Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Kiểm tra bài cũ:

1



Em hãy phân biệt nghĩa tường
minh và hàm ý ?



Nêu một ví dụ về hàm ý?


Phân biệt:

Gièng : §Òu lµ phÇn th«ng
b¸o nghÜa trong c©u
Khác: - Nghĩa tường minh: là
phần thông báo được diễn đạt
trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý: là phần thông báo tuy

không đựơc diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu nhưng có
thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

2


Ví dụ:

A: - Tối nay, bạn đi xem phim với mình nhé!
B: - Tối nay, tớ phải làm bài tập.
Nhận xét:
- A mời B đi xem phim vào buổi tối nhưng A đã dùng
hàm ý để từ chối.
- Hàm ý: Tớ bận không đi xem phim cùng bạn được.
=> Đây là cách từ chối khéo léo.

3


Câu 2:Khoanh tròn chữ cái đứng trước ý trả lời
mà em cho là đúng?
a/ Nghĩa hàm ý là phần thông báo
A. Trái ngược với nghĩa tường minh
B.
Cùng một nội dung với nghĩa tường minh.
C.
Được suy ra từ những từ ngữ trong câu.
C
D. Thông báo nhiều nghĩa hơn nghĩa tường
minh.
b/ Dùng hàm ý khi nào?
A
A. Khi không muốn nói thẳng.
B.
Muốn người nghe không hiểu.
C.
Không biết nói rõ ý.

D. Muốn chấm dứt cuộc thoại.
4


Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn
ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của
con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt
lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng
cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó
liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn
bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để con
ở nhà chơi với em
con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
5


Đoạn trích có
mấy câu in đậm
có hàm ý? Đó là
câu nào? Nêu
hàm ý của
những câu in

đậm đó?

6


Câu 1:
Con chỉ được
ăn ở nhà bữa
này nữa thôi
Câu 2: Con
sẽ ăn ở
nhà cụ
Nghị thôn
Đoài

7


Cho biết hàm ý
của câu
Con chỉ được ăn ở
nhà bữa này nữa
thôi?
sau bữa ăn
này, con
không còn
được ở nhà
với thầy mẹ
và các em
nữa. Mẹ đã

bán con
8


Khi đọc được 2 câu nói của chị Dậu, có 2 bạn tranh
luận với nhau:
A. Chị Dậu chủ động đưa hàm ý vào câu nói của
mình.
B. Hàm ý vô tình xuất hiện trong lời nói của chị.
Em nhất trí với ý kiến nào ? Vì sao?

Đáp án: Nhất trí với ý kiến A, vì chị Dậu không dám nói
thẳng với con mà cố tình tức là có ý thức đưa hàm
ý vào lời nói để tránh sự thật đau lòng, sự thật bán
con nhằm tránh cú sốc mạnh cho cả chị và bé Tí)

9


10

Câu 1:
Con chỉ được ăn
Hàm
ý trong
câu nói
ởHàm
nhà
bữa
này

ý câu 2 rõ
nào
của
nữa
hơn. Vì thôi
chị không
chị Dậu rõ hơn? Vì sao
chịu đựng nổi sự
chị phải nói
đau
đớn
khi phải
Câu
2:
Con
rõ hơn?
kéo
dàiở phút
sẽ ăn
nhà giây
lừacụdối
cái Tí, lừa
Nghị
dối
ở đây
có nghĩa
thôn
Đoài
là không dám nói
sự thật, và vì cái Tí

còn quá nhỏ , quá
ngây thơ chưa hiểu
hết ý nghĩa câu nói
của u.


Để sử dụng hàm ý, cần
có hai điều kiện sau đây:
- Người nói (người viết) có ý
thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe (người đọc) có
năng lực giải đoán hàm ý.

11

Để sử dụng hàm
ý thì cần có
những điều kiện
nào đối với người
nói và đối với
người nghe?


Câu 1:Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.

Câu 2: Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.

12

Dùng hàm ý
đảm bảo sự
lịch sự, tế nhị
Vìmột
sao
trong ý mời
Một người
bạn
có
nhã
Từ chối
bằng
câu
em
có sử dụngtrường
hàm ýhợp này
tacậu
nên dùng
Rất
cám
ơn
đến dự sinh nhật nhưng em lại
hàmtớý?
nhưng
chiều
mai
không
cùng bố mẹ về q
thể đến (hoặc không muốn
thăm ngoại rồi..

đến).

13

Trong trường hợp trên, theo em,
nên dùng hàm ý hay câu
có nghóa
tường minh? Em sẽ nói thế
nào?


Xét đoạn thoại sau và cho biết hàm ý
câu trả lời của Nam?
Thưa cô em đâu
có nói
là không
Dũng: Cậu thích học Văn
không?
thích học Văn,
Nam: Tớ thích học toán
hơn.
em chỉ nói là em

Nếu có bạn nói
thích học Toán.
Đáp án: Hàm ý câu trả lời của lại với cô giáo là
Nam là Nam không thích Nam không thích
học Văn thì theo
học Văn.

em Nam sẽ nói
Trong trường hợp này người nói dễ dàng
nhưchối
thế bỏ
nào?
yêu cầu nào đó khi cần vì không trực tiếp nói ra điều đó
mà do người nghe tự suy ra.

14


BÀI TẬP TÌNH
HUỐNG

15

Trống vào lớp đã 10’
Hiếu mới hớt hải chạy vào.
Thaày giáo nhìn đoàng hoà,
nói:……..
Yêu caàu:
Hướng
giải:dieãn đạt ý muốn
Em hãy
-Nghóa của
tường minh:
đến treã
minh
nói
thaày Em

baèng
2 10
câu.
phút roài đấy.
Một câu có nghóa tường
-Hàm ý:
. Em cóhàm
đoàng hoà
minh,
một câu dùng
ý.
không?


Tìm hàm ý trong những mẫu đối thoại sau:

- Ôi, quả ổi trông
ngon chưa kìa!

 Hàm ý: Không
16

xuống được.

- Cành cây cao
quá không với
được!

thể hái quả ổi trên cành cây

Anh thanh
niờn

1. Bài tập 1:

ễng ha si va
cụ gỏi

Ngời nai ngời nghe những câu in đậm dới
đây là ai? xác định hàm y của mỗi câu ấy.
Theo em ngời nghe ca hiểu hàm y của câu
nai không? Những chi tiết nào chứng tỏ
điều ấy
Mi bỏc va cụ
a) - Anh nai nữa đi.- Ông giục.
vao ung nc.
-Báo cáo hết! -Ngời con trai vụt trở lại giọng
vui vẻ- Năm phút nữa là mời. Còn hai mơi
phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã
ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả
chính ngời hoạ sĩ. Ông theo liền anh thanh
niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lợt tr
ớc khi ngồi xueng ghế.
17


Bai tp 2.
Hm ý nhng cõu in m di õy l gỡ? Vỡ sao em bộ

khụng núi thng c m phi s dng hm ý? Vic s
dng hm ý cú thnh cụng khụng? Vỡ sao?
Nú nhỡn dỏo dỏc mt lỳcChắt
ri kờu lờn:
nớc giùm
- Cơm sôi rồi, chắt nớcđể
dùmcơm
cái!-Na
cũng lại
khỏi
nhão !
nai trổng.
Tôi lên tiếng mở đờng cho na:

Chỏu phi gi Ba cht nc giựm con, phi núi
nh vy.

Ham
y của
khụng
- Na nh không để y đến câu
nai
tôi,
thanh cụng vi
na lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im []
18

Nguyean Quang

3. Bµi tËp 3: H·y ®iÒn vµo lît lêi cña
B trong ®o¹n tho¹i sau ®©y mét
c©u cã hµm ý tõ chèi.

19

A: Mai vÒ quª víi m×nh ®i !
B: -Mai
…
m×nh kiểm tra
1 tiết
-RÊt tiÕc m×nh ®·
nhËn
lêi Hoa
-M×nh
cßn ph¶i
råi.
chuẩn bị trại 26 -3.
A. §µnh vËy.


4. Bài tập 4 :
Tìm hàm y của Lỗ Tấn qua việc ông so
sánh hy vọng với con đờng trong các câu
sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hy vọng thì
không thể nai đâu là thực đâu là h cũng
gieng nh những con đờng trên mặt đất;

kỳ thực trên mặt đất ven làm gì ca đ
ờng. Ngời ta đi mãi thì thành đờng thôi.
(Lỗ Tấn, Cố h
ơng
) sự so sánh của Lỗ Tấn ca thể nhận
->
Qua
ra hàm y: Tuy hi vọng cha thể nai là thực
hay h, nhng nếu ce gắng thực hiện thì
ca thể đạt đợc.
20


5. Bài tập 5:
Tìm những câu ca hàm y mời
mọc hoặc từ chei trong các đoạn
đei thoại giữa em bé với những ng
ời ở trên mây và sang ( trong bài
Mây và sang của Ta-go). Hãy viết
thêm vào mỗi đoạn một câu ca
hàm y mời mọc rõ hơn.
21


Mây và sóng

Mẹ ơi, trên mây ca ngời gọi con:
Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn t
chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc
Con hỏi: Nhng làm thế nào mình lên đa đợc?

Họ đáp: Hãy đến nơi tận cùng trái đất, đa tay lên trời,
cậu sẽ đợc nhấc bổng lên tận tầng mây.
Mẹ mình đang đợi ở nhà-con bảo -Làm thế nào ca thể
rời mẹ mà đến đợc?
Thế là họ mỉm cời bay đi.
Nhng con biết ca trò chơi thú vị hơn, mẹ ạ.
Con là mây và mẹ sẽ là trăng.
Hai bàn tay con ôm lấy mẹ, và mái nhà ta sẽ là bầu trời
trờ
xanh thẳm.
(Ta-go)

Câu có hàm ý mời mọc
Không biết có ai muốn chơi với bọn tớ
không? Hoặc Chơi với bọn tớ thích lắm


Cng c
Sử dụng hàm y ca tác dụng
gỡ?
- Trong giao tiếp:
+ Đảm bảo lịch sự, tế nhị .
+ Dễ dàng chei bỏ yêu cầu
nào đa khi cần vì không
trực tiếp nai ra điều đa
mà do ngời nghe tự suy ra
- Trong văn học: Nội dung
diễn đạt phong phú &
tăng giá trị biểu cảm.
23

Sơ đồ kiến thức bài học
Điều kiện sử dụng hàm ý
Ngời nói
(ngời viết)

Ngời nghe
(ngời đọc)

Có ý thức cộng tác,
Có ý thức đa hàm ý
có năng lực giải đoán
24


Dặn dò: -Làm bài tập còn lại
- Ôn tập kĩ phần văn thơ
hiện đại để tiết sau kiểm tra 1
tiết