Bài Giảng Nghĩa Tường Minh Và Hàm Ý

KIỂM TRA BÀI CŨ:
1. Kể tên các thành phần biệt lập đã học?
2. Xác định và gọi tên thành phần biệt lập trong các trường
hợp sau?
a. Ôi! Tổ quốc giang sơn hùng vĩ => Thành phần cảm thán
Đất anh hùng của thế kỉ hai mươi.
(Tố Hữu)
b. Này, cậu đi đâu mà vội thế?
=> Thành phần gọi - đáp
c. Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về.
=> Thành phần tình thái
(Hữu Thỉnh)
d. Chúng tôi, mọi người - kể cả anh, đều tưởng con bé sẽ
đứng yên đó thôi.
=> Thành phần phụ(Nguyễn
chú
Quang Sáng)


Cho ví dụ sau:
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bẩy nổi, ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.
(Bánh trôi nước - Hồ Xuân Hương)
Căn cứ trực tiếp vào ngôn từ em hãy cho biết bài thơ trên
nói về điều gì? Ngoài ra em thấy bài thơ có ẩn ý gì nữa?
- Miêu tả chiếc bánh trôi nước.
- Ẩn ý: Nói nên vẻ đẹp, thân chìm nổi, phận bấp bênh và

phẩm chất trong trắng, son sắt, thuỷ chung, tình nghĩa của
người phụ nữ.


Tiết 126:


TIẾT 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
1. Bài tập : Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng
đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm
một cài làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên,
đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại
bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới
trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay
vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long- Lặng lẽ Sa Pa )


TIT 126: NGHA TNG MINH V HM í
Đoạn trích :

- Trời ơi, chỉ còn có
năm phút !
Chính là anh thanh
niên giật mình nói to,

giọng cời nhng đầy tiếc
rẻ. Anh chạy ra nhà phía
sau, rồi trở vào liền, tay
cầm một cái làn. Nhà hoạ
sĩ tặc lỡi đứng dậy. Cô
gái cũng đứng lên, đặt lại
chiếc ghế, thong thả đi
đến chỗ bác già .

- Ô! Cô còn quên chiếc
mùi soa đây này!

Anh thanh niên vừa
vào, kêu lên. Để ngời con
gái khỏi trở lại bàn, anh
lấy chiếc khăn tay còn vo
tròn cặp giữa cuốn sách
tới trả cho cô gái. Cô kĩ s

Thông báo
thời gian
chỉ còn cú
năm phút

Đợc diễn đạt trực
tiếp
bằng từ ngữ
trong câu

Nghĩ

at
ờng
minh

Cm thy tic
ni vỡ thi gian Không đợc diễn đạt
tiếp
gp g bỏc ho trực
bằng từ ngữ
s v cụ k s
trong câu
sp kt thỳc.

Hà
mý

Ch cú mt ngha duy nht c din
t trc tip qua t ng trong cõu
=> Cõu khụng cú n ý.
=> Câu mang nghĩa t
ờng minh


Ghi nhớ: (Sgk/75)
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn
đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. Hàm ý là phần
thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng
từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ
ngữ ấy.

SO SÁNH NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
So sánh
Giống nhau

Khác nhau

Nghĩa tường minh

Hàm ý

Đều là phần thông báo người nói gửi đến
người nghe.
Nghĩa tường minh
là phần thông báo
được diễn đạt trực
tiếp bằng từ ngữ
trong câu.

- Hàm ý là phần thông
báo tuy không được
diễn đạt trực tiếp bằng
từ ngữ trong câu nhưng
có thể suy ra từ những
từ ngữ ấy.


TIẾT 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

Ví dụ :

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười
nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền,
tay cầm một cài làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái
cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế,thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở
lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách
tới trả cho cô gái.Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và
quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long- Lặng lẽ Sa Pa)

* Tác dụng của hàm ý: Thể hiện sự tế nhị, kín đáo


TIẾT 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

Bài tập nhanh: Xác định nghĩa tường minh và hàm ý
trong đoạn đối thoại sau.


G:
N
Ờ
CƯ h đã

n rồi.
×
M ong
x

m
à
l

ANH: Các

bạn đã
làm bài tập cô giao
chưa?

i
nh
ì
m
a
qu
uá.
q
n
ậ
b
ố
HÀ : T

- Câu trả lời của Cường: mang nghĩa tường minh
- Câu trả lời của Hà: mang hàm ý là: (Chưa làm bài tập).


Bài tập nhanh: Em hãy sử dụng hàm ý trong 2 tình
huống sau:

* Tình huống 1: Bạn đến gọi em đi chơi nhưng em
không đi được em sẽ nói như thế nào.

- Mình đang làm bài tập.
- Mình phải làm việc nhà giúp mẹ.

* Tình huống 2: Một bạn nhờ em ngày mai chở đi
học nhưng em muốn từ chối mà không làm mất lòng
bạn.
 - Mai mình phải chở em đi học.
- Ngày mai, anh mình mượn xe rồi.


Ví dụ: Cho hai câu thơ sau
“ Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi”.
(Sang thu- Hữu Thỉnh)
Tìm nội dung hàm ý trong câu thơ? Cho biết tác dụng của việc sử
dụng hàm ý đó?
- Hàm ý: Sấm và hàng cây: mang ý nghĩa ẩn dụ
+ Sấm: Là chỉ sự vang động bất thường của ngoại cảnh, và
cuộc đời.
+ Hàng cây đứng tuổi: Chỉ con người từng trải qua những thử
thách, khó khăn, thăng trầm của cuộc đời, thì con người sẽ trở
nên vững vàng hơn trước ngoại cảnh.
*Lưu ý:
- Hàm ý thường được sử dụng trong đời sống sinh hoạt hàng ngày và
trong các văn bản nghệ thuật.
- Hàm ý còn xuất hiện qua các hành động, cử chỉ, thái độ.

Ví dụ:
Anh B đi học ở thành phố, có người bạn là A. Một lần bà mẹ
B ở quê đến thăm.Tối hôm sau bà mẹ phải ra bến xe để về quê.
A gặp B, hai người nói chuyện với nhau.
A:(1) Tối mai đi nghe ca nhạc với tớ đi.
B: Tối mai mẹ mình về quê.
A:(2) Đành vậy.
? Chỉ ra hàm ý trong ví dụ? Hàm ý đó là gì? Dựa vào đâu em xác
định như vậy?
- Lời đối thoại của B: “Tối mai mẹ mình về quê”.
=> Hàm ý là B từ chối không đi nghe ca nhạc với A.
⇒ Dựa vào tình huống của cuộc giao tiếp.
(Nếu tách khỏi tình huống giao tiếp thì lời của B không được
xem là câu chứa hàm ý vì người nghe sẽ không hiểu).
=> Vì vậy sử dụng hàm ý phải phù hợp với tình huống giao tiếp.


TIẾT 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

*Lưu ý:
- Hàm ý thường được sử dụng trong đời sống sinh hoạt
hàng ngày và trong các văn bản nghệ thuật.
- Hàm ý còn xuất hiện qua các hành động, cử chỉ, thái độ.
- Sử dụng hàm ý phải phù hợp với tình huống giao tiếp.


TIẾT 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 1 /sgk.75:

-Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng
đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một
cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại
chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở
lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả
cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)


TIẾT 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP:

Bài tập 1 /sgk.75:
a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: chưa muốn chia tay.
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:…mặt đỏ ửng, nhận lại
chiếc khăn, quay vội đi -> Cô gái đang bối rối đến vụng về vì
ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh
niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên
nên gọi cô để trả lại.


TIẾT 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP:

Bài tập 1 /sgk.75:
Bài tập 2 /sgk.75:
Hãy cho biết hàm ý của câu in màu đỏ trong đoạn trích sau đây:

Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ
sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè:
ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước
mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.

-> Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đã
phải đi.


TIẾT 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP:

Bài tập 1 /sgk.75:
Bài tập 2 /sgk.75:
Bài tập 3 /sgk.75
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của
hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại
nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn
cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

Câu “Cơm chín rồi !” Có hàm ý, đó là “Ông vô ăn cơm đi !”

Bài 4 (SGK/76): Đọc các đoạn trích sau và cho biết những câu in đậm có chứa
hàm ý không? Vì sao?

a. Có người hỏi:
- Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? …
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một
tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào …(đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác)
Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói
xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
b. - Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à?
- Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi thấy người ta đồn…(Câu nói dở dang, chưa trọn ý hoặc
Ông lão gắt lên:
không muốn nói hết ý.)
- Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt.


TIẾT 126: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

BÀI TẬP CỦNG CỐ
? Hãy chọn đáp án đúng trong những câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
A.
B.

C.
D.

Trái ngược với nghĩa tường minh.
Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Được diễn đạt trực tiếp trong câu.

2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
A.
B.
C.
D.

Khi không biết diễn đạt rõ ý.
Khi không muốn nói rõ ý.
Khi không muốn người nghe hiểu ý.
Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.


Bài tập làm thêm:
Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau:

Xin nước lạnh
Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa.
Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có đũa
đứng dậy nói với chủ nhà rằng:
- Cho tôi xin một chén nước lạnh.
Chủ nhà hỏi:
- Hả, để làm gì vậy?

- Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn.

 Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón
không chu đáo của gia chủ.


14

1.Hoàn thiện các bài tập vào vở?
2. Tìm thêm các tình huống trong đời
sống có sử dụng hàm ý.
3. Son bi: Nghĩa tờng minh và hàm
ý( tiếp).


TIẾT HỌC ĐẾN ĐÂY ĐÃ KẾT
THÚC