Vận dụng phương pháp dạy học dựa trên vấn đề vào dạy học bài lợi dụng địa hình, địa vật cho học sinh lớp 12 THPT

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH
--------  -------


NGUYỄN VĂN SƠN

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
DỰA TRÊN VẤN ĐỀ VÀO DẠY HỌC
BÀI “LỢI DỤNG ĐỊA HÌNH, ĐỊA VẬT”
CHO HỌC SINH LỚP 12 TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục quốc phòng và an ninh
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

Trung tá - ThS. VŨ MẠNH HÀ

HÀ NỘI - 2017


LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành khóa luận này tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ, quan
tâm của các thầy cô, gia đình và bạn bè trong suốt thời gian qua. Tôi xin gửi
lời cảm ơn sâu sắc tới thầy Trung tá ThS. Vũ Mạnh Hà đã tận tình hướng dẫn
chỉ bảo và cung cấp cho tôi những tài liệu, kiến thức, kinh nghiệm quý báu và
tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này.
Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong Trung tâm giáo dục quốc
phòng và an ninh Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội 2, các thầy cô giáo, gia
đình, bạn bè và các em học sinh Trường THPT Xuân Hòa và Trường THPT

Dương Xá đã nhiệt tình giúp đỡ, khích lệ, tạo điều kiện để tôi hoàn thành
khóa luận này.
Trong quá trình làm đề tài, tuy đã cố gắng hết sức nhưng do kiến thức có
hạn nên chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Tôi rất mong nhận
được sự nhận xét, đóng góp ý kiến của các thầy, cô giáo để đề tài được hoàn
thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!


LỜI CAM ĐOAN
Những nội dung trong khóa luận tốt nghiệp này được hoàn thành là kết
quả nghiên cứu và do sự cố gắng nỗ lực của bản thân.
Bài khóa luận tốt nghiệp này không trùng với các kết quả nghiên cứu của
tác giả khác. Nếu sai tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, ngày 28 tháng 04 năm 2017
Tác giả đề tài

Nguyễn Văn Sơn


DANH MỤC VIẾT TẮT
Chữ viết đầy đủ
Dạy học dựa trên vấn đề
Giáo dục Quốc phòng
An ninh
Trung học phổ thông

Kí hiệu viết tắt
DHDTVĐ
GDQP

AN
THPT


DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ
Bảng 1.1. Bảng so sánh phương pháp dạy học dựa trên vấn đề và dạy học giải
quyết vấn đề ...................................................................................................... 6
Bảng 2.1. Kết quả khảo sát mức độ nhận thức kiến thức trong bài “Lợi dụng
địa hình, địa vật” lớp 12 THPT ....................................................................... 17
Bảng 2.2. Kết quả khảo sát mức độ hứng thú của học sinh trong bài “Lợi dụng
địa hình, địa vật” lớp 12 THPT ...................................................................... 18
Bảng 2.3. Kết quả khảo sát mức độ tích cực xây dựng bài trong qua trình học
bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” lớp 12 THPT. ............................................... 19
Bảng 3.1.Vật chất và trang thiết bị dạy học bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” 27
Bảng 3.2. Kết quả kiểm tra nội dung bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” của học
sinh 2 lớp 12 trường THPT Xuân Hòa áp dụng phương pháp DHDTVĐ ..... 42
Bảng 3.3. Kết quả kiểm tra nội dung bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” của học
sinh 2 lớp 12 trường THPT Dương Xá áp dụng phương pháp DHDTVĐ ..... 43
Bảng 3.4. Kết quả kiểm tra nội dung bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” của học
sinh 2 lớp 12 trường THPT Xuân Hòa áp dụng phương pháp dạy học truyền
thống ................................................................................................................ 44
Bảng 3.5. Kết quả kiểm tra nội dung bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” của học
sinh 2 lớp 12 trường THPT Dương Xá áp dụng phương pháp dạy học truyền
thống ................................................................................................................ 45
Biểu đồ 3.1: Kết quả kiểm tra nội dung bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” của
học sinh 2 lớp 12 trường THPT Xuân Hòa áp dụng PPDHDTVĐ ................. 43
Biểu đồ 3.2. Kết quả kiểm tra nội dung bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” của học
sinh 2 lớp 12 trường THPT Dương Xá áp dụng phương pháp DHDTVĐ............. 44
Biểu đồ 3.3. Kết quả kiểm tra nội dung bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” của
học sinh 2 lớp 12 trường THPT Xuân Hòa áp dụng phương pháp dạy học

truyền thống..................................................................................................... 45
Biểu đồ 3.4. Kết quả kiểm tra nội dung bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” của
học sinh 2 lớp 12 trường THPT Dương Xá áp dụng phương pháp dạy học
truyền thống..................................................................................................... 46


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU........................................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................. 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3
5. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................... 3
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn .................................................................................. 4
7. Cấu trúc của khóa luận .............................................................................................. 4
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰA TRÊN
VẤN ĐỀ ......................................................................................................................... 5
1.1. Một số vấn đề lí luận cơ bản về phương pháp dạy học dựa trên vấn đề ......... 5
1.1.1. Cơ sở lý luận chung của mô hình dạy học tích cực.......................................... 5
1.1.1.1. Mô hình dạy học truyền thống và những hạn chế ......................................... 5
1.1.1.2. Mô hình dạy học tích cực................................................................................. 5
1.1.2. Phân biệt phương pháp dạy học dựa trên vấn đề với phương pháp dạy học
giải quyết vấn đề............................................................................................................. 6
1.2. Bản chất của phương pháp dạy học dựa trên vấn đề ........................................... 7
1.2.1. Khái niệm về phương pháp dạy học dựa trên vấn đề ....................................... 7
1.2.2. Mục tiêu của phương pháp dạy học dựa trên vấn đề........................................ 8
1.2.3. Những đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học dựa trên vấn đề ............. 9
1.2.3.1. Vấn đề là bối cảnh trung tâm của hoạt động dạy và học ............................. 9
1.2.3.2. Người học tự tìm tòi để xác định những nguồn thông tin giúp giải quyết
vấn đề .............................................................................................................................. 9

1.2.3.3. Thảo luận nhóm là hoạt động cốt lõi .............................................................. 9
1.2.3.4. Vai trò của giáo viên mang tính hỗ trợ .........................................................10


1.2.3.5. Kiến thức mang tính liên môn .......................................................................10
1.2.3.6. Quan hệ với môi trường bên ngoài...............................................................10
1.2.4. Ưu, nhược điểm khi thực hiện phương pháp dạy học dựa trên vấn đề ........10
1.2.4.1. Ưu điểm ...........................................................................................................10
1.2.4.2. Nhược điểm ..................................................................................................... 11
1.2.5. Tiến trình dạy học theo phương pháp DHDTVĐ...........................................12
1.3. Đặc điểm chung của môn học GDQP và AN và nội dung bài “Lợi dụng địa
hình, địa vật” .................................................................................................................12
1.3.1. Đặc điểm chung của môn học GDQP và AN .................................................12
1.3.2. Đặc điểm nội dung bài “Lợi dụng địa hình, địa vật”......................................13
Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................................15
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG DẠY HỌC BÀI “LỢI DỤNG ĐỊA HÌNH ĐỊA
VẬT” LỚP 12 THPT Ở MỘT SỐ TRƢỜNG THPT HIỆN NAY ...................16
2.1. Thực trạng dạy học bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” lớp 12 THPT hiện nay .16
2.1.1. Thực trạng của học sinh trong bài học “Lợi dụng địa hình, địa vật” lớp 12
THPT .............................................................................................................................16
2.1.2. Thực trạng về cơ sở vật chất và các trang thiết bị trong dạy học bài “Lợi
dụng địa hình, địa vật” lớp 12 THPT .........................................................................19
2.1.3. Thực trạng đội ngũ giáo viên dạy môn GDQP và AN trong trường THPT
hiện nay .........................................................................................................................20
2.2. Thực trạng vận dụng phương pháp dạy học dựa trên vấn đề trong dạy học bài
“Lợi dụng địa hình, địa vật” lớp 12 THPT ................................................................21
2.2.1. Thực trạng về đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực ..............21
2.2.2. Thực trạng dạy học theo phương pháp DHDTVĐ trong dạy học môn
GDQP và AN ở trường THPT ....................................................................................22
2.2.3. Thực trạng dạy học theo phương pháp DHDTVĐ trong bài “Lợi dụng địa

hình, địa vật” lớp 12 THPT .........................................................................................23
Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................................25


Chƣơng 3. VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰA TRÊN VẤN ĐỀ
TRONG DẠY HỌC BÀI “LỢI DỤNG ĐỊA HÌNH, ĐỊA VẬT” LỚP 12
THPT ............................................................................................................................26
3.1. Khái quát về cấu trúc nội dung, mục tiêu ...........................................................26
3.1.1. Nội dung bài học “Lợi dụng địa hình, địa vật” lớp 12 THPT .......................26
3.1.2. Mục tiêu cần đạt được trong dạy học bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” lớp 12
THPT .............................................................................................................................26
3.2. Vận dụng phương pháp dạy học dựa trên vấn đề vào bài học “Lợi dụng địa
hình địa vật” lớp 12 THPT ..........................................................................................26
3.2.1. Thiết kế bài học “Lợi dụng địa hình, địa vật” lớp 12 theo phương pháp dạy
học dựa trên vấn đề ......................................................................................................26
3.2.2. Giáo án dạy học bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” lớp 12 THPT theo phương
pháp dạy học dựa trên vấn đề......................................................................................28
3.3. Thực nghiệm sư phạm dạy học “Lợi dụng địa hình, địa vật” ở lớp 12 trường
THPT .............................................................................................................................41
3.3.1. Mục đích thực nghiệm ......................................................................................41
3.3.2. Nội dung thực nghiệm.......................................................................................41
3.3.3. Tổ chức thực nghiệm.........................................................................................41
3.3.3.1. Lớp thực nghiệm dạy học ..............................................................................41
3.3.3.2. Lớp đối chứng .................................................................................................42
3.3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm..........................................................................42
3.4. Tổng hợp, nhận xét kết quả thực nghiệm theo đối chứng và thực nghiệm .....46
Tiểu kết chƣơng 3 .......................................................................................................50
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................51
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..............................................................52
PHỤ LỤC

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay sự phát triển nhanh như vũ bão của khoa học kĩ thuật và công
nghệ đã dẫn bước cho lịch sử nhân loại đi sang một kỉ nguyên hoàn toàn mới
- kỉ nguyên của khoa học công nghệ, của tri thức. Và chìa khóa duy nhất của
mỗi quốc gia để mở toang cánh của hướng tới tương lai đó chính là giáo dục.
Giáo dục cần đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao, đáp ứng được
những đòi hỏi của xã hội. Họ phải là những con người có đủ cả đức lẫn tài,
năng động, sáng tạo, tự lực, có khả năng hợp tác, năng lực giải quyết các vấn
đề nảy sinh trong quá trình làm việc.
Trước đòi hỏi của thực tiễn, nước ta đang trên con đường hội nhập và
phát triển thì đổi mới giáo dục, trong đó đổi mới phương pháp dạy học là hết
sức cần thiết. Luật giáo dục công bố năm 2005, Điều 28.2 có ghi “Phương
pháp dạy học phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng
tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học; bồi dưỡng phương
pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến
thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập
cho học sinh”. Đổi mới giáo dục đòi hỏi nhà trường không chỉ trang bị cho
học sinh những kiến thức sẵn có mà còn phải bồi dưỡng, hình thành cho học
sinh khả năng tự học, kĩ năng thực hành, vận dụng những kiến thức đã học
vào trong thực tiễn cuộc sống.
Hội nghị trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo
dục đã chỉ rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng
hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ
năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy
móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để
người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng và phát triển năng lực”.

1


Trong văn kiện Đại hội 12 của Đảng, kế thừa quan điểm chỉ đạo của đại
hội trước, Đảng ta đưa ra đường lối đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào
tạo, phát triển nguồn nhân lực. Các văn kiện đã chỉ rõ chất lượng, hiệu quả
giáo dục và đào tạo còn thấp so với yêu cầu, hệ thống giáo dục và đào tạo
thiếu liên thông giữa các trình độ và phương thức giáo dục, đào tạo còn nặng
về lý thuyết, thiếu thực hành. Cùng với đổi mới chương trình, nội dung giáo
dục cần đổi mới công tác biên soạn sách giáo khoa, giáo trình, tài liệu dạy học
theo hướng đa dạng hóa, cập nhật tri thức mới thì đổi mới phương pháp dạy
học làm sao cho phù hợp với từng nội dung môn học, đối tượng học là một
yêu cầu quan trọng, cấp thiết.
Hiện nay nội dung dạy học trong nhà trường nói chung và GDQP và
AN nói riêng luôn có sự biến đổi và phát triển, đòi hỏi phương pháp dạy môn
học GDQP và AN cũng phải có những thay đổi và phát triển, đặc biệt là ở các
trường THPT, những phương pháp dạy học truyền thống chưa phát huy được
hết tính tích cực, chủ động của người học. Vì vậy nhiều em học sinh chán học,
ngại học dẫn đến chất lượng dạy và học môn này còn nhiều hạn chế, cho nên
cần phải áp dụng các phương pháp dạy học tích cực vào môn học GDQP và
AN. Trong các phương pháp dạy học, phương pháp DHDTVĐ thường được
vận dụng trong các môn học khác nhau. Môn học GDQP và AN là một môn
học chính khóa ở các trường THPT, tuy nhiên vai trò của môn học đối với học
sinh vẫn chưa thực sự được coi trọng. Đội ngũ giáo viên giảng dạy bộ môn
GDQP và AN phần lớn không phải là giáo viên được đào tạo chuyên ngành
chính quy nên các phương pháp dạy học chưa thực sự phù hợp với môn học,
các kiến thức lý thuyết hầu như được giáo viên truyền đạt qua việc đọc chép,
còn các kiến thức thực hành các em chỉ được nhìn giáo viên làm mẫu rồi tự
tập luyện. Việc áp dụng những phương pháp dạy học tích cực chưa được quan
tâm đúng mức, chính vì vậy các em tiếp thu kiến thức một cách thụ động

2


không thấy cảm hứng thú với môn học. Xuất phát từ thực tiễn và yêu cầu dạy
học, tôi lựa chọn đề tài: Vận dụng phương pháp dạy học dựa trên vấn đề
vào dạy học bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” cho học sinh lớp 12 Trung học
phổ thông làm đề tài khóa luận tốt nghiệp đại học của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu vận dụng phương pháp phương pháp dạy học dựa trên vấn
đề vào dạy học bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” lớp 12 THPT nhằm nâng cao
hiệu quả bài học cho học sinh, giúp học sinh dễ tiếp thu bài, hiểu bài và chất
lượng môn học GDQP và AN.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu nội dung, cơ sở lí luận phương pháp dạy học dựa trên vấn đề.
- Nghiên cứu nội dung bài “Lợi dụng địa hình, địa vật”.
- Thực trạng của việc vận dụng phương pháp dạy học dựa trên vấn đề
trong dạy bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” tại trường THPT.
- Đề xuất một số kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng dạy môn học
GDQP và AN.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Nghiên cứu phương pháp dạy học dựa trên vấn đề.
- Thiết kế các hoạt động dạy và học để vận dụng phương pháp dạy học
dựa trên vấn đề vào giảng dạy bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” cho học sinh
lớp 12 tại trường THPT.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Học sinh lớp 12 tại trường THPT Dương Xá - Gia Lâm - Hà Nội.
- Học sinh lớp 12 tại trường THPT Xuân Hòa - Phúc Yên - Vĩnh Phúc.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu

- Phương pháp quan sát, phân tích, điều tra, khảo sát.

3


- Phương pháp thống kê toán học.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
- Ý nghĩa khoa học: Việc vận dụng phương pháp dạy học dựa trên vấn
đề để thấy rằng đây là một phương pháp dạy học tích cực góp phần nâng cao
chất lượng dạy học môn GDQP và AN.
- Ý nghĩa thực tiễn: Phát triển và vận dụng phương pháp dạy học dựa
trên vấn đề trong giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở THPT nói
chung, với môn GDQP và AN nói riêng.
7. Cấu trúc của khóa luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục,
nội dung chính của khóa luận được trình bày trong 3 chương:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về phương pháp dạy học dựa trên vấn đề
Chƣơng 2: Thực trạng dạy học bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” lớp 12
THPT ở một số trường THPT hiện nay
Chƣơng 3: Vận dụng phương pháp dạy học dựa trên vấn đề trong dạy
học bài “Lợi dụng địa hình địa vật” lớp 12 THPT
- Kết luận, kiến nghị
- Tài liệu tham khảo

4


Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC

DỰA TRÊN VẤN ĐỀ
1.1. Một số vấn đề lí luận cơ bản về phương pháp dạy học dựa trên vấn đề
1.1.1. Cơ sở lý luận chung của mô hình dạy học tích cực
1.1.1.1. Mô hình dạy học truyền thống và những hạn chế
Mục tiêu giáo dục xác lập trong ba lĩnh vực: nhận thức, kỹ năng, thái độ
trong đó quy định cụ thể những yêu cầu trong lĩnh vực nhận thức trong đó
quy định cụ thể những yêu cầu trong lĩnh vực nhận thức (về kiến thức, trình
độ nắm kiến thức), các kỹ năng cơ bản và trình độ hoàn thiện từng kỹ năng…
Các mục tiêu này cụ thể hóa thành những tiêu chí đánh giá chung cho thành
quả học tập của học sinh. Từ đó cũng hình thành kiểu dạy học truyền thụ một
chiều để đáp ứng các yêu cầu về đồng hóa kiến thức. Mục tiêu dạy học kiểu
truyền thống thể hiện sự chờ đợi kết quả học tập định sẵn ở tất cả các học sinh,
cho dù học sinh có sự khác nhau cá nhân tất yếu như thế nào đều phải đạt đến
một chuẩn nhất định sau một môn học, một khóa học nào đó.
1.1.1.2. Mô hình dạy học tích cực
Hình thức tổ chức của các mô hình dạy học tích cực chủ yếu là theo
nhóm hợp tác, hướng vào người học, quan tâm đến các nhu cầu phát triển cá
nhân, tạo ra những cơ hội học tập cho học sinh, trong đó mỗi học sinh đảm
trách một vai trò, thực hiện công việc và phối hợp với nhau để hoàn thành
nhiệm vụ được giao. Trong mỗi nhóm cá nhân có điều kiện để phát huy năng
lực của mình đồng thời học sinh có thể tự điều chỉnh và học tập lẫn nhau.
Việc phân loại phong cách học tập và tư duy này còn giúp giáo viên có những
can thiệp và giúp đỡ cụ thể đối với từng học sinh, giúp học khắc phục những
hạn chế và phát huy những mặt tích cực.

5


Các mô hình dạy học tích cực quan niệm rằng học sinh chỉ thực sự chủ
động và tích cực tham gia vào quá trình học tập khi vấn đề học tập cần giải

quyết có mối liên hệ thực tiễn đích thực mà họ đang sống và cũng chỉ những
vấn đề như vậy mới thực sự cuốn hút họ phát huy hết khả năng của mình để
giải quyết. Các mô hình này luôn đặt học sinh là trung tâm cho nên học sinh
phải được quyết định một phần (hay toàn bộ) chiến lược học tập, đồng thời
học sinh cũng phải chịu trách nhiệm một phần với kết quả học tập của mình.
1.1.2. Phân biệt phương pháp dạy học dựa trên vấn đề với phương pháp
dạy học giải quyết vấn đề
Giống nhau
Đều đưa ra những tình huống có vấn đề để kích thích học sinh tham gia
vào bài học và khi học sinh đã tham gia vào thì hướng dẫn học sinh đi tìm câu
trả lời cho tình huống đã nêu trên.
Khác nhau
Bảng 1.1. Bảng so sánh phương pháp dạy học dựa trên vấn đề và dạy học
giải quyết vấn đề
Dạy học dựa trên vấn đề

Dạy học giải quyết vấn đề

- Vấn đề đưa ra là thị phi cấu trúc và - Vấn đề đưa ra là có cấu trúc theo
liên quan đến thế giới thực.

kịch bản của giáo viên.

- Vấn đề chi phối toàn bộ quá trình - Vấn đề chỉ xuất hiện ở giai đoạn và
đôi khi không chi phối học sinh khi

học.

giải quyết vấn đề.
- Các phương án giải quyết vấn đề - Phương án giải quyết vấn đề đi

do học sinh xây dựng. Đó có thể là theo một tiến trình được vạch ra bởi
phương án đúng hoặc sai, không giáo viên. Kết quả cuối cùng phải là
được vạch ra bởi giáo viên.

một kết quả đúng duy nhất.

- Giáo viên chỉ đóng vai trò là người - Giáo viên cung cấp kiến thức cho

6


hướng dẫn, khuyến khích quá trình học sinh, tùy vào đối tượng học sinh
học tập, tìm hiểu của học sinh.

mà giáo viên có thể cho học sinh
tham gia vào một phần của quá trình.

1.2. Bản chất của phƣơng pháp dạy học dựa trên vấn đề
1.2.1. Khái niệm về phương pháp dạy học dựa trên vấn đề
Như chúng ta đã biết, mỗi một phương pháp giảng dạy dù cổ điển hay
hiện đại đều nhấn mạnh lên một khía cạnh nào đó của cơ chế dạy - học hoặc
nhấn mạnh lên mặt nào đó thuộc về vai trò của người thầy. Cho dù các
phương pháp thể hiện hiệu quả như thế nào thì nó vẫn tồn tại một vài khía
cạnh mà người học và người dạy chưa khai thác hết. Chính vì thế mà không
có một phương pháp giảng dạy nào được cho là lý tưởng. Mỗi một phương
pháp đều có ưu điểm của nó do vậy người thầy nên xây dựng cho mình một
phương pháp riêng phù hợp với mục tiêu, bản chất của vấn đề cần trao đổi,
phù hợp với thành phần nhóm lớp học, các nguồn lực, công cụ dạy - học sẵn
có và cuối cùng là phù hợp với sở thích của mình.
Trong xu thế đổi mới phương pháp giảng dạy đại học theo hướng lấy

người học làm trung tâm, phương pháp dạy học dựa trên vấn đề (DHDTVĐProblem-Based Learning) đang được các nền giáo dục đại học ở nhiều nước
quan tâm nghiên cứu và ứng dụng. Mặc dù đã ra đời từ những năm 60 của thế
kỷ trước, cho đến nay phương pháp này vẫn thu hút được sự quan tâm của
những nhà nghiên cứu giáo dục.
Một số khái niệm về phương pháp dạy học dựa trên vấn đề, tùy thuộc
vào góc độ nhìn nhận mà có thể khái niệm phương pháp dạy học dựa trên vấn
đề theo các cách sau đây:
Dạy học dựa trên vấn đề là hoạt động học tập trong bối cảnh thực tiễn
nhằm cung cấp kỹ năng giải quyết vấn đề, tăng cường năng lực tự học và khả
năng làm việc nhóm. [10, tr. 22]

7


Dạy học dựa trên vấn đề là phương pháp học tập trong đó các vấn đề có
liên quan đến thực tiễn được lựa chọn cẩn thận và được sử dụng làm nền tảng
cho chương trình học. [10, tr. 22]
Dạy học dựa trên vấn đề là một cách tiếp cận tổng thể trong giáo dục, ở góc độ
chương trình học lẫn quá trình học: chương trình học bao gồm những vấn đề được lựa
chọn và thiết kế cẩn thận nhằm giúp người học tiếp nhận tri thức một cách có phê phán,
tăng cường kỹ năng giải quyết vấn đề, khả năng tự học và kỹ năng làm việc nhóm; quá
trình học có tính hệ thống như quá trình giải quyết vấn đề hoặc thử thách có thể gặp
trong đời sống. [10, tr. 22]
Dạy học dựa trên vấn đề là phương pháp dạy học nhằm giúp người học
tiếp nhận tri thức và kỹ năng thông qua một quá trình học - hỏi được thiết kế
dựa trên những câu hỏi, những vấn đề, và những nhiệm vụ thực tiễn được xây
dựng cẩn thận. [10, tr. 22]
1.2.2. Mục tiêu của phương pháp dạy học dựa trên vấn đề
Phương pháp dạy học dựa trên vấn đề hướng đến các mục tiêu tổng
quát sau đây:

- Về nhận thức: Giúp người học có cơ hội nắm chắc kiến thức theo
chiều rộng lẫn chiều sâu. Điều này có được là do trong quá trình tìm hiểu và
giải quyết vấn đề, người học hoàn toàn chủ động trong việc xác định những
nội dung có liên quan để nghiên cứu, tìm hiểu, và vận dụng.
- Về kỹ năng: Giúp người học phát triển năng lực đọc tài liệu, kỹ năng
nghiên cứu khoa học, kỹ năng giải quyết vấn đề, các kỹ năng xã hội như: làm việc
nhóm, thuyết trình, tranh luận, thương lượng… Những kỹ năng này được hình
thành trong quá trình người học nghiên cứu, vận dụng tài liệu, làm việc cùng với
nhóm để giải quyết vấn đề và sau đó là trình bày kết quả trước tập thể lớp.
- Về thái độ: Giúp người học cảm thấy gắn bó và yêu thích môn học và
sự học, thấy được những giá trị của hoạt động nhóm đối với bản thân. Sự thay

8


đổi về thái độ như vậy sẽ diễn ra từng bước theo quá trình phát triển của
phương pháp dạy học nếu được tổ chức có hiệu quả.
1.2.3. Những đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học dựa trên vấn đề
1.2.3.1. Vấn đề là bối cảnh trung tâm của hoạt động dạy và học
Có thể nói rằng phương pháp dạy học dựa trên vấn đề đảo lộn thứ tự của
hoạt động dạy và học nếu so với các phương pháp truyền thống ở đó thông tin
được giảng viên trình bày từ thấp đến cao theo một trình tự nhất định, và
người học sẽ chỉ được tiếp cận với một vấn đề cần được lý giải (nếu có) một
khi họ đã được trang bị đầy đủ những kiến thức cần thiết. Trong phương pháp
DHDTVĐ, người học được tiếp cận với vấn đề ngay ở giai đoạn đầu của một
đơn vị bài giảng. Vấn đề có thể là một hiện tượng của tự nhiên hoặc là một sự
kiện/tình huống đã, đang hoặc có thể sẽ diễn ra trong thực tế và chứa đựng
những điều cần được lý giải.
1.2.3.2. Người học tự tìm tòi để xác định những nguồn thông tin giúp giải
quyết vấn đề

Trên cơ sở vấn đề được nêu ra, chính người học phải chủ động tìm
kiếm thông tin thích hợp để giải quyết vấn đề. Thông tin có thể ở nhiều dạng
và từ nhiều nguồn khác nhau (sách, báo, phim, ảnh, từ internet…). Nói cách
khác, chính người học gần như phải tự trang bị cho mình phần “lý thuyết”
nhằm có đủ kiến thức để tiếp cận và giải quyết vấn đề.
1.2.3.3. Thảo luận nhóm là hoạt động cốt lõi
Mặc dù phương pháp có thể được áp dụng cho riêng từng người học,
trong đa số các ứng dụng người ta thường kết hợp với hoạt động nhóm.
Thông qua thảo luận ở nhóm nhỏ, người học chia sẻ nguồn thông tin và cùng
nhau hình thành các giả thuyết giúp giải quyết vấn đề, kiểm tra giả thuyết và
đi đến kết luận. Nhờ hoạt động nhóm, người học được rèn luyện thêm các kỹ
năng cần thiết khác ngoài mục đích lĩnh hội kiến thức.

9


1.2.3.4. Vai trò của giáo viên mang tính hỗ trợ
Giáo viên đóng vai trò định hướng (chỉ ra những điều cần được lý giải
của vấn đề), trợ giúp (chỉ ra nguồn thông tin, giải đáp thắc mắc,…), đánh giá
(kiểm tra các giả thuyết và kết luận của người học), hệ thống hóa kiến thức,
khái quát hóa các kết luận.
1.2.3.5. Kiến thức mang tính liên môn
Vấn đề học tập đưa ra trong phương pháp DHDTVĐ là nhũng vấn đề
xuất phát từ thế giới thực. Khi tham gia giải quyết vấn đề học sinh phải huy
động tất cả các kiến thức liên quan đến vấn đề, có thể sử dụng thông tin của
những môn học khác nhau để giải quyết nó. Đôi khi học sinh còn phải thực
hiện các bài tập liên quan đến nhiều kiến thức.
1.2.3.6. Quan hệ với môi trường bên ngoài
Xuất phát từ những vấn đề thực mà việc học sinh theo phương pháp
DHDTVĐ chịu ảnh hưởng bởi các mối quan hệ giao tiếp với mọi người xung

quanh. Việc học có thể được nâng cao khi người học có cơ hội tiếp xúc và cộng
tác với người khác qua những công việc hướng dẫn. Các môi trường học cho
phép tạo ra các mối tương tác xã hội, tôn trọng tính đa dạng, khuyến khích lối
tư duy linh hoạt và hình thành, phát triển kĩ năng sống trong cộng đồng.
1.2.4. Ưu, nhược điểm khi thực hiện phương pháp dạy học dựa trên vấn đề
1.2.4.1. Ưu điểm
Thứ nhất, phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập: Vì phương
pháp DHDTVĐ dựa trên cơ sở tâm lý kích thích hoạt động nhận thức bởi sự
tò mò và ham hiểu biết cho nên thái độ học tập của học sinh mang nhiều yếu
tố tích cực. Năng lực tư duy của học sinh một khi được khơi dậy sẽ giúp họ
cảm thấy thích thú và trở nên tự giác hơn trên con đường tìm kiếm tri thức.
Thứ hai, học sinh được rèn luyện các kỹ năng cần thiết: Thông qua hoạt
động tìm kiếm thông tin và lý giải vấn đề của cá nhân và tập thể, học sinh

10


được rèn luyện thói quen/kỹ năng đọc tài liệu, phương pháp tư duy khoa học,
tranh luận khoa học, làm việc tập thể… Đây là những kỹ năng rất quan trọng
cho học sinh đối với công việc sau này của họ.
Thứ ba, học viên được sớm tiếp cận những vấn đề thực tiễn: Giáo dục
đại học thường bị phê phán là xa rời thực tiễn. Phương pháp này có thể giúp
học sinh tiếp cận sớm với những vấn đề đang diễn ra trong thực tế có liên
quan chặt chẽ với chuyên ngành đang học; đồng thời họ cũng được trang bị
những kiến thức, kỹ năng để giải quyết những vấn đề đó.
Thứ tư, bài học được tiếp thu vừa rộng vừa sâu, được lưu giữ lâu trong
trí nhớ học sinh: Do được chủ động tìm kiếm kiến thức và vận dụng kiến thức
để giải quyết vấn đề, học sinh có thể nắm bắt bài học một cách sâu sắc và vì
vậy họ nhớ bài rất lâu so với trường hợp tiếp nhận thông tin một cách thụ
động thông qua nghe giảng thuần túy.

Thứ năm, đòi hỏi giáo viên không ngừng vươn lên: Việc điều chỉnh vai
trò của giáo viên từ vị trí trung tâm sang hỗ trợ cho hoạt động học tập đòi hỏi
nhiều nỗ lực từ phía giáo viên. Đồng thời theo phương pháp này, giáo viên
cần tìm tòi, xây dựng những vấn đề vừa lý thú vừa phù hợp với môn học và
thời gian cho phép; biết cách xử lý khéo léo những tình huống diễn ra trong
thảo luận… Có thể nói rằng phương pháp DHDTVĐ tạo môi trường giúp giáo
viên không ngừng tự nâng cao trình độ và các kỹ năng sư phạm tích cực.
1.2.4.2. Nhược điểm
Thứ nhất, khó vận dụng ở những môn học có tính trừu tượng cao:
Phương pháp này không cho kết quả như nhau đối với tất cả các môn học,
mặc dù nó có thể được áp dụng một cách rộng rãi. Thực tế cho thấy những
môn học gắn bó càng nhiều với thực tiễn thì càng dễ xây dựng vấn đề, và vì
vậy khả năng ứng dụng của phương pháp càng cao.
Thứ hai, khó vận dụng cho lớp đông: Lớp càng đông thì càng có nhiều
nhóm nhỏ vì vậy việc tổ chức, quản lý sẽ càng phức tạp. Một giáo viên rất

11


khó theo dõi và hướng dẫn thảo luận cho cả chục nhóm học sinh. Trong
trường hợp này, vai trò trợ giảng sẽ rất cần thiết.
1.2.5. Tiến trình dạy học theo phương pháp DHDTVĐ
Trình tự tổ chức giảng dạy theo phương pháp DHDTVĐ có thể được
khái quát qua các bước sau:
1. Giáo viên xây dựng vấn đề, các câu hỏi chính cần nghiên cứu, các
nguồn tài liệu tham khảo.
2. Tổ chức lớp học để nghiên cứu vấn đề: chia nhóm, giao vấn đề, thống
nhất các qui định về thời gian, phân công, trình bày, đánh giá,...
3. Các nhóm tổ chức nghiên cứu, thảo luận nhằm trả lời các câu hỏi của
vấn đề.

4. Tổ chức báo cáo và đánh giá: các nhóm trình bày kết quả nghiên cứu,
giáo viên tổ chức đánh giá.
Việc cụ thể hóa các bước nói trên phụ thuộc rất lớn vào năng lực, tính
tích cực của học sinh (và đôi khi của cả giáo viên) và các điều kiện học tập,
giảng dạy hiện hữu (tài liệu, trang thiết bị, nơi thảo luận, trợ giảng,...).
1.3. Đặc điểm chung của môn học GDQP và AN và nội dung bài “Lợi
dụng địa hình, địa vật”
1.3.1. Đặc điểm chung của môn học GDQP và AN
Môn học GDQP và AN là môn học được luật định thể hiển rõ đường lối
giáo dục của Đảng được thể chế hóa bằng văn bản quy phạm pháp luật của
Nhà nước nhằm giúp học sinh thực hiện được mục tiêu hình thành và bồi
dưỡng nhân cách phẩm chất năng lực của công dân đáp ứng yêu cầu của sự
nghiệp xây dụng và bảo vệ Tổ quốc.
GDQP và AN là bộ phận của nền giáo dục quốc dân, một nội dung cơ
bản trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân; là môn học
chính khóa trong chương trình giáo dục của cấp trung học phổ thông.
Môn học giáo dục Quốc phòng và An ninh góp phần giáo dục toàn diện
12


cho học sinh về lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, niềm tự hào và sự trân
trọng đối với truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm của dân tộc, của các
lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam; có ý thức cảnh giác trước âm mưu thủ
đoạn của các thế lực thù địch; có kỹ năng quân sự, an ninh cần thiết để tham
gia vào sự nghiệp xây dựng, củng cố nền quốc phòng toàn dân, an ninh nhân
dân. Mục tiêu cụ thể đó là:
Về kiến thức: Có những hiểu biết ban đầu về nền quốc phòng toàn dân
và an ninh nhân dân; về truyền thống chống ngoại xâm vẻ vang của dân tộc,
của quân đội, công an và nghệ thuật đánh giặc giữ nước của ông cha. Có
những kiến thức tối thiểu về phòng thủ dân sự, tính năng kỹ thuật, chiến thuật

một số loại vũ khí bộ binh.
Về kỹ năng: Có kỹ năng tối thiểu về điều lệnh đội ngũ; kỹ thuật, chiến
thuật bộ binh; biết sử dụng súng tiểu liên AK hoặc súng trường CKC; thực
hành tập bắn trúng mục tiêu cố định bài 1b ban ngày, bằng súng thật hoặc
bằng thiết bị điện tử, laser. Làm được các động tác từng người trong chiến đấu;
có khả năng tự bảo vệ mình.
Về thái độ: Xây dựng niềm tự hào và sự trân trọng đối với truyền thống
dựng nước và giữ nước của dân tộc, của các lực lượng vũ trang nhân dân Việt
Nam. Xác định nghĩa vụ, trách nhiệm của người thanh niên - học sinh tham
gia vào các hoạt động về công tác quốc phòng và an ninh ở nhà trường, địa
phương trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; góp phần hình thành lối
sống có ý thức tổ chức kỷ luật của thế hệ trẻ học sinh.
1.3.2. Đặc điểm nội dung bài “Lợi dụng địa hình, địa vật”
Đây là bài lý thuyết và thực hành tiến hành giảng dạy trên lớp trong 2
tiết nên đòi hỏi giáo viên phải giảng giải, thực hiện các động tác thị phạm
chính xác, rõ ràng, sinh động có liên hệ với thực tế. Qua bài học các em sẽ
hiểu được ý nghĩa, yêu cầu, nguyên tắc và tư thế động tác lợi dụng các loại

13


địa hình, địa vật, làm cơ sở vận dụng trong hoạt động thực tiễn và chiến đấu.
Vận dụng linh hoạt các tư thế, động tác lợi dụng địa hình, địa vật cụ thể trong
các tình huống diễn ra.
Bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” với nội dung gồm 2 phần lớn là:
Phần I: Những vấn đề chung về địa hình, địa vật
Phần II: Cách lợi dụng địa hình, địa vật
Học sinh cần xác định đúng đắn thái độ, trách nhiệm của công dân và
bản thân trong việc rèn luyện học tập, tạo nền tảng cơ sở thực hiện những
nhiệm vụ sự nghiệp xây dựng, củng cố nền quốc phòng toàn dân, an ninh

nhân dân, bảo vệ tổ quốc, sẵn sàng chiến đấu với mọi tình huống.

14


Tiểu kết chƣơng 1
Dạy học dựa trên vấn đề là phương pháp dạy học tích cực, trong quá
trình học tập học sinh sẽ phải tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức thu
được vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Qua đó, tạo cơ hội cho học sinh tự
khẳng định mình, phát triển kĩ năng sống, hướng tới kĩ năng tư duy bậc cao.
Phương pháp dạy học này là sự cố gắng tăng cường sự tích hợp kiến thức, sự
liên môn, sự tích hợp những kiến thức dã học vào những vận dụng thực tế.
Dạy học dựa trên vấn đề là mô hình dạy học tích cực, người học có điều
kiện phát huy tối đa năng lực sáng tạo, khả năng tự học của họ. Mô hình dạy
học này có khả năng đạt được mục tiêu giáo dục trong thời kì đổi mới với
chất lượng và hiệu quả cao. Với mô hình này người giáo viên có điều kiện
vận dụng một cách sáng tạo có mô hình và phương pháp dạy học tích cực,
hiện đại để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, phát huy được kĩ
năng giao tiếp trong cộng đồng lớp học và dần dần hình thành nhân cách con
người lao động tự chủ, năng động, sáng tạo đáp ứng nhu cầu của xã hội trong
hiện tại và tương lai.

15


Chƣơng 2
THỰC TRẠNG DẠY HỌC BÀI “LỢI DỤNG ĐỊA HÌNH ĐỊA VẬT”
LỚP 12 THPT Ở MỘT SỐ TRƢỜNG THPT HIỆN NAY
2.1. Thực trạng dạy học bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” lớp 12 THPT
hiện nay

2.1.1. Thực trạng của học sinh trong bài học “Lợi dụng địa hình, địa vật”
lớp 12 THPT
Do khách quan các em được sinh ra và lớn lên trong thời bình và do yêu
cầu về lượng kiến thức của các môn học, giờ học cộng thêm áp lực từ nhiều
phía không ít phụ huynh nên đã tác động ít nhiều đến suy nghĩ và việc xác
định nhiệm vụ học tập đối với bộ môn này. Và một phận nhỏ học sinh chưa
chuẩn bị tinh thần và xác định trách nhiệm cho học tập GDQP và AN nên còn
lơ là, chểnh mảng, học theo kiểu đối phó những nội dung thuộc phần lý thuyết,
kể cả kỹ năng thực hành, còn coi đây là môn học phụ, học để cho có điểm…
dẫn đến ý thức học tập môn GDQP và AN chưa cao. Tình trạng học sinh chưa
trang bị đầy đủ sách giáo khoa về môn GDQP và AN cũng làm cho việc giảng
dạy theo phương pháp mới còn bị hạn chế nhất định. Nhiều tiết học còn mang
tính hình thức, học sinh chưa tích cực, nhiệt tình trong giờ học.
Qua thời gian thực hiện kiến tập và thực tập sư phạm tại trường THPT
Xuân Hòa (Xuân Hòa - Phúc Yên - Vĩnh Phúc) và trường THPT Dương Xá
(Dương Xá - Gia Lâm - Hà Nội) đối với môn học GDQP và AN, tôi đã tiến
hành điều tra, khảo sát về mặt nhận thức và kết quả học tập của học sinh
thông qua phương pháp phát phiếu phỏng vấn để đánh giá thực trạng việc học
trong bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” lớp 12 THPT.
Tôi tiến hành phát phiếu phỏng vấn cho học sinh khối 12 trường THPT
Xuân Hòa và trường THPT Dương Xá. Để đánh giá về mức độ kiến thức,

16


hứng thú và tính tích cực của học sinh trong bài “Lợi dụng địa hình, địa vật”
qua các câu hỏi dưới đây:
Câu 1: Theo em, mức độ kiến thức trong bài “Lợi dụng địa hình, địa vật” có
khó không?
A. Không

B. Có

Kết quả khảo sát đánh giá thu được như sau:
Bảng 2.1. Kết quả khảo sát mức độ nhận thức kiến thức trong bài “Lợi dụng
địa hình, địa vật” lớp 12 THPT
Kết quả (%)

Tổng

STT

Đơn vị

1

Trường THPT Xuân Hòa

234

2

Trường THPT Dương Xá

234

phiếu

A

B

74 học sinh

161 học sinh

(31,2%)

(68,8%)

81 học sinh

153 học sinh

(34,6%)

(65,4%)

Từ kết quả trên cho ta thấy được phần lớn các em học sinh nhận thức
rằng mức độ kiến thức bài khó, như vậy cần có một phương pháp dạy học tích
cực để nâng cao hiệu quả và chất lượng bài học.
Câu 2: Em có cảm thấy hứng thú trong quá trình học bài “Lợi dụng địa hình,
địa vật” lớp 12 THPT không?
A. Rất hứng thú

B. Hứng thú
C. Bình thường

C. Không hứng thú
Kết quả khảo sát đánh giá thu được như sau:

17