Đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.54 MB, 123 trang )
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
––––––––––––––––––––
HỒ BÍCH NGỌC
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH
TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN
CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN, TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
Ở TRƯỜNG CHÍNH TRỊ TỈNH THÁI NGUYÊN
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THÁI NGUYÊN - 2016
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
––––––––––––––––––––
HỒ BÍCH NGỌC
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH
TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN
CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN, TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
Ở TRƯỜNG CHÍNH TRỊ TỈNH THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: Lý luận & PPDH Bộ môn Giáo dục chính trị
Mã số: 60.14.01.11
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ MINH TUYÊN
THÁI NGUYÊN - 2016
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng
dẫn khoa học của TS. Vũ Minh Tuyên trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái
Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực và
chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác và thông tin trích
dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, tháng 9 năm 2016
Tác giả
Hồ Bích Ngọc
i
LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn, cảm ơn
sâu sắc tới thầy giáo TS. Vũ Minh Tuyên đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ để
luận văn được hoàn thành.
Đồng thời, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn Ban chủ nhiệm Khoa
Giáo dục chính trị, các thầy cô giáo Khoa Giáo dục chính trị - Trường Đại học
Sư phạm Thái Nguyên đã tận tình giảng dạy và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho
tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn.
Tác giả xin được gửi lời cảm ơn tới BGH, các giảng viên và học viên
trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên đã nhiệt tình giúp đỡ tạo mọi điều kiện
thuận lợi để luận văn đươc hoàn thành.
Cuối cùng, tác giả xin được gửi lời cảm ơn tới bạn bè, gia đình và đồng
nghiệp đã luôn động viên, giúp đỡ tác giả hoàn thành khóa học.
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2016
Tác giả
Hồ Bích Ngọc
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC .......................................................................................................... iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv
DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ............................................................................ vi
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .................................................. 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 3
4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3
5. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của tác giả ................................... 4
6. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 4
Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP
THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ
BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC LÊNIN - TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH ......... 5
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................ 5
1.2. Cơ sở lý luận của việc đổi mới phương pháp thuyết trình ........................... 7
1.2.1. Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học .............................. 7
1.2.2.Phương pháp thuyết trình ........................................................................... 9
1.3. Đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn Những vấn đề cơ
bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ....................................... 14
1.3.1. Nội dung của việc đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn
Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh
nhằm phát huy tính tích cực học tập của học viên ............................................... 14
iii
1.3.2. Nguyên tắc của việc đổi mới phương pháp thuyết trình nhằm phát
huy tính tích cực trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa
Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ................................................................. 24
1.4. Cơ sở thực tiễn của việc đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học
môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh .. 27
1.4.1. Khái quát về Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên ................................... 27
1.4.2. Đặc điểm kiến thức môn học ................................................................... 29
1.4.3. Thực trạng của việc đổi mới phương pháp thuyết trình trong giảng dạy
môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh .... 31
1.4.4. Sự cần thiết phải đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học
môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh cho học viên Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên ................................... 36
Kết luận chương 1.............................................................................................. 39
Chương 2: THỰC NGHIỆM VIỆC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP
THUYẾT TRÌNH TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ
BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC- LÊNIN, TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
CHO HỌC VIÊN TRƯỜNG CHÍNH TRỊ TỈNH THÁI NGUYÊN ......... 41
2.1. Kế hoạch thực nghiệm ................................................................................ 41
2.1.1. Giả thuyết thực nghiệm ........................................................................... 41
2.1.2. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 41
2.1.3. Phương pháp thực nghiệm ....................................................................... 41
2.1.4. Địa diểm và thời gian tiến hành thực nghiệm ......................................... 42
2.1.5. Đối tượng thực nghiệm và đối chứng ...................................................... 42
2.2. Nội dung thực nghiệm ................................................................................ 43
2.2.1. Điều tra kết quả đầu vào của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ............ 43
2.2.2. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm ............................................ 44
2.2.3. Thiết kế bài giảng thực nghiệm ............................................................... 44
2.3. Phân tích kết quả thực nghiệm ................................................................... 69
iv
2.3.1. Thực nghiệm và những kết quả rút ra từ thực nghiệm ............................ 69
2.3.2. Những kết quả rút ra từ quá trình thực nghiệm ....................................... 75
Kết luận chương 2.............................................................................................. 77
Chương 3: QUY TRÌNH VÀ ĐIỀU KIỆN THỰC NGHIỆM ĐỔI
MỚI PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG GIẢNG DẠY
MÔN NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC LÊNIN, TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH Ở TRƯỜNG CHÍNH TRỊ
TỈNH THÁI NGUYÊN .......................................................................... 78
3.1. Quy trình thực nghiệm đổi mới phương pháp thuyết trình trong giảng
dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh cho học viên Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên ................................... 78
3.1.1. Quy trình thiết kế bài giảng ..................................................................... 78
3.1.2. Quy trình thực hiện bài giảng trên lớp .................................................... 81
3.1.3. Quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học viên ..................... 88
3.2. Những điều kiện thực nghiệm để đổi mới phương pháp thuyết trình
trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh cho học viên Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên ............ 89
3.2.1. Đối với đội ngũ giảng viên ...................................................................... 89
3.2.2. Đối với học viên ...................................................................................... 91
3.2.3. Đối với cấp quản lí .................................................................................. 93
Kết luận chương 3.............................................................................................. 95
KẾT LUẬN........................................................................................................ 99
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 101
PHỤ LỤC
v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
GV
: Giáo viên
HV
: Học viên
HS
: Học sinh
VD
: Ví dụ
TCLLCT- HC
: Trung cấp lý luận chính trị- Hành chính
PPĐT
: Phương pháp đàm thoại
BTV
: Ban thường vụ
UBND
: Ủy ban nhân dân
HVCT- HCQG
: Học viện Chính trị- Hành chính quốc gia
TBCN
: Tư bản chủ nghĩa
CNXH
: Chủ nghĩa xã hội
GTSD
: Giá trị sử dụng
iv
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Kết quả học tập môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin,
tư tưởng Hồ Chí Minh (phần I) trước khi thực nghiệm ............................. 43
Bảng 2.2. Thống kê kết quả kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm 1 và
lớp đối chứng 1 ........................................................................................... 71
Bảng 2.3. Thống kê kết quả kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm 2 và
lớp đối chứng 2 ........................................................................................... 73
v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1. Kết quả kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm 1 và lớp đối
chứng 1 .......................................................................................................72
Biểu đồ 2.2. Kết quả kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm 2 và lớp đối
chứng 2 .......................................................................................................73
vi
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trải qua 30 năm tiến hành công cuộc đổi mới, chuyển từ nền kinh tế tập trung
quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, Việt Nam đã đạt được
những thành tựu đáng kể. Có được những kết quả đó có thể khẳng định rằng: Đảng ta lấy
chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng, kim chỉ nam cho hành động
là hoàn toàn đúng đắn và phù hợp với quy luật khách quan. Song vấn đề cốt lõi nhất của
sự thành công vẫn là đổi mới về tư duy lý luận, đường lối chính trị của Đảng và công tác
giáo dục chính trị tư tưởng cho toàn Đảng, toàn quân và toàn dân.
Trong điều kiện hiện nay việc nâng cao chất lượng giáo dục chính trị đáp ứng
yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập kinh tế quốc tế ngày
càng sâu rộng của đất nước là một đòi hỏi cấp bách đối với hệ thống các Trường
Chinh trị nói chung và Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên nói riêng. Vì vậy, để đảm
bảo yêu cầu đó thì phải đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục chính trị trên nhiều
phương diện như: Đổi mới chương trình, đảm bảo nội dung thiết thực, xây dựng đội
ngũ giảng viên có trình độ chuyên môn cao. Một trong những giải pháp đó là tích cực
đổi mới phương pháp dạy học, áp dụng các phương pháp dạy học mới để phát huy
tính chủ động sáng tạo của người học.
Các phương pháp dạy học truyền thống như thuyết trình, đàm thoại là những
phương pháp quan trọng trong dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học không có
nghĩa là loại bỏ các phương pháp dạy học truyền thống quen thuộc mà cần bắt đầu
bằng việc cải tiến để phát huy ưu điểm và hạn chế nhược điểm của chúng. Hiện nay
nhiều phương pháp dạy học tích cực đang được áp dụng đã thu được hiệu quả nhất
định trong quá trình dạy học như phương pháp thảo luận nhóm, đàm thoại, nêu vấn
đề, trực quan… nhưng không một phương pháp nào là toàn năng phù hợp với mọi
mục tiêu và nội dung dạy học. Ngược lại, mỗi phương pháp đều có những ưu và
nhược điểm riêng của nó. Vì vậy việc phối hợp đa dạng các phương pháp là phương
hướng quan trọng để phát huy tính tích cực của người học và cũng là để nâng cao
chất lượng dạy học. Do đó việc nghiên cứu lý luận về vấn đề kết hợp các phương
pháp dạy học không chỉ có ý nghĩa thiết thực đối với cán bộ quản lí mà còn có giá trị
thực tiễn to lớn đối với đội ngũ giảng viên đang trực tiếp giảng dạy.
Môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh
là môn học trong chương trình đào tạo của các Trường Chính trị tỉnh, với mục đích
1
là trang bị thế giới quan, phương pháp luận khoa học, tư duy kinh tế; kiến thức cơ bản
về chính trị - xã hội. Những tri thức này là kiến thức tổng hợp, khái quát, trừu tượng
cho nên khi sử dụng phương pháp thuyết trình trong dạy học sẽ có hiệu quả cao hơn
so với các phương pháp khác. Tuy nhiên phương pháp này cũng có những hạn chế
nhất định nên việc lạm dụng nó sẽ dẫn đến sự nhàm chán trong quá trình dạy học,
chưa phát huy được tính độc lập, tích cực sáng tạo của người học. Do vậy kết quả
học chưa cao.
Để góp phần tích cực vào việc đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất
lượng dạy học nói chung, bộ môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin,
tư tưởng Hồ Chí Minh nói riêng, cả giáo viên và học viên đều phải đổi mới cách dạy
và cách học. Việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề,
phương pháp đàm thoại là một trong những hướng tiếp cận quan trọng của việc đổi
mới phương pháp dạy học ở nước ta hiện nay.
Thực tế trong những năm qua, việc đổi mới phương pháp dạy học đã được
quan tâm và triển khai ở khoa LLMLN -TTHCM Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên.
Nhiều giáo viên đã chủ động đổi mới phương pháp giảng dạy của mình cho phù hợp
với nội dung môn học, cũng như được nhà trường tạo điều kiện đi tập huấn về đổi
mới phương pháp dạy học do Học viện Chính trị - Quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức.
Tuy nhiên, việc đổi mới phương pháp dạy học các môn học nói chung và môn Những
vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nói riêng vẫn còn
chưa đạt hiệu quả như mong muốn.
Xuất phát từ những lí do trên tác giả đã chọn đề tài: “Đổi mới phương pháp thuyết
trình trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên” nhằm góp phần nâng cao chất
lượng giảng dạy của giảng viên, phát huy tính tích cực học tập của học viên.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
2.1. Mục đích nghiên cứu
Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc đổi mới phương pháp thuyết trình
nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập môn Những vấn đề cơ bản của chủ
nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Đề tài chỉ ra được sự cần thiết của việc đổi mới phương pháp thuyết trình
trên cơ sở kết hợp với một số phương pháp khác trong dạy học môn Những vấn đề cơ
bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.
2
- Khảo sát, đánh giá thực trạng việc kết hợp phương pháp thuyết trình với
phương pháp nêu vấn đề, phương pháp đàm thoại trong giảng dạy môn Những vấn đề
cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh tại Trường Chính trị tỉnh
Thái Nguyên.
- Thực nghiệm, đối chứng việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương
pháp nêu vấn đề, đàm thoại trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa
Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh tại Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên.
- Đề xuất quy trình và giải pháp kết hợp phương pháp thuyết trình với phương
pháp nêu vấn đề, đàm thoại trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa
Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh tại Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu sự kết hợp phương pháp thuyết trình với phương
pháp nêu vấn đề, phương pháp đàm thoại trong việc giảng dạy môn Những vấn đề
cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cho học viên Trường
Chính trị tỉnh Thái Nguyên thông qua một số bài học cụ thể trong môn học này (phần
II Kinh tế chính trị) nhằm phát huy tính tích cực học tập của người học.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh
bao gồm bốn phần (Triết học, Kinh tế chính trị, Chủ nghĩa xã hội khoa học và Tư
tưởng Hồ Chí Minh). Trong phạm vi có hạn, đề tài chỉ tiến hành điều tra và khảo sát
thực trạng của việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề,
phương pháp đàm thoại trong giảng dạy phần II kinh tế chính trị cho học viên các
lớp Trung cấp Lý luận chính trị - Hành chính ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên.
- Nghiên cứu nội dung và hình thức kết hợp phương pháp thuyết trình với
phương pháp nêu vấn đề, phương pháp đàm thoại theo hướng tích cực trong giảng
dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.
4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp chung của luận văn là phương pháp luận của CNDVBC và
CNDVLS.
- Ngoài ra luận văn còn sử dụng những phương pháp nghiên cứu sau:
+ Phương pháp lịch sử - lô gíc.
+ Cụ thể trừu tượng.
+ Phân tích - tổng hợp.
3
+ So sánh - thống kê.
+ Phương pháp điều tra xã hội học, phỏng vấn, quan sát, thực nghiệm sư
phạm, thống kê toán học kết hợp với trò chuyện,
5. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của tác giả
5.1. Những luận điểm cơ bản
- Đề tài làm sáng tỏ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc đổi mới phương
pháp thuyết trình nhằm phát huy tính tích cực học tập của học viên trong giảng dạy
môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh (Phần II:
Kinh tế chính trị )
- Khảo sát thực trạng việc giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa
Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên.
Trên cơ sở đó, đề xuất thử nghiệm những nội dung cơ bản của việc kết hợp
phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề, đàm thoại trong giảng dạy
môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh (Phần II:
Kinh tế chính trị) ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên.
5.2. Những đóng góp mới của tác giả
- Về lí luận:
+ Đề tài tiếp tục khẳng định ưu điểm đồng thời chỉ ra những hạn chế của
phương pháp thuyết trình trong dạy học nói chung, dạy học môn Những vấn đề cơ
bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nói riêng từ đó đề ra những
hướng đổi mới phương pháp thuyết trình nhằm phát huy tính tích cực của người học.
- Về thực tiễn:
Trên cơ sở thực nghiệm sư phạm, tác giả rút ra quy trình và đề xuất những giải
pháp nâng cao hiệu quả việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu
vấn đề, phương pháp đàm thoại. Vì vậy, luận văn là tài liệu thiết thực hỗ trợ cho
giảng viên, học viên trong quá trình dạy và học môn Những vấn đề cơ bản của chủ
nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh tại Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên
hiện nay.
6. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,
luận văn gồm 3 chương 9 tiết.
4
NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH
TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA
MÁC LÊNIN - TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Trong lịch sử phát triển của giáo dục, các nhà nghiên cứu đã hệ thống hoá các
phương pháp dạy học được sử dụng để quá trình dạy học đạt hiệu quả tối ưu. Mỗi
phương pháp được nghiên cứu khá sâu cả về lí luận và thực tiễn với những ưu và
nhược điểm của nó.
Trong cuốn “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về dạy và học môn Mác Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trong trường đại học, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội
(2004) của TS. Nguyễn Duy Bắc”. Tác giả đã tổng quát những vấn đề nổi bật của
việc giảng dạy môn Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đồng thời đề ra giải pháp
nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy, học tập môn Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh trong các trường đại học.
Trong cuốn “Dạy học kinh tế chính trị theo phương pháp tích cực”, Nxb
Đại học sư phạm Hà Nội (2009) của TS. Trần Thị Mai Phương. Tác giả đã đề cập
và khái quát những nguyên tắc cơ bản trong dạy học kinh tế chính trị và vận
dụng phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy kinh tế chính trị, đồng thời
tác giả cũng chỉ rõ sự cần thiết phải đổi mới dạy học kinh tế chính trị theo
phương pháp tích cực, theo đó đòi hỏi việc dạy học kinh tế chính trị phải gắn với
thực tiễn đời sống kinh tế - xã hội, với đường lối, chính sách, biện pháp kinh tế
của Đảng và Nhà nước, đáp ứng yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội đối với
việc đào tạo nguồn nhân lực trong giai đoạn mới.
Trong cuốn “Tài liệu bồi dưỡng giáo viên dạy chương trình thí điểm SGK lớp
11 môn Giáo dục công dân” của PGS.TS.Vũ Hồng Tiến, Nxb Giáo dục (2007), tác
giả đã đưa ra yêu cầu cơ bản đối với phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa
hoạt động học tập của học sinh không có nghĩa là loại bỏ, loại trừ, thay thế hoàn toàn
5
các phương pháp dạy học truyền thống, hay phải “nhập nội” một số phương pháp dạy
học xa lạ vào quá trình dạy học. Vấn đề là ở chỗ cần kế thừa, phát triển những mặt
tích cực của các phương pháp dạy học hiện có như thuyết trình, giảng giải, vấn
đáp…đồng thời phải học hỏi vận dụng một số phương pháp dạy học mới một cách
linh hoạt nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh trong học tập,
phù hợp với điều kiện dạy và học ở nước ta hiện nay.
Trong cuốn “Phương pháp dạy - học chủ nghĩa xã hội khoa học” của PGS.TS.
Nguyễn Văn Cư , Nxb Đại học sư phạm (2007) đã nêu rõ: Để bài thuyết trình có hiệu
quả, cần có sự đổi mới, lấy người học làm trung tâm; hạn chế bớt phương pháp thuyết
trình thông báo, tái hiện, tăng cường phương pháp thuyết trình theo hướng giải quyết
vấn đề, thuyết trình xen kẽ vấn đáp, thảo luận hợp lý, thuyết trình có minh họa đặc
biệt gắn với công nghệ thông tin hiện đại để bài giảng linh động hơn.
Luận văn thạc sĩ khoa học “Kết hợp phương pháp thuyết trình với phương
pháp đàm thoại trong dạy học môn Giáo dục chính trị ở trường Trung cấp Y dược
Bắc Ninh” của Lê Thị Nhung. Tác giả đã phân tích cơ sở lý luận của việc kết hợp
phương pháp thuyết trình với phương pháp đàm thoại trong quá trình dạy học. Từ
việc khảo sát, đánh giá thực trạng kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp
đàm thoại trong dạy học môn giáo dục chính trị ở trường trung cấp y Dược Bắc Ninh,
thực nghiệm, đối chứng, đề xuất quy trình và giải pháp kết hợp phương pháp thuyết
trình với phương pháp đàm thoại trong dạy học môn giáo dục chính trị sẽ phát huy
được tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng
dạy và học môn giáo dục chính trị ở trường Trung cấp Y dược Bắc Ninh nói riêng và
các trường Trung cấp chuyên nghiệp nói chung .
Luận văn thạc sĩ "Kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn
đề trong dạy học phần công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận
khoa học" môn Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT Phúc Yên Tỉnh Vĩnh Phúc
của Nguyễn Thị Hải Yến. Tác giả đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc kết
hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề trong dạy học phần"Công
6
dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học" môn Giáo dục
công dân lớp 10 ở trường THPT Phúc Yên Tỉnh Vĩnh Phúc. Trên cơ sở đó tác giả xác
lập quy trình thực hiện của việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp
nêu vấn đề nhằm góp phần nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy và học môn Giáo dục
công dân ở các trường PTTH .
Những công trình khoa học nêu trên là những nội dung đa dạng và nhận định
rất sâu sắc của các tác giả khi nghiên cứu về phương pháp giảng dạy. Khi nghiên cứu
về phương pháp giảng dạy các môn khoa học Mác - Lênin các nhà nghiên cứu đã đưa
ra hệ thống lý luận về các phương pháp giảng dạy và đều thống nhất để nâng cao chất
lượng dạy học người giáo viên cần kết hợp các phương pháp dạy học với nhau nhằm
phát huy những ưu điểm và hạn chế nhược điểm của chúng. Như vậy, từ những khía
cạnh khác nhau, các tác giả đã đi sâu nghiên cứu lý luận và thực tiễn các phương
pháp trong đó có việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề,
phương pháp đàm thoại. Tuy nhiên, việc vận dụng phương pháp thuyết trình theo
hướng đổi mới vào dạy học phần kinh tế chính trị Mác - Lênin của môn Những vấn
đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh thì chưa có công trình
nào nghiên cứu. Vì vậy tôi mạnh dạn chọn đề tài “Đổi mới phương pháp thuyết
trình trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu.
1.2. Cơ sở lý luận của việc đổi mới phương pháp thuyết trình
1.2.1. Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học
1.2.1.1 Khái niệm phương pháp
Trong quá trình nhận thức và hoạt động thực tiễn, con người luôn tìm mọi
cách làm cho hoạt động của mình ngày càng có hiệu quả cao. Điều đó dẫn đến nhu
cầu về phương pháp trong cuộc sống. Phương pháp có vai trò hết sức quan trọng
trong hoạt động của con người. Con người muốn nhận thức được đúng bản chất của
sự vật, tiếp cận với sự vật, khám phá thuộc tính của sự vật để từ đó khái quát ra lý
luận về sự vật thì cần phải có phương pháp. Bêcơn cho rằng phương pháp là: Sợi chỉ
cần thiết dẫn đường.
7
Đêcactơ thì kết luận rằng: Thiếu phương pháp thì người tài cũng có lỗi, có
phương pháp thì người tầm thường cũng làm được việc phi thường.
Trong lịch sử, khái niệm phương pháp được các học giả tiếp cận dưới nhiều
góc độ khác nhau:
Hêghen quan niệm: Phương pháp là ý thức về hình thức của sự tự vận động
nội tại của nội dung.
Các Mác cũng từng khẳng định: “Những thời đại kinh tế khác nhau không phải
ở chỗ chúng sản xuất ra cái gì mà ở chỗ chúng sản xuất bằng cách nào, với những tư
liệu lao động nào. Ví dụ: Cũng là sản xuất nông nghiệp nhưng phương pháp tra hạt
hoặc kéo cày bằng sức kéo của con trâu sẽ đem lại kết quả khác so với sử dụng máy
kéo” [23, tr.116].
Tóm lại, tuy được đề cập dưới nhiều góc độ khác nhau nhưng nhìn chung có
thể hiểu một cách ngắn gọn: Phương pháp là cách thức, là con đường, là phương tiện
để hoạt động của con người đạt được mục đích.
1.2.1.2. Khái niệm phương pháp dạy học
Phương pháp dạy học là một trong những yếu tố quan trọng nhất của quá trình dạy
học. Để trả lời cho câu hỏi phương pháp dạy học là gì, có nhiều quan điểm khác nhau:
GS. Hà Thế Ngữ cho rằng: “Phương pháp dạy học là những phương thức (cách
thức) mà nhờ đó thực hiện hoá nội dung công tác dạy học - giáo dục, thực hiện mục
đích, nhiệm vụ giáo dục và dạy học ở giai đoạn lịch sử phát triển xã hội... Vì thế,
không thể áp dụng máy móc hệ thống các phương pháp của một nước nào đó vào
nước ta” [4,tr.154].
PGS. Phạm Viết Vượng ở một góc độ khác đã tiếp cận phương pháp ở hai chủ
thể trung tâm của hoạt động dạy và học. Ông cho rằng: “Phương pháp là tổ hợp cách
thức mà chủ thể sử dụng để tác động vào đối tượng hoạt động nhằm biến đổi đối
tượng theo mục đích xác định” [33,tr.176].
PGS.TS Phan Trọng Ngọ thì lại khẳng định: “Định nghĩa chung về phương pháp là
những con đường cách thức để tiến hành hoạt động dạy học” [26, tr.145].
Mỗi nhà khoa học với góc độ tiếp cận khác nhau về phương pháp đã tìm ra
những điểm chung và riêng từ khái niệm phương pháp. Song, trong các quan điểm
riêng của các nhà khoa học chúng ta đều thấy có sự thống nhất giữa họ rằng: Phương
pháp dạy học là tổng hợp các cách thức hoạt động của giáo viên và người học nhằm
thực hiện tốt nhiệm vụ dạy học.
8
1.2.2.Phương pháp thuyết trình
1.2.2.1. Khái niệm phương pháp thuyết trình
Thuyết trình là một phương pháp dạy học truyền thống có từ lâu đời. Có nhiều
cách hiểu và định nghĩa khác nhau về phương pháp này. Chẳng hạn:
- Theo tác giả Phan Trọng Ngọ:“ Phương pháp thuyết trình là phương pháp
giáo viên sử dụng ngôn ngữ và phi ngôn ngữ để cung cấp cho người học hệ thống
thông tin về nội dung học tập, người học tiếp thu hệ thống thông tin từ người dạy và
xử lý chúng theo chủ thể người học và yêu cầu của người học” [26,tr.187].
- Tác giả Phùng Văn Bộ cho rằng: “Phương pháp thuyết trình là phương pháp
dạy học trong đó có giáo viên dùng lời nói sinh động, gợi cảm thuyết phục để truyền
thụ hệ thống tri thức môn học cho sinh viên theo chủ đích nhất định. Nhờ vậy sinh
viên tiếp thu bài giảng một cách có ý thức” [6, tr.71].
- PGS.TS. Đặng Văn Đức lại khẳng định: “Thuyết trình là dùng lời nói của
giáo viên để trình bày, thuyết minh, khai thác, phân tích một nội dung lý luận nào đó
nhằm mục đích truyền đạt kiến thức, thông báo hoặc thuyết lý một nội dung khoa học
nào đó” [10,tr.205].
Như vậy, từ những quan niệm trên ta có thể hiểu phương pháp thuyết trình là
phương pháp giáo viên sử dụng ngôn ngữ và hành động để truyền đạt, thuyết minh,
trình bày làm sáng tỏ một nội dung tri thức môn học nhằm giúp cho người học hiểu
và nắm được những tri thức đó.
Thuyết trình là một phương pháp dạy học đã có từ lâu đời và hiện nay vẫn là
phương pháp được sử dụng khá phổ biến trong dạy học nói chung, trong dạy học môn
Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nói riêng.
1.2.2.2. Một số hình thức thuyết trình sử dụng trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản
của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh
- Thuyết trình theo kiểu giới thiệu, giảng giải
Dùng để giới thiệu các khái niệm, phạm trù kinh tế học. Đặc điểm của các khái
niệm, phạm trù này là tương đối khó hiểu, mang tính khái quát trừu tượng cao. Nếu
giảng viên không giảng giải, giải thích một cách cặn kẽ thì học viên khó nắm bắt,
hiểu đúng bản chất của vấn đề.
9
- Thuyết trình theo kiểu kể chuyện
Kể chuyện là một hình thức chủ yếu của thuyết trình, trong đó giáo viên dùng
lời nói biểu cảm để cung cấp những thông tin mới về kinh tế - xã hội, những câu
chuyện về cuộc đời của các triết gia, nhà kinh tế nổi tiếng v.v... Thông qua đó làm
bật lên những nội dung tri thức cần truyền đạt hoặc để chứng minh cho những kết
luận của bài học.
Tuy nhiên, giảng viên cũng cần lưu ý rằng: Trong dạy học kiến thức, hình
thức kể chuyện chiếm tỉ lệ nhỏ, thường được sử dụng để minh hoạ cho bài giảng. Vì
vậy, khi sử dụng thuyết trình theo kiểu kể chuyện, cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, cẩn
thận, lựa chọn những câu chuyện phù hợp với nội dung kiến thức bài học. Ngôn ngữ
kể chuyện của giảng viên cũng cần trau chuốt, sinh động hơn. Đồng thời, giảng viên
cũng cần tránh lạm dụng hình thức này, khiến giờ dạy trở thành giờ kể chuyện
thuần túy. Điều này sẽ ảnh hưởng đến tiến trình bài giảng cũng như không đảm bảo
khối lượng tri thức cần truyền đạt tới học viên trong giờ dạy môn Những vấn đề cơ
bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.
- Thuyết trình mô tả, phân tích
Trong các phương pháp dạy học tích cực hiện nay, giảng viên có thể trình
chiếu các sơ đồ, mô hình, lược đồ đối với những vấn đề rất trừu tượng của tri thức
môn học. Nó cho phép thâu tóm nhiều nội dung mà học viên cảm thấy rắc rối, mông
lung thành một chuỗi hệ thống và khái quát để nắm bắt được cái cốt lõi của các khái
niệm, phạm trù, nguyên lý, quy luật v.v... Tuy nhiên, nếu các sơ đồ, mô hình, lược đồ
đó không được phân tích thông qua thuyết trình thì người học khó có thể tiếp thu. Do
vậy, đòi hỏi giáo viên phải mô tả, giải thích các hình ảnh trực quan một cách cặn kẽ,
chi tiết giúp học viên nắm bắt các tri thức chứa đựng trong đó dễ dàng hơn.
- Thuyết trình theo kiểu diễn giảng
Diễn giảng là một hình thức của thuyết trình, trong đó giáo viên truyền thụ tri
thức theo một hệ thống chặt chẽ, bao gồm một khối lượng tri thức lớn được thực hiện
trong một thời gian tương đối dài.
Trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh diễn giảng được người dạy sử dụng thường xuyên ở những bài,
những phần có nội dung tri thức phức tạp, mang tính trừu tượng, khái quát hoá cao.
Sau khi đưa ra chủ đề bài giảng, giảng viên bắt đầu trình bày thuyết minh cho chủ đề
theo một hệ thống xác định. Diễn giảng chính là sự tiếp tục phát triển nội dung đó
theo kiểu vừa trình bày, vừa thuyết minh, vừa phân tích.
10
Để diễn giảng thành công, giảng viên cần phân biệt sự khác nhau giữa diễn
giảng văn học, diễn giảng lịch sử và diễn giảng tri thức môn Những vấn đề cơ bản
của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh (Chương I: Những vấn đề cơ bản
của phương thức sản xuất TBCN).
Diễn giảng lịch sử là sự tái hiện lịch sử với các sự kiện, hiện tượng nối tiếp
theo dòng thời gian, không gian theo trình tự nhất định từ thời cổ đại, trung đại, cận
đại, hiện đại. Trình tự này tuyệt đối không được đảo lộn. Nhiệm vụ của giáo viên là
phải tái hiện, làm sống lại các sự kiện lịch sử đó một cách chân thực, chuẩn xác,
phong phú và chi tiết.
Diễn giảng tri thức môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh (Chương I - Những vấn đề cơ bản của phương thức sản xuất TBCN )
cũng không giống diễn giảng văn học. Đặc trưng của văn học là nghệ thuật, hình
tượng, là hư cấu cho nên giảng văn học thường theo hướng tái hiện, liên tưởng, dùng
hình tượng để so sánh, biểu hiện nội dung. Còn những tri thức kinh tế không phải là
sự hư cấu, tưởng tượng mà là những tri thức được khái quát từ thực tiễn, mang tính
quy luật chi phối sự vận động và phát triển của tự nhiên, xã hội. Vì vậy, giảng viên
phải dựa trên các thao tác tư duy lôgic như tổng hợp, phân tích những luận điểm, luận
cứ, tư liệu, cứ liệu để làm sáng tỏ tri thức bài giảng.
-Thuyết trình dưới hình thức luận chiến, phê phán
Kinh tế chính trị nghiên cứu và vạch ra các vấn đề liên quan trực tiếp đến lợi
ích kinh tế thiết thân của các giai cấp và mọi người trong xã hội. Cho nên, trong mỗi
luận điểm kinh tế đều bao hàm lợi ích của một giai cấp nhất định. Mác nói: Trong địa
hạt kinh tế chính trị, sự nghiên cứu tự do và khoa học gặp nhiều kẻ địch hơn là trong
các lĩnh vực nghiên cứu khác. Tính chất đặc biệt của vấn đề mà khoa học kinh tế
chính trị nghiên cứu, đã làm cho những tình cảm sôi nổi nhất, hèn hạ nhất của lòng
người, tất cả mọi sự điên cuồng của lợi ích riêng xông ra chống lại nó.
Tính giai cấp, tính Đảng của kinh tế chính trị đòi hỏi quá trình giảng dạy kinh
tế chính trị luôn gắn liền với việc phê phán những quan điểm tầm thường, phản khoa
học của giai cấp tư sản. Chẳng hạn khi phân tích những phạm trù tiền lương, lợi
nhuận, địa tô các học giả tư sản không dám thừa nhận tính chất bóc lột của xã hội tư
sản. Ngay cả những đại biểu ưu tú và vĩ đại nhất của các nhà kinh tế tư sản như A.
Smits, David Ricardo cũng chỉ coi tiền lương là giá cả của lao động và do đó nhà tư
sản không bóc lột gì cả.
11
Vì vậy, khi giảng dạy vấn đề này giáo viên cần chỉ ra những sai lầm, thiếu
cơ sở khoa học của luận điểm trên để khẳng định rằng: Tiền lương trong chủ
nghĩa tư bản không phải và không thể là giá cả của lao động, mặc dù nó biểu
hiện như là giá trị hay giá cả của sức lao động, nó thể hiện mối quan hệ bóc lột
của tư bản đối với lao động.
1.2.2.3. Các bước thực hiện của phương pháp thuyết trình
Bước 1: Phần mở đầu
Trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh việc thực hiện phần mở đầu có ý nghĩa hết sức quan trọng. Bởi vì,
lượng tri thức vừa mang tính khái quát, trừu tượng lại vừa mang tính hệ thống. Để
học viên nắm bắt được nội dung bài học cần phải có sự dẫn dắt, trình bày theo một
lôgíc nhất định. Bước mở đầu sẽ giúp cho giảng viên giới thiệu với học viên kết cấu
toàn bộ bài giảng từ đó thu hút học viên vào bài giảng. Giảng viên có thể mở đầu
thuyết trình bằng nhiều cách như: Có thể nhắc lại kiến thức cũ để liên kết với chủ đề
bài giảng sắp trình bày, nêu tầm quan trọng của chủ đề bài giảng sắp trình bày hoặc
nêu vấn đề với những câu hỏi nhận thức. Ở bước này, nếu giảng viên thực hiện tốt sẽ
gây được sự chú ý của người học vào bài giảng, tạo điều kiện thuận lợi cho triển khai
bước tiếp theo.
Bước 2: Phần nội dung chính
Đây là bước trọng tâm, quan trọng nhất của bài giảng với khối lượng tri thức
lớn và thời gian thực hiện tương đối dài. Khi thực hiện phần này, những tri thức bài
giảng cần được sắp xếp, trình bày một cách lôgíc, các dẫn chứng, số liệu minh họa
phải trung thực, có sức thuyết phục. Giảng viên cần khai thác hết kiến thức cơ bản của
bài học, phải đi từ đơn giản đến phức tạp, từ dễ đến khó. Trong các bước thuyết trình thì
đây là bước có ý nghĩa quyết định sự thành công hay thất bại của giờ giảng. Vì vậy,
giảng viên cần phải đầu tư thời gian, chuẩn bị nội dung thật chu đáo và công phu.
Bước 3: Phần kết luận
Thao tác này nhằm mục đích tổng kết lại nội dung đã trình bày ở trên. Giảng viên
cần trình bày khái quát chủ đề, rút ra kết luận theo một hệ thống lôgic, nhấn mạnh những
nội dung cơ bản để học viên ghi nhớ và vận dụng. Đồng thời, giáo viên cũng cần gợi ý cho
học viên những vấn đề nhận thức để học viên tiếp tục nghiên cứu nhằm củng cố, khắc sâu
và mở rộng tri thức của bài.
12
1.2.2.4. Ưu điểm và hạn chế của phương pháp thuyết trình
- Ưu điểm:
Một là, trong một thời gian nhất định, giảng viên chủ động trình bày bài giảng
một cách lưu loát, dễ hiểu, hợp lôgíc nhận thức của người học. Từ đó có thể chuyển
tải toàn bộ nội dung tri thức bài học tới học viên.
Hai là, cung cấp cho người học những thông tin cập nhật mới nhất mà trong
giáo trình, sách giáo khoa chưa có. Với sự bùng nổ thông tin, khoa học công nghệ
phát triển nhanh trong thời đại ngày nay, người giảng viên cần phải không ngừng trau
dồi kiến thức để cung cấp cho học viên những thông tin cập nhật, bổ sung mới.
Ba là, thuyết trình tạo nên sự giao tiếp gần gũi giữa giảng viên và học viên.
Giảng viên có thể thay đổi thủ pháp sư phạm, điều chỉnh tài liệu cho phù hợp với
trình độ nhận thức của học viên, kết hợp khích lệ, động viên học viên một cách kịp
thời. Bằng sự say mê, nhiệt tình với sự kỳ diệu của ngôn ngữ, người thầy có thể lôi
cuốn kích thích sự chú ý của học viên vào bài học. Giảng viên dễ cảm hoá được học
viên, tạo cho họ niềm tin khoa học từ những tri thức môn học, giúp họ tin vào cuộc
sống, làm chủ bản thân, làm chủ xã hội.
Bốn là, phương pháp thuyết trình vạch ra cho học viên khuôn mẫu và phương
pháp nhận thức, tổng hợp cấu trúc tài liệu học tập, giúp người học phát huy phương
pháp tự học, trau dồi khả năng sử dụng ngôn ngữ.
Năm là, phương pháp thuyết trình cũng là phương pháp phù hợp với số đông
học viên với điều kiện thiếu cơ sở vật chất (phòng học, tài liệu, phương tiện dạy học).
- Hạn chế:
Trong một thời gian ngắn, số lượng học viên nhiều, kiến thức lớn, giảng viên
không có nhiều thời gian để đối thoại trực tiếp với học viên. Do đó giảng viên thu
được ít ý kiến phản hồi từ phía học viên.
Giảng viên dễ sa lầy vào việc tham kiến thức mà không thấy được sự tiếp thu
từ học viên. Học viên gần như thụ động tiếp nhận thông tin từ phía người dạy. Tính
tích cực chủ động và sáng tạo của họ không được phát huy, làm cho tư duy của họ
trở nên nghèo nàn, thụ động, giờ học trở thành buổi độc thoại của thầy, gây tâm lý
nhàm chán cho học viên.
13
Phương pháp thuyết trình là phương pháp dạy học dùng chung cho cả lớp, tính
cá thể thấp do giảng viên không thể quan tâm tới tất cả học viên, không hiểu được
tình tình học tập cũng như mong muốn của họ trong học tập, từ đó không phân loại
được học viên.
Như vậy có thể thấy phương pháp thuyết trình có những ưu và nhược điểm nhất
định. Vậy làm thế nào khi sử dụng phương pháp này đạt được hiệu quả cao nhất đòi
hỏi người giảng viên cần phải đổi mới phương pháp thuyết trình bằng cách kết hợp với
nhiều phương pháp dạy học khác như: Phương pháp nêu vấn đề, đàm thoại. Trong khuôn
khổ luận văn này, tác giả đã nghiên cứu một hướng đổi mới nhằm tích cực hoá phương
pháp thuyết trình.
1.3. Đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản
của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh
Trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, cần có quan niệm đúng
đắn về dạy tốt. Muốn dạy tốt thì người thầy phải có phương pháp dạy học phù hợp với
nội dung môn học. Đối với người thầy, dạy tốt không chỉ là trình độ nghề nghiệp mà còn
là lương tâm, danh dự nhà giáo. Đối với người học, điều mà họ mong mỏi là có thầy dạy
tốt để giúp họ học tốt. Vì vậy, đổi mới phương pháp nói chung và phương pháp thuyết
trình nói riêng trong giai đoạn hiện nay là một tất yếu.
1.3.1. Nội dung của việc đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn Những
vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nhằm phát huy tính
tích cực học tập của học viên
1.3.1.1. Kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề
Trong lý luận dạy học, dạy học nêu vấn đề còn được gọi là phương pháp giải
quyết vấn đề. Đây là một trong những phương pháp dạy học mới, đáp ứng được
những ưu điểm và hạn chế những nhược điểm của phương pháp thuyết trình. Việc đổi
mới phương pháp thuyết trình bằng cách kết hợp và sử dụng phương pháp nêu vấn đề
trong dạy học là một việc làm hết sức cần thiết.
Dưới góc độ khác nhau, phương pháp dạy học nêu vấn đề được các nhà khoa
học trong và ngoài nước quan niệm.
Trên quan điểm giáo dục, I.Ia.Lecne cho rằng “Dạy học nêu vấn đề là phương
pháp dạy học trong đó học sinh tham gia một cách có hệ thống vào quá trình giải
quyết các vấn đề và các bài toán có vấn đề được xây dựng theo nội dung tài liệu học
trong chương trình”. [19,tr.5-6].
14
V.Ôkôn - Nhà giáo dục Ba Lan quan niệm “Dạy học nêu vấn đề là toàn bộ các
hoạt động như tổ chức tình huống có vấn đề, biểu đạt các vấn đề, chú ý giúp đỡ cho
học sinh những điều cần thiết để giải quyết vấn đề, kiểm tra cách giải quyết đó và
cuối cùng là quá trình hệ thống hóa và củng cố các kiến thức tiếp thu được”.
[27,tr.103].
PGS.TS Nguyễn Ngọc Bảo cho rằng: “Dạy học nêu vấn đề là hình thức dạy
học dựa trên những quy luật của sự lĩnh hội tri thức và cách thức hoạt động một cách
sáng tạo, bao gồm sự kết hợp các phương pháp dạy và học có những nét cơ bản của
sự tìm tòi khoa học. Nhờ vậy nó đảm bảo cho học sinh lĩnh hội vững chắc những cơ
sở khoa học, phát triển tính tích cực, tính tự lực và năng lực sáng tạo và hình thành
cơ sở thế giới quan cho họ”. [2,tr.41]
Qua đây ta có thể định nghĩa về phương pháp dạy học nêu vấn đề như sau:
Phương pháp dạy học nêu vấn đề là phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực
tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề của học sinh. Học sinh được đặt ra trong
một tình huống có vấn đề thông qua việc giải quyết vấn đề đó giúp học sinh lĩnh hội
tri thức, kỹ năng và phương pháp nhận thức.
Dạy học nêu vấn đề có những đặc trưng cơ bản sau:
+ Giảng viên đặt ra trước học viên những bài toán nhận thức có chứa đựng
mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái phải tìm.
+ Học viên tiếp nhận mâu thuẫn của bài toán nhận thức như là mâu thuẫn
trong nội tâm mình, hay nói cách khác là đặt học viên vào tình huống có vấn đề trở
thành nhu cầu bức thiết muốn giải quyết bài toán nhận thức.
+ Thông qua quá trình giải bài toán nhận thức, học viên lĩnh hội được nội dung,
cách thức giải quyết một cách tự giác, tích cực hứng thú của sự nhận thức sáng tạo.
* Ưu điểm của phương pháp dạy học nêu vấn đề
Phương pháp dạy học nêu vấn đề là phương pháp dạy học dựa trên những quy
luật của sự lĩnh hội tri thức và cách thức hoạt động một cách sáng tạo, có những nét cơ
bản của sự tìm tòi khoa học. Bản chất của nó là tạo nên một chuỗi những “tình huống có
vấn đề”, “tình huống học tập” và điều khiển học viên giải quyết những vấn đề học tập đó.
Nhờ vậy, nó đảm bảo cho học viên lĩnh hội vững chắc những cơ sở khoa học, phát triển
năng lực tư duy sáng tạo và hình thành cơ sở thế giới quan khoa học.
Có thể khái quát những ưu điểm của dạy học nên vấn đề như sau:
- Phát huy tính tích cực tự giác học tập của học viên, giúp hình thành tính độc
lập, sáng tạo trong tư duy, khắc phục được tình trạng thụ động trong việc tiếp nhận tri
thức của học viên.
15
