bai 6: khuynh huong phat trien cua su vat hien tuong

PPCT: 9
Bài 6:
KHUYNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA SỰ VẬT VÀ HIỆN TƯỢNG
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Về kiến thức
- Nêu được khái niệm phủ định, phủ định biện chứng và phủ định siêu hình
- Biết được phát triển là khuynh hướng chung của sự vật và hiện tượng.
2. Về kĩ năng
- Liệt kê được sự khác nhau giữa phủ định biện chứng và phủ định siêu hình
- Mô tả được hình “xoắn ốc” của sự phát triển
3. Về thái độ
- Phê phán thái độ phủ định sạch trơn quá khứ hoặc kế thừa thiếu chọn lọc đối với cái cũ.
- Ủng hộ cái mới, bảo vệ cái tiến bộ.
II. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP
1. Ổn định tổ chức
2. Kiểm tra bài cũ
Câu 1: Chất là gì, lượng là gì? Cho VD
Câu 2: Cho biết mối quan hệ giữa chất và lượng. Lấy VD chứng minh mối quan hệ
giữa chất và lượng
3. Trình bày tài liêu mới
Vào bài: Khi xem xét sự phát triển, còn một vấn đề khác được đặt ra là: sự phát
triển diễn ra theo chiều hướng nào?
Trong Triết học trước Mác có tồn tại quan điểm vận động vòng tròn. Vận dụng
quan điểm đó vào đời sống xã hội, thì khi xã hội đạt tới một trình độ phát triển nào đó, xã
hội sẽ trở lại điểm xuất phát, vòng phát triển mới lại bắt đầu. Pitago cho rằng một chu kỳ
phát triển như vậy của nhân loại hết 78 vạn năm. Tương tự với quan điểm đó, trong đạo
Phật có quan điểm về sự luân hồi của kiếp người.
Quan điểm duy vật biện chứng mang lại lời giải đáp khác về cơ bản cho vấn đề nêu
trên.
Nội dung bài Hoạt động GV - HS
1. Phủ định biện chứng và phủ định siêu

hình
- GV: giảng giải: trong ý thức thông tường,
khái niệm “phủ định” thường được thể hiện
bằng từ “không”, phủ định có nghĩa nói
“không” bác bỏ một cái gì đó. Trong phép
biện chứng, phủ định đuợc xem là nhân tố
của sự phát triển. Do vậy khái niệm phủ
định có ý nghĩa sâu sắc hơn so với cách sử
dụng trong đời thường.
- GV: tổ chức cho HS thảo luận nhóm để
tìm hiểu khái niệm phủ định, phủ định biện
chứng, phủ định siêu hình
Nhóm 1
Cho các ví dụ: Đốt rừng, phá than, chặt cây,
1
Gieo xuống đất
ấp nở
đấu tranh
a) Phủ định siêu hình
Phủ định siêu hình là sự phủ định được diễn
ra do sự can thiệp, sự tác động từ bên ngoài,
cản trở hoặc xóa bỏ sự tồn tại và phát triển
tự nhiên của sự vật
b) Phủ định biện chứng
Phủ định biện chứng là sự phủ định được
diễn ra do sự phát triển của bản thân sự vật
và hiện tượng, có kế thừa những yếu tố tích
cực của sự vật và hiện tượng cũ để phát
triển sự vật và hiện tượng mới.
bắn chết thú rừng, cá chết.

Câu hỏi:
a) Các sự vật này còn tồn tại hay không? Vì
sao?
b) Sự vật xóa bỏ và không còn tồn tại được
gọi là gì?
Nhóm 2:
Cho các ví dụ:
o Hái lúa  xay thành gạo ăn
o Gió bão  làm đỗ cây
o Động đất  sập đỗ nhà
o Hóa chất độc hại  tiêu diệt sinh
vật.
Câu hỏi:
a) Sự vật trên có bị cản trở, xóa bỏ sự tồn tại
hay không?
b) Nguyên nhân sự cản trở, xoá bỏ là
gì?
c) sự xóa bỏ sạch trơn này gọi là gì?
Nhóm 3:
Hạt thóc cây lúa non
Quả trứng Con gà con
Xã hội phong kiến xã hội TBCN
Câu hỏi:
o Những sự vật trên có bị xoá bỏ sự
tồn tại hay không?
o Quá trình này được gọi là sự phát
triển của sự vật hay không?
Nhóm 4:
o Em hãy cho biết nguyên nhân của sự
phủ định biện chứng.

o Sự vật mới ra đời thay thế sự vật cũ
có kế thừa yếu tố tích cực của cái cũ hay
không?
- HS: các nhóm thảo luận
- GV: Gợi ý cho HS thảo luận
- HS: cử đại diện trình bày nội dung thảo
luận
- HS: cả lớp trao đổi ý kiến
- GV: nhận xét, kết luận lại nội dung.
- GV: giảng giải: phủ định siêu hình diễn ra
2
Phủ định biện chứng có hai đặc điểm cơ
bản:
- Tính khách quan:
Phủ định biện chứng mang tính tất yếu,
khách quan, nguyên nhấn của sự phủ định
nằm ngay trong bản thân sự vật, hiện tượng.
Phủ định biện chứng tạo điều kiện, làm tiền
đề cho sự phát triển.
do sự can thiệp, tác động bên ngoài. Phủ
định biện chứng diễn ra ngay trong bản thân
sự vật, hiện tượng. Đó là kết quả quá trình
giải quyết mâu thuẫn, lượng đổi dẫn đến
chất đổi, cái mới ra đời thay thế cái cũ.
- GV: đưa ra các ví dụ:
* Sinh vật  sinh vật mới
* Xã hội chiếm hữu nô lệ  xã hội phong
kiến.
Em có nhận xét gì về VD trên.
- HS: thảo luận, trình bày ý kiến cá nhân

- GV: nhận xét, giải thích thêm:
* Sinh vật mới xuất hiện phủ định sự vật cũ
là kết quả của đấu tranh giữa biến dị và di
truyền trong bản thân sinh vật diễn ra.
* Chế độ phong kiến phủ định chế độ chiếm
hữu nô lệ là kết quả của đấu tranh giữa giai
cấp nô lệ và giai cấp chủ nô trong bản thân
chế độ chiếm hữu nô lê đem lại.
- GV: Vậy tính khách quan của phủ định
biện chứng là gì?
- HS: trình bày ý kiến
- GV: kết luận về tính khách quan phép biện
chứng.
Phủ định biện chứng là quá trình mang tính
khách quan do mâu thuẫn của bản thân sự
vật tự quy định.
- GV: đưa ra các VD:
* Sinh vật: các giống bò phát triển theo quy
luật di truyền.
* Xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến
đậm đà bản sắc dân tộc.
* Phụ nữ Việt Nam ngày nay thông minh,
sáng tạo và hiện đại.
- GV: nêu câu hỏi cho HS:
Câu 1: nêu các yếu tố kế thừa qua VD trên.
Câu 2: Xoá bỏ cái cũ ở đây phải đảm bảo
nguyên tắc gì?
- HS: trình bày ý kiến cá nhân
- GV: Liệt kê ý kiến và nhận xét.
+ Câu 1:

Thế hệ con cái kế thừa yếu tố tích cực của
thế hệ bố mẹ
Nền văn hoá mới tiên tiến vẫn phải kế thừa
những truyền thống văn hoá quý báo của
3
- Tính kế thừa:
Là tính tất yếu khách quan, đảm bảo sự vật,
hiện tượng giữ lại yếu tố tích cực, lỗi thời
để sự vật, hiện tượng phát triển liên tục,
không ngừng.
2. Khuynh hướng phát triển của sự vật
và hiện tượng.
dân tộc.
Người phụ nữ Việt Nam ngày nay vẫn kế
thừa những đức tính công, dung, ngôn,
hạnh, chung thủy của người phụ nữ Việt
Nam trước đây.
+ Câu 2:
Xoá bỏ cái cũ là xoá bỏ yếu tố không thích
hợp với hoàn cảnh mới đối với sự vật.
Không xoá bỏ hoàn toàn, sạch trơn và cần
sự chọn lọc.
- GV: Tính kế thừa của phép biện chứng là
gì?
- HS: trình bày ý kiến.
- GV: giảng giải: Phủ định biện chứng
không phải là sự thủ tiêu, sự phá huỷ hoàn
toàn cái bị phủ định. Trái lại, để dẫn tới sự
ra đời của cái mới, quá trình phủ định biện
chứng bao hàm trong nó nhân tố giữ lại

những nội dung tích cực của cái bị phủ định.
Phủ định biện chứng, do vậy là sự phủ định
mang tính kế thừa.
Giá trị của tính kế thừa biện chứng được
quy định bởi vai trò của nó trong sự ra đời
của cái mới. Không có cái mới nào lại ra đời
từ hư vô. Nhơ việc giữ lại nhân tố tích cực
của cái bị phủ định mà cái mới có tiền đề
cho sự xuất hiện của mình.
- GV: kết luận : Trong quá trình phát triển
của sự vật, cái mới không ra đời từ hư vô,
mà ra đời từ trong lòng cái cũ, từ cái trước
đó. Nó không phủ định hoàn toàn, “sạch
trơn” mà luôn mang yếu tố kế thừa…
- GV: chuyển ý: mọi sự vật hiện tượng đều
được sinh ra cùng với khả năng phủ định
chính bản thân nó. Đó là quy luật. Những
cái đang tồn tại trước nó và đến lượt chúng,
những cái đang tồn tại sẽ bị phủ định bởi
những cái mói khác. Đó là phủ định của phủ
định.
- GV: Lấy VD dẫn chứng
* Con gà đẻ trứng con gà  con gà
* Chế độ chiếm hữu nô lệ  xã hội phong
kiến  TBCN  XHCN
Câu hỏi:
+ Xác định sự phủ định của 2 ví dụ trên, đâu
là phủ định lần một, đâu là phủ định lần hai.
4
Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện

tượng là sự vận động lên, cái mới ra đời, kế
thừa và thay thế cái cũ nhưng ở trình độ
ngày càng cao hơn, hoàn thiện hơn.
+ Phủ định lần hai có ý nghĩa gì?
+ Đâu là sự vật tồn tại, sự vật mới, sự vật
mới hơn.
- HS: trình bày ý kiến cá nhân
- GV: Liệt kê ý kiến và tổng kết: Cái mới bị
cái mới hơn phủ định. Đó là phủ định của
phủ định. Cái mới ra đời tiến bộ hơn, phát
triển hơn cả về lượng và chất. Như vậy, sự
phủ định biện chứng diễn ra liên tục tạo ra
khuynh hướng tất yếu của sự phát triển. Cái
mới luôn xuất hiện thay thế cái cũ. Nó vạch
ra khuynh hướng phát triển tất yếu của sự
vật và hiện tượng.
- GV: Em hãy giải thích các VD sau:
* Con gà con phủ định quả trứng
* Cây mạ non phủ định hạt thóc giống
* Trình độ nhận thức của HS lớp 10 phủ
định trình độ nhận thức của HS lớp 9.
- HS: trao đổi ý kiến
- GV: gợi mở, giải thích cho HS năm vững
kiến thức
- GV: nói quy luật phủ định của phủ định
được diễn ra theo con đường “xoáy ốc”
nghĩa là gì?
- HS: thảo luận, trình bày, cả lớp trao đổi ý
kiến.
- GV: gợi mở, kết luận, khắc sâu kiến thức:

Diễn tã quy luật phủ định của phủ định bằng
con đường “xoáy ốc” chính là hình thức cho
phép biều đạt được rõ ràng nhất các đặc
trưng của quá trình phát triển biện chứng:
tính kế thừa, tính lặp lại nhưng không quay
trở lại và tính tiến lên của sự phát triển. mỗi
vòng mới của đường “xoáy ốc” thể hiện một
trình độ cao hơn của sự phát triển, đồng thời
dường như quay lại cái đã qua, dường như
lặp lại vòng trước. Sự nối tiếp nhau của các
vòng thể hiện tính vô tận của sự phát triển,
tính vô tận của sự tiến lên từ thấp đến cao.
- GV: Kết luận: Sự phủ định không ngừng
xảy ra trong tự nhiên, xã hội, trong lĩnh vực
đời sống tư tưởng của con người. Trong quá
trình vô tận đó, cái mới ra đời không đơn
giản, dễ dàng mà trải qua quá trình đấu
tranh giữa cái mới, cái cũ, cái lạc hậu.
5