự làm và đem lại hiệu quả sử dụng cao.
3.2. Kiến nghị
* Đối với Phòng giáo dục: Hằng năm tổ chức các đợt tập huấn về công tác
sử dụng đồ dùng dạy học để giáo viên có thể sử dụng tốt hơn đồ dùng dạy học.
Đồng thời tham mưu với các cấp chính quyền để tạo điều kiện cho trường được
xây thêm phòng học, phòng đa chức năng phục vụ cho nhiều môn học; hỗ trợ để
mua sắm thêm các trang thiết bị phục vụ cho việc dạy học như tranh ảnh, bản
đồ, lược đồ, máy tính, máy chiếu,...
* Đối với Ban giám hiệu: Ban giám hiệu cần tổ chức kiểm tra đánh thường
xuyên trong suốt năm học. Tất cả các giáo viên đều phải được kiểm tra giờ dạy
và đặc biệt là kiểm tra việc sử dụng đồ dùng và hiệu quả của việc sử dụng đồ
dùng dạy học của giáo viên. Đồng thời chỉ đạo cán bộ thư viện bố trí, sắp xếp
các đồ dùng khoa học, tiện lợi để đáp ứng được nhu cầu sử dụng các đồ dùng
của giáo viên một cách tốt nhất. Tổ chức các cuộc thi làm đồ dùng dạy học và có
những phần thưởng xứng đáng cho những đồ dùng có giá trị sử dụng phục vụ tốt
cho việc dạy và học. Tăng cường làm tốt công tác tham mưu với hội cha mẹ học
sinh và các nhà hảo tâm để có nguồn kinh phí mua sắm thêm các trang thiết bị
dạy học.
* Đối với giáo viên: Mỗi giáo viên luôn có ý thức tự học, tự rèn luyện.
Giáo viên phải biết sử dụng đồ dùng dạy học phù hợp với nội dung, mục tiêu bài
học. Tích cực sưu tầm, làm đồ dùng dạy học, tích cực tham gia các hoạt động
chuyên môn do nhà trường và cấp trên tổ chức, tham gia các lớp bồi dưỡng để
nâng cao tay nghề cũng như khả năng sử dụng đồ dùng dạy học trong môn lịch
sử nói riêng và các môn học khác nói chung. Đồng thời hướng dẫn, khuyến
khích học sinh tự làm hoặc sưu tầm các đồ dùng phục vụ cho việc học tập của
các em.
XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG

Thành Công ngày 17 tháng 5 năm 2017
Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh
nghiệm của mình viết, không sao chép
nội dung của người khác.
Người viết sáng kiến
Hà Thị Thắm

20


TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Sách giáo khoa Lịch sử và Địa lí lớp 5- NXB Giáo dục- Nguyễn Anh Dũng
chủ biên.
2. Sách thiết kế bài giảng Lịch sử lớp 5 – NXB Hà Nội- Nguyễn Trại chủ
biên
3. Sách giáo viên Lịch sử và Địa lí lớp 5- NXB Giáo dục-Nguyễn Anh Dũng
chủ biên.
4. Hướng dẫn sử dụng thiết bị dạy học tối thiểu lớp 5- NXB Giáo dục.
5.Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên giáo viên tiểu học mô đun TH17.
6. Một số tài tiệu khác.

21