Các biện pháp tâm lý sư phạm nhằm rèn luyện phẩm chất chú ý nghe giảng môn tâm lý học quân sự của học viên hệ sư phạm

Phần mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sự nghiệp xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và từng bớc
hiện đại đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong thời kì mới đang đặt ra yêu cầu cao đối
với sự nghiệp đào tạo đội ngũ sĩ quan quân đội nói chung và đội ngũ giáo viên
KHXH&NV quân sự nói riêng. Chất lợng đội ngũ sĩ quan và đội ngũ giáo viên
KHXH&NV quân sự phụ thuộc rất lớn vào chất lợng hoạt động dạy và hoạt động
học của các nhà trờng quân sự trong đó có Học viện Chính trị quân sự. Chú ý là
một quá trình cơ bản của hoạt động nhận thức đồng thời cũng là một yếu tố quan
trọng trong việc tiếp thu lĩnh hội tri thức, hình thành kĩ xảo, kĩ năng chuyên môn
nghiệp vụ quân sự cho ngời học viên đào tạo giáo viên KHXH&NV trong thời
gian học tập công tác tại trờng, đặc biệt là quá trình nghe giảng bài trên lớp.
Trong hệ thống các môn KHXH&NV, môn TLHQS có vị trí vai trò rất quan
trọng đối với học viên đào tạo ở HVCTQS, nhất là học viên hệ s phạm, do vậy nó
đòi hỏi ở học viên một sự tập trung chú ý cao trong quá trình nghe giảng trên lớp.
Tuy nhiên, đang có một mâu thuẫn đặt ra trong quá trình dạy học môn
TLHQS ở HVCTQS hiện nay là lợng kiến thức ngời giáo viên truyền thụ trên lớp
rất lớn, rất phong phú mà khả năng tập trung chú ý nghe giảng của học viên lại
cha đáp ứng đợc yêu cầu tiếp nhận tri thức. Do vậy, đặt ra vấn đề cần phải nghiên
cứu các yếu tố ảnh hởng đến phẩm chất chú ý nghe giảng môn TLHQS của học
viên trong quá trình dạy học ở các nhà trờng quân sự nói chung và ở HVCTQS
nói riêng.
Trong tâm lí học và TLHQS, phẩm chất chú ý của cá nhân cũng đã đợc đề
cập nghiên cứu tuy cha nhiều. Các công trình đó đã đi sâu nghiên cứu các phẩm
chất của chú ý, các yếu tố ảnh hởng, tác động đến phẩm chất chú ý trong hoạt
động quân sự và các hoạt động khác nhau của đời sống con ngời nh lao động, sản
xuất, kinh doanh... Tuy nhiên, cho đến nay vẫn cha có công trình khoa học nào đi
vào nghiên cứu về phẩm chất chú ý nghe giảng trên lớp của học viên ở các nhà
trờng quân sự nói chung và ở HVCTQS nói riêng, đặc biệt là chú ý nghe giảng
môn TLHQS.
1

Do vậy, tác giả chọn nghiên cứu vấn đề: Các biện pháp tâm lí s phạm
nhằm rèn luyện phẩm chất chú ý nghe giảng môn tâm lí học quân sự của học
viên hệ s phạm.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở lí luận và thực trạng về chú ý của học viên, đề tài chỉ ra những
biện pháp tâm lí s phạm rèn luyện phẩm chất chú ý trong quá trình nghe giảng
môn TLHQS của học viên hệ s phạm.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu các nhân tố tác động đến quá trình tập trung chú ý nghe giảng
môn TLHQS của học viên Hệ S phạm.
- Tiến hành các trắc nghiệm tâm lí để kiểm tra, đánh giá mức độ tập trung
chú ý nghe giảng môn TLHQS của học viên Hệ S phạm.
- Đề xuất một số biện pháp TLSP nhằm rèn luyện phẩm chất chú ý cho học
viên Hệ S phạm trong quá trình nghe giảng môn TLHQS, góp phần nâng cao một
bớc chất lợng hiệu quả giáo dục, đào tạo ở HVCTQS trong giai đoạn hiện nay.
4. Khách thể và đối tợng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu:
Học viên đào tạo giáo viên KHXH&NV quân sự cấp phân đội ở Hệ S phạm
HVCTQS.
- Đối tợng nghiên cứu:
Các biện pháp TLSP rèn luyện phẩm chất chú ý nghe giảng môn TLHQS
cho học viên Hệ S phạm.
5. Giả thuyết khoa học
Chú ý là một phẩm chất nhân cách của cá nhân đợc biểu hiện thông qua các
hoạt động cụ thể. Con ngời trong bất kì tình huống nào cũng bị vô số kích thích
tác động vào ý thức, hoạt động học tập của học viên ở nhà trờng quân sự cũng
không nằm ngoài các kích thích tác động đó.
Do vậy, nếu làm rõ đợc yếu tố chủ quan, khách quan tác động đến quá trình
chú ý nghe giảng môn TLHQS của học viên Hệ S phạm- HVCTQS đánh giá đợc
thực trạng chú ý của học viên thì chúng ta có thể đề ra các biện pháp TLSP nhằm

2
rèn luyện phẩm chất chú ý nghe giảng môn TLHQS, phát triển t duy, nâng cao
kiến thức cho học viên góp phần nâng cao chất lợng, hiệu quả công tác giáo dục
đào tạo ở HVCTQS hiện nay.
6. Giới hạn nghiên cứu
Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu những yếu tố ảnh hởng, tác động và các biện
pháp TLSP để rèn luyện phẩm chất chú ý nghe giảng môn TLHQS cho học viên
Hệ S phạm- HVCTQS.
7. Phơng pháp nghiên cứu
- Phơng pháp nghiên cứu lí luận
Đề tài dựa trên cơ sở phơng pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, t tởng Hồ
Chí Minh, các quan điểm t tởng trong các văn kiện của Đảng Cộng sản Việt
Nam, lí thuyết hoạt động trong tâm lí học mác xít.
Nghiên cứu tài liệu chuyên ngành tâm lí học và một số luận văn, luận án của
các nhà khoa học hoạt động trong lĩnh vực tâm lí học từ đó rút ra kết luận về nội
dung vấn đề nghiên cứu.
- Phơng pháp nghiên cứu thực tiễn:
Sử dụng hệ thống các phơng pháp nghiên cứu của tâm lí học và tâm lí học
quân sự.
+ Phơng pháp quan sát:
Quan sát tham dự và không tham dự hoạt động nghe giảng trên lớp của học
viên Hệ S phạm. Từ đó rút ra một số nhận định về thực trạng các yếu tố tác động
đến quá trình chú ý nghe giảng môn TLHQS của học viên Hệ S phạm.
+ Phơng pháp trao đổi phỏng vấn:
Trực tiếp gặp gỡ, trao đổi phỏng vấn cán bộ hệ, lớp và các học viên ở các
khoá GV2, GV3, GV4. Nội dung xung quanh các vấn đề liên quan đến quá trình
chú ý nghe giảng môn TLHQS của học viên.
+ Phơng pháp trắc nghiệm:
3
Sử dụng một số trắc nghiệm tâm lí để đánh giá khả năng tập trung chú ý, độ

bền vững của chú ý và khả năng di chuyển chú ý trong quá trình nghe giảng môn
TLHQS của học viên Hệ S phạm.
+ Phơng pháp điều tra:
Thông qua hệ thống bảng hỏi nhằm thu thập thông tin cần thiết về thực
trạng, nguyên nhân, nội dung biểu hiện của chú ý nghe giảng môn TLHQS của
học viên Hệ S phạm- HVCTQS.
8. Cấu trúc của luận văn
Gồm: mở đầu, hai chơng, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham
khảo và phụ lục.
4
Chơng 1
Cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề nghiên cứu
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Vấn đề chú ý đã đợc các nhà tâm lí học hoạt động trong và ngoài lĩnh vực
quân sự quan tâm nghiên cứu, dới đây là một số t tởng, quan điểm tiêu biểu:
- Quan điểm về chú ý của Chu Liên Anh, Trờng đại học Luật Hà Nội, tác
giả quan niệm: trong môi trờng xung quanh luôn có vô vàn sự vật hiện tợng tác
động vào quá trình nhận thức của con ngời. Nhng trong một thời điểm nhất định,
ta không thể nhận thức tất cả các sự vật hiện tợng ấy đều nh nhau. Con ngời phải
biết tập trung vào một số thuộc tính của chúng nhằm có đợc sự phản ánh một
cách rõ ràng những sự vật hiện tợng hoặc những thuộc tính của sự vật hiện tợng
đó, còn các sự vật hiện tợng khác ta không tập trung chú ý đến nó, hoặc để ý một
cách mơ hồ không rõ ràng. Nói một cách khác, tại một thời điểm ta tập trung ý
thức và hoạt động tâm lí của mình vào những sự vật hiện tợng này mà không tập
trung vào sự vật hiện tợng kia. Nh vậy, theo Chu Liên Anh, khi suy nghĩ ta tập
trung vào một sự vật, hiện tợng nhất định, đồng thời tách khỏi những sự vật hiện
tợng khác sự tập trung để nhận thức sự vật hiện tợng nh thế gọi là chú ý.
- Quan điểm của GS Nguyễn Công Uẩn: chú ý đợc xem nh là trạng thái tâm
lí đi kèm các hoạt động tâm lí khác, giúp cho hoạt động tâm lí đó có kết quả.
Chú ý không có đối tợng riêng, đối tợng của nó chính là đối tợng của hoạt động

tâm lí mà nó đi kèm vì thế chú ý đợc coi là cái nền, cái phông là điều kiện
của hoạt động có ý thức.
- Quan điểm của tác giả Nguyễn Văn Tuân, Khoa Tâm lí học quân sự - Học
viện Chính trị quân sự.
Chú ý không phải là quá trình tâm lí độc lập mà chỉ là một mặt của hoạt
động tâm lí, là sự tổ chức của hoạt động tâm lí, trong đó những hình ảnh, ý nghĩ,
tình cảm, hay những đối tợng cần nhận thức nổi lên rõ ràng hơn những cái khác.
Chú ý cũng là một trạng thái tham gia vào các quá trình tâm lí, làm tăng hiệu quả
của quá trình hoạt động tâm lí tơng ứng.
5
- Theo sách Tâm lí học, nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội 1962, của các tác
giả Đức Minh, Phạm Cốc, Đỗ Thị Xuân:
Chú ý là sự tập trung của ý thức vào một hoặc một số đối tợng hay hiện tợng
mà ngời ta muốn tìm hiểu, nhằm làm cho đối tợng hay hiện tợng đó đợc phản ánh
rõ rệt và toàn vẹn nhất trong óc. Nói một cách khác, chú ý là tách rời ra ngoài số
sự vật muôn màu, muôn vẻ tác động vào mình một hay một nhóm đối tợng mình
phản ánh, đồng thời có sự ức chế ít hay nhiều đối với tác động của các sự vật
khác. Sự vật xung quanh ta vô cùng phức tạp và tổ chức ảnh hởng tới chúng ta, vì
vậy chúng ta không thể nào cùng một lúc chú ý tới tất cả sự vật đợc. Do đó muốn
giữ đợc thăng bằng với hoàn cảnh xung quanh ta cần phải ngả về một sự vật nhất
định một cách có lựa chọn, có vậy mới nhận thức sự vật tốt đợc.
Chú ý chỉ là trạng thái tâm lí luôn luôn đi kèm với các quá trình tâm lí khác.
Bản thân chú ý không phải là một quá trình tâm lí. Chú ý không thể tách rời khỏi
các quá trình tâm lí mà là một phơng tiện đặc biệt, một đặc tính tâm lí ở trong các
quá trình tâm lí. Chú ý bao giờ cũng đi kèm theo các quá trình tâm lí nên chú ý
đóng một vai trò quan trọng trong quá trình nhận thức, đặc biệt là trong học tập.
Càng chú ý bao nhiêu thì hiệu quả của các quá trình tâm lí càng tốt bấy nhiêu,
con ngời thích ứng tốt với ngoại cảnh, quá trình nhận thức của con ngời diễn ra
nhanh chóng.
- Quan điểm của tác giả Trần Trọng Thuỷ, trình bày trong sách Tâm lí học,

Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội 1970.
Chú ý là một trạng thái tâm lí đi kèm theo các quá trình tâm lí khác có tác
dụng hớng các quá trình này tập trung vào một đối tợng nhất định, tạo điều kiện
cho đối tợng đợc phản ánh một cách tốt nhất.
Các tác giả nêu trên trong các công trình nghiên cứu của mình đã đề cập đến
nhiều vấn đề về phẩm chất chú ý. Tuy nhiên, cha có tác giả nào đi sâu nghiên cứu
một cách cụ thể về các biện pháp tâm lí s phạm để rèn luyện, phát triển phẩm
chất chú ý nghe giảng môn TLHQS của học viên ở các trờng quân sự hiện nay.
1.2. Các khái niệm cơ bản
1.2.1. Chú ý
6
* Theo Giáo trình Tâm lí học quân sự, nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Hà
Nội 1998: Chú ý là sự định hớng tích cực của ý thức con ngời vào một số đối tợng
hay hiện tợng nhất định nào đó của thế giới bên ngoài hay bên trong cơ thể.
Nh vậy, chú ý là hiện tợng tâm lí luôn xuất hiện kèm theo các hoạt động của
cá nhân, làm phông, làm nền cho các quá trình nhận thức, chú ý là một biểu hiện
đặc trng của hoạt động có ý thức.
- Theo quan điểm của tác giả Chu Liên Anh, trờng Đại học Luật Hà Nội:
Chú ý là sự tập trung của ý thức vào một (hay một nhóm) đối tợng, sự vật, hiện t-
ợng nào đó và tơng đối thoát li khỏi các đối tợng khác nhằm phản ánh đợc tốt
hơn, để hành động, hoạt động có hiệu quả.
Trên cơ sở phân tích các khái niệm trên, chúng tôi đa ra khái niệm chú ý nh
sau: Chú ý là sự tập trung ý thức của chủ thể vào một hoặc một nhóm đối tợng,
đảm bảo trạng thái tâm lí cần thiết cho hoạt động đạt hiệu quả cao.
Chú ý có vai trò quan trọng, là điều kiện cần thiết cho mọi lĩnh vực họat
động của con ngời. Thiếu sự chú ý thì học tập, lao động, nghiên cứu và sáng tạo...
của con ngời đều không đạt kết quả tốt. Đối với hoạt động quân sự là họat động
đặc thù, chú ý càng trở nên quan trọng đối với mỗi quân nhân.
* Phân loại chú ý: Có 3 loại chú ý.
+ Chú ý không chủ định: Là loại chú ý không có mục đích tự giác không

cần sự nỗ lực của bản thân. Chú ý không chủ định chủ yếu do tác động bên ngoài
gây ra, phụ thuộc vào đối tợng của vật kích thích nh:
+ Độ mới lạ của vật kích thích.
+ Cờng độ của kích thích.
+ Sự trái ngợc giữa vật kích thích và bối cảnh...
Loại chú ý này thờng nhẹ nhàng, ít căng thẳng nhng kém bền vững khó duy
trì lâu dài.
+ Chú ý có chủ định là loại chú ý có mục đích đặt ra từ trớc và có sự nỗ lực
của bản thân.
Chú ý có chủ định liên quan chặt chẽ với hoạt động của hệ thống tín hiệu
thứ hai, với ý chí, tình cảm, xu hớng của cá nhân.
7
+ Chú ý sau chủ định là sự tập trung ý thức tới một đối tợng mà đối tợng đó
có ý nghĩa nhất định đối với cá nhân.
Chú ý sau chủ định xuất hiện sau khi đã hình thành chú ý có chủ định. ở
chú ý sau chủ định, đối tợng mà chú ý hớng tới tạo ra cho cá nhân những hứng
thú đặc biệt. Do vậy chú ý đợc duy trì không cần có sự tham gia của ý chí, do vậy
không gây căng thẳng tâm lí cho con ngời.
* Cơ sở sinh lí của chú ý
Cơ sở sinh lí thần kinh của chú ý là phản xạ định hớng đợc hình thành trên
vỏ não. Phản xạ định hớng phát sinh khi có các kích thích mới lạ xuất hiện (phản
xạ cái gì thế). Ví dụ, ngời quân nhân đang đi tuần bỗng dừng lại, nghiêng tai về
phía có tiếng súng nổ. Biểu hiện bên ngoài của phản xạ định hớng là sự thận
trọng, chú ý lắng nghe, quan sát, các động tác quay đầu hoặc quay toàn thân,
hoặc trạng thái bất động của cơ thể. Phản xạ định hớng là phản xạ bẩm sinh, có
đặc điểm là bị dập tắt rất nhanh sau khi lặp lại kích thích. Do vậy, phải nắm chắc
cơ sở sinh lí thần kinh mới có cách tác động phù hợp gây sự chú ý cho quân nhân
trong quá trình học tập, hoạt động quân sự.
1.2.2. Phẩm chất chú ý nghe giảng môn TLHQS
* Biểu hiện cụ thể của chú ý nghe giảng môn TLHQS

Chú ý nghe giảng môn TLHQS góp phần nâng cao chất lợng học tập môn
TLHQS nói riêng và hiệu quả học tập của học viên nói chung. Qua nghiên cứu
chúng tôi nhận thấy: chú ý nghe giảng môn TLHQS đợc biểu hiện cụ thể trên một
số nội dung cơ bản sau đây:
- Chăm chú lắng nghe, ghi chép bài tốt phát hiện ra vấn đề mới thông qua
nội dung bài giảng.
Đây là nội dung biểu hiện hàng đầu của chú ý nghe giảng môn TLHQS. Nội
dung này cho thấy ngời học có nhu cầu tiếp thu lĩnh hội tri thức, hiểu biết sâu
rộng các kiến thức liên quan đén TLHQS, học tập với một tinh thần tự giác cao.
Chấp hành nghiêm mọi quy định học tập, tích cực tham gia giải quyết các tình
huống học tập khi giáo viên đặt ra để truy tìm nguồn gốc, nguyên nhân của các
hiện tợng tâm lí. Chủ động trao đổi với giáo viên về những thắc mắc, những vấn
8
đề cha hiểu trong giờ nghỉ giải lao. Tranh luận với bạn bè trong lớp về nội dung
môn học để phát hiện ra cái mới, thờng xuyên nghiên cứu sách báo, tạp chí, tài
liệu liên quan đến môn TLHQS.
- Say mê hứng thú trong suốt quá trình nghe giảng:
Say mê học tập là trạng thái tình cảm gắn liền với hứng thú và tạo ra thái độ
tích cực cho học viên trong suốt quá trình nghe giảng. Thực tế cho thấy những
học viên nào có sự say mê hứng thú đối với môn học sẽ huy động đợc tối đa các
quá trình tâm lí nhận thức vào tiếp thu lĩnh hội tri thức trên lớp, đặc biệt là khả
năng tập trung chú ý nghe giảng cao.
- Nắm chắc nội dung cơ bản của từng chủ đề bài giảng:
Hệ thống các chủ đề bài giảng trong toàn bộ kết cấu chơng trình môn
TLHQS là một thể thống nhất có quan hệ chặt chẽ với nhau, đảm bảo tính lôgíc
và tính kế thừa của từng đơn vị kiến thức. Do vậy trong suốt quá trình nghe giảng
trên lớp ngời học phải luôn chú ý lắng nghe, ghi chép và nắm chắc đợc nội dung
cơ bản của từng bài giảng mà ngời giáo viên trình bày.
- Ngoài những nội dung nêu trên, chú ý nghe giảng môn TLHQS còn đợc
biểu hiện ở cả kết quả học tập của học viên. Những học viên có động cơ, thái độ

học tập đúng đắn, chú ý lắng nghe ghi chép bài đầy đủ trên lớp thờng là những
ngời giành kết quả cao trong học tập môn TLHQS (kết quả điều tra cụ thể sẽ đợc
trình bày ở phần sau).
Trên đây là những nội dung biểu hiện của chú ý nghe giảng môn TLHQS.
Những nội dung biểu hiện này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và đợc trình bày
bằng sơ đồ dới đây:
9
Sơ đồ: Nội dung biểu hiện của chú ý nghe giảng môn TLHQS.
* Môn TLHQS là gì?
TLHQS là một ngành của khoa học tâm lí nghiên cứu quy luật hình thành và
hoạt động tâm lí của quân nhân và tập thể quân nhân thuộc các lực lợng vũ trang
trong điều kiện hoạt động quân sự nói chung, đặc biệt là trong chiến đấu, nhằm
bảo đảm cho quân đội hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ đợc giao phó trong mọi
tình huống. Môn TLHQS là một nội dung, chơng trình tâm lí học cụ thể nằm
trong hệ thống các môn KHXH&NV phục vụ cho mục tiêu đào tạo cho các đối t-
ợng ở HVCTQS.
* Phẩm chất chú ý nghe giảng môn TLHQS:
Mọi hoạt động của con ngời đều có sự thôi thúc, định hớng từ bên trong h-
ớng vào một đối tợng nhất định nhằm đạt mục đích đã đề ra, sự thôi thúc đó xuất
phát từ chính nhu cầu của con ngời. Chú ý nghe giảng môn TLHQS là một trạng
thái nảy sinh từ sự hấp dẫn, ý nghĩa thiết thực của môn TLHQS đối với nghề
nghiệp quân sự của mỗi học viên. Trong quá trình giảng bài, ngời giáo viên phải
tạo ra đợc ở ngời học viên khả năng tập trung chú ý nghe giảng môn TLHQS là
một yếu tố cần thiết trong quá trình giảng dạy nhằm giúp cho ngời học lĩnh hội
10
Chú ý nghe giảng
môn TLHQS
Chăm chú lắng nghe, phát
hiện ra vấn đề mới thông
qua nội dung bài giảng

Say mê, hứng thú trong
suốt quá trình nghe
giảng
Nắm chắc nội dung cơ
bản của từng chủ đề bài
giảng
Đạt kết quả cao
trong học tập
một cách tốt nhất tri thức, kĩ xảo, kĩ năng phục vụ cho nghề nghiệp quân sự của
mình. Chú ý nghe giảng môn TLHQS đợc xem nh là một biểu hiện cụ thể của ý
thức, thái độ trách nhiệm trong học tập của ngời học viên. Do vậy để nâng cao
chất lợng, hiệu quả học tập môn TLHQS cần hình thành ở ngời học ý thức thái độ
học tập đúng đắn, nghiêm túc và đặc biệt là luôn phát huy cao độ phẩm chất chú
ý trong quá trình nghe giảng trên lớp.
Vậy phẩm chất chú ý nghe giảng môn TLHQS là gì?
Phẩm chất chú ý nghe giảng môn TLHQS là sự say mê, tích cực học tập
môn TLHQS của học viên trên cơ sở nhận thức đợc vị trí, vai trò, ý nghĩa tầm
quan trọng của kiến thức TLHQS đối với cuộc sống và nghề nghiệp quân sự trong
tơng lai. Phẩm chất chú ý nghe giảng môn TLHQS bao gồm:
+ Khối lợng chú ý: là khả năng trong cùng một lúc con ngời có thể chú ý đ-
ợc nhiều đối tợng. Khối lợng chú ý đợc đánh giá bằng số lợng các đối tợng hay
các yếu tố thành phần của đối tợng đó. Do vậy, số lợng các yếu tố thành phần của
chúng đợc tri giác cùng một lúc này nhiều thì khối lợng chú ý càng lớn và hoạt
động đang tiến hành có hiệu quả cao.
+ Tập trung chú ý: là khả năng tập trung ý thức, sức lực của mình vào một
đối tợng hoặc một hình thức hoạt động nhất định. Sự tập trung chú ý biểu hiện ở
t thế, nét mặt tơng ứng, ở sự kiềm chế mọi động tác thừa, ở đây chủ thể biết loại
trừ những kích thích không liên quan đến mục đích hoạt động của mình.
+ Phân phối chú ý: là khả năng định hớng ý thức khác nhau vào nhiều đối t-
ợng trong hoạt động, sự phân phối chú ý không có nghĩa là trong cùng một lúc

chia đều ý thức vào các đối tợng khác nhau của hoạt động, việc tập trung ý thức
vào đối tợng nào đó nhiều hay ít, một phần phụ thuộc vào vị trí của đối tợng, mặt
khác phụ thuộc vào kĩ xảo, kĩ năng thói quen của chủ thể đã đợc hình thành trong
hoạt động đó. Khi con ngời tiến hành nhiều hoạt động cùng một lúc thì sự phân
phối chú ý bao giờ cũng đợc tập trung nhiều hơn vào hoạt động chủ yếu. Khi con
ngời tiến hành một hoạt động nào đó thì sự chú ý đợc tập trung nhiều hơn ở khâu
then chốt của hoạt động.
+ Tính bền vững của chú ý: là khả năng duy trì ý thức vào đối tợng đã chọn
trong thời gian lâu. Nói tới tính bền vững của chú ý là nói tới sự tập trung chú ý
11
vào một đối tợng hoặc để giải quyết công việc trong thời gian dài. Tính bền vững
của chú ý phụ thuộc vào nhiều yếu tố nh: tinh thần trách nhiệm, hứng thú, tâm
trạng, sự hiểu biết công việc đang tiến hành, sức khoẻ...
+ Sự di chuyển chú ý: là năng lực chuyển sự tập trung chủ yếu từ đối tợng
này sang đối tợng khác kịp thời phục vụ cho nhiệm vụ mới.
Sự di chuyển chú ý thể hiện tính linh hoạt mềm dẻo của chú ý, sự di chuyển
chú ý phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trớc hết là phụ thuộc vào quá trình hng phấn,
ức chế trong vỏ não. Mặt khác, nó còn phụ thuộc vào mối quan hệ giữa các đối t-
ợng, nhiệm vụ. Nếu các đối tợng, nhiệm vụ có quan hệ với nhau thì sự di chuyển
chú ý đợc nhanh chóng thuận lợi. Ngợc lại, nếu các đối tợng, nhiệm vụ hoàn toàn
khác nhau thì sự di chuyển chú ý khó khăn hơn, cần một khoảng thời gian nhất
định.
1.3. Các yếu tố tác động ảnh hởng đến phẩm chất chú ý nghe giảng môn
TLHQS của học viên Hệ S phạm- HVCTQS.
Quá trình tập trung chú ý nghe giảng môn TLHQS của học viên Hệ S phạm-
HVCTQS chịu sự chi phối của nhiều yếu tố khác nhau nh yếu tố chủ quan, yếu tố
khách quan, yếu tố cơ bản, yếu tố không cơ bản, nhng suy cho cùng thì có thể
khái quát thành các yếu tố sau:
1.3.1. Nhóm yếu tố khách quan
Đây là nhóm yếu tố có vai trò quan trọng ảnh hởng lớn đến quá trình chú ý

nghe giảng môn TLHQS của học viên Hệ S phạm, bao gồm một số yếu tố sau
đây:
- Nội dung chơng trình môn TLHQS:
Đối với các đối tợng đào tạo giáo viên KHXH&NV quân sự không thuộc
chuyên ngành TLHQS nội dung chơng trình cụ thể của môn TLHQS bao gồm
195 tiết, 3 học phần, 9 đơn vị học trình. Học phần I: Những vấn đề chung của
TLHQS, Tâm lí học nhân cách quân nhân. Thời gian của học phần I là 70 tiết, 17
chủ đề bao gồm cả thực hành, giới thiệu tác phẩm và xêmina. Học phần II: Tâm lí
học xã hội quân sự và tâm lí học hoạt động quân sự. Thời gian của học phần II là
62 tiết, 20 chủ đề bao gồm cả giới thiệu tác phẩm và xêmina. Học phần III: Tâm
lí học s phạm quân sự. Đây là học phần có đơn vị kiến thức quan trọng, sát với
12
thực tiễn trên hoạt động s phạm của học viên. Thời gian dành cho học phần III là
63 tiết, 16 chủ đề bao gồm cả thực hành và xêmina.
Nội dung chơng trình là yếu tố quan trọng hàng đầu giữ vai trò chủ yếu
trong hoạt động dạy và hoạt động học môn TLHQS của học viên. Việc xây dựng
nội dung chơng trình môn TLHQS phải đợc sắp xếp theo một vòng khép kín tạo
thành một quy trình mang tính lôgíc chặt chẽ, bảo đảm sự kế thừa của các đơn vị
kiến thức. Nội dung chơng trình giảng dạy môn TLHQS phản ánh đợc hệ thống
kiến thức, kĩ xảo, kĩ năng, kinh nghiệm cần thiết, phù hợp với chức trách nhiệm
vụ của từng đối tợng đào tạo, bảo đảm cho học viên tìm đợc kiến thức mình cần
ngay trong từng bài giảng. Hệ thống tri thức lựa chọn trình bày trong từng chủ đề
bài giảng của toàn bộ môn học phải là tri thức tối cần thiết và rất cơ bản, có kết
cấu lôgíc chặt chẽ, thể hiện tính toàn diện nhng không dàn đều, biết tập trung vào
các trọng tâm trọng điểm.
Thực tế, qua việc tìm hiểu nghiên cứu, nắm bắt thông tin ngợc từ phía học
viên, chúng tôi nhận thấy rằng bên cạnh tính hợp lí của nó, nội dung chơng trình
giảng dạy môn TLHQS ở HVCTQS hiện nay không phải không có những bất hợp
lí trong kết cấu của từng chủ đề và từng đơn vị kiến thức. Nhiều học phần và một
số chủ đề phân bố thời gian kéo dài, dàn trải dẫn đến sự nhàm chán của học viên

trong quá trình tiếp thu linh hội tri thức, do vậy khả năng tập trung chú ý nghe
giảng của học viên cũng không đợc duy trì một cách thờng xuyên trong suốt thời
gian lên lớp của giáo viên. Chính vì lẽ đó việc xác định đúng đắn nội dung chơng
trình môn TLHQS có ý nghĩa rất lớn, đảm bảo tính lôgíc, cơ bản liên tục giữa các
khối lợng kiến thức kĩ xảo, kĩ năng cho quá trình lĩnh hội của ngời học. Thông
qua nội dung chơng trình môn học đã đợc sắp xếp một cách hợp lí, khoa học, kết
hợp với tay nghề s phạm của giáo viên sẽ là yếu tố tác động mạnh mẽ đến khả
năng tập trung chú ý nghe giảng của học viên.
- Nội dung và phơng pháp giảng dạy của ngời giáo viên.
Để phát huy tính tích cực, sáng tạo và khả năng tập trung cao của ngời học
trong quá trình chú ý nghe giảng, nội dung giảng dạy môn TLHQS cần đạt đợc
một số yêu cầu sau đây:
13
+ Tính t tởng:
Đây là yêu cầu quan trọng hàng đầu đối với mọi bài giảng nói chung và bài
giảng môn TLHQS nói riêng. V.I.Lênin đã viết: Trong bất kì một trờng học nào,
điều quan trọng nhất là phơng hớng chính trị và t tởng của bài giảng. Thông qua
nội dung của bài giảng, giáo viên phải bồi dỡng cho ngời học thế giới quan, ph-
ơng pháp luận duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin, làm cho ngời học
hiểu đợc cơ sở khoa học của đờng lối chính trị, đờng lối quân sự của Đảng, chính
sách, luật pháp của nhà nớc, điều lệnh, điều lệ quân đội. Các chuẩn mực đạo đức,
phẩm chất nhân cách của ngời quân nhân cách mạng. Việc giáo dục thế giới quan
khoa học cho mỗi học viên thông qua nội dung bài giảng môn TLHQS phải đợc
tiến hành một cách khéo léo, tránh lối giáo dục t tởng một cách sống sợng, thô
bạo tạo ra sự nhàm chán, sáo rỗng, ngời học không thể phát huy hết khả năng tập
trung chú ý trong khi nghe giảng.
+ Tính khoa học, cơ bản, hiện đại
Đây là yếu tố quan trọng kích thích khả năng chú ý tìm tòi tri thức mới của
ngời học thông qua bài giảng của giáo viên. Do vậy, nội dung bài giảng phải
mang tính khách quan, phản ánh đúng bản chất quy luật của môn TLHQS. Đồng

thời phải cung cấp đợc những tri thức cơ bản, nền tảng nhất của môn TLHQS,
những thành tựu mới nhất của khoa học quân sự và khoa học tâm lí, những vấn đề
có tính thời sự cập nhật liên quan đến chủ đề bài giảng mà cha đề cập trong sách
giáo khoa cần phải nghiên cứu chuyển hoá thành nội dung dạy học ở mức độ hợp
lí.
+ Tính hệ thống, lôgíc, nhất quán
Để thu hút sự chú ý của ngời học trong suốt quá trình truyền thụ tri thức trên
lớp, nội dung giảng dạy của ngời giáo viên phải đảm bảo đợc tính hệ thống, lôgíc,
nhất quán của các vấn đề, các đơn vị kiến thức, đồng thời phải phù hợp với lôgíc
nhận thức của ngời học. Nội dung giảng dạy của giáo viên không nhất thiết phải
giải quyết đầy đủ các mục nh trong sách giao khoa mà chỉ cần đi sâu vào nội
dung chủ yếu, quan trọng nhất để học viên tập trung chú ý nắm chắc đợc vấn đề
giáo viên cần truyền đạt. Mỗi đơn vị kiến thức của từng chủ đề phải đảm bảo tính
lôgíc kế thừa trong tổng thể môn TLHQS.
14
+ Tính thực tiễn
Nội dung giảng dạy môn TLHQS phải quan hệ chặt chẽ với thực tiễn cuộc
sống và hoạt động quân sự của từng học viên. Đặc biệt phải bám sát công cuộc
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn cách mạng hiện nay. Tính thực tiễn
đòi hỏi nội dung dạy học môn TLHQS của giáo viên đợc chứng minh bằng thực
tiễn và phải chỉ ra cho học viên phơng hớng vận dụng của những nội dung đó vào
giải quyết các vấn đề thực tiễn của đất nớc, quân đội đặt ra. Nội dung giảng dạy
của giáo viên phải thâm nhập vào hoạt động của lực lợng vũ trang, vào chức
trách, nghề nghiệp quân sự của học viên theo mục tiêu yêu cầu đào tạo.
Bên cạnh nội dung, phơng pháp giảng dạy của ngời giáo viên cũng có vị trí
vai trò rất lớn trong quá trình tập trung chú ý nghe giảng môn TLHQS của học
viên Hệ S phạm. Đối với các môn KHXH&NV nói chung và môn TLHQS nói
riêng, giáo viên thờng sử dụng phơng pháp thuyết trình, phơng pháp khởi động trí
tuệ, phơng pháp tranh luận các vấn đề học tập... Tuy nhiên phơng pháp thuyết
trình vẫn là phơng pháp đợc sử dụng rộng rãi để truyền thụ, lĩnh hội nội dung học

tập khác nhau. Đối với phơng pháp này, lời nói sinh động của ngời dạy đợc coi là
nguồn cung cấp thông tin quan trọng cho ngời học. Do vậy, yêu cầu ngời dạy
phải biết kết hợp khéo léo, chặt chẽ giữa giảng thuật, giảng giải, giảng diễn để
thu hút sự chú ý nghe giảng của ngời học.
Bên cạnh đó, phơng pháp dạy học kích thích tính tích cực nhận thức của học viên
cũng đợc nhiều giáo viên sử dụng để giảng dạy môn TLHQS và mang lại hiệu
quả tơng đối tốt nh phơng pháp khởi động trí tuệ, phơng pháp tranh luận các vấn
đề học tập. Mục đích của các phơng pháp này là thu hút, lôi cuốn sự hứng thú,
chú ý lắng nghe của học viên. Hình thành cảm giác thích thú, vui vẻ thoải mái
trong học tập, kích thích tính tích cực, khuyến khích học viên phát hiện ra cái
mới trong giải quyết các vấn đề học tập. Phát huy sáng tạo của t duy, khắc phục
trạng thái ỳ hoặc phân tán chú ý của học viên thờng gặp ở đầu buổi học, giờ học.
Do vậy phơng pháp dạy học của giáo viên mặc dù là yếu tố khách quan song nó
có tác động ảnh hởng rất lớn đến sự tập trung chú ý nghe giảng của học viên
trong học tập môn TLHQS.
15
- Phòng học, phơng tiện dạy học đối với quá trình tập trung chú ý nghe
giảng môn TLHQS của học viên Hệ S phạm.
Đây là yếu tố khách quan có ảnh hởng không nhỏ đến quá trình tập trung
chú ý nghe giảng môn TLHQS của học viên Hệ S phạm. Phòng học phải đợc bố
trí nơi yên tĩnh, tránh tiếng ồn, đủ ánh sáng cho hoạt động dạy học. Tuỳ theo số l-
ợng học viên mà bố trí sắp xếp phòng học lớn, nhỏ khác nhau, tránh tình trạng
phòng học quá rộng hoặc quá hẹp tác động làm phân tán khả năng tập trung chú
ý nghe giảng của học viên.
+ Công cụ, phơng tiện dạy học tác động mạnh mẽ đến khả năng tập trung
chú ý nghe giảng của học viên. Trong hoạt động dạy học, ngời dạy sử dụng ph-
ơng tiện dạy học với t cách là phơng tiện điều khiển hoạt động nhận thức. Đối với
ngời học, phơng tiện dạy học là các kích thích, các hình ảnh trực quan thu hút sự
chú ý của họ trong quá trình ngời dạy truyền đạt tri thức. Nh vậy phơng tiện,
công cụ dạy học tác động tích cực đến quá trình tập trung chú ý nghe giảng, tiếp

thu lĩnh hội tri thức tâm lí học quân sự, hình thành kĩ xảo, kĩ năng chuyên môn
nghiệp vụ cho ngời học viên. Ngời dạy sử dụng một cách hợp lí các công cụ ph-
ơng tiện hỗ trợ sẽ tạo ra đợc những kích thích trực quan ở nhiều kênh khác nhau
cùng tác động lên giác quan ngời học tạo ra hứng thú học tập, tăng cờng khả
năng chú ý nghe giảng, ngời học dễ dàng ghi nhớ và lĩnh hội tri thức tâm lí học
quân sự một cách nhanh chóng.
- Bầu không khí tâm lí của tập thể lớp học đối với quá trình chú ý nghe
giảng của học viên.
Do đặc thù hoạt động học tập ở nhà trờng quân sự, các học viên cùng sinh
hoạt học tập trong một tập thể nhất định với thời gian tơng đối dài. Bầu không khí
tâm lí của tập thể, các mối quan hệ qua lại, cách thức giao tiếp giữa các học viên
với nhau, các hình thức tổ chức học tập của tập thể... đều có tác động ảnh hởng
không nhỏ đến khả năng tập trung chú ý nghe giảng của học viên. Nếu bầu không
khí tâm lí của lớp học lành mạnh, tích cực các mối quan hệ qua lại giữa các học
viên với nhau và với chỉ huy đơn vị đợc giải quyết một cách hài hoà sẽ tạo ra cho
mỗi học viên những trạng thái tâm lí tích cực, thuận lợi cho việc học tập và khả
năng chú ý nghe giảng trên lớp của môn TLHQS cũng tăng lên. Các hiện tợng
tâm lí xã hội tích cực trong tập thể học viên sẽ định hớng điều chỉnh hành vi học
16
tập của mỗi học viên, giúp cho ngời học nỗ lực phấn đấu, tập trung chú ý vào việc
học để giành kết quả cao nhất. Ngợc lại, bầu không khí tâm lí tập thể lớp học
căng thẳng, các xung đột tâm lí diễn ra thờng xuyên, mối quan hệ qua lại giữa
các thành viên trong tập thể không lành mạnh... sẽ tác động tiêu cực đến cá nhân,
ảnh hởng rất lớn đến khả năng tập trung chú ý nghe giảng môn TLHQS của học
viên. Từ những phân tích trên đây, xây dựng tập thể lớp học vững mạnh là tạo ra
những tác động tích cực đối với quá trình chú ý nghe giảng của học viên.
1.3.2. Nhóm các yếu tố chủ quan
Đây là nhóm các yếu tố có vai trò rất quan trọng đến khả năng tập trung chú
ý nghe giảng của học viên.
- Nhu cầu động cơ mục đích và hứng thú học tập của học viên. Nhu cầu là

những đòi hỏi khách quan của mỗi con ngời trong những điều kiện nhất định bảo
đảm sự tồn tại và phát triển của mỗi con ngời. Nhu cầu nảy sinh bởi mối quan hệ
giữa hoàn cảnh bên ngoài với điều kiện bên trong của con ngời, nó biểu hiện sự
phụ thuộc của con ngời vào hoàn cảnh sống cụ thể. Nhu cầu không tách rời hoạt
động, nhờ hoạt động mà một sự cần thiết trừu tợng nào đó mới đợc vật chất hoá
và trở thành nhân tố kích thích trực tiếp đối với mọi hoạt động của chủ thể. Đối
với quá trình chú ý nghe giảng môn TLHQS của học viên, nhu cầu tiếp thu, lĩnh
hội tri thức khoa học giữ vai trò chủ đạo, nó là nguồn gốc tạo nên sự say mê hứng
thú học tập của học viên.
Động cơ là động lực thúc đẩy bên trong, định hớng hoạt động của con ng-
ời vào đối tợng nhất định nhằm thoả mãn nhu cầu của con ngời. Trong hệ thống
động cơ thúc đẩy ngời học chú ý tập trung nghe giảng thì động cơ nhận thức và
động cơ nghề nghiệp s phạm giữ vai trò chỉ đạo, tạo nên tính tích cực tự giác của
ngời học trong quá trình tập trung chú ý nghe giảng trên lớp. Động cơ thúc đẩy
mọi hoạt động của con ngời đi đến những mục đích nhất định.
Mục đích là biểu tợng về đối tợng cần đạt tới, đợc chủ thể ý thức ngay từ
đầu và hớng mọi hoạt động của mình vào đó. Việc xác định mục đích học tập từ
trớc sẽ giúp cho ngời học viên tập trung chú ý vào lĩnh hội nội dung bài giảng.
Kích thích lòng say mê hứng thú học tập, phát triển t duy và nghiên cứu tìm tòi tri
thức mới. Chính vì vậy để rèn luyện nâng cao phẩm chất chú ý nghe giảng cho
17
học viên phải hình thành ở họ nhu cầu học tập, xây dựng động cơ, mục đích học
tập đúng đắn cho mỗi học viên.
- Sự phát triển trí tuệ, t duy trừu tợng và hiểu biết nhất định của học viên
về môn TLHQS.
TLHQS là môn học mà các đơn vị kiến thức khá trừu tợng, có nhiều khái
niệm, phạm trù mới lạ đối với học viên. Vì vậy trình độ phát triển của trí tuệ,
năng lực t duy trừu tợng là một trong những yếu tố chủ quan ảnh hởng lớn đến
quá trình chú ý nghe giảng của học viên, tạo ra hứng thú học tập cho học viên đối
với môn TLHQS.

Mặt khác, học viên có trí tuệ phát triển, năng lực t duy trừu tợng tốt sẽ giành
đợc kết quả cao trong học tập và lĩnh hội tri thức trên lớp một cách nhanh chóng.
Do vậy yếu tố này cũng có tác động mạnh mẽ đến sự tập trung chú ý nghe giảng
của học viên.
Cùng với sự phát triển trí tuệ, t duy trừu tợng đòi hỏi ngời học cần phải có sự
hiểu biết nhất định về môn TLHQS để tạo ra sự chú ý nghe giảng trên lớp. Bởi vì
các kiến thức ban đầu về môn TLHQS sẽ giúp ngời học có hứng thú hơn trong
nhận thức và từ đó sẽ kích thích ngời học tập trung chú ý trong quá trình nghe
giảng, lĩnh hội một cách tốt nhất kiến thức, kĩ xảo, kĩ năng qua từng chủ đề bài
giảng.
- Phơng pháp học của học viên
Kết hợp nghe, ghi chép bài trên lớp và đọc tài liệu trớc ở nhà là một trong
những yếu tố quan trọng tạo ra sự tập trung cần thiết cho mọi hoạt động của các
chức năng tâm lí nhằm giúp học viên chú ý lĩnh hội tri thức một cách tốt nhất.
Hoạt động dạy học ở bậc đại học đòi hỏi ngời học phải kết hợp nhuần nhuyến
giữa lắng nghe và ghi chép theo ý hiểu, chặt lọc những kiến thức cơ bản nhất của
bài giảng để biến thành kiến thức của bản thân. Quá trình này đòi hỏi ngời học
phải hình thành cho mình những kĩ năng nghe, ghi chép nhất định. Tuy nhiên,
một học viên có phơng pháp học tốt, khả năng ghi, chép linh hoạt sáng tạo phụ
thuộc rất lớn vào quá trình tập trung chú ý nghe giảng. Mặt khác, đọc tài liệu trớc
khi lên lớp cũng là yếu tố tác động, ảnh hởng mạnh mẽ đến sự tập trung chú ý
nghe giảng môn TLHQS của học viên. Ngời học có nghiên cứu tài liệu trớc ở nhà
18