Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện thọ xuân, tỉnh thanh hóa
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.28 MB, 125 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
------------------------
LÊ ĐÌNH HẢI
HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ
TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THỌ XUÂN, TỈNH THANH HÓA
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Hà Nội, 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
------------------------
LÊ ĐÌNH HẢI
HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ
TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THỌ XUÂN, TỈNH THANH HÓA
Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
Mã Số: 60620115
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. VŨ THANH SƠN
Hà Nội, 2014
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng
tôi, chưa từng công bố. Kết quả nghiên cứu là trung thực. Tài liệu tham khảo
và số liệu thống kê trích dẫn có nguồn gốc rõ ràng.
Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình trước các quy
định của Nhà trường và Pháp luật.
Thanh Hoá, ngày 27 tháng 02 năm 2014
Tác giả luận văn
(ký tên)
Lê Đình Hải
ii
LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian thực hiện luận văn tốt nghiệp, ngoài sự cố gắng nỗ lực
của bản thân, tôi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ của các cá nhân và tổ
chức.
Trước hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới:
- PGS.TS Vũ Thanh Sơn, người hướng dẫn khoa, trực tiếp giúp đỡ tôi
trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
- Lãnh đạo trường Đại học Lâm Nghiệp Việt Nam, Khoa sau đại học,
các thầy cô giáo bộ môn trong và ngoài trường.
- Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo các ban ngành thuộc Huyện ủy,
UBND huyện Thọ Xuân, Phòng Tài chính huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hoá,
Chi cục Thống kê huyện Thọ Xuân, UBND các xã, cá nhân đã tạo mọi điều
kiện thuận lợi để tôi hoàn thành tốt nội dung đề tài.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn tới những người thân trong gia đình,
bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề
tài khóa luận tốt nghiệp của mình.
Tác giả luận văn
Lê Đình Hải
iii
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan ...................................................................................................... i
Lời cảm ơn ........................................................................................................ ii
Mục lục ............................................................................................................. iii
Danh mục các từ viết tắt................................................................................... vi
Danh mục các bảng ......................................................................................... vii
Danh mục các sơ đồ ....................................................................................... viii
ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................... 1
Chương 1 LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH
NHÀ NƯỚC CẤP XÃ ...................................................................................... 5
1.1. Hệ thống ngân sách nhà nước .................................................................... 5
1.1.1. Bản chất ngân sách nhà nước .................................................................. 5
1.1.2. Chức năng của ngân sách nhà nước ........................................................ 6
1.1.3. Hệ thống ngân sách nhà nước ở Việt Nam ............................................. 7
1.2. Ngân sách nhà nước cấp xã ........................................................................ 9
1.2.1. Khái niệm ngân sách nhà nước cấp xã .................................................... 9
1.2.2. Đặc điểm của ngân sách nhà nước cấp xã ............................................ 10
1.2.3. Nội dung thu và chi của ngân sách xã ................................................... 11
1.2.4. Vai trò của ngân sách nhà nước cấp xã ................................................. 13
1.3. Nội dung quản lý ngân sách nhà nước cấp xã.......................................... 13
1.3.1. Công tác lập dự toán ngân sách nhà nước cấp xã ................................. 13
1.3.2. Công tác chấp hành dự toán ngân sách nhà nước cấp xã ...................... 18
1.3.3. Công tác quyết toán ngân sách nhà nước cấp xã .................................. 22
1.3.4. Công tác thanh tra, kiểm tra NSNN cấp xã ........................................... 23
1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý NSNN cấp xã ................... 24
iv
1.4.1. Cơ chế quản lý tài chính........................................................................ 24
1.4.2. Phân cấp quản lý hệ thống ngân sách nhà nước ................................... 25
1.4.3. Nhận thức của địa phương về tầm quan trọng ngân sách cấp xã .......... 26
1.4.4. Tổ chức bộ máy và trình độ của đội ngũ cán bộ quản lý cấp xã........... 27
1.4.5. Hệ thống thông tin, phương tiện quản lý ngân sách cấp xã .................. 28
1.5. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan tới đề tài ............................... 29
Chương 2 ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .... 31
2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu liên quan tới quản lý ngân sách ................ 31
2.1.1. Đặc điểm về tự nhiên ............................................................................ 31
2.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội huyện Thọ Xuân – Tỉnh Thanh Hoá .............. 32
2.1.3. Đặc điểm của cơ quan quản lý ngân sách nhà nước Thọ Xuân ............ 37
2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 38
2.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu, khảo sát ..................................... 38
2.2.3. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp ................................................... 40
2.2.4. Phương pháp xử lý, phân tích số liệu .................................................... 41
2.2.5. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá .................................................................... 42
Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................ 43
3.1. Thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp xã trên địa bàn
huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hoá ................................................................... 43
3.1.1. Công tác lập dự toán ngân sách nhà nước cấp xã ................................. 43
3.1.2. Công tác chấp hành dự toán ngân sách nhà nước cấp xã ...................... 46
3.1.3. Công tác quyết toán ngân sách nhà nước cấp xã .................................. 49
3.1.4. Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách nhà nước cấp xã ...................... 64
3.2. Kết quả nghiên cứu tại 3 xã trên địa bàn huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. .. 65
3.2.1. Thị trấn Thọ Xuân ................................................................................. 65
3.2.2. Xã Xuân Giang ...................................................................................... 74
3.2.3. Xã Xuân Lam ........................................................................................ 82
v
3.3. Định hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý NSNN cấp xã
tại huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa .............................................................. 91
3.3.1. Định hướng công tác quản lý ngân sách xã tới 2020 ............................ 91
3.3.2. Các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã tới 2020 ....... 93
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................... 105
TÀI LIỆU THAM KHẢO
vi
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Nghĩa
Từ viết tắt
ANQP
An ninh quốc phòng
CNH, HĐH
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
CT-XH
Chính trị - xã hội
CNQSDĐ
Chứng nhận quyền sử dụng đất
GTGT
Giá trị gia tăng
GDP
Tỏng sản phẩm quốc nội
HĐND
Hội đồng nhân dân
KT-XH
Kinh tế - xã hội
KTTT
Kinh tế thị trường
KBNN
Kho bạc nhà nước
NSNN
Ngân sách nhà nước
NN
Nhà nước
NSĐP
Ngân sách địa phương
NQD
Ngoài quốc doanh
NSTW
Ngân sách trung ương
QLHC
Quản lý hành chính
QLNN
Quản lý nhà nước
QLKT
Quản lý kinh tế
SDĐNN
Sử dụng đất nông nghiệp
SXKD
Sản xuất kinh doanh
SDĐ
Sử dụng đất
TW
Trung ương
TSCĐ
Tài sản cố định
THPT
Trung học phổ thông
TNCN
Thu nhập cá nhân
UBND
ủy ban nhân dân
XHCN
Xã hội chủ nghĩa
XDCB
Xây dựng cơ bản
vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Tên bảng
STT
Trang
1.1
Quy trình lập dự toán ngân sách xã
14
1.2
Tiến trình phân bổ dự toán ngân sách
16
2.1
2.2
Tổng kết thực hiện chuyển dịch cơ cấu cây trồng giai đoạn
2006 - 2010
Các chỉ tiêu tổng hợp tình hình kinh tế huyện trong giai đoạn
2006- 2010
33
35
2.3
Dự toán chi giao năm 2012 của 3 xã khảo sát
49
2.4
Tỷ trọng các nguồn thu NSNN cấp xã năm 2010-2012
51
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
Tổng hợp thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện năm
2010 – 2012
Tổng hợp thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện năm
2010 – 2012
Cơ cấu thu Ngân sách Nhà nước cấp xã trên địa bàn huyện
Thọ Xuân năm 2011
Cơ cấu thu Ngân sách Nhà nước cấp xã trên địa bàn huyện
Thọ Xuân năm 2012
Tổng hợp chi ngân sách cấp xã huyện Thọ Xuân năm
2010- 2012
53
55
57
58
61
2.10 Tình hình chi ngân sách cấp xã huyện Thọ Xuân năm 2012
62
2.11 Thu ngân sách thị trấn Thọ Xuân các năm 2010 – 2012
66
2.12 Tổng hợp chi ngân sách thị trấn Thọ Xuân năm 2010- 2012
71
2.13
Tổng hợp thu ngân sách xã Xuân Giang qua các năm
2010- 2012
77
2.14 Tổng hợp chi ngân sách Xã Xuân Giang năm 2010 – 2012
81
2.15 Tổng hợp thu ngân sách xã Xuân Lam qua các năm 2010- 2012
84
2.16 Tổng hợp chi ngân sách xã Xuân Lam qua các năm 2010- 2012
87
viii
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
STT
Tên sơ đồ
Trang
1.1
Hệ thống tổ chức Ngân sách Nhà nước Việt Nam
8
2.1
Mô hình cơ quan quản lý ngân sách nhà nước của huyện Thọ Xuân
37
2.2
Tổng hợp thu ngân sách nhà nước cấp xã Xuân Giang
50
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Tính cấp thiết của đề tài
Từ khi Luật ngân sách nhà nước được Quốc hội khoá XI, kỳ họp thứ
hai thông qua ngày 16/12/2002 và có hiệu lực thi hành từ năm 2004, quản lý
ngân sách nhà nước cũng đã có những bước cải cách, đổi mới và đạt được
một số thành tựu đáng kể. Ngân sách nhà nước phục vụ phát triển kinh tế- xã
hội, đảm bảo các nhiệm vụ quốc phòng, an ninh và đối ngoại.
Ngân sách nhà nước là một khâu quan trọng trong điều tiết kinh tế vĩ
mô. Ngân sách huyện, thành phố là một bộ phận cấu thành ngân sách nhà
nước, là công cụ để chính quyền cấp huyện, thành phố thực hiện các chức
năng, nhiệm vụ, quyền hạn trong quá trình quản lý kinh tế xã hội, an ninh
quốc phòng. Ngân sách xã có vị trí, vai trò rất quan trọng đối với chính quyền
cơ sở. Ngân sách xã là công cụ của cấp uỷ, chính quyền cơ sở để thực hiện
nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh nông thôn và
thúc đẩy xây dựng nông thôn mới. Dưới đây là một số nguyên nhân căn bản
dẫn đến việc lựa chọn đề tài nghiên cứu luận văn tốt nghiệp của tôi như sau:
Thứ nhất, hoàn thiện công tác quản lý ngân sách là đòi hỏi tất yếu,
nhằm nâng cao hiệu quả và hiệu lực của công cụ này trong quản trị sự
phát triển trên phạm vi quốc gia và địa phương
Ngân sách nhà nước là nguồn lực kinh tế và là công cụ cơ bản trong
quản lý vĩ mô của nền kinh tế quốc dân. “Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các
khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan Nhà nước có
thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực
hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước” 1. Ngân sách Nhà nước bao gồm
ngân sách trung ương và ngân sách các cấp chính quyền địa phương (ngân
1
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Luật ngân sách nhà nước
2
sách địa phương). Ngân sách trung ương và ngân sách mỗi cấp chính quyền
địa phương được phân định nguồn thu và nhiệm vụ chi cụ thể nhằm thực hiện
những nhiệm vụ theo phân cấp.
Mỗi cấp chính quyền đều phải chịu trách nhiệm về sử dụng, quản lý nguồn
ngân sách được cấp để giải quyết các nhiệm vụ được giao. Hiệu quả sử dụng ngân
sách hoàn toàn phụ thuộc vào cách thức quản lý theo mục tiêu của đội ngũ công
chức ở các cấp. Quản lý ngân sách cấp xã là một trong những quan tâm thường
xuyên để sử dụng nguồn lực công hiệu quả vì mục tiêu phát triển của địa phương.
Thứ hai, sự phát triển của huyện Thọ Xuân đòi hỏi nhiều nguồn vốn
và cách thức quản lý vốn ngân sách cho mục tiêu phát triển
Huyện Thọ Xuân có diện tích tự nhiên 295,885 km². Huyện có 3 thị
trấn là: thị trấn huyện lỵ Thọ Xuân, thị trấn Sao Vàng, thị trấn Lam Sơn, cùng
với 38 xã. Huyện lỵ Thọ Xuân - trung tâm kinh tế, chính trị, văn hoá - cách
thành phố Thanh Hoá (đi theo quốc lộ 47) 36 km về phía tây và nằm ngay bên
hữu ngạn sông Chu - con sông lớn thứ hai của tỉnh Thanh Hoá.
Về kinh tế, huyện Thọ Xuân chủ yếu là nông nghiệp, ngoài cây lúa,
huyện còn là một vùng sản xuất cây công nghiệp mía đường. Trên địa bàn
huyện có nhà máy đường Lam Sơn, nơi dẫn đầu phong trào mía đường những
năm 1990. Huyện Thọ Xuân đã đạt nhiều thành tựu quan trọng từ kinh tế- xã
hội đến quốc phòng- an ninh. Thành tựu đó được thể hiện rõ nét ở mức tăng
trưởng kinh tế hàng năm gắn với kết quả giải quyết các vấn đề xã hội bức xúc.
Những tiến bộ về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn; những
công trình kiến trúc hạ tầng cơ sở được xây dựng mới và nâng cấp; đời sống
vật chất, tinh thần của nhân dân ngày càng được nâng cao.
Trong thời gian tới, Thọ Xuân đặt ra nhiều chiến lược phát triển kinh
tế-xã hội như phát triển nông nghiệp, nông thôn và nông dân, phát triển kết
3
cấu hạ tầng nông thôn, phát triển các khu vực trọng điểm kinh tế,… Nguồn
vốn trong đó vốn ngân sách nhà nước là một trong các nguồn lực cần thiết để
biến các chiến lược đó thành những thành tựu đích thực phục vụ nhân dân.
Việc quản lý ngân sách cấp huyện, bao gồm nội dung thu và chi là đòi
hỏi thường xuyên trong từng giai đoạn phát triển của Thọ Xuân. Cần phải tìm
những giải pháp phù hợp để cân đối thu-chi cho việc hoàn thành các mục tiêu
phát triển của địa phương.
Thứ ba, thực tế quản lý ngân sách xã ở huyện Thọ Xuân còn nhiều
hạn chế cần nghiên cứu giải quyết
Công tác quản lý ngân sách xã trong nhiều năm qua còn nhiều vướng
mắc như: nhiệm vụ thu, chi chưa hoàn thành theo kế hoạch, các chế độ về
chính sách quản lý chi chưa đồng bộ, thống nhất, các tiêu chuẩn định mức chi
chưa đầy đủ, chưa sát thực tế, việc phân cấp chưa đồng bộ thống nhất, bộ máy
quản lý chi cấp cơ sở chưa theo quy chuẩn, trình độ cán bộ quản lý chi (cán
bộ tài chính) còn yếu... Chính vì vậy, việc nghiên cứu quản lý ngân sách nhà
nước cấp xã ở huyện Thọ Xuân là hết sức cần thiết và cấp bách.
Xuất phát từ những lý do đó, tôi chọn đề tài “Hoàn thiện công tác
quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thọ Xuân, Tỉnh Thanh Hoá” làm
chủ đề luận văn tốt nghiệp cao học, chuyên ngành kinh tế nông nghiệp.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu tổng quát
- Làm rõ những lý luận cơ bản, đánh giá đúng thực trạng tình hình quản
lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hoá.
- Đề xuất giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách
xã trên địa bàn huyện Thọ Xuân đến năm 2020.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hoá những vấn đề lý luận và thực tiễn nhằm củng cố và hoàn
thiện cơ chế quản lý tài chính ngân sách xã theo Luật Ngân sách Nhà nước.
4
- Đánh giá thực trạng tình hình quản lý ngân sách xã huyện Thọ Xuân,
tỉnh Thanh Hóa, giai đoạn 2010 - 2012.
- Nâng cao hiệu quả việc thực hiện quy chế dân chủ, công khai tài
chính ở cơ sở làm cho quy mô thu, chi ngân sách xã ngày càng ổn định và
phát triển bền vững.
- Đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân
sách xã huyện Thọ Xuân, Tỉnh Thanh Hóa tới 2020.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Các nội dung và quy trình quản lý ngân sách xã thể hiện trên thực tế
của một đơn vị hành chính cấp huyện.
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Phạm vi nghiên cứu được thể hiện ở 3 phương diện: nội dung, không
gian và thời gian nghiên cứu giải quyết vấn đề đặt ra. Cụ thể như sau:
3.2.1. Phạm vi về nội dung
Đề tài nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác quản lý
Ngân sách xã trên địa bàn huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hoá.
3.2.2. Phạm vi về không gian
Thực tiễn công tác quản lý ngân sách xã giới hạn trong địa bàn huyện
Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hoá. Việc khảo sát điều tra thực hiện tại 03 xã và thị
trấn của huyện, cụ thể Thị trấn Thọ Xuân, xã Xuân Giang và xã Xuân Lam.
3.2.3. Phạm vi về thời gian
Diễn biến thực tế nằm trong phạm vi nghiên cứu thuộc giai đoạn từ
năm 2010 đến năm 2012. Hệ thống giải pháp tới năm 2020.
4. Kết cấu luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục,
luận văn chia thành 3 chương:
Chương 1: Lý luận cơ bản về công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp xã
Chương 2: Đặc điểm địa bàn và phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Kết quả nghiên cứu
5
Chương 1
LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH
NHÀ NƯỚC CẤP XÃ
1.1. Hệ thống ngân sách nhà nước
1.1.1. Bản chất ngân sách nhà nước
Ngân sách nhà nước là một phạm trù kinh tế lịch sử gắn liền với sự ra
đời của Nhà nước, gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của kinh tế hàng hoá
tiền tệ. “NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan
nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm
bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”2.
Biểu hiện bên ngoài, ngân sách nhà nước là một bảng dự toán thu chi
bằng tiền của Nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định thường là một
năm. Chính phủ dự toán các nguồn thu vào quỹ ngân sách nhà nước, đồng
thời dự toán các khoản chi cho các hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội, an
ninh quốc phòng, từ quỹ ngân sách nhà nước, và bảng dự toán này phải được
Quốc hội phê chuẩn. Như vậy, đặc trưng chủ yếu của ngân sách nhà nước là
tính dự toán các khoản thu chi bằng tiền của Nhà nước trong một thời gian
nhất định, thường là một năm.
Trong thực tiễn hoạt động, Ngân sách nhà nước là hoạt động thu (tạo
thu) và chi tiêu (sử dụng) quỹ tiền tệ của Nhà Nước, làm cho nguồn tài chính
vận động giữa một bên là Nhà nước với một bên là các chủ thể kinh tế, xã hội
trong quá trình phân phối tổng sản phẩm quốc dân dưới hình thức giá trị.
Đằng sau các hoạt động thu, chi đó chứa đựng các mối quan hệ kinh tế giữa
Nhà nước với chủ thể khác. Nói cách khác, ngân sách nhà nước phản ánh mối
quan hệ kinh tế giữa Nhà nước với các chủ thể kinh tế trong nền kinh tế - xã
hội và trong phân phối tổng sản phẩm xã hội. Thông qua việc tạo lập, sử dụng
quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước chuyển dịch một bộ phận thu nhập bằng
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Luật ngân sách nhà nước 2002, Điều 1
2
6
tiền của các chủ thể thành thu nhập của Nhà nước và nhà nước chuyển dịch
thu nhập đó đến các chủ thể được thụ hưởng nhằm thực hiện các chức năng,
nhiệm vụ của Nhà nước.
Thứ nhất, ngân sách nhà nước là kế hoạch tài chính vĩ mô trong các kế
hoạch tài chính của Nhà nước để quản lý các hoạt động Kinh tế - Xã hội.
Thứ hai, xét về mặt thực thể, ngân sách nhà nước là quỹ tiền tệ tập
trung lớn nhất của Nhà nước.
Thứ ba, ngân sách nhà nước là khâu chủ đạo trong hệ thống các khâu
tài chính. Các nguồn tài chính được tập trung vào ngân sách nhà nước nhờ
vào việc nhà nước tham gia vào quá trình phân phối và phân phối lại các
nguồn tài chính quốc gia dưới hình thức thuế và các hình thức thu khác. Toàn
bộ các nguồn tài chính trong ngân sách nhà nước của chính quyền nhà nước
các cấp là nguồn tài chính mà Nhà nước trực tiếp nắm giữ, chi phối. Nó là
nguồn tài chính cơ bản để nhà nước thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của
mình. Nguồn tài chính này giữ vị trí chủ đạo trong tổng nguồn tài chính của
xã hội và là công cụ để Nhà Nước kiểm soát vĩ mô và cân đối vĩ mô.
(Nguồn: Giáo trình về quản lý ngân sách ĐH KTQD)
1.1.2. Chức năng của ngân sách nhà nước
- Chức năng điều chỉnh và kiểm soát
Nhà nước thông qua NSNN để biết được nguồn thu-chi nào là cơ bản
của từng thời kỳ, từng giai đoạn và do đó có những giải pháp để làm tốt thu chi. Nhà nước định ra cơ cấu thu- chi hợp lý; theo dõi các phát sinh và những
nhân tố ảnh hưởng đến thu - chi.
- Chức năng phân phối
Bộ máy Nhà nước muốn thực hiện được sự hoạt động của mình một cách
bình thường và ổn định để thực hiện tốt các chức năng, nhiệm vụ là quản lý mọi mặt
của đời sống xã hội của một quốc gia thì nhất thiết phải có nguồn NSNN đảm bảo.
7
Với quyền lực tối cao của mình, Nhà nước sử dụng các công cụ, các biện
pháp bắt buộc các thành viên trong xã hội cung cấp cho mình các nguồn lực tài
chính cần thiết. Nhưng cơ sở để hình thành nguồn lực tài chính đó là từ sự phát
triển kinh tế, phát triển sản xuất kinh doanh. Vì vậy, muốn động viên được
nguồn thu NSNN ngày càng tăng và có hiệu quả thì nền kinh tế nói chung, sản
xuất kinh doanh nói riêng phải được phát triển với tốc độ nhanh, bền vững và
có hiệu quả cao. Vì vậy, Nhà nước trong quá trình quản lý kinh tế - xã hội phải
nắm được quy luật kinh tế và tôn trọng các quy luật kinh tế khách quan. Đồng
thời phải bảo đảm hài hoà các quan hệ lợi ích của các chủ thể của nền kinh tế.
Một NSNN vững mạnh là một ngân sách mà cơ chế phân phối của nó
đảm bảo được sự cân đối trên cơ sở khuyến khích phát triển sản xuất kinh
doanh, nuôi dưỡng nguồn thu, trên cơ sở đó tăng được thu để đáp ứng nhu cầu
chi tiêu của Nhà nước ngày càng tăng lên.
Mặt khác, một NSNN vững mạnh còn phải thể hiện việc phân phối và
quản lý chi đúng đắn, hợp lý và hiệu quả. Nhà nước sử dụng khối lượng tài
chính từ nguồn NSNN để chi tiêu vào mục đích phát triển kinh tế - xã hội và
chi tiêu cho sự hoạt động của bộ máy Nhà nước. Như vậy, chức năng của
NSNN, ngoài việc động viên nguồn thu thì còn phải thực hiện quản lý và
phân phối chi tiêu sao cho có hiệu quả. Đó cũng là một tất yếu khách quan.
Chức năng phân phối và chức năng điều chỉnh, kiểm soát của NSNN
đều có vị trí và tầm quan trọng của nó. Do đó, cần phải coi trọng cả hai chức
năng đó và tổ chức chỉ đạo để các cơ quan chức năng thực hiện tốt hai chức
năng đó của NSNN.
(Nguồn: Giáo trình về quản lý ngân sách ĐH KTQD)
1.1.3. Hệ thống ngân sách nhà nước ở Việt Nam
Hệ thống các cấp ngân sách nhà nước là tổng thể các cấp ngân sách gắn
bó hữu cơ với nhau, có mối quan hệ ràng buộc chặt chẽ với nhau trong quá
trình thực hiện nhiệm vụ thu, chi của từng cấp ngân sách.
8
Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước luôn gắn liền với việc tổ chức bộ
máy nhà nước và vai trò, vị trí bộ máy đó trong quá trình phát triển kinh tế, xã
hội của đất nước, trên cơ sở hiến pháp, mỗi cấp chính quyền có một cấp ngân
sách riêng cung cấp phương tiện vật chất cho cấp chính quyền đó thực hiện chức
năng, nhiệm vụ của mình trên vùng lãnh thổ. Việc hình thành hệ thống chính
quyền nhà nước các cấp là một tất yếu khách quan nhằm thực hiện chức năng,
nhiệm vụ của nhà nước trên mọi vùng của đất nước. Sự ra đời của hệ thống chính
quyền nhà nước là tiền đề để tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước nhiều cấp.
NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
NGÂN SÁCH
NGÂN SÁCH
TRUNG ƯƠNG
ĐỊA PHƯƠNG
Ngân sách
tỉnh và
thành phố
trực thuộc
trung
ương
Ngân sách
quận,
huyện, thị
xã, thành
phố thuộc
tỉnh
Ngân
sách xã,
phường,
thị trấn
Sơ đồ 1.1: Hệ thống tổ chức Ngân sách Nhà nước Việt Nam
(Nguồn: Luật ngân sách nhà nước năm 2002)
Ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa
phương. Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các
cấp có Hội đồng Nhân dân và Uỷ ban Nhân dân. Theo quy định của Luật tổ
chức Hội đồng Nhân dân và Uỷ ban Nhân dân hiện hành bao gồm:
9
- Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (gọi chung là ngân
sách tỉnh) bao gồm ngân sách cấp tỉnh và ngân sách của các huyện, quận, thị
xã, thành phố thuộc tỉnh.
- Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân
sách huyện). Bao gồm ngân sách cấp huyện và ngân sách các xã, phường, thị
trấn.
- Ngân sách các xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách xã)
1.2. Ngân sách nhà nước cấp xã
1.2.1. Khái niệm ngân sách nhà nước cấp xã
Ngân sách xã là một phạm trù lịch sử phản ánh các mối quan hệ kinh tế
giữa nhà nước và nhân dân trong quá trình khai thác, huy động và sử dụng các
nguồn lực tài chính nhằm đảm bảo duy trì, thực hiện các chức năng của Nhà
nước ở chính quyền cơ sở (xã, phường, thị trấn). Ở nước ta, ngân sách xã là
một cấp ngân sách trong hệ thống ngân sách nhà nước. Căn cứ vào Luật ngân
sách Nhà nước năm 1996, Luật ngân sách sửa đổi năm 2002 và các văn bản
hướng dẫn thi hành luật; hệ thống ngân sách của Việt Nam bao gồm ngân
sách Trung ương và ngân sách địa phương; trong đó, ngân sách địa phương
gồm:
- Ngân sách cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (gọi chung là
ngân sách tỉnh).
- Ngân sách cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là
ngân sách huyện).
- Ngân sách các xã, phường, thị trấn trực thuộc huyện (gọi chung là
ngân sách xã).
Là một bộ phận của ngân sách nhà nước, ngân sách xã là cấp ngân
sách của chính quyền cơ sở do Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn xây
dựng, quản lý và sử dụng; do Hội đồng nhân dân xã quyết định và giám sát
10
quá trình tổ chức thực hiện. Ngân sách xã được xây dựng trên cơ sở các
nguồn thu của xã được phân cấp (kể cả nguồn trợ cấp của ngân sách cấp
trên) và chỉ thực hiện các công việc thuộc chức năng, nhiệm vụ của chính
quyền xã theo qui định.
Như vậy, bản chất của ngân sách xã là phạm trù lịch sử phản ánh hệ
thống các mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước và nhân dân trong quá trình Nhà
nước khai thác, huy động và sử dụng các nguồn lực nhằm đảm bảo sự duy trì
và thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước ở cấp chính quyền cơ sở
1.2.2. Đặc điểm của ngân sách nhà nước cấp xã
Là một cấp ngân sách nằm trong hệ thống ngân sách nhà nước nên
ngân sách xã có những đặc điểm chung của ngân sách nhà nước và còn mang
một số đặc điểm riêng có của một cấp ngân sách cơ sở. Cụ thể là:
Ngân sách xã gắn liền với quá trình tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ tập
trung của Nhà nước ở cấp cơ sở nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước
cấp cơ sở theo luật định. Cơ sở hoạt động của quỹ tiền tệ tập trung này được
thể hiện trên hai phương diện:
- Huy động nguồn thu vào quỹ hay còn gọi là nguồn thu ngân sách xã.
- Phân phối sử dụng quỹ tiền tệ hay còn gọi là các nhiệm vụ chi ngân sách xã.
Các hoạt động thu, chi của ngân sách xã luôn gắn với chức năng, nhiệm
vụ của chính quyền xã theo qui định của pháp luật; luôn chịu sự kiểm tra,
giám sát của cơ quan quyền lực Nhà nước ở cấp xã.
Hoạt động thu, chi ngân sách xã phản ánh các mối quan hệ lợi ích giữa
một bên là lợi ích cộng đồng do chính quyền xã đại diện với một bên là lợi
ích của các chủ thể kinh tế xã hội khác. Hình thức biểu hiện của các mối quan
hệ này rất đa dạng; đó có thể là quan hệ kinh tế giữa ngân sách xã với các
doanh nghiệp sản xuất kinh doanh dịch vụ; giữa ngân sách xã với các cấp
ngân sách trung gian; giữa ngân sách xã với các tổ chức xã hội; giữa ngân
sách xã với cá nhân và các hộ gia đình...vv.
11
Ngân sách xã vừa là một cấp trong hệ thống ngân sách Nhà nước nhưng
đồng thời lại là một đơn vị dự toán; đây là đặc điểm riêng có của ngân sách cấp
xã so với các cấp ngân sách khác trong hệ thống ngân sách nhà nước. Ngân sách
xã vừa thực hiện nhiệm vụ thu, chi của một cấp ngân sách vừa là đơn vị nhận bổ
sung từ ngân sách cấp trên và quản lý, sử dụng luôn nguồn kinh phí đó. Với đặc
thù là đơn vị hành chính cấp cơ sở, nơi trực tiếp thực hiện các Luật, các văn bản
hướng dẫn thi hành Luật của các cơ quan Nhà nước cấp trên, có mối liên hệ trực
tiếp với dân, do dân, vì dân, giải quyết các mối liên hệ giữa Nhà nước và nhân
dân.
Ngân sách xã là một cấp ngân sách chưa hoàn chỉnh so với các cấp
ngân sách khác trong hệ thống ngân sách nhà nước thể hiện ở chỗ chưa điều
chuyển được nguồn thu từ xã có nguồn thu cao sang xã có nguồn thu thấp
trong quá trình thực hiện cân đối thu-chi ngân sách giữa các xã.
1.2.3. Nội dung thu và chi của ngân sách xã
Căn cứ Quyết định số 4549/2010/QĐ-UBND ngày 17/12/2010 của Chủ tịch
UBND tỉnh Thanh Hoá về việc quy định phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi và tỷ lệ
phần trăm phân chia các khoản thu giữa các cấp ngân sách giai đoạn 2011-2015 trên
địa bàn tỉnh Thanh Hoá. Nguồn thu và nhiệm vụ chi ngân sách xã, phường, thị trấn
(gọi chung là ngân sách xã) trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá được quy định cụ thể như
sau:
a. Nguồn thu ngân sách xã bao gồm:
- Các khoản thu ngân sách xã hưởng 100 %:
+ Thuế môn bài, thuế tài nguyên, thu khác về thuế từ các HTX, kinh tế
cá thể, hộ gia đình; Thuế sử dụng đất nông nghiệp; Thuế nhà đất thu trên địa
bàn các xã, thị trấn.
+ Các loại phí, lệ phí do cấp xã tổ chức thu.
+ Các khoản thu khác của ngân sách xã theo quy định của pháp luật.
12
+ Thu bổ sung từ ngân sách cấp huyện: Là các khoản bổ sung cân đối
để chi thường xuyên và bổ sung có mục tiêu để chi cho những mục tiêu cụ
thể.
+ Thu chuyển nguồn ngân sách xã: Là khoản thu từ các khoản chi
chuyển nguồn.
- Các khoản thu phân chia của ngân sách xã
+ Các loại thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế tiêu
thụ đặc biệt hàng hoá dịch vụ; thuế cá nhân, nhà đất…
+ Các loại phí, lệ phí
+ Các nguồn thu khác
b. Nhiệm vụ chi của ngân sách cấp xã
* Chi đầu tư phát triển
- Chi đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội
không có khả năng thu hồi vốn do xã quản lý:
- Chi đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từ
nguồn huy động đóng góp của các tổ chức, cá nhân cho từng dự án theo quy
định của pháp luật.
- Các khoản chi đầu tư phát triển khác theo quy định của pháp luật.
* Chi thường xuyên:
- Chi đảm bảo hoạt động của các cơ quan nhà nước, cơ quan Đảng cộng
sản Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã
- Chi cho họat động sự nghiệp giáo dục, văn hoá, thông tin, thể dục thể
thao; Chi đảm bảo xã hội
- Chi hỗ trợ hoạt động phúc lợi, nhiệm vụ địa phương…
- Các khoản chi khác theo quy định của pháp luật.
* Chi chuyển nguồn ngân sách cấp xã.
13
1.2.4. Vai trò của ngân sách nhà nước cấp xã
- Ngân sách nhà nước cấp xã là công cụ quan trọng của chính quyền
cấp xã trong việc ổn định và phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn;
- Định hướng phát triển sản xuất, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thức đẩy
tăng trưởng kinh tế ổn định và phát triển bền vững;
- Ngân sách cấp xã với vai trò kiểm tra ngân sách gắn chặt với quyền
lực Nhà nước, nhất là quyền lực của hệ thống hành chính Nhà nước;
- Thông qua ngân sách, kiểm tra quá trình phát triển kinh tế quốc dân,
cũng như các ngành, các đơn vị sản xuất kinh doanh nhằm thức đẩy, phát
hiện, khai thác tiềm năng kinh tế, kiểm tra bảo vệ tài sản quốc gia, tài sản Nhà
nước.
1.3. Nội dung quản lý ngân sách nhà nước cấp xã
1.3.1. Công tác lập dự toán ngân sách nhà nước cấp xã
Lập dự toán ngân sách xã là khâu đầu tiên trong chu trình quản lý ngân
sách xã. Lập dự toán ngân sách xã là một quá trình phân tích đánh giá giữa
khả năng và nhu cầu các nguồn tài chính của ngân sách xã để từ đó xác lập
các chỉ tiêu thu, chi dự kiến có thể đạt được trong kỳ kế hoạch; đồng thời xác
lập các biện pháp chủ yếu để đảm bảo thực hiện tốt các chỉ tiêu trong kỳ.
Yêu cầu cơ bản đối với việc lập dự toán ngân sách xã là: Lập dự toán
phải bám sát kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương; phải tính
toán đầy đủ và chính xác các khoản thu theo đúng chế độ quy định và bố trí
hợp lý các nhu cầu chi tiêu đảm bảo thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của
chính quyền cấp xã , đồng thời góp phần xây dựng nông thôn phát triển.
14
Bảng 1.1: Quy trình lập dự toán ngân sách xã
Cấp chính quyền
Tác nghiệp trung gian
Ban Tài chính xã phối
Tính toán các khoản thu ngân sách
hợp với đội thuế
nhà nước trên địa bàn
Các ban, tổ chức thuộc
Lập dự toán chi của đơn vị, tổ
Uỷ ban nhân dân xã
chức mình
Uỷ ban nhân dân xã
Phòng TC-KH
UBND huyện
Uỷ ban nhân dân xã
Tác nghiệp kết quả
Ban Tài chính xã tổng hợp, lập
dự toán thu, chi và cân đối
ngân sách xã
Báo cáo Thường trực Hội đồng nhân
Gửi dự toán ngân sách cho
dân xã về dự toán ngân sách
UBND huyện, phòng TC-KH
Làm việc với UBND xã về dự toán
Tổng hợp dự toán ngân sách
ngân sách
toàn huyện trình UBND huyện
Trình HĐND phương án phân bổ
Giao dự toán ngân sách cho
ngân sách
UBND xã
Hoàn chỉnh dự toán ngân sách
Trình Hội đồng nhân dân xã về
dự toán ngân sách
Báo cáo UBND huyện; Phòng TC-KH về dự toán được HĐND xã
Uỷ ban nhân dân xã
thông qua
Điều chỉnh dự toán nếu UBND huyện yêu cầu điều chỉnh do Nghị quyết
của HĐND xã không phù hợp hướng dẫn của huyện.
Thực hiện công khai dự toán ngân sách xã theo qui định
(Nguồn: Thông tư 60/2003/TT-BTC của Bộ Tài chính)
Khi Nghị quyết của HĐND không phù hợp với nhiệm vụ thu chi cấp
trên giao, theo yêu cầu của cơ quan hành chính nhà nước cấp trên, UBND xã
(huyện, tỉnh)
a) Ban Tài chính xã phối hợp với cơ quan thuế hoặc đội thu thuế xã
(nếu có) tính toán các khoản thu ngân sách nhà nước trên địa bàn (trong phạm
vi phân cấp cho xã quản lý).
b) Các ban, tổ chức thuộc Uỷ ban nhân dân xã căn cứ vào chức năng
nhiệm vụ được giao và chế độ, định mức, tiêu chuẩn chi, lập dự toán chi của
đơn vị tổ chức mình.
15
c) Ban Tài chính xã lập dự toán thu, chi và cân đối ngân sách xã trình
Uỷ ban nhân dân xã báo cáo Chủ tịch và Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân xã
để xem xét gửi Uỷ ban nhân dân huyện và Phòng tài chính huyện. Thời gian
báo cáo dự toán ngân sách xã do Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh quy định.
d) Đối với năm đầu thời kỳ ổn định ngân sách, Phòng Tài chính huyện
làm việc với Uỷ ban nhân dân xã về cân đối thu, chi ngân sách xã thời kỳ ổn
định mới theo khả năng bố trí cân đối chung của ngân sách địa phương. Đối
với các năm tiếp theo của thời kỳ ổn định, Phòng Tài chính huyện chỉ tổ chức.
làm việc với Uỷ ban nhân dân xã về dự toán ngân sách khi Uỷ ban nhân dân
xã có yêu cầu.
- Quyết định dự toán ngân sách xã: Sau khi nhận được quyết định giao
nhiệm vụ thu, chi ngân sách của Uỷ ban nhân dân huyện, Uỷ ban nhân dân xã
hoàn chỉnh dự toán ngân sách xã và phương án phân bổ ngân sách xã trình Hội
đồng nhân dân xã quyết định. Sau khi dự toán ngân sách xã được Hội đồng
nhân dân xã quyết định, Uỷ ban nhân dân xã báo cáo Uỷ ban nhân dân huyện,
Phòng tài chính huyện, đồng thời thông báo công khai dự toán ngân sách xã
cho nhân dân biết theo chế độ công khai tài chính về ngân sách nhà nước.
- Điều chỉnh dự toán ngân sách xã hàng năm (nếu có) trong trường hợp
có yêu cầu của Uỷ ban nhân dân cấp trên để đảm bảo phù hợp với định hướng
chung hoặc có biến động lớn về nguồn thu và nhiệm vụ chi.
Uỷ ban nhân dân xã tiến hành lập dự toán điều chỉnh trình Hội đồng
nhân dân xã quyết định và báo cáo Uỷ ban nhân dân huyện.
* Căn cứ lập dự toán
- Căn cứ vào các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng của địa phương.
- Căn cứ các chính sách, chế độ thu ngân sách Nhà nước, cơ chế phân
cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi ngân sách và tỷ lệ phân chia nguồn thu do Hội
đồng nhân dân tỉnh quy định.
