TÌM HIỂU VỀ GIÁ TRỊ LỊCH SỬ VĂN HÓA KHU DI TÍCH CÁCH MẠNG HANG CO PHƯỜNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC
KHOA: KHOA HỌC XÃ HỘI

BÁO CÁO TỔNG KẾT

ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC SINH VIÊN
NĂM HỌC 2016 – 20017

“TÌM HIỂU VỀ GIÁ TRỊ LỊCH SỬ
VĂN HÓA KHU DI TÍCH CÁCH MẠNG HANG CO PHƯỜNG
(Bản Sại, xã Phú lệ, huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa)

Thuộc nhóm ngành khoa học: K18 ĐHSP Lịch Sử

THANH HÓA, THÁNG 04/2017


TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC
KHOA: KHOA HỌC XÃ HỘI

BÁO CÁO TỔNG KẾT

ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC SINH VIÊN
NĂM HỌC 2016 – 2017
“ TÌM HIỂU VỀ GIÁ TRỊ LỊCH SỬ
VĂN HÓA KHU DI TÍCH CÁCH MẠNG HANG CO PHƯỜNG
(xã Phú lệ, huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa)

Thuộc nhóm ngành khoa học: K18 ĐHSP LỊCH SỬ
Nhóm sinh viên thực hiện:
1.Phạm Thị Lan

2.Nguyễn Thị Mai Hương
3.Phạm Văn Sáng
4.Trần Thị Sửu

THANH HÓA, THÁNG 04/2017


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 3
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 3
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .................................................................................. 3
3. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 3
4. Phạm vi nghiên cứu............................................................................................. 4
5. Mục đích và mục tiêu của nghiên cứu ................................................................ 4
5.1. Mục đích .......................................................................................................... 4
5.2. Mục tiêu ........................................................................................................... 4
6. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 4
Chương 1. KHÁI QUÁT VỀ VÙNG ĐẤT XÃ PHÚ LỆ HUYỆN QUAN HÓA
– TỈNH THANH HÓA. ............................................................................................ 6
1.1. Vài nét về Quan Hóa ........................................................................................ 6
1.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................................... 6
1.1.2. Lịch sử........................................................................................................... 7
Chương 2. THỰC TRẠNG VÀ GIÁ TRỊ LỊCH SỬ - VĂN HÓA CỦA KHU
DI TÍCH CÁCH MẠNG HANG CO PHƯỜNG (Bản Sại – Xã Phú Lệ - Huyện
Quan Hóa – Tỉnh Thanh Hóa). ............................................................................... 9
2.1. Tên gọi di tích .................................................................................................. 9
2.2. Địa điểm phân bố - đường đi đến di tích ......................................................... 9
2.3. Sự kiện, nhân vật lịch sử liên quan đến di tích ................................................ 9
2.4. Khảo tả di tích ................................................................................................ 12
2.5. Các hiện vật trong di tích ............................................................................... 12

2.6. Giá trị lịch sử - Văn hóa ................................................................................. 12
2.7. Biện pháp bảo vệ và sử dụng khu di tích ....................................................... 14
2.8. Thực trạng và các giải pháp đối khu di tích ................................................... 14
2.8.1. Thực trạng khu di tích ................................................................................. 14
2.8.2. Các giải pháp ............................................................................................... 15
2.9. Một số giải pháp nhằm thu hút khách du lịch của khu di tích cách mạng hang
Co Phường (Bản Sại – xã Phú Lệ - huyện Quan Hóa – tỉnh Thanh Hóa) ............ 15
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 17
PHỤ LỤC:


LỜI CAM ĐOAN
Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã thu thập được những số liệu cần thiết
phục vụ cho việc viết đề tài của chúng tôi. Chúng tôi xin cam đoan rằng những số
liệu và kết quả nghiên cứu trong đề tài là trung thực, các kết quả nghiên cứu là do
chính chúng tôi thực hiện, các tài liệu tham khảo được trích dẫn đầy đủ. Nếu số liệu
và kết quả của đề tài không trung thực, chúng tôi xin chịu mọi trách nhiệm.
Thanh Hóa, ngày 13 tháng 04 năm 2017
Chủ nhiệm đề tài
Nhóm nghiên cứu K18 ĐHSP Lịch sử

1


LỜI CẢM ƠN
Nghiên cứu khoa học là một hoạt động bổ ích, và cũng là niềm vui vinh dự đối
với chúng tôi. Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi đã nhận được rất nhiều sự
quan tâm và giúp đỡ.
Để hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học này, chúng tôi xin gửi lời cảm ơn
chân thành tói: phòng văn hóa và thể thao xã Phú lệ, Ban quản lí khu di tích cách

mạng hang Co Phường đã tạo điều kiện cho chúng tôi đến thực địa tìm hiểu về khu
di tích, đồng thời cung cấp cho chúng tôi nhiều thông tin hữu ích là nguồn tư liệu để
viết bài.
Chúng tôi xin cảm ơn các thầy cô giáo Trường Đại học Hồng Đức đã chỉ bảo
và dạy dỗ em trong suốt quá trình nghiên cứu vừa qua. Chúng tôi cũng cảm ơn bạn
bè đã giúp đỡ chúng tôi trong quá trình làm đề tài nghiên cứu.
Cuối cùng, chúng em xin cảm ơn sâu sắc tới giảng viên hướng dẫn Tiến sĩ Lê
Sĩ Hưng người thầy đã luôn quan tâm, chỉ bảo tận tình không chỉ về kiến thức mà
còn cả phong cách cũng như thái độ làm việc nghiêm túc, để chúng em có thẻ hoàn
thành đề tài một cách tốt đẹp nhất.
Chúng em chân thành cảm ơn!
Thanh Hóa, ngày 13 tháng 04 năm 2017
Chủ nhiệm đề tài
Nhóm nghiên cứu k18 ĐHSP Lịch sử

2


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Khu di tích cách mạng hang Co Phường Bản Sại, xã Phú lệ là trọng điểm của
khu vực xã Phú lệ nói riêng và huyện Quan Hóa nói chung.Hang Co Phường không
chỉ có ý nghĩa về lịch sử mà còn là một danh thắng đẹp. Nhưng trước giờ chưa hề có
một công trình nghiên cứu cụ thể nào đi sâu vào tường tận của khu di tích này. Chính
vì vậy, chúng tôi đã quyết định chọn khu di tích làm đề tài này để nghiên cứu cụ thể
và đi sâu vào tìm hiểu hơn về khu di tích nhằm đánh giá đúng về giá trị lịch sử của
khu di tích.
Và sau khi nghiên cứu hoàn thành thì đây cũng là một tư liệu hiểu ích giúp cho
thế hệ trẻ ở huyện Quan Hóa hay thế hệ trẻ trên cả nước ta hiểu rõ hơn về khu di tích
cách mạng hang Co Phường. Đặc biệt cũng giúp cho thế hệ trẻ hiểu hơn về truyền

thống dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, bên cạnh đó nó cũng là một tư liệu của
các nhà nghiên cứu khoa học để tìm ra nhiều cái mới mẽ hơn nhằm góp phần thêm
vào nét đẹp của văn hóa – lịch sử của tỉnh Thanh Hóa nói riêng và của Việt Nam nói
chung. Từ thực tế trên nhóm chúng tôi đã quyết định chọn đề tài “Giá trị lịch sử văn hóa của khu di tích cách mạng hang Co Phường (Bản Sại, xã Phú Lệ, huyện
Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa) để làm đề tài nghiên cứu khoa học cho nhóm.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Hiện nay đã có một số bài nghiên cứu về khu di tích này. Nhìn chung, phần lớn
những nghiên cứu này chưa đi sâu phân tích và hệ thóng hóa các giá trị văn hóa,lịch
sử đặc sắc khác của khu di tích cũng như chưa nhìn nhận, đánh giá, và có phương án
khai thác những giá trị đó dưới góc độ là nguồn tài nguyên hấp dẫn phục vụ hoạt động
du lịch của huyện Quan Hóa nói riêng và tỉnh Thanh Hóa nói chung.
3. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là khu di tích cách mạng hang Co Phường (Bản Sại – xã
Phú lệ - huyện Quan Hóa – tỉnh Thanh Hóa).

3


4. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu là khu di tích cách mạng hang Co Phường(xã Phú Lệ huyện Quan Hóa- tỉnh Thanh Hóa).
5. Mục đích và mục tiêu của nghiên cứu
5.1. Mục đích
Nghiên cứu đề tài để tìm hiểu về di tích lịch sử - văn hóa là tìm hiểu về cội
nguồn của dân tộc để kế thừa và phát huy, góp phần làm đẹp thêm truyền thống văn
hóa. Di tích cách mạng hang Co Phường sẽ trở nên ý nghĩa hơn nếu ta đi sâu nghiên
cứu, tìm hiểu, phân tích từng lớp văn hóa chứa đựng trong nó để góp phần hiểu sâu
hơn về cội nguồn dân tộc để giữ gìn, bảo tồn những tinh hoa văn hóa, truyền thống
dựng nước và chống giắc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam. Từ đó kết hợp hài hòa
giữa quá khứ, hiện tại và hướng tới tương lai.
5.2. Mục tiêu

Tìm ra những cái mới, cái bản sắc văn hóa – lịch sử lâu đời của dân tộc Việt
Nam ta.
Đánh giá đúng giá trị văn hóa – lịch sử của khu di tích từ đó đánh giá đúng giá
trị lịch sử của khu di tích cách mạng hang Co Phường (Bản Sại – xã Phú Lệ - huyện
Quan Hóa – tỉnh Thanh Hóa).
6. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện tốt được đề tài nghiên cứu khoa học này chúng tôi đã sử dụng
nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau trong đó có hai phương pháp quan trọng
nhất đó là : Phương pháp logic và Phương pháp lịch sử bên cạnh đó chúng tôi cũng
sử dụng một số phương pháp khác nữa bao gồm cả các phương pháp nghiên cứu
chung của ngành khoa học xã hội và những phương pháp nghiên cứu đặc thù của
chuyên ngành dân tộc học bao gồm :
+ Phương pháp nghiên cứu khảo sát thực địa: Sau khi đã lên kế hoạch kĩ lưỡng
về nhiệm vụ của thành viên trong nhóm, tới ngày 19 tháng 12 năm 2016 chúng tôi
lên đường về khu di tích cách mạng hang Co Phường nhóm làm đề tài của chúng tôi
4


đã ở lại đây 2 ngày để nghiên cứu và tìm hiểu thông tin tài liệu.
+ Phương pháp điều tra: qua những lần chúng tôi xuống thực địa thì chúng tôi
đã điều tra một số vấn đề xoay quanh khu di tích và đã được rất nhiều tài liệu.
+ Phương pháp phỏng vấn lấy ý kiến: Qua 2 ngày ở lại khu di tích, qua tìm hiểu
của Bác quản lí khu di tích chúng tôi đã thu thập được rất nhiều thông tin quan trọng,
bên cạnh đó chúng tôi đã lên kế hoạch từ trước và lập một số câu hỏi để tham khảo
ý kiến của người dân xung quanh và khách du lịch và cũng lấy được nhiều thông tin
có ý nghĩa. Số liệu điều tra được chúng tôi tổng hợp ở dưới.
+ Phương pháp xử lý tài liệu thu thập được: sau khi đã thu thập đủ các nguồn
thông tin từ thực địa khảo sát tới những thông tin trên mạng. Chúng tôi đã cùng nhau
thảo luận và chọn lọc ra những thông tin chính xác về khu di tích để đưa vào bài
nghiên cứu.

Bên cạnh đó trong thời gian nghiên cứu đề tài nghiên cứu khoa học về hang
Co Phường chúng tôi cũng có nghiên cứu thêm và tìm kiếm tài liệu trên Google để
tổng hợp thông tin một cách đầy đủ và chính xác nhất.

5


Chương 1
KHÁI QUÁT VỀ VÙNG ĐẤT XÃ PHÚ LỆ
HUYỆN QUAN HÓA – TỈNH THANH HÓA.
1.1. Vài nét về Quan Hóa
1.1.1. Vị trí địa lý
Quan Hóa là một huyện miền núi phía tây bắc tỉnh Thanh Hóa. Huyện có diện
tích tự nhiên là 996.17 km² với dân số: 42.474 người. phía tây giáp huyện Mường
Lát cùng tỉnh và có một đoạn biên giới với Lào khoảng 4,8 km. phía bắc giáp hai
huyện Mộc Châu của tỉnh Sơn La và Mai Châu của tỉnh Hòa Bình phía đông giáp
huyện Bá Thước và phía nam giáp huyện Quan Sơn đều cùng tỉnh Thanh Hóa.

Cầu treo Phú Lệ bắc qua sông Mã nối xã Phú Lệ và xã Phú Sơn cùng thuộc
huyện Quan Hóa
Hành chính: Tổ chức hành chính của huyện Quan Hóa gồm 17 xã: Hiền
Chung, Hiền Kiệt, Hồi Xuân, Nam Động, Nam Tiến, Nam Xuân, Phú Lệ, Phú
Nghiêm, Phú Sơn, Phú Thanh, Phú Xuân, Thành Sơn, Thanh Xuân, Thiên Phủ, Trung
Sơn, Trung Thành, Xuân Phú và 1 thị trấn Quan Hóa.
6


1.1.2. Lịch sử
Sau năm 1954, huyện Quan Hóa có 16 xã: Hiền Chung, Hồi Xuân, Nam Động,
Phú Lệ, Phú Nghiêm, Phú Xuân, Quang Chiểu, Sơn Lư, Sơn Thủy, Tam Chung, Tam

Lư, Thiên Phủ, Trung Hạ, Trung Thành, Trung Thượng, Trung Xuân.
Ngày 6-3-1963, chia xã Tam Chung thành 3 xã: Tam Chung, Trung Lý, Pù Nhi;
chia xã Sơn Thủy thành 2 xã: Sơn Thủy và Sơn Điện; chia xã Trung Thành thành 2
xã: Trung Thành và Trung Sơn.
Ngày 13-4-1966, chia xã Hiền Chung thành 2 xã: Hiền Chung và Hiền Kiệt;
chia xã Nam Động thành 3 xã: Nam Động, Nam Tiến, Nam Xuân.
Ngày 14-12-1984, chia xã Tam Trung thành hai xã lấy tên là xã Tén Tằn và xã
Tam Chung; chia xã Quang Chiểu thành hai xã lấy tên là xã Mường Chanh và xã
Quang Chiểu.
Ngày 5-1-1987, thành lập thị trấn Quan Hoa - thị trấn huyện lị huyện Quan Hóa
trên cơ sở một phần diện tích và dân số của xã Hồi Xuân.
Ngày 29-2-1988, chia xã Phú Nghiêm thành hai xã lấy tên là xã Phú Nghiêm và
xã Xuân Phú; chia xã Phú Xuân thành 2 xã lấy tên là xã Phú Xuân và xã Thanh Xuân;
chia xã Phú Lệ thành 3 xã lấy tên là xã Phú Lệ, xã Phú Sơn và xã Phú Thanh; chia
xã Sơn Lư thành 2 xã lấy tên là xã Sơn Lư và xã Sơn Hà; chia xã Trung Thành thành
2 xã lấy tên là xã Trung Thành và xã Thành Sơn; chia xã Tam Lư thành 2 xã lấy tên
là xã Tam Lư và xã Tam Thanh.
Cuối năm 1995, huyện Quan Hóa có thị trấn Quan Hóa và 32 xã: Hiền Chung,
Hiền Kiệt, Hồi Xuân, Mường Chanh, Nam Động, Nam Tiến, Nam Xuân, Phú Lệ,
Phú Nghiêm, Phú Sơn, Phú Thanh, Phú Xuân, Pù Nhi, Quang Chiểu, Sơn Điện, Sơn
Hà, Sơn Lư, Sơn Thủy, Tam Chung, Tam Lư, Tam Thanh, Tén Tằn, Thành Sơn,
Thanh Xuân, Thiên Phủ, Trung Hạ, Trung Lý, Trung Sơn, Trung Thành, Trung
Thượng, Trung Xuân, Xuân Phú.
Ngày 18-11-1996:
- Tách 6 xã: Trung Lý, Tam Chung, Pù Nhi, Tén Tằn, Quang Chiểu, Mường
7


Chanh thành lập huyện Mường Lát.
- Tách 9 xã: Trung Thượng, Trung Hạ, Trung Xuân, Sơn Thủy, Sơn Điện, Sơn

Hà, Sơn Lư, Tam Lư, Tam Thanh thành lập huyện Quan Sơn.
Từ đó, huyện Quan Hóa còn lại 1 thị trấn và 17 xã, giữ nguyên trạng đến nay.

Vị trí huyện Quan Hóa trên bản đồ tỉnh Thanh Hóa

8


Chương 2
THỰC TRẠNG VÀ GIÁ TRỊ LỊCH SỬ - VĂN HÓA CỦA KHU DI
TÍCH CÁCH MẠNG HANG CO PHƯỜNG
(Bản Sại – Xã Phú Lệ - Huyện Quan Hóa – Tỉnh Thanh Hóa)
2.1. Tên gọi di tích
Hang Co Phương (còn có tên là Co Phường, người dân tộc Thái gọi là hang Cây
Khế) thuộc Bản Sại, xã Phú Lệ, huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa. Trong chiến tranh,
đây là căn cứ và là điểm trung chuyển lương thực, vũ khí của quân ta lên Thượng
Lào và Tây Bắc phục vụ cho chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954. Để chặn tuyến
đường huyết mạch này, quân Pháp tìm đủ mọi cách chia cắt nên ra sức bắn phá.
2.2. Địa điểm phân bố - đường đi đến di tích
Cụm di tích lịch sử cách mạng hang Co Phườngnay thuộc Bản Sại, xã Phú
Lệ,huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa.
Từ thành phố Thanh Hóa dọc theo Quốc lộ 45, qua quốc lộ 217, rẻ quốc lộ15C.
Ta đến với trung tâm xã Phú Lệ. Từ trung tâm xã Phú Lệ, qua cầu bắc qua sông Mã
khoảng 3km ta đến với Bản Sại, xã Phú Lệ
2.3. Sự kiện, nhân vật lịch sử liên quan đến di tích
Di tích hang Co Phường: “Máy bay quân Pháp ập đến gầm rú, xé tan bầu trời
Quan Hóa, thả 3 quả bom xuống hang Co Phương. Trong phút chốc, những tảng đá
lớn đổ xuống, vùi những dân công hỏa tuyến ở độ tuổi đẹp nhất của đời người”.
Hang Co Phương (còn có tên là Co Phường, người dân tộc Thái gọi là hang Cây
Khế) thuộc Bản Sại, xã Phú Lệ, huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa. Trong chiến tranh,

đây là căn cứ và là điểm trung chuyển lương thực, vũ khí của quân ta lên Thượng Lào
và Tây Bắc phục vụ cho chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954. Để chặn tuyến đường
huyết mạch này, quân Pháp tìm đủ mọi cách chia cắt nên ra sức bắn phá.

9


Hang Co Phương, nơi các dân công hỏa tuyến anh dũng hy sinh ngày 2-4-1953
Ngày định mệnh
Nỗi ám ảnh về một thời khốc liệt vẫn hằn trong đôi mắt của cụ Hà Văn Nhậm,
một nhân chứng sống của Bản Sại.Cụ kể lại rằng:
“Khoảng 15 giờ ngày 2-4-1953, máy bay của Pháp thi nhau quần thảo, bắn phá.
Xã Phú Lệ chìm trong lửa đạn. Sau những tiếng nổ rung trời, đất đá bắn tung tóe.
Tiếng dân quân, bộ đội hướng dẫn người dân trốn bom đạn, tiếng la hét của những
người bị thương vang vọng núi rừng. Sau khi thả 3 quả bom tàn phá Co Phường, máy
bay rút đi. Chúng tôi chạy ra thì thấy hang đã sập”.
Lúc này, trong hang có dân công hỏa tuyến của xã Thiệu Nguyên, huyện Thiệu
Hóa, mới lên nhận nhiệm vụ bảo vệ tuyến đường 15A đi Vạn Mai, tỉnh Hòa Bình.
“Không biết lúc đó có bao nhiêu người đã chết, bị thương, chỉ nghe tiếng kêu cứu
vọng ra. Nhân dân, bộ đội và dân công tập trung tìm mọi cách cứu nhưng vô vọng vì
những khối đá nặng hàng trăm tấn bịt kín cửa hang, không có cách nào dịch chuyển
được. Người dân chỉ còn cách cho thức ăn vào máng luồng rồi đưa vào hang. Khoảng
10


10 ngày sau, chúng tôi không còn nghe tiếng kêu cứu, lúc này mọi người biết chắc
các anh chị đã tử nạn”.
Nhắc về những dân công hỏa tuyến đã vĩnh viễn nằm lại trong hang Co Phương,
người dân nơi đây ai cũng tiếc thương. Họ đều đang ở tuổi 18-20 và hầu như chưa ai
lập gia đình. “Các anh chị ở đây rất tốt. Lúc rảnh rỗi, họ thường lên thăm bà con

trong bản, dạy chữ cho các em nhỏ nên dân bản ai cũng quý, cũng thương. Hôm hay
tin các anh chị bị vùi lấp trong hang đá, người dân chúng tôi khóc thương và vô cùng
căm thù quân xâm lược” - một cụ trong bản cho biết.
Trong ngày định mệnh đó, trong hang có 16 người nhưng 1 đã may mắn sống
sót do đang ra sông gánh nước. Ngày chúng tôi tìm về Bản Sại, dân ở đây kể lại
người này đã mất cách đây nhiều năm. Khi còn sống, rất nhiều lần bà tìm đến hang
Co Phương ngồi khóc một mình.

Ông Nguyễn Văn Thoa (trái) kể lại những kỷ niệm về người chị gái dân công đã hy
sinh tại hang Co Phương Ảnh: Tuấn Minh
Họ tên cụ thể liệt sĩ là: Nguyễn Dụng Phước, Nguyễn Chí Hoằng, Nguyễn Thị
Thiêm, Nguyễn Thị Diễu, Nguyễn Thị Tố, Nguyễn Đình Đống, Nguyễn Thị Mứt,
Nguyễn Thị Toản, Nguyễn Thị Hội, Nguyễn Thị Vận, Nguyễn Chí Toàn, Nguyễn
11


Thị Viên (đều ở xã Thiệu Nguyên), Lê Thị Nhiễu, Lê Đình Sơn (ở xã Thiệu Duy),
Lê Văn Hợp, Đỗ Đình Vực (xã Thiệu Hợp).
2.4. Khảo tả di tích
- Về lịch sử Co Phường: đến nay mặc dù có nhiều ý kiến về sự ra đời của hang
co phường tuy nhiên theo số liệu ghi ở cửa hang đó là vào ngày 2 tháng 4 năm 1953.
Hang Co Phường, còn gọi là Co Phương, tại xã Phú Lệ, huyện Quan Hóa, tỉnh
Thanh Hóa trở thành nơi yên nghỉ ngàn đời của những người con kiên trung.
Hang Co Phường nằm trong quần thể dãy núi lớn Pố Há, tại xã Phú Lệ, huyện
Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa. Theo tiếng dân tộc Thái thì hang Co Phương có nghĩa là
“hang có cây khế”. Theo khảo sát của Sở Văn Hóa - Thể Thao và Du lịch tỉnh Thanh
Hóa, hang Co Phương là hang núi do thiên nhiên kiến tạo có diện tích khoảng từ 18
- 20 mét vuông, nơi cao nhất của trần hang khoảng 4 mét.
Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đặc biệt là trong chiến dịch
Thượng Lào của liên quân Lào-Việt, hang Co Phường có vai trò vô cùng quan trọng.

Đây vừa là kho, trạm quân lương lại cũng là nơi trú chân của bộ đội, thanh niên xung
phong, dân công hỏa tuyến của ta. Thời điểm đó tuyến đường bộ 15A, đoạn qua xã
Phú Lệ thường bị máy bay của giặc Pháp ném bom, bắn phá. Để đảm bảo giao thông,
đoạn đường này luôn có lực lượng thanh niên xung phong túc trực, đảm bảo giao
thông thông suốt.
2.5. Các hiện vật trong di tích
- Các mảnh bom
- Những đống đá lớn nhỏ sập ở cửa hang vẫn còn nguyên vẹn
- Danh bia liệt sĩ hy sinh trong hang Co Phường
2.6. Giá trị lịch sử - Văn hóa
Cụm di tích cách mạng hang Co Phường là cụm di tích không chỉ liên quan đến
sinh hoạt của nhân dân thuộc Bản Sại xã Phú Lệ huyện quan Hóa mà nó còn là nơi
lưu giữ những nét văn hóa truyền thống làng xã của người xưa để lại.
Hang Co Phường là di tích lịch sử văn hóa in dấu công lao đánh giặc hào hùng
12


của nhân dân thanh hóa ta, giúp nước chính là nhân lên sức mạnh, lòng tin của nhân
dân trong công chống giặc ngoại xâm để giành thắng lợi của dân tộc ta. Vì vậy về
mặt lịch sử cũng như văn hóa đây là một di tích cho chúng ta những hiểu biết quan
trọng, mà mảnh đất Phú lệ là nơi ghi lại những dấu ấn đó.
Để tỏ lòng biết ơn và ngưỡng mộ đối với những người đã có công trong việc
bảo vệ nhân dân, đất nước, nhân dân Bản Sại xã Phú Lệ cũng như nhân dân nhiều
nơi trong tỉnh Thanh Hóa nói riêng và cả nước nói chung,đã lập miếu thờ phụng các
vị anh hùng liệt sĩ để tạo thêm sức mạnh trong cuộc sống lao động, chiến đấu của
cộng đồng là hết sức cần thiết.
Ngày nay, nhân dân Bản Sại và nhân dân quanh vùng vẫn luôn hương khói kính
cẩn thờ phụng các vị anh hùng liệt sĩ, một phần là tưởng nhớ công lao của các vị anh
hùng,mặt khác nâng cao tinh thần, sức mạnh, lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết của
người dân nơi đây .Vào ngày 27 tháng 7 hàng năm nhân dân Bản Sại xã phú lệ lại tổ

chức lễ dâng hương để tưởng nhớ các vị anh hùng liệt sĩ.
Bảng khảo sát ý kiến của nhân dân và khách du lịch về giá trị lịch sử - văn hóa
của khu di tích cách mạng hang Co Phường
Ý kiến của 50 người dân quanh và 10 khách du lịch về giá trị lịch sử của khu di
tích
Mức độ

Người dân
Khách du lịch

Rất quan trọng
Số
lượng
40
7

Quan trọng

80%

Số
lượng
10

70%

3

(%)

(%)

Không quan
trọng
Số lượng

(%)

20%

0

0

30%

0

0

Qua bảng số liệu thu thập được ta thấy được, phần lớn có ý kiến của cả người
dân và khách du là khu di tích cách mạng hang Co Phường rất quan trọng đối với giá
trị lịch sử - văn hóa của xã Phú Lệ nói riêng và cả huyện Quan Hóa nói chung. Bởi
13


theo ý kiến của nhân dân cho biết khu di tích này đã tồn tại cách đây 57 năm là cụm
di tích không chỉ liên quan đến đời sống sinh hoạt mà nó còn là nơi lưu giữ những
nét lịch sử, văn hóa truyền thống làng xã của người xưa để lại.
2.7. Biện pháp bảo vệ và sử dụng khu di tích

-Tíếp tục triển khai thực hiện tốt Nghị quyết Trung ương 5 (Khoá VIII) về
xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Tăng
cường và nâng cao hiệu quả của các cấp uỷ đảng, chính quyền và các cơ quan liên
quan trong việc bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử - văn hóa của khu di
tích, nhằm giáo dục truyền thống và phục vụ phát triển kinh tế, nâng cao đời sống
văn hóa tinh thần của nhân dân Bản Sại huyện Quan Hóa
-Cần có sự kết hợp giữa địa phương xã, thị trấn thực hiện Luật Di sản văn hóa,
các nghị định của Chính phủ, hướng dẫn của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch về
công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử - văn hóa; thường xuyên tuyên
truyền, vận động nhân dân trên địa bàn, hang Co Phường hiểu rõ ý nghĩa, giá trị các
di tích lịch sử - văn hóa; làm cho người dân thấy được mình vừa là người bảo vệ vừa
là người được hưởng lợi từ việc phát huy giá trị của khu di tích, từ đó có ý thức, trách
nhiệm và những hành động thiết thực trong việc giữ gìn, bảo vệ, phát huy giá trị lịch
sử cũng như văn hóa của khu di tích cách mạng hang Co Phường.
-Đẩy mạnh công tác tuyên truyền vận động đến mọi tầng lớp nhân dân trên địa
bàn có trách nhiệm bảo vệ, không được xâm phạm đến di tích cách mạng hang Co
Phường.
Chủ động phối hợp với các cơ quan báo, đài tuyên truyền, quảng bá tiềm năng
phát triển du lịch từ giá trị các di tích lịch sử - văn hóa của hang Co Phường.
2.8. Thực trạng và các giải pháp đối khu di tích
2.8.1. Thực trạng khu di tích
Cụm di tích cách mạng hang Co Phường hiện đã và đang được chính quyền,
nhân dân địa phương bảo quản và phát huy các giá trị.
- Từ năm 1954, chính quyền và nhân dân địa phương đã lập đền thờ để tưởng
14


nhớ. Hiện đền thờ đã và đang đưa vào sử dụng phục vụ nhân dân nhắm phát huy giá
trị của di tích.
Mặc dù bị hủy hoại nghiêm trọng bởi nhiều lý do khác nhau, song đến nay cụm

di tích đã từng bước trùng tu, tôn tạo lại thì nhân dân đến viếng thăm và hành lễ ở
đền ngày một đông. các công trình trùng tu, tồn tạo và phục hồi đều được dựng trên
khuôn viên cũ của di tích. mặc dù chưa được khang trang, bề thế, đúng với nguyên
trạng và xứng tầm với những gì nó đã từng tồn tại nhưng cũng đã phần nào đáp ứng
được nguyện vọng tha thiết của nhân dân.
2.8.2. Các giải pháp
Trên cơ sở gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của địa phương theo
tinh thần của Luật Di sản căn hóa, UBND Xã Phú Lệ đã có tờ trình đề nghị phòng
văn hóa - thông tin, UBND huyện Quan Hóa xem xét và có công văn đề nghị các cơ
quan chuyên môn của tỉnh thanh hóa nghiên cứu, khảo sát cụm di tích cách mạng
hang Co Phường.
Với những giá trị lịch sử văn hóa, khoa học nêu trên, cần được xếp hạng là di
tích lịch sử cấp tỉnh nhằm bảo tồn và phát huy những di sản văn hóa dân tộc.
Trên cơ sở đó năm 2012 hang Co Phường thuộc bản sại ,xã Phú Lệ , đã được
UBND tỉnh Thanh Hóa xếp hạng di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh.
Giờ đây ,hang Co Phường đã là di tích lịch sử cách mạng ,là nơi gìn giữ giá trị
lịch sử văn hóa của dân tộc .
2.9. Một số giải pháp nhằm thu hút khách du lịch của khu di tích cách mạng
hang Co Phường (Bản Sại – xã Phú Lệ - huyện Quan Hóa – tỉnh Thanh Hóa)
- Quảng bá giới thiệu hình ảnh của khu di tích cách mạng hang co phường thông
qua phương tiện thông tin đại chúng.
- Khôi phục và phục dựng khu di tích
- Để có thể thu hút khách du lịch đến với khu di tích cách mạng hang Co Phường
còn cần rất nhiều sự đầu tư cả về vật chất lẫn phương tiện kỹ thuật .Chính vì vậy cần
kêu gọi đầu tư đối với khu di tích.
15


- Nâng cao trình độ văn hóa của người dân nơi đây
- Sự phát triển của khu du lịch gắn bó chặt chẽ với sự phát triển của điểm đến

du lịch, phải kết hợp với các điểm du lịch khác để làm cho du lịch của tỉnh Thanh
Hóa nói riêng mà cả Việt Nam nói chung phát triển mạnh hơn, thu hút được một
lượng khách du lịch nước ngoài ngày càng nhiều hơn.

16


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đài việt sử ký toàn thư - NXB KHXH - Hà Nội 1998.
2. Tên làng Việt Nam đầu thế kỉ XI.
3. Huyện Uỷ, HĐND, UBND huyện Quan Hóa
4. tên làng xã thanh hóa tập - tập 1.
5. Địa chỉ Tỉnh Thanh Hóa.
6. Thanh Hóa chư thần lục.

17


PHỤ LỤC:

Hang Co Phường - Khu di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh

Cửa hang chỉ là một hốc đá nhỏ nhưng bị bịt kín bởi những tảng đá lớn.
18


Dâng hương tại Khu Di tích lịch sử hang Co Phường

Nơi đây đã chôn vùi thân xác của những dân công hỏa tuyến thanh xuân

19


Ông Nguyễn Văn Thoa (trái) kể lại những kỷ niệm về người chị gái dân công đã
hy sinh tại hang Co Phường

20


Một mảnh bom do máy bay quân Pháp bắn phá còn sót lại tại hang Co Phường

Khách du lịch chụp ảnh lưu niệm tại Hang Co Phường

21