Giáo án tổng hợp sinh học 11

Giáo án sinh học 11 cơ bản

Bài 31: TẬP TÍNH CỦA ĐỘNG VẬT
I.mục tiêu :
1.kiến thức :
- Định nghĩa tập tính
- Phân biệt tập tính bẩm sinh và tập tính học được
- Cơ sở thần kinh của tập tính
2.Kỹ năng:
- Rèn luyện tư duy phân tích ,so sánh và nghiên cứu sách giáo khoa
- Rèn luyện khả năng khái quát hóa kiến thức ,vận dụng kiến thức vào thực
tế
3.Thái độ
- Phân biêt được tập tính bẩm sinh và tập tính học được trong thực tiễn
- Biết được ý nghĩa của các tập tính đối với đời sống của động vật và con
người
II.Chuẩn bị cơ sở vật chất:
1.Chuẩn bị của giáo viên.
- Soạn giáo án
- Tranh phóng to : “Sơ đồ thần kinh của tập tính”
- Phiếu học tập “tìm hiểu cơ sở thần kinh của tập tính”

Cơ sở thần kinh

Đặc điểm

Tập tính bẩm sinh
Tập tính học được
Chuỗi phản xạ không điều kiện Chuỗi phản xạ có điều kiện
Trình tự của các phản xạ trong Quá trình hình thành tập tính
hệ thần kinh được gen quy định học được là quá trình hình

thành hình thành các mối quan
hệ mới (đường liên hệ thàn
kinh tạm thời )
Bền vững ,không thay đổi
Không bền vững ,phải thường
xuyên được cũng cố ,có thể
thay đổi

Kích thích bên
ngoài

Cơ quan thụ
cảm

Kích thích bên
trong

Thần kinh
cảm giác
Hệ thần kinh
Thần kinh
vận động
2.Hoạt động của trò:

Cơ quan thực
hiện

Lớp sp.Sinh.K30.A1
Hành động

1


Giáo án sinh học 11 cơ bản
- Học bài cũ
- Xem bài mới trước khi đến lớp
III Hoạt động dạy học :
1. Ổn định lớp
2. Giảng bài mới
Để thích ứng với điều kiện sống luôn biến đổi , ở động vật đã xuất hiện
nhiều tập tính .Vậy tập tính là gì? Để hiểu điều này chúng ta sẽ nghiên cứu
bài hôm nay
Bài 31:TẬP TÍNH CỦA ĐỘNG VẬT
TL

Hoạt động của thầy

Hoạt động của HS

Nội dung (bài ghi của học sinh)
I.Tập tính là gì ?

-Các em quan sát các ví dụ và cho
biết mục đích của các hành động
đó là gì?
-Những hành động đó đã giúp cho
động vật thích nghi và tồn tại với
môi trường sống.
-Bây giờ chùng ta sẽ cùng nhau
phân tích một ví dụ cụ thể ,khi

mèo bắt chuột thì nó thường thực
hiện những động tác nào?
-Để bắt được chuột mèo đã thực
hiện một loạt các động tác .Vậy
loạt động tác đó được goi là gì ?
-Từ các vi dụ và ý nghĩa của các
hiện tượng hãy cho biết tập tinh là
gì?
-Bổ sung và hoàn thiện

-Các hành động của động vật
nhằm mục đích là tự vệ và
bắt mồi

1.Ví dụ : Một số hiện tượng về
tập tính của động vật
Nhện giăng tơ
Hổ rình mồi
Mực ống phun mực khi có kẻ
thù
Mèo bắt chuột

-Tiến đến gần nơi có chuột
-Tìm chỗ nấp
-Chờ thời điểm thuận lợi để
vồ chuột
-Chuỗi phản ứng
-trả lời
2.Khái niệm :
Tập tính là một chuỗi phản ứng

của động vật trả lời kích thích từ
môi trường (bên trong hay bên
ngoài cơ thể )nhờ đó mà động
vật thích nghi với môi trường
sống và tồn tại

-Theo các em ở thực vật có tập
-có hoặc không .Nếu có :cây
tính hay không?
trinh nữ và cây nắp ấm
-Cũng có một số tài liệu cho rằng
đó là tập tính .Nhưng các em lưu ý
:ở thực vật đó là cảm ứng vì tập
tính là một chuỗi phản ứng và liên
quan đến hệ thần kinh.
-Em nào có thể phân biệt giữa tập -trả lời

Lớp sp.Sinh.K30.A1

2


Giáo án sinh học 11 cơ bản
tính và cảm ứng?
-Vậy tập tính là cảm ứng nhưng
cảm ứng không phải là tập tính
.Vì tập tính là phản xạ liên quan
đến hệ thần kinh chỉ
Xuất hiện ở động vật có hệ thần
kinh dù đơn giản hay phức tạp

(Động vật đơn bào như trùng đế
giày bơi tới nơi có nhiều ôxi ,
trùng biến hình thu chân giả để
tránh ánh sáng cũng gọi là cảm
ứng)
-Như vậy có mấy loại tập tính và
đó là những tập tính nào chúng ta
sang phần II
-Các em quan sát các ví dụ sau và
cho biết những tập tính nào sinh
ra đã có và những tập tính nào
được hình thành trong đời cá thể?
VD: Thú con sinh ra đã biết
bú mẹ
Cá heo làm xiếc theo
hướng dẫn
Ếch nhái thường đẻ
trứng trong nước
Khỉ dùng gậy để hái
quả
Voi vận chuyển gỗ
Sự gặp gỡ của chuồn
chuồn trong mùa sinh sản
-Nêu đáp án và nhấn mạnh những
tập tính sinh ra đã có được gọi là
tập tính bẩm sinh.Những tập tính
được hình thành trong đời sống cá
thể được gọi là tập tính học được
-Bây giờ chúng ta sẽ nghiên cứu
cụ thể từng loại tập tính

-Thế nào là tập tính bẩm sinh ?
Đặc điểm ?

II. Phân loại tập tính
-Trả lời

Tập tính của động vật được
chia làm 2 loại là : tập tính bẩm
sinh và tập tính học được

1.Tập tính bẩm sinh
-Dựa vào sách giáo khoa và
trả lời

-Cho ví dụ minh họa

Lớp sp.Sinh.K30.A1

Khái niệm : tập tính bẩm sinh
là loại tập tính sinh ra đã có
,được di truyền từ bố mẹ và đặc
trưng cho loài
Ví dụ : - Nhện giăng tơ
- Chim di cư
Cá ng
- Cá ngựa đực ấp trứng
và nuôi con
- Ong hút mật

3

Giáo án sinh học 11 cơ bản

-Những tập tính phức tạp thì
thường được gọi bằng một cái tên
khác là bản năng .Vậy bản năng là
gì ?
Bản năng là các phản ứng của
cơ thể đã được chương trình hóa
về măt di truyền xảy ra nối tiếp
nhau để tạo thành các tổ hợp cố
định .
Chẳng hạn như:- Bản năng làm tổ
của ong
- Bản năng giăng
tơ của nhện
- Bản năng ấp
trứng của chim
……..
Các em quan sát hình 31.1 sgk
Đây là một tấm lưới mà nhện đã
thực hiện rất nhiều các động tác
nối tiếp nhau để hình thành
+ Trước tiên nhện sẽ chọn một
nơi thích hợp để làm một cái
khung bằng những sợi tơ khô
Nhện có hai loại tơ đó là tơ khô và
tơ dính .Những sợi tơ khô sẽ là
chỗ bám cho những sợi tơ dính

sau này
+ Sau đó nhện chăng đường kính
thứ nhất từ đường kính này nhện
chăng các bán kính
+ Sau đó nhện chăng những sợi tơ
vòng từ tâm bán kính ra ngoài làm
thành vòng xoắn ốc .Đó là những
vòng xoắn ốc tạm thời rất thưa mà
sau đó nhện sẽ hủy đi
+ Cuối cùng nó bắt đầu dệt những
sợi tơ vòng chính thức và kết quả
là một tấm lưới hoàn thiện để tự
vệ và bắt mồi
Hay ví dụ về tập hợp các phản
ứng thể hiện hành vi sinh dục của
con châu chấu
+Trước tiên vì mắt châu chấu chỉ

Lớp sp.Sinh.K30.A1

- Gà sau khi đẻ xong
thì cục tác
-Bản năng là tập tính bẩm sinh
phức tạp

4


Giáo án sinh học 11 cơ bản
tiếp nhận được cái vật thể di động

nên để thông báo sự có mặt của
mình châu chấu đực phải lắc đầu
vài cái
+ Sau đó nó ngọ nguậy các râu
của mình như các cần ăngten để
bắt sóng .Song vẫn chưa thể hiện
hết bản lĩnh của mình nên động
tác tiếp theo là nó đạp càng sau
thật mạnh ,một cách đầy uy lực .
Sự oai hùng của động tác đạp
chân cuối cùng này gần như đã
chinh phục được châu chấu cái
.Song cuộc sống hàng ngày oai
hùng thôi cũng chưa đủ ,vì vậy mà
phản xạ cuối cùng của châu chấu
đực là hát một bản tình ca bằng
chất giọng thật của mình .
-chúng ta thấy đây là một tập tính
hôn phối bao gồm một chuỗi các
hành động
-Bây giờ chúng ta đi tiếp phần 2
-Hãy cho biết thế nào là tập tính
-Nghiên cứu sách giáo khoa
học được?
và trả lời

2.Tập tính học được
Khái niệm :Tập tính học được là
loại tập tính được hình thành
trong quá trình sống của cá thể

,thông qua học tập và rút kinh
nghiệm
Ví dụ :
-Chuột nghe tiếng mèo kêu bỏ
chạy
-Cá heo làm xiếc theo hướng dẫn
-Chim sâu không ăn những con
sâu có có màu sắc sặc sở

-Đặc điểm và ví dụ minh họa.
-Hoàn thiện và cho học sinh ghi.

-Trong một số trường hợp không
nên phân biệt rạch ròi giữa tập
tính bẩm sinh và tập tính học được
Các em chú ý các ví dụ trang 124
-Ví dụ như tập tính bắt chuột ở
mèo vừa là do bẩm sinh ,vừa là do
mèo mẹ dạy cho
Tập tính xây tổ của chim vừa
mang tính bấm sinh vừa là do học
tập được từ đồng loại
Vậy các tập tính ngoài chịu ảnh
hưởng của yếu tố di truyền của cơ

Lớp sp.Sinh.K30.A1

5

Giáo án sinh học 11 cơ bản
thể còn chịu ảnh hưởng của môi
trường xung quanh .Các dạng tập
tính này người ta gọi là tập nhiễm
-Vậy là chúng ta đã tìm hiểu xong
về hai loại tập tính của động
vật ,một em hãy đọc to câu hỏi
lệnh trang 125
-hoàn thiện đáp án :
Tập tính 1 và 2 là bẩm sinh
vì không cần học tập ,sinh ra là
đã được hình thành ,có sẵn trong
tiềm thức
Tập tính 3 là tập tính học
được vì phải qua học tập mới có
-Các tập tính của động vật được
hình thành trên cơ sở nào chúng ta
sang phần tiếp theo.
-Treo tranh và định hướng cho
học sinh quan sát.
-Bai 26 chúng ta đã học về cung
+ Cơ quan tiếp nhận kích
phản xạ .Vậy cung phản xạ gồm
thích
những bộ phận nào ?
+Thần kinh trung ương ( bộ
phận phân tích và tổng hợp
thông tin )
+ Đường dẫn truyền
+ Cơ quan thực hiện

-Dựa vào sơ đồ cơ sở thần kinh
-trả lời
của tập tính .Hãy phân tích cho cô
ví dụ sau :
Bạn lỡ chạm tay vào những
chiếc gai nhọn và có phản ứng rụt
tay lại hãy chỉ ra :tác nhân kích
thích,cơ quan thụ cảm,bộ phận
phân tích và tổng hợp thông tin
,cơ quan thực hiện
-hoàn thiện đáp án
+ Tác nhân kích thích : bên
ngoài là tác nhân cơ học (gai
nhọn) ,tác nhân bên trong là
hoocmon và các chất trong cơ thể
+Cơ quan thụ cảm (bộ phận
tiếp nhận kích thích):thụ quan đau
ở tay

III .Cơ sở thần kinh của tập
tính
1.Sơ đồ cơ sở thần kinh

+ Bộ phận phân tích và tổng
hợp thông tin : tủy sống

Lớp sp.Sinh.K30.A1

6

Giáo án sinh học 11 cơ bản
+ Cơ quan thực hiện : cơ tay
-Tương tự các em về nhà phân
tích cho cô ví dụ sau : giả sử bạn
đang đi chơi ,bất ngờ gặp một con
chó dại ngay trước mắt
2.Cơ sở thần kinh của các loại
tập tính
-Khi cơ thể bị kích thích (môi
trường trong hay ngoài )cơ thể sẽ
phản ứng bằng các phản xạ thông
qua hệ thần kinh
Mà tập tính là một chuỗi
phản ứng của cơ thể trả lời kích
thích từ môi trường
Vậy cơ sở của tập tính là phản xạ
-Phản xạ là gì ?

-Trả lời

-Cơ sở thần kinh của các tập tính
là các phản xạ .Các phản xạ
được thực hiện qua cung phản xạ
- Khi số lượng các xinap trong
cung phản xạ tăng lên thì mức độ
phức tạp của tập tính cũng tăng

-Hãy cho biết vì sao số lượng
-trả lời

xinap trong cung phản xạ tăng thì
mức độ phức tạp của tập tính cũng
tăng?
-Xinap là diện tiếp xúc giữa các tế
bào thần kinh.thông tin được
truyền qua xinap nhờ chất trung
gian hóa học ,mà mỗi loại xinap
chỉ có một loại chất trung gian
hóa học .Vì vậy mà khi số lượng
xinap trong cung phản xạ tăng thì
mức độ phức tap của tập tính cũng
tăng
-Để hiểu rõ hơn về cơ sở thần
-thảo luận (2 phút ) và trả lời
kinh của từng loại tập tính các em
Nội dung
nghiên cứu sgk ,hoàn thành phiếu
học tập sau
Cơ sở
-vấn đáp và thông báo đáp án
thần kinh
Đặc điểm
-Phản xạ là gì?
-Đọc và trả lời câu hỏi lệnh trang
126.Trướckhi trả lời câu hỏi này
em nào hãy nhắc lại những động
vật nào có hệ thần kinh dạng
lưới ,những động vật nào có hệ
thần kinh dạng chuỗi hạch?

TT
bẩm
sinh

-Trả lời

-Trả lời

Lớp sp.Sinh.K30.A1

7

TT học
được


Giáo án sinh học 11 cơ bản
-Những động vật có hệ thần kinh
dạng lưới là những động vật có
cơ thể đối xứng tỏa tròn thuộc
nghành ruột khoang như thủy tức
Những động vật có hệ thần
kinh dạng chuỗi hạch là những
động vật có cơ thể đối xứng hai
bên thuộc ngành giun dẹp,giun
tròn,chân khớp.
-Hoàn thiện
Ở động vật có tổ chức thấp các
tập tính của chúng hầu hết là bẩm
sinh vì:

+ Hệ thần kinh có cấu tạo đơn
giản
+ Số lượng tế bào thần kinh
không nhiều
+ Tuổi thọ ngắn không có thời
gian cho việc học tập
Ở động vật có hệ thần kinh phát
triển đặ biệt là con người có hệ
thần kinh phát triển thuận lợi cho
việc học tập và rut kinh nghiệm
+ Tuổi thọ dài cho phép thành
lập nhiều phản xạ có điều kiện
Hoàn thiện các tập tính phức tạp
để thích ứng với điều kiện sống
phức tạp
-Qua câu hỏi lệnh ,cho biết những
yếu tố nào ảnh hưởng đến sự hình
thành các tập tính học được ?

-Trả lời câu hỏi lệnh

-Mức độ tiến hóa của hệ thần
kinh và tuổi thọ

Sự hình thành tập tính học được
ở động vật phụ thuộc vào:
+ Mức độ tiến hóa của hệ thần
kinh(mức độ tổ chức của hệ thần
kinh dù đơn giản hay phức tạp
+Tuổi thọ của chúng

-Bổ sung kiến thức
Một số tập tính của động vật là kết
quả phối hợp hoạt động của hệ
thần kinh và nội tiết .Ví dụ tập
tính ghép đôi và sinh sản của
chim.Hoocmon sinh dục tiết ra
khiến con đực có hoạt động khoe
mẽ dẫn dụ con cái ,kích thích con
cái tiết ra hoocmon dẫn đến quá
trình chín của trứng .sau đó là quá
trình giao phối và kết thúc là sự đẻ

Lớp sp.Sinh.K30.A1

8


Giáo án sinh học 11 cơ bản
trứng của con cái.
Giáo viên kết luận và cho học sinh
ghi
IV.Củng cố:
Sau khi nghiên cứu 2 loại tập tính và cơ sơ thần kinh của tập tính các em hãy cho cô
biết.Việc hiểu biết các tập tính của động vật có ý nghĩa như thế nào trong đời sống con
ngừơi?
V.Hướng dẫn học bài ở nhà:
-Các em về nhà trả lời câu hỏi sách giáo khoa.
-Đọc phần in nghiên trong khung và"em có biết"
VI.Rút kinh nghiệm :

………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
.

Lớp sp.Sinh.K30.A1

9