Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa duy vật

BÀI 2: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA
DUY VẬT LỊCH SỬ

MAI TRẦN HẢI ĐĂNG

Khoa LL Mác – Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh


VỊ TRÍ – TRỌNG TÂM CỦA BÀI 2

VỊ TRÍ

• Hoàn thiện – phát triển quan
điểm duy vật và phép biện
chứng đã đề cập ở bài 1
• Tạo lập tiền đề phương pháp
luận trực tiếp để nghiên cứu về
xã hội tư bản và xã hội XHCN
(bài 3 đến bài 6)

TRỌNG TÂM

• Xác lập quan điểm duy vật
khoa học trong nghiên cứu về
xã hội: cơ sở - nền tảng của
XH, cấu trúc tổng thể của XH,
những quy luật cơ bản của sự
phát triển XH,…


PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT

CÁC QUY LUẬT

QUY LUẬT
LƢỢNG - CHẤT

QUY LUẬT
MÂU THUẪN
THUẪN
MÂU

QUY LUẬT
PHỦ ĐỊNH
ĐỊNH CỦA
CỦA
PHỦ
PHỦ ĐỊNH
ĐỊNH
PHỦ

CÁC NGUYÊN LÝ

NGUYÊN LÝ
LÝ
NGUYÊN
VỀ SỰ
SỰ
VỀ
PHÁT TRIỂN
TRIỂN

PHÁT

CÁC CẶP PHẠM TRÙ

NGUYÊN LÝ
LÝ
NGUYÊN
VỀ MỐI
MỐI
VỀ
LIỆN HỆ
HỆ
LIỆN
PHỔ BIẾN
BIẾN
PHỔ

CÁI RIÊNG – CÁI CHUNG
CÁI RIÊNG – CÁI CHUNG
NGUYÊN
NGUYÊN NHÂN
NHÂN –– KẾT
KẾT QUẢ
QUẢ
TẤT NHIÊN – NGẪU NHIÊN
NỘI DUNG
DUNG –– HÌNH
HÌNH THỨC
THỨC
NỘI

BẢN CHẤT
CHẤT –– HIỆN
HIỆN TƢỢNG
TƢỢNG
BẢN
KHẢ NĂNG – HIỆN THỰC
KHẢ NĂNG – HIỆN THỰC


MỤC ĐÍCH - YÊU CẦU
1/- Hiểu được sản xuất vật chất là nền tảng của đời sống xã
hội. Giúp người học hiểu được biện chứng của LLSX và
QHSX.
2/- Nắm được mối quan hệ biện chứng của cơ sở hạ tầng và
kiến trúc thượng tầng. Sự quyết định của cơ sở hạ tầng đối
với kiến trúc thượng tầng? Giúp cho người học hiểu được
quá trình lịch sử tự nhiên của phát triển các hình thái kinh tế xã hội.
3/- Giúp cho học viên có cơ sở khoa học phân tích và hiểu
sâu hơn cương lĩnh, đường lối phát triển kinh tế - xã hội ở
nước ta trong thời kỳ quá độ lên CNXH. Củng cố niềm tin
vững chắc vào đường lối và sự lãnh đạo của Đảng, xây dựng
tinh thần quyết tâm thực hiện công cuộc đổi mới vì sự nghiệp
"dân giàu nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh“.


TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU
1. Tài liệu bắt buộc

Giáo trình Trung cấp LL CT-HC: Những
vấn đề cơ bản của Chủ nghĩa Mác Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh.

Nxb. Lý luận Chính trị, Hà Nội, 2014.


TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU
2. Tài liệu tham khảo
1/- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đại biểu
toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011.
2/- Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ tư
BCH TW khóa XI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2012.

3/- V.I.Lênin: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, M.1977, tập 39. (Sáng
kiến vĩ đại, tr. 18)
4/- C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, M.1981.
(Góp phần phê phán khoa KTCT)

5/- PGS,TS. Trần Văn Phòng (Chủ biên): Tìm hiểu môn học
Triết học Mác-Lênin, Nxb. CT-HC, H.2013.


CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ
CNDVLS là hệ thống quan điểm duy vật biện
chứng về xã hội, là sự vận dụng CNDVBC vào việc
nghiên cứu lĩnh vực đời sống xã hội, vạch ra cấu
trúc và quy luật phát triển của xã hội.

CNDVLS là một trong những phát minh vĩ đại của
C. Mác. Với CNDVLS, triết học Mác là một hệ thống
hoàn chỉnh, cân đối và duy vật triệt để.

CƠ SỞ - NỀN TẢNG QUYẾT ĐỊNH ĐỜI
SỐNG XÃ HỘI VÀ VAI TRÒ CỦA
PHƢƠNG THỨC SẢN XUẤT


“XÃ HỘI” ?
Cộng đồng ngƣời trong lịch sử

Bộ
tộc
Thị
tộc

Dân
tộc

Khu vực,
quốc tế

Bộ
lạc

QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA SẢN XUẤT VẬT CHẤT
Sản xuất vật chất là gì? Tại sao nó có vai trò đó?


SẢN XUẤT VẬT CHẤT
SXVC ?
 Hoạt động thực tiễn với mục đích cải biến giới tự nhiên

nhằm đáp ứng nhu cầu sinh tồn, phát triển của con người.

Sản xuất

Sản xuất vật chất

Sản xuất tinh thần

Sản xuất ra bản
thân con người


SẢN XUẤT VẬT CHẤT

Sản xuất vật chất là một loại hình
hoạt động đặc trưng của con người,
trong đó con người sử dụng công cụ
lao động tác động, biến đổi các đối
tượng tự nhiên tạo ra của cải vật chất
theo nhu cầu tồn tại, phát triển của
con người.


SẢN XUẤT VẬT CHẤT
Vì sao… ?
 Lao động SXVC là một trong những nguồn
gốc dẫn đến sự xuất hiện loài người.
 Nó là cơ sở đáp ứng nhu cầu sinh tồn, phát
triển của con người (Để sinh tồn…)
 Nó là cơ sở làm nảy sinh các mối quan hệ

liên kết con người với con người: kinh tế, chính
trị, văn hóa, tôn giáo,… (Để cải biến tự nhiên)


SẢN XUẤT VẬT CHẤT
Mỗi thời kỳ lịch sử, người ta sản xuất theo
một cách thức cụ thể, tức là có một phương
thức sản xuất nhất định.
Phương thức sản xuất là sự sản xuất xã hội
theo một cách thức cụ thể của nó trong một giai
đoạn lịch sử nhất định.
Phương thức sản xuất gồm 2 mặt:
 Quan hệ giữa người với tự nhiên biểu hiện
ở lực lượng sản xuất.
 Quan hệ giữa người với người biểu hiện ở
quan hệ sản xuất.


1.2. BIỆN CHỨNG CỦA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT VÀ
QUAN HỆ SẢN XUẤT
1.2.1. Các khái niệm
1.2.2.Quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản
xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất

1.2.3. Sự vận dụng quy luật về sự phù hợp của
quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực
lượng sản xuất ở Việt Nam

 Là cách thức con người thực hiện quá trình sản xuất vật chất
trong từng giai đoạn lịch sử nhất định.

XÃ HỘI
Ngƣời

Ngƣời

SXVC
PT tổ chức kinh tế
PTSX

PT kỹ thuật công nghệ


PTSX CỔ XƢA NHẤT VÀ PTSX HiỆN ĐẠI NHẤT

Muốn sinh tồn, con người phải tiến hành sản xuất vật chất tuy nhiên có
sự khác nhau rất lớn về cách thức hái lượm và đánh bắt thời ở thời
nguyên thủy và phương thức công nghiệp ở thời hiện đại


QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CÁC PTSX

??????

CNTB
Phong kiến

XÃ HỘI

Ngƣời

Ngƣời

CH nô lệ
Nguyên thủy

SXVC
PT tổ chức kinh tế

PTSX
PT kỹ thuật công nghệ


QUY LUẬT CƠ BẢN
CỦA SỰ PHÁT TRIỂN
CÁC PTSX CỦA XÃ HỘI
??????

Quy luật
nào ???

CNTB
Phong kiến

CH nô lệ
Nguyên thủy


Với trình độ LLSX thủ công, quy mô không lớn, NS lao động thấp,

tất yếu tồn tại các loại hình SH nhỏ, với cung cách quản lý theo
hinh thức kinh tế hộ gia đình và phân phối chủ yếu là hiện vật,
trực tiếp, tự cấp tự túc.


MỘT SỐ KHÁI NIỆM LỰC LƢỢNG SẢN XUẤT
 Lực lượng sản xuất là sự thống nhất hữu cơ giữa người
lao động với tư liệu sản xuất, trước hết là công cụ lao động

 Lực lượng sản xuất là toàn bộ các nhân tố vật chất, kỹ
thuật… trong mối quan hệ kết hợp với nhau tạo thành
năng lực thực tiễn khai thác, làm biến đổi môi trường tự
nhiên, sáng tạo sản phẩm…

 Lực lượng sản xuất là sự kết hợp giữa người lao động
với tư liệu sản xuất theo một phương thức nhất định để
tạo ra những biến đổi trong sản xuất vật chất


Các yếu tố tạo thành LLSX: Tư liệu sản xuất (đối tượng Lđ,
công cụ Lđ, Tư liệu phụ trợ....) và Người lao động (Sức lao
động vật chất và tinh thần của họ). Các yếu tố đó được kết
hợp với nhau trong quá trình SX.


LỰC LƢỢNG SẢN XUẤT

 Người lao động là những người với một trình
độ, kỹ năng, kinh nghiệm, tri thức nhất định, chế tạo
và sử dụng công cụ lao động để sản xuất ra của cải

vật chất.
 Tư liệu sản xuất (TLSX) gồm đối tượng lao
động (ĐTLĐ) và công cụ lao động (CCLĐ).
ĐTLĐ là những vật được người lao động sử dụng
như là những nguyên, vật liệu để chế tạo ra sản
phẩm. CCLĐ là những vật (công cụ, máy móc, dây
chuyền tự động …) được người lao động sử dụng để
tác động vào đối tượng lao động.


LỰC LƢỢNG SẢN XUẤT

Trong LLSX, người lao động là yếu tố hàng
đầu.
Trong TLSX, công cụ lao động là yếu tố năng
động nhất, thể hiện trình độ chinh phục tự
nhiên của con người và quyết định năng suất
lao động.
Ngày nay, khoa học và công nghệ đã trở
thành LLSX trực tiếp. Khoa học đã được vật
chất hoá trong tất cả các yếu tố của LLSX.


KHOA HỌC TRỞ THÀNH LỰC LƢỢNG SẢN XUẤT ?
- Không thể phát triển sản xuất nếu thiếu sự tham gia của
khoa học. Đồng thời, những phát minh, sáng chế trong
khoa học được áp dụng trực tiếp vào quá trình sản xuất
và trở thành một khâu của quá trình sản xuất;

- Khoa học được kết tinh vào mọi nhân tố của quá trình

sản xuất (vào đối tượng lao động, tư liệu lao động, vào
phương pháp công nghệ và cả trong tri thức của người
lao động);
- Khoa học trở thành điểm xuất phát cho những biến đổi
to lớn trong sản xuất tạo ra những ngành sản xuất mới
kết hợp khoa học với kỹ thuật thành một thể thống nhất,
đưa đến những phương pháp công nghệ mới đem lại hiệu
quả cao nhất trong sản xuất.