Thực trạng và giải pháp phát triển cây thạch đen tại huyện thạch an, tỉnh cao bằng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

MÃ VĨNH QUYẾT

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN
CÂY THẠCH ĐEN TẠI HUYỆN THẠCH AN,
TỈNH CAO BẰNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

THÁI NGUYÊN - 2017


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

MÃ VĨNH QUYẾT

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN
CÂY THẠCH ĐEN TẠI HUYỆN THẠCH AN,
TỈNH CAO BẰNG
Chuyên ngành: Phát triển Nông thôn
Mã số: 60.62.01.16

LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

Người hướng dẫn khoa học: PGS .TS. Đinh Ngọc Lan

THÁI NGUYÊN - 2017

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

MÃ VĨNH QUYẾT

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN
CÂY THẠCH ĐEN TẠI HUYỆN THẠCH AN,
TỈNH CAO BẰNG
Chuyên ngành: Phát triển Nông thôn
Mã số: 60.62.01.16

LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

Người hướng dẫn khoa học: PGS .TS. Đinh Ngọc Lan

THÁI NGUYÊN - 2017


ii
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo như các
khoa chuyên môn, phòng ban của Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên
đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại
trường. Để hoàn thành nội dung đề tài "Thực trạng và giải pháp phát
triển cây Thạch đen tại huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng", ngoài sự cố
gắng, nỗ lực của bản thân, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ tận tình của
nhiều cá nhân và tập thể.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS .TS. Đinh Ngọc Lan,
người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn giúp đỡ tôi thực hiện và hoàn thành

đề tài này.
Trong quá trình làm việc, xin trân trọng cảm ơn sự tạo điều kiện giúp
đỡ của UBND huyện Thạch An, các phòng, ban, đơn vị trên địa bàn huyện:
Phòng Nông nghiệp & PTNT, Chi cục Thống kê, phòng Tài Nguyên và Môi
trường, phòng Lao động - Thương binh &Xã hội; Đảng ủy, HĐND, UBND,
UBMTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội các xã Trọng
Con, Đức Thông, Minh Khai đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong việc thu
thập số liệu thứ cấp, sơ cấp và các thông tin hữu ích phục vụ nghiên cứu.
Xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tôi trong
suốt quá trình thực hiện đề tài tốt nghiệp.
Thái Nguyên, ngày

tháng

Tác giả luận văn

Mã Vĩnh Quyết

năm 2016


iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................. vi
DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... vii
DANH MỤC HÌNH ...................................................................................... viii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................ 2
3. Ý nghĩa của đề tài .......................................................................................... 2
Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................. 4
1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 4
1.1.1. Đặc điểm của cây Thạch đen .................................................................. 4
1.1.2. Vai trò của cây Thạch đen đối với đời sống con người .......................... 5
1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất và kinh doanh Thạch đen ............. 6
1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 12
1.2.1. Tình hình sản xuất, tiêu thụ Thạch đen ở Việt Nam ............................. 12
Chương 2 ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .. 14
2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................ 14
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 14
2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 14
2.2. Địa điểm và thời gian tiến hành nghiên cứu ............................................ 14
2.2.1. Địa điểm tiến hành nghiên cứu ............................................................. 14
2.2.2. Thời gian tiến hành nghiên cứu ............................................................ 15
2.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 15
2.3.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 15


iv
2.3.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 15
2.4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 15
2.4.1. Phương pháp chọn mẫu điều tra............................................................ 15
2.4.2. Phương pháp điều tra thu thập thông tin ............................................... 16
2.4.3. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu .................................................... 17
2.4.4. Phương pháp so sánh............................................................................. 17
2.5. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích ................................................................ 17
2.5.1 . Các chỉ tiêu phản ánh tình hình sản xuất của hộ .................................. 17

2.5.2. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất Thạch đen .................. 19
Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................... 20
3.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên - kinh tế - xã hội của huyện Thạch An,
tỉnh Cao Bằng .................................................................................................. 20
3.1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên ................................................................. 20
3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội của huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng .......... 24
3.2. Thực trạng phát triển sản xuất Thạch đen của huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng.. 35
3.2.1. Tình hình sản xuất, chế biến và tiêu thụ Thạch đen của huyện Thạch An .... 35
3.2.2. Kết quả phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất và kinh doanh
Thạch đen trên địa bàn huyện ......................................................................... 46
3.2.3. Một số khó khăn, thuận lợi, cơ hội và thách thức của các hộ nông dân
trồng Thạch đen............................................................................................... 51
3.3. Đánh giá chung về phát triển sản xuất Thạch đen tại huyện Thạch An,
tỉnh Cao Bằng .................................................................................................. 55
3.3.1. Những mặt đạt được .............................................................................. 55
3.3.2. Những mặt còn hạn chế......................................................................... 56
3.3.3. Nguyên nhân ảnh hưởng ....................................................................... 56
3.4. Một số giải pháp nhằm phát triển sản xuất Thạch đen của huyện Thạch
An, tỉnh Cao Bằng ........................................................................................... 56
3.4.1. Quy hoạch vùng sản xuất Thạch đen .................................................... 56


v
3.4.2. Kế hoạch mở rộng diện tích, năng suất chất lượng Thạch đen ............. 57
3.4.3. Nâng cao chất lượng sản phẩm Thạch đen, xây dựng hệ thống quản lý,
kiểm tra giám sát đánh giá chất lượng Thạch đen .......................................... 58
3.4.4. Tăng cường hoạt động thông tin thị trường và xúc tiến thương mại để
tiêu thụ sản phẩm Thạch đen của huyện ......................................................... 60
3.4.5. Tăng cường xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật ...................................... 61
3.4.6. Giải pháp về các chính sách phát triển sản xuất Thạch đen của huyện

Thạch An, tỉnh Cao Bằng ................................................................................ 62
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 66
1. Kết luận ....................................................................................................... 66
2. Kiến nghị ..................................................................................................... 68
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 71


vi
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BQ

: Bình quân

CNH - HĐH

: Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá

CNXH

: Chủ nghĩa xã hội

đ

: Đơn vị tính đồng Việt Nam

ĐVT

: Đơn vị tính

HĐND

: Hội đồng nhân dân

HTX

: Hợp tác xã

KD

: Kinh doanh

LĐ

: Lao động

LĐNN

: Lao động nông nghiệp

NLNTS

: Nông lâm nghiệp thuỷ sản

NN&PTNT

: Nông nghiệp và phát triển nông thôn

SL

: Số lượng

SP

: Sản phẩm

SXKD

: Sản xuất kinh doanh

Tr.đồng

: Triệu đồng

UBND

: Uỷ ban nhân dân

WTO

: Tổ chức thương mại thế giới

XDCB

: Xây dựng cơ bản


i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn "Thực trạng và giải pháp phát triển cây
Thạch đen tại huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng" là công trình nghiên cứu của

cá nhân tôi. Đề tài hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một
học vị nào. Các thông tin sử dụng trong đề tài đã được chỉ rõ nguồn gốc, các tài
liệu tham khảo được trích dẫn đầy đủ, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận
văn này đã được cảm ơn.
Tác giả đề tài

Mã Vĩnh Quyết


viii
DANH MỤC HÌNH

Hình 3.1: Tổng thu trung bình từ trồng trọt của các hộ trồng Thạch tại
các xã điều tra .....................................................................................39


1
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Thạch đen còn được gọi là cây Sương sáo hay Lương phấn thảo. Có tên
khoa học là Mesona Chinesis Benth, thuộc họ hoa môi Lamiacea. Đây là loại
cây thân thảo thấp, chiều cao trung bình từ 40 - 60 cm.
Ở Việt nam, thạch đen thường được trồng tại huyện Thạch An (Cao
Bằng), Tràng Định (Lạng Sơn), Bảo Lộc (Lâm Đồng), Sa Đéc (Đồng Tháp),
Châu Đốc - (An Giang), Bình Minh (Vĩnh Long)... Riêng huyện Thạch An,
tỉnh Cao Bằng hiện nay có trên 335 ha, năng suất đạt 5,5 - 6 tấn cây Thạch
khô/ha, như vậy sản lượng Thạch đen hàng năm của huyện là 1.500 - 1.700
tấn. Vài năm gần đây do có thị trường và giá tăng mạnh do phần lớn Thạch
đen được xuất khẩu theo con đường tiểu ngạch sang Trung Quốc, nên Thạch

đen đã trở thành một mặt hàng quan trọng của một số vùng. Tại một số xã
miền núi của tỉnh cao Bằng, Thạch đen đã trở thành một cây xóa đói giảm
nghèo cho người dân. Nhiều gia đình bà con các dân tộc Tày, Nùng, Dao... có
thu nhập từ 10 - 20 triệu đồng/năm nhờ trồng và bán cây Thạch đen.
Thạch đen không chỉ là thứ giải khát thông thường mà là một tân dược,
có vị ngọt, tính mát, có thác dụng giải nhiệt, giúp hạ huyết áp, trị cảm mạc,
đau khớp... Chính do có tác dụng lớn trên mà sản phẩm cây Thạch đen khô
hiện nay được bán với giá khá cao từ 7.000 - 9.000 đồng/kg, cá biệt có lúc lên
tới 15.000 - 20.000 đồng/kg. Như vậy trồng Thạch đen cho hiệu quả cao hơn
nhiều so với trồng các cây trồng khác trong vùng. Đây chính là một lợi thế tạo
điều kiện cho việc sản xuất cây Thạch đen ngày càng phát triển.
Trong nhiều năm gần đây, sản xuất Thạch đen của huyện Thạch An
tỉnh Cao Bằng đã có bước phát triển, song kết quả phát triển sản phẩm cây


2
Thạch đen còn chưa cao so với tiềm năng và còn nhiều vấn đề cần phải xem
xét, giải quyết. Khả năng phát triển về quy mô diện tích còn chậm, việc kết
nối với thị trường đầu ra còn nhiều bất cập, cần có sự tham gia của các nhà:
nhà nước, nhà nông, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp trong việc phát triển sản
xuất cây Thạch đen tại huyện. Xuất phát từ yêu cầu đó tôi lựa chọn đề tài
"Thực trạng và giải pháp phát triển cây Thạch đen tại huyện Thạch An,
tỉnh Cao Bằng" làm đề tài nghiên cứu nhằm góp phần thiết thực triển khai
chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn của Đảng và Nhà nước trên địa
bàn huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng.
2. Mục tiêu của đề tài
- Phân tích được tình hình sản xuất, chế biến và tiêu thụ cây Thạch đen
của các hộ nông dân ở huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng. Đánh giá được hiệu
quả kinh tế từ hoạt động sản xuất, kinh doanh cây Thạch đen của các hộ nông
dân trong huyện. Đánh giá được những mặt đạt được và hạn chế trong sản

xuất và kinh doanh cây Thạch đen của các hộ nông dân tại huyện.
- Xác định được các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình sản xuất, kinh
doanh sản phẩm cây Thạch đen của các hộ nông dân trên địa bàn huyện.
- Đưa ra được định hướng, đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng
cao hiệu quả phát triển cây Thạch đen huyện Thạch An trong những năm tới.
3. Ý nghĩa của đề tài
3.1. Ý nghĩa trong học tập
Nghiên cứu đề tài này giúp tôi có cơ hội được vận dụng những kiến
thức đã học vào trong thực tiễn, được học hỏi và tích lũy những kinh nghiệm,
nâng cao năng lực chuyên môn để phục vụ cho công việc sau này. Ngoài ra
nó còn là tài liệu tham khảo cho các sinh viên trong trường.


3
3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn
Đề tài sẽ giúp cho các hộ nông dân trồng Thạch đen nhận thấy được
tình hình sản xuất, kinh doanh cây Thạch đen của họ, so sánh hiệu quả kinh tế
từ cây Thạch đen với các cây trồng khác để lựa chọn cho nhân rộng sản xuất
cây Thạch đen. Từ đó giúp họ đưa ra các biện pháp, cách khắc phục các mặt
bất lợi, phát huy những mặt thuận lợi nhằm đạt hiệu quả kinh tế cao hơn.
Đồng thời giúp nâng cao giá trị kinh tế cho cây Thạch đen ở huyện Thạch An,
liên kết chặt chẽ giữa các khâu trong quá trình sản xuất, tiêu thụ sản phẩm từ
cây Thạch đen.


4
Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Đặc điểm của cây Thạch đen

1.1.1.1. Nguồn gốc
Cây Thạch đen có nguồn gốc ở Đông và Đông Nam Châu Á, phân bố
nhiều ở Đông Nam Trung Quốc, Đài Loan và khu vực Đông Nam Á. Loài cây
này mọc mạnh trên các khu vực đất cỏ, đất cát và đất khô.
Ở Trung Quốc, Thạch đen được sử dụng để tạo ra sản phẩm từ rất lâu
đời. Người dân Trung Quốc thường sử dụng Thạch đen trong món chè, đặc
biệt sản phẩm dưới dạng chè đóng gói, chè đóng hộp...
Ở Việt Nam, cây Thạch đen về sau này khi được du nhập từ Trung
Quốc về được trồng ở nhiều vùng đồng bằng như ở Đồng bằng sông Cửu
Long, Miền Đông Nam Bộ và một số huyện của các tỉnh phía Đông Bắc như
Cao Bằng, Lạng Sơn và Bắc Kạn.
(Nguồn: Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Cao Bằng)
1.1.1.2.Đặc điểm hình thái
- Thân:
Cây Thạch đen là loại cây họ hòa thảo, thân có bốn cạnh, hình đứng
mềm, bên ngoài thân có phủ một lớp lông thô, rậm. Cây có chiều dài trung
bình từ 40 - 60 cm, tùy điều kiện chăm sóc và và thổ nhưỡng có thể dài tới
1m. Cây thạch đen có khả năng phân nhánh nhiều từ gốc, nhánh toả ra phủ
kín trên mặt đất giống như cây bạc hà.
- Chồi và lá:
Lá cây Thạch đen mọc ra từ các mấu, chồi mọc ra từ nách lá. Lá Thạch
đen thuộc loại lá đơn, mọc đối, dày, màu xanh nhạt, hình trứng hoặc trứng
thuôn, thon hẹp ở gốc, nhọn ở chóp. Lá dài từ 3 - 6 cm, rộng 1 - 2 cm, cuống lá
dài 1 - 2 cm. Hai mặt lá đề có phủ một lớp lông mỏng, mép lá có hình răng cưa.


5
- Hoa và quả:
Hoa mọc thành cụm dày đặc ở đầu cành, khá dày đặc vào lúc hoa nở rộ,
cuống hoa có thể kéo dài tới 10 - 12 cm, có lông. Đài hoa có lông, 3 răng ở

môi trên; tràng trắng hay hồng nhạt, môi trên 3 thuỳ, môi dưới to; nhị 2, thò
dài, chỉ nhị tím. Quả của cây Thạch đen nhỏ, nhẵn, thon dài khoảng 0,7 mm.
Cây Thạch đen ra hoa vào cuối thu, đầu mùa đông.
- Hệ rễ:
Rễ cây Thạch đen có dạng chùm, rễ tỏa rộng và ăn nông. Rễ của cây
Thạch đen có thể mọc từ gốc, thân khi tiếp xúc trực tiếp với đất ẩm. Do vậy,
khi cây Thạch đen phát triển, thân cây dài có thể có nhiều đốt thân mọc rễ
cắm xuống để hỗ trợ hút chất dinh dưỡng.
1.1.2. Vai trò của cây Thạch đen đối với đời sống con người
Cùng với thời gian, cây Thạch đen đóng một vai trò quan trọng đối với
người dân trồng Thạch nói riêng và mọi người tiêu dùng nói chung. Thạch
đen không chỉ là thứ giải khát thông thường mà còn là một tân dược. Theo
Đông y, lá cây Thạch đen có vị ngọt, tính mát, có tác dụng giải nhiệt, giúp các
quá trình chuyển hóa trong cơ thể diễn ra dễ dàng… nên thường được sử dụng
để nấu và chế biến thành món Thạch giải nhiệt trong những ngày hè oi bức,
nóng nực.
Ngoài chức năng giải khát thông thường, Thạch đen có tác dụng sinh lý
rõ rệt đối với sức khỏe của con người, được dùng để phòng trị và chữa nhiều
loại bệnh khác nhau, giúp hạ huyết áp, trị cảm mạo do nắng nóng, đau nhức
cơ và các xương khớp, hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường, viêm gan cấp...
Bên cạnh giá trị về mặt sức khỏe, giải khát, cây Thạch đen còn có giá
trị kinh tế to lớn. Chính vì Thạch đen có tác dụng tốt cho sức khỏe của con


6
người nên nó ngày càng được người tiêu dùng ưa chuộng, làm cho những
người dân trồng, chế biến và kinh doanh Thạch đen có nguồn thu nhập đáng
kể, giải quyết việc làm và góp phần nâng cao đời sống người dân. Như ở các
vùng trồng thạch đen của nước ta, cây Thạch đen đã và đang mang lại hiệu
quả kinh tế to lớn cho người dân, hiện nay cây Thạch đen đang được phát

triển rộng rãi tại các vùng phía Đông Bắc cụ thể tại các tỉnh Lạng Sơn, Cao
Bằng, Bắc Kạn và các tỉnh vùng đồng bằng như ở Đồng bằng sông Cửu Long
và Miền Đông Nam Bộ như Sa Đéc (Đồng Tháp), Châu Đốc (An Giang)...
Phát triển cây Thạch đen cần một lượng lao động khá lớn, do vậy trồng
Thạch đen thu hút và điều hòa lao động nông nghiệp. Hiện nay, Thạch đen đã
trở thành mặt hàng ưa chuộng của Việt Nam cũng như một số nước trên thế
giới mang lại nguồn thu nhập lớn. Ngoài ra, nhu cầu về Thạch đen của các
vùng miền trên thế giới ngày càng cao. Vì vậy, phát triển sản xuất và tiêu thụ
Thạch đen góp phần đáng kể cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân
trồng Thạch, đặc biệt là đối với đồng bào miền núi.
(Nguồn: Trần Thị Bích Hạnh, (2011), Nghiên cứu xây dựng quy trình
công nghệ sản xuất thạch đen dạng bột từ cây Sương sáo, Báo cáo khóa luận
tốt nghiệp Đại học, trường Đại học Bách khoa, Đại học Đà Nẵng)
Như vậy, cây Thạch đen có tiềm năng khai thác trên những vùng đất
đai rộng lớn, nhất là ở các vùng miền núi. Việt Nam là một trong những nước
có điều kiện sinh thái thuận lợi cho sự sinh trưởng và phát triển của cây
Thạch, người dân có kinh nghiệm và nguồn lao dộng dồi dào. Do đó có tiềm
năng sản xuất và kinh doanh Thạch đen là rất lớn.
1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất và kinh doanh Thạch đen
Cũng như bất cứ một loại cây trồng nào, trong quá trình sản xuất và
kinh doanh Thạch đen, tính từ lúc Thạch đen được trồng cho đến khi được
bán ra thị trường và đến tay người tiêu dùng thì Thạch đen chịu ảnh hưởng
của nhiều yếu tố khác nhau. Các yếu tố này có thể tác động riêng lẻ hoặc tổng
hợp, cả tích cực và tiêu cực lên các hoạt động sản xuất, kinh doanh đó.


ii
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo như các
khoa chuyên môn, phòng ban của Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên

đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại
trường. Để hoàn thành nội dung đề tài "Thực trạng và giải pháp phát
triển cây Thạch đen tại huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng", ngoài sự cố
gắng, nỗ lực của bản thân, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ tận tình của
nhiều cá nhân và tập thể.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS .TS. Đinh Ngọc Lan,
người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn giúp đỡ tôi thực hiện và hoàn thành
đề tài này.
Trong quá trình làm việc, xin trân trọng cảm ơn sự tạo điều kiện giúp
đỡ của UBND huyện Thạch An, các phòng, ban, đơn vị trên địa bàn huyện:
Phòng Nông nghiệp & PTNT, Chi cục Thống kê, phòng Tài Nguyên và Môi
trường, phòng Lao động - Thương binh &Xã hội; Đảng ủy, HĐND, UBND,
UBMTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội các xã Trọng
Con, Đức Thông, Minh Khai đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong việc thu
thập số liệu thứ cấp, sơ cấp và các thông tin hữu ích phục vụ nghiên cứu.
Xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tôi trong
suốt quá trình thực hiện đề tài tốt nghiệp.
Thái Nguyên, ngày

tháng

Tác giả luận văn

Mã Vĩnh Quyết

năm 2016


8
Ánh sáng cũng là nhân tố ảnh hưởng tới quá trình sản xuất Thạch đen,

cây Thạch đen là cây ưa ánh sáng. Cũng như các thực vật khác, không khí rất
cần đối với đời sống của cây Thạch đen, chỉ cần một sự thay đổi nhỏ về hàm
lượng CO2 cũng có ảnh hưởng tới sự quang hợp của cây Thạch. Sự lưu thông
không khí, gió nhẹ và có mưa rất có lợi cho sự sinh trưởng của cây Thạch.
Như vậy, điều kiện sinh thái có ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của cây
Thạch đen, tới năng suất và chất lượng Thạch. Do đó, cần nắm bắt được các
nhân tố đó để có những giải pháp cho cây Thạch đen phát triển tốt, cho năng
suất và chất lượng cao hơn.
1.1.3.2. Nhóm nhân tố kinh tế kỹ thuật
+ Giống
Việc lựa chọn giống đối với cây Thạch đen là việc quan trọng trong quá
trình sản xuất cây Thạch đen. Có giống khỏe và sách bệnh có thể tạo điều
kiện cho cây sinh trưởng và phát triển mạnh và giảm bớt chi phí đầu tư chăm
sóc và phòng trừ dịch bệnh. Do vây việc nghiên cứu các biện pháp giữ và tạo
nguồn giống cho sản xuất đối với cây Thạch đen là rất cần thiết.
+ Áp dụng tiến bộ của khoa học kỹ thuật
Trong quá trình sản xuất và chế biến Thạch đen cần áp dụng những tiến
bộ của khoa học kỹ thuật hiện đại ngày nay để gia tăng cả về số và chất lượng
của thạch, tạo nên những sản phẩm Thạch đen có hương vị và màu sắc đặc
trưng, thỏa mãn nhu cầu của người tiêu dùng.
- Phòng trừ cỏ dại cho cây Thạch đen:
Cây Thạch đen là cây thân mềm, cây lớn sẽ lan ra khắp bề mặt luống. Do
vậy việc hạn chế cỏ dại để cây có thể tạo ra các rễ phụ tại thân, cành hỗ trợ quá
trình hấp thụ dinh dưỡng. Sử dụng các biện pháp như chăm sóc tốt tạo điều
kiện cho cây Thạch đen nhanh phủ kín mặt đất vừa chống xói mòn vừa hạn chế
tốt cỏ dại, vừa có tác dụng giữ ẩm cho chè và hạn chế cỏ, sử dụng phân chuồng
đã ủ. Hoặc áp dụng phương pháp phòng trừ cỏ bằng việc phủ rơm hoặc nilon
khi trồng có hiệu quả cao, không tốn nhiều thời gian làm cỏ.

9
- Tưới nước:
Tiến hành tưới nước cho Thạch đen khi khô hạn để thúc đẩy sinh
trưởng và phát triển của cây Thạch đen tạo cho năng suất và chất lượng Thạch
đều tăng. Đối với cây Thạch đen có thể trồng xen canh trên cùng một diện
tích đất với cây ăn trái như cam, quýt, nhãn, nho, xoài.... Trồng xen canh dưới
bóng tán cây giúp cân bằng độ ẩm, kéo dài thời gian tưới nước của Thạch đen.
- Bón phân:
Là biện pháp kỹ thuật cần thiết để nâng cao năng suất và chất lượng
Thạch đen. Cây Thạch đen có khả năng hút chất dinh dưỡng liên tục trong
suốt quá trình sinh trưởng và sinh thực. Nó còn có khả năng thích ứng với
điều kiện dinh dưỡng rất rộng, có thể sống ở những nơi đất màu mỡ song
cũng có thể sống ở những nơi cằn cỗi, nghèo kiệt dinh dưỡng mà vẫn cho
năng suất nhất định.
- Phòng trừ sâu bệnh:
Khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển nên đã có các công trình nghiên
cứu về các loại sâu bệnh hại trên các loại cây họ hòa thảo trong đó có cây
Thạch đen, từ đó kèm theo các biện pháp phòng trừ hiệu quả. Có thể phòng
trừ bằng thuốc hóa học hay các biện pháp sinh học khác nhằm tạo điều kiện
cho cây Thạch đen phát triển tốt.
- Thu hoạch, bảo quản và chế biến Thạch đen:
Đây là những công đoạn ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng Thạch
đen. Thu hoạch khi cây xuất hiện nụ hoa ở ngọn là năng suất cao nhất. Cần
cắt sát gốc, thân và lá thu về rải đều, phơi nắng nhẹ một ngày sau đó đánh
đống lại 1-2 ngày mới đem ra phơi tiếp. Khoảng 2-3 ngày phơi là có thể khô
hoàn toàn. Nếu ruộng không bón phân để phát triển tự nhiên, thì mỗi năm chỉ
thu một lần vào tháng 10 – 11. Thường 10 kg thân lá Thạch tươi thì được 1 kg
khô. Bảo quản ở những nơi khô ráo và thoáng mát để tránh hiện tượng thối

10
mốc. Sau đó, có thể tiến hành chế biến, Thạch đen hiện nay vẫn chủ yếu đươc
chế biến dưới dạng đóng Thạch khô thô sơ để dễ vận chuyển. Vấn đề xây
dựng nhà máy chế biến sản phẩm Thạch ngay tại địa phương là điều cần được
quan tâm. Để chế biến Thạch ăn, chủ yếu người dân chế biến theo phương
pháp nấu thủ công nên số lượng là hạn chế, chỉ phục vụ được nhu cầu tiêu
dùng hàng ngày tại địa phương.
1.1.3.3. Nhóm nhân tố về điều kiện kinh tế xã hội.
+ Thị trường
Thị trường là một trong những yếu tố quan trọng và có tính chất
quyết định đối với các cơ sở sản xuất kinh doanh Thạch đen. Mục đích cuối
cùng của các nhà sản xuất kinh doanh là tạo ra các sản phẩm đáp ứng yêu
cầu của thị trường, thu được nguồn lợi nhuận cao. Chỉ khi nào có nhu cầu
của thị trường thì những người sản xuất mới tạo ra các sản phẩm của mình.
Thị trường đóng vai trò là khâu trung gian giữa người sản xuất và tiêu
dùng. Do đó, để sản phẩm sản xuất ra có chỗ đứng trên thị trường thì các
nhà sản xuất cần phải tìm kiếm thị trường tiêu thụ, lựa chọn phương thức
sản xuất phù hợp sao cho thu được nguồn lợi nhuận lớn nhất. Thực tế cho
thấy nhu cầu của người tiêu dùng về các sản phẩm Thạch đen ngày càng
tăng mà sản lượng Thạch đen hiện tại chưa đáp ứng đủ. Bên cạnh đó Thạch
đen khô lại có thời gian bảo quản lâu dài nên sản phẩm Thạch có tiềm năng
ổn định trên thị trường.
+ Giá cả
Giá của các sản phẩm Thạch đen nói riêng và của các sản phẩm khác
nói chung là yếu tố được quan tâm hàng đầu của những người trực tiếp sản
xuất. Khi giá cả thu mua Thạch đen tăng lên làm cho lợi nhuận của người sản
xuất tăng, từ đó họ có các biện pháp để tạo ra ngày càng nhiều lượng sản
phẩm. Sự biến động của giá cả ảnh hưởng trực tiếp tới những người trồng

11
Thạch và sự ổn định của việc phát triển cây Thạch đen của địa phương. Do đó
cần có các giải pháp nhất định để ổn định thị trường giá cả cho các cơ sở sản
xuất kinh doanh yên tâm tạo ra sản phẩm.
+ Nguồn lao động
Lao động là hoạt động có mục đích của con người nhằm tạo ra các sản
phẩm thỏa mãn các nhu cầu. Đây là nhân tố ảnh hưởng trực tiếp tới giá trị của
các sản phẩm. Trong quá trình sản xuất kinh doanh Thạch đen, đặc biệt là ở
các hộ gia đình cần một lượng lao động đủ để tham gia vào các hoạt động từ
trồng, chăm sóc, thu hoạch, và bảo quản, tiêu thụ sản phẩm Thạch khô. Do
đó, hoạt động sản xuất Thạch đen góp phần giải quyết việc làm cho một
lượng lao động ở các vùng nông thôn. Như vậy, sản xuất thạch đen không chỉ
mang lại giá trị kinh tế cao mà còn có ý nghĩa về mặt xã hội, tạo công ăn việc
làm cho người dân.
+ Hệ thống các sơ sở chế biến Thạch đen
Chế biến là một trong những công đoạn cần được chú trọng, sau khi
thạch đen được thu hoạch thì bắt đầu tiến hành chế biến. Đây là giai đoạn cuối
cùng để tạo ra các sản phẩm Thạch. Hiện nay, trong khâu chế biến Thạch đen
đã có nhiều nước nghiên cứu các công nghệ chế biến như Trung Quốc chế
biến các sản phẩm Thạch đen dạng bột đóng gói, Thạch đóng hộp, vỉ.. Tại
Thái Lan, Đài Loan, Malaisia... có các sản phẩm Thạch dừa, Thạch rau câu...
Ở Việt Nam, trong thời gian gần đây bột cây Thạch đen cũng đã được nghiên
cứu chế biến thành thức uống công nghiệp. Công nghệ chế biến có nhiều
bước phát triển đáng kể, các công cụ dùng để chế biến Thạch ngày càng hiện
đại đặc biệt là trong các công ty, doanh nghiệp đã sử dụng các dây chuyền sản
xuất với công suất cao. Chính vì vậy, việc xây dựng hệ thống các cơ sở chế
biến là một trong những công việc cần thiết và có ý nghĩa lớn cho sự phát
triển của Thạch đen nói chung.

12
+ Hệ thống chính sách của nhà nước
Các chính sách đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển, mở
rộng quy mô và chất lượng của Thạch đen nói riêng và các ngành khác nói
chung. Để quá trình sản xuất kinh doanh Thạch đen có hiệu quả cao, mang lại
giá trị kinh tế và xã hội thì Nhà nước cần phải có các chính sách cụ thể góp
phần làm cho người sản xuất có động lực và yên tâm phát triển. Các chính
sách này có thể tác động trực tiếp hoặc gián tiếp lên sự phát triển của hoạt
động sản xuất. Có thể kể đến các chính sách như: Khuyến nông, đất đai,
thuế...có ảnh hưởng lớn tới việc phát triển của cây Thạch đen tại một địa
phương hay khu vực nào đó.
1.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Tình hình sản xuất, tiêu thụ Thạch đen ở Việt Nam
1.2.1.1. Tình hình sản xuất thạch đen ở Việt Nam
Việt Nam nằm trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương có điều kiện tự
nhiên khí hậu nhiệt đới gió mùa, đất nước trải dài từ bắc vào nam với 2/3 là
diện tích đất đồi núi, điều kiện tự nhiên thuận lợi cho cây Thạch đen sinh
trưởng và phát triển. Thạch đen được trồng ở Việt Nam từ khá lâu, nhưng nó
chưa thực sự được coi là cây công nghiệp quan trọng, chưa được tập trung sản
xuất đại trà. Trong những năm gần đây Chính phủ, các địa phương, các tổ
chức phi chính phủ quốc tế cũng đã có nhiều quan tâm đến sự phát triển của
cây Thạch đen.
Ở Việt Nam cây Thạch đen có một vị trí quan trọng trong việc phát
triển kinh tế tại một số vùng phía bắc như Lạng Sơn, Bắc Kạn và Cao Bằng.
Ở miền nam có một số vùng phát triển thạch đen như Bảo Lộc (Lâm Đồng),
Sa Đéc (Đồng Tháp), Châu Đốc (An Giang). Do đó phát triển trồng Thạch
đen ở nước ta không những phát huy được vai trò kinh tế của hộ gia đình, lợi
thế của từng vùng mà còn góp phần to lớn trong việc sử dụng có hiệu quả đất

13
đai, lao động nông nghiệp nông thôn, thúc đẩy sản xuất phát triển. góp phần
nâng cao đời sống vật chất, văn hoá tinh thần người dân. Chính điều đó càng
khẳng định việc đầu tư sản xuất phát triển Thạch đen là một hướng đi đúng
của các địa phương, các công ty, các cơ sở sản xuất kinh doanh trên cả nước.
Những năm gần đây đã có nhiều cơ chế chính sách đầu tư ưu tiên phát triển
Thạch đen. Cây Thạch đen được coi là cây trồng xóa đói giảm nghèo và tiến
lên làm giàu của nhiều hộ nông dân khu vực miền núi.
1.2.1.2. Tình hình tiêu thụ, xuất khẩu Thạch đen ở Việt Nam.
Thị trường Thạch đen của Việt Nam bao gồm cả thị trường trong nước
và nước ngoài. Trong đó ở Việt Nam, người nông dân sản xuất Thạch đen với
mục tiêu hướng vào xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc là chủ yếu.
Thạch đen của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc lại chủ yếu dưới
dạng sản phẩm thô. Sản phẩm xuất khẩu không có bao gói, nhãn mác nên giá
bán thấp, chưa có thị trường ổn định và bền vững. Bên cạnh đó, hiện nay chưa
có nhiều công ty tham gia xuất khẩu Thạch. Chủ yếu là các hộ kinh doanh cá
thể, học chưa tập trung vào phát triển sản xuất mà chỉ kinh doanh thuần túy,
có lãi là làm nên sẵn sàng thu mua và chào bán các loại sản phẩm Thạch đen
chất lượng thấp.


14
Chương 2
ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các hoạt động sản xuất cây Thạch
đen, các vấn đề liên quan đến sản xuất, chế biến và tiêu thụ Thạch đen của
nông hộ trên địa bàn huyện Thạch An.

2.1.2. Phạm vi nghiên cứu
2.1.2.1. Phạm vi về không gian nghiên cứu
Đề tài được tiến hành thực hiện nghiên cứu trên địa bàn huyện Thạch
An, tỉnh Cao Bằng.
2.1.2.2. Phạm vi về thời gian nghiên cứu
- Thời gian thu thập số liệu: Các số liệu được thu thập trong giai đoạn từ
năm 2013- 2015.
2.1.2.3. Phạm vi về nội dung nghiên cứu
Nội dung nghiên cứu về phát triển sản xuất cây Thạch đen là vấn đề rất
rộng, vì vậy đề tài chỉ tập trung nghiên cứu tình hình phát triển sản xuất cây
Thạch đen huyện thạch An. Từ đó đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm phát
triển mạnh lĩnh vực này trên địa bàn huyện Thạch An trong những năm tới.
2.2. Địa điểm và thời gian tiến hành nghiên cứu
2.2.1. Địa điểm tiến hành nghiên cứu
Đề tài được tiến hành trên địa bàn huyện Thạch An, tỉnh Cao
Bằng. Trong đó lựa chọn 3 xã có diện tích sản xuất Thạch đen lớn nhất
trên toàn huyện.


iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................. vi
DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... vii
DANH MỤC HÌNH ...................................................................................... viii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................ 2

3. Ý nghĩa của đề tài .......................................................................................... 2
Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................. 4
1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 4
1.1.1. Đặc điểm của cây Thạch đen .................................................................. 4
1.1.2. Vai trò của cây Thạch đen đối với đời sống con người .......................... 5
1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất và kinh doanh Thạch đen ............. 6
1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 12
1.2.1. Tình hình sản xuất, tiêu thụ Thạch đen ở Việt Nam ............................. 12
Chương 2 ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .. 14
2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................ 14
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 14
2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 14
2.2. Địa điểm và thời gian tiến hành nghiên cứu ............................................ 14
2.2.1. Địa điểm tiến hành nghiên cứu ............................................................. 14
2.2.2. Thời gian tiến hành nghiên cứu ............................................................ 15
2.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 15
2.3.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 15