Một số biện pháp sử dụng câu hỏi trong sách giáo khoa để nâng cao hiệu quả giờ học lịch sử 8 ở trường THCS thị trấn thường xuân

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THƯỜNG XUÂN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

MỘT SỐ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG CÂU HỎI TRONG
SÁCH GIÁO KHOA ĐỂ NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIỜ HỌC
LỊCH SỬ 8 Ở TRƯỜNG THCS THỊ TRẤN THƯỜNG XUÂN

Người thực hiện: Vũ Thị Xuân
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THCS Thị Trấn Thường
Xuân
SKKN thuộc môn: Lịch sử

THANH HOÁ NĂM 2016


MỤC LỤC

Trang
MỤC LỤC ...........................................................................................................1
DANH MỤC CÁC TỪ NGỮ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI ...........................2
1. MỞ ĐẦU..........................................................................................................
3
1.1. Lí do chọn đề tài.................................................................................. 3
1.2. Mục đích nghiên cứu........................................................................... 3
1.3. Đối tượng nghiên cứu..........................................................................
3
1.4. Phương pháp nghiên cứu..................................................................... 4

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.................................................
4
2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm........................................... 4
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm............. 5
2.2.1. Về phía giáo viên................................................................... 5
2.2.2. Về phía học sinh.................................................................... 5
2.3. Các biện pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề.................................. 6
2.3.1. Sử dụng câu hỏi SGK để kiểm tra bài cũ............................... 7
2.3.2. Sử dụng câu hỏi SGK làm câu hỏi nêu vấn đề ở đầu giờ học.7
2.3.3. Sử dụng câu hỏi SGK làm các câu hỏi gợi mở trong quá trình
tiến hành giờ học....................................................................8
2.3.4. Sử dụng câu hỏi trong SGK dưới dạng có gắn với kênh
hình........................................................................................ 9
2.3.5. Sử dụng câu hỏi cuối bài của SGK dưới dạng: Sử dụng
tranh ảnh, sưu tầm tài liệu, bài viết về sự kiện lịch sử........ 10
2.3.6. Sử dụng câu hỏi cuối bài của SGK với dạng: Lập bảng, thống
kê, biểu đồ, lập niên biểu. ....................................................10
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm................................................ 11
3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ .......................................................................... 12
3.1. Kết luận ............................................................................................ 12
3.2. Kiến nghị .......................................................................................... 12
2


TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................
14

DANH MỤC CÁC TỪ NGỮ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI
THCS
SGK

GD&ĐT
SKKN

Trung học cơ sở
Sách giáo khoa
Giáo dục và Đào tạo
Sáng kiến kinh nghiệm

HS

Học sinh

SL

Số lượng

3


1. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài
Trong giai đoạn hiện nay, việc đổi mới dạy học là một việc làm rất cần
thiết. Dạy như thế nào, học như thế nào để đạt được hiệu quả tốt nhất là điều
mong muốn của tất cả thầy cô giáo chúng ta. Muốn thế phải đổi mới phương
pháp, biện pháp tổ chức dạy và học. Người giáo viên phải tổ chức một cách linh
hoạt các hoạt động của học sinh từ khâu đầu tiên cho đến khâu kết thúc giờ học;
từ cách ổn định lớp, kiểm tra bài cũ đến cách học bài mới, củng cố, dặn dò.
Những hoạt động đó sẽ giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách tự giác, chủ
động, tích cực, sáng tạo và ngày càng yêu thích, say mê môn học. Tuy nhiên, ở
mỗi môn học lại có những phương pháp giảng dạy khác nhau để làm sao phù

hợp với đặc trưng bộ môn. Trong khuôn khổ bài viết này, tôi muốn đưa ra một
vấn đề nhỏ: "Một số biện pháp sử dụng câu hỏi trong sách giáo khoa để nâng
cao hiệu quả giờ học Lịch sử 8 ở trường THCS Thị Trấn Thường Xuân".
Việc sử dụng các câu hỏi trong sách giáo khoa không phải là việc làm
bình thường đơn giản. Trong quan niệm của cả người dạy và người học từ trước
đến nay hầu như rất ít chú ý đến việc khai thác các câu hỏi trong sách giáo khoa.
Trong tiết dạy, giáo viên chỉ chú ý đến trình tự kiến thức sách giáo khoa, và
hướng dẫn soạn bài kiến thức ở sách giáo viên để sao cho truyền tải hết được
dung lượng kiến thức mà sách giáo khoa đưa ra. Từ đó, câu hỏi cũng tuỳ thuộc
vào ý thức chủ quan bài soạn của giáo viên. Như vậy, các câu hỏi trong sách
giáo khoa mà các nhà biên soạn sách giáo khoa nêu ra thì cả người dạy và người
học ít chú ý và không xác định được tầm quan trọng của nó.
Cho nên, nếu chúng ta khai thác tốt được việc sử dụng các câu hỏi trong
sách giáo khoa sẽ giúp học sinh tiếp thu lĩnh hội kiến thức của bài học, hình
thành kỹ năng, kỹ xảo và bồi dưỡng phẩm chất đạo đức, hình thành nhân cách
cho các em. Ngoài ra, cũng sẽ giảm bớt được số lượng học sinh yếu kém trong
nhà trường và phát huy hết năng lực của các em khá giỏi nắm chắc được kiến
thức bài học và hiểu sâu hơn các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử...
1.2. Mục đích nghiên cứu
Qua đề tài này, tôi mong muốn sẽ góp phần vào việc giúp giáo viên tiến
hành một giờ dạy học hiệu quả tốt hơn, học sinh tích cực chủ động trong việc
tiếp thu lĩnh hội kiến thức của bài học. Là cơ sở đưa tới kết quả cao trong dạy
học bộ môn Lịch sử trong việc đổi mới phương pháp dạy học trong giai đoạn
hiện nay.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
4


Học sinh khối 8 Trường THCS Thị Trấn Thường Xuân, Thanh Hoá.

1.4. Phương pháp nghiên cứu
Với đề tài này, tôi sử dụng các phương pháp: phương pháp nghiên cứu cơ
sở của vấn đề; phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin; phương
pháp thống kê xử lý số liệu.
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm
Trong việc dạy học Lịch sử ở trường, mục đích của việc dạy học là người
giáo viên không chỉ giúp học sinh hình dung được kết quả của quá khứ, biết và
ghi nhớ các sự kiện, hiện tượng của lịch sử mà quan trọng hơn là hiểu được lịch
sử, tức là phải nắm được bản chất của sự kiện. Thông thường các giáo viên sử
dụng các thao tác chủ yếu như là so sánh, phân tích, tổng hợp, quy nạp, diễn
dịch... Để thực hiện được những thao tác như vậy có thể dùng nhiều cách, nhiều
phương tiện khác nhau song việc hỏi và trả lời phù hợp với trình độ yêu cầu của
học sinh sẽ đưa lại kết quả tốt. Hỏi và trả lời chính là đặt tình huống có vấn đề
rồi tìm cách giải quyết vấn đề. Hỏi và trả lời không phải là sự đánh đố mà là
giúp nhau hiểu sâu sắc nội dung lịch sử hơn, việc hỏi và trả lời câu hỏi có ý
nghĩa giáo dục và phát triển hơn. Vì vậy, việc đặt câu hỏi có vai trò rất quan
trọng trong giờ học lịch sử nói riêng và các môn học khác nó phát huy được tính
tích cực của học sinh.
Song, các câu hỏi trong sách giáo khoa thì người dạy và người học rất ít
chú ý và không xác định được tầm quan trọng của nó. Nên thực tế cho thấy sau
khi dạy xong một tiết bài lịch sử, nếu ai đó dùng câu hỏi ngay trong sách giáo
khoa bài vừa học xong để kiểm tra học sinh thì hầu hết học sinh không trả lời
được, mặc dù kiến thức bài đó được giáo viên cung cấp rất kỹ, rất nhiều. Như
vậy, việc sử dụng hệ thống câu hỏi sách giáo khoa trong tiết bài lịch sử là một
yêu cầu quan trọng và nghiêm túc trong giờ dạy môn Lịch sử ở trung học cơ sở
nói chung và lớp 8 nói riêng.
Ở trường THCS Thị Trấn Thường Xuân, bên cạnh đa số học sinh có ý
thức trong chuẩn bị bài và học bài thì vẫn còn số học sinh chưa tập trung, chưa
có sự say mê môn học Lịch sử, cho nên việc ghi nhớ các sự kiện, hiện tượng,

nhân vật lịch sử... còn yếu. Bởi vậy, bản thân các em nên có một phương pháp
học nào để chiếm lĩnh kiến thức từ bài giảng của giáo viên. Mặt khác, giáo viên
giảng dạy bộ môn Lịch sử ở trường một phần nào đó chưa đưa ra hệ thống câu
hỏi và sử dụng câu hỏi đó như thế nào cho phù hợp, cho nên chất lượng kiểm tra
một số em ở một số lớp còn thấp và tỉ lệ yếu kém còn nhiều. Nhằm giảm bớt số
5


lượng học sinh yếu kém và nâng cao chất lượng dạy và học của nhà trường, tôi
xin đưa ra một số biện pháp học tập tích cực mà cụ thể là: "Một số biện pháp sử
dụng câu hỏi trong sách giáo khoa để nâng cao hiệu quả giờ học Lịch sử 8 ở
trường THCS Thị Trấn Thường Xuân".
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
2.2.1. Về phía giáo viên
Trong giai đoạn hiện nay, đại đa số giáo viên đều cố gắng thay đổi
phương pháp giảng dạy của mình theo hướng phát huy tính tích cực của học
sinh. Trong quá trình dạy đã kết hợp nhuần nhuyễn các đồ dùng dạy học, khai
thác một cách triệt để các đồ dùng và phương tiện dạy học như tranh ảnh, bản
đồ, phim video... việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Lịch sử đã
trở nên thường xuyên, đưa lại kết quả tích cực trong giảng dạy bộ môn, học sinh
yêu thích môn học hơn. Tuy nhiên, vẫn còn một số ít giáo viên chưa thực sự thay
đổi hoàn toàn phương pháp dạy học cho phù hợp với từng tiết dạy. Sau khi kiểm
tra bài cũ, giáo viên vào bài luôn mà không giới thiệu bài qua việc nêu câu hỏi
nhận thức, điều này làm giảm bớt sự tập trung, chú ý bài học của học sinh ngay
từ hoạt động đầu tiên. Một số tiết học giáo viên chỉ nêu vài ba câu hỏi và huy
động một số học sinh khá, giỏi trả lời, chưa có câu hỏi dành cho đối tượng học
sinh yếu, kém. Cho nên đối tượng học sinh yếu kém ít được chú ý và không
được tham gia hoạt động, điều này làm cho các em thêm tự ti về năng lực của
mình và các em cảm thấy chán nản môn học của mình.
2.2.2. Về phía học sinh

Học sinh đa số chú ý nghe giảng, tập trung suy nghĩ trả lời các câu hỏi mà
giáo viên đặt ra, song chất lượng chưa cao. Học sinh thường trả lời câu hỏi giáo
viên đặt ra thông qua việc nhìn sách giáo khoa và nhắc lại, chưa có sự độc lập tư
duy. Học sinh chỉ trả lời được những câu hỏi dễ, đơn giản, còn những câu tổng
hợp, phân tích, giải thích... thì học sinh đang còn lúng túng khi trả lời hoặc trả
lời còn mang tính chất chung chung và nhiều em đang còn lười học, chưa có sự
say mê môn học, cho nên việc ghi nhớ các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch
sử... còn yếu.
Thực tế khảo sát chất lượng học sinh trong năm học 2013 – 2014 như sau:
Lớp

Tổng số
HS

Số HS hiểu bài

Số HS hiểu bài sâu sắc

SL

%

SL

%

8A
8B

32

19

59

13

41

30

18

60

12

40

8C

31

21

68

10

32

6


Như vậy, việc phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh trong
học tập là vô cùng cần thiết, đặc biệt là trong dạy và học lịch sử. Để làm được
việc đó, giáo viên phải tạo cho học sinh có hứng thú, say sưa yêu thích môn học.

2.3. Các biện pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
Trước hết, chúng ta thấy rằng các câu hỏi ở trong sách giáo khoa Lịch sử
8 có một vị trí, vai trò hết sức quan trọng đối với cả người dạy và người học,
điều đó được thể hiện cụ thể như sau:
* Sách giáo khoa Lịch sử 8 gồm 31 bài học, được cấu trúc chia làm hai
phần:
+ Phần I: Lịch sử thế giới với Lịch sử thế giới cận đại (từ giữa thế
kỉ XVI đến năm 1917): Có 23 bài ( từ bài 1 đến bài 23).
+ Phần II: Lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1918: Có 8 bài
(từ bài 24 đến bài 31).
* Sách gồm: 235 câu hỏi/ 31 bài ( không tính câu hỏi thuộc phần cắt giảm và đọc
thêm).
Trong đó có:
- 146 câu hỏi xen kẽ nội dung bài học.
- 74 câu hỏi cuối bài.
- 15 câu hỏi gắn với kênh hình.
Ngoài ra sách còn sử dụng:
- 14 lược đồ.
- 45 hình ảnh minh hoạ.
- 23 bức chân dung các vị lãnh tụ, các nhà khoa học.
(Không tính những hình ảnh, lược đồ, chân dung thuộc phần cắt giảm và đọc thêm).
Sách còn trích dẫn nhiều đoạn sử liệu, câu danh ngôn nổi tiếng giúp cho

học sinh tiếp xúc với nguồn sử liệu tốt nhất.
Các câu hỏi trong sách giáo khoa, ngoài vị trí vô cùng quan trọng, còn có
tác dụng rất lớn, đó là: các câu hỏi này không chỉ giúp giáo viên lựa chọn kiến
thức cơ bản, mà còn giúp giáo viên lựa chọn phương pháp giảng dạy thích hợp.
Câu hỏi phải có sự chuẩn bị từ khi soạn giáo án, phải có dự kiến nêu ra lúc nào ?
Học sinh sẽ trả lời như thế nào? Đáp án ra sao? Từng mục sẽ sử dụng cách
truyền đạt nào là dễ hiểu nhất? ... Những câu hỏi đặt ra bắt buộc học sinh phải
suy nghĩ, phải kích thích được lòng ham hiểu biết, trí thông minh, sức sáng tạo
của học sinh; cũng như những phương pháp đưa ra phải phù hợp với học sinh.
Việc làm này giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách rõ ràng, không còn trừu

7


tượng. Từ đó, học sinh sẽ hào hứng hơn trong giờ học, tránh giờ học trở nên khô
khan, mờ nhạt.
Vậy làm cách nào để sử dụng những câu hỏi này có hiệu quả nhất, tôi xin
đưa ra một số biện pháp cụ thể:

2.3.1. Sử dụng câu hỏi SGK để kiểm tra bài cũ
Vấn đề này được tiến hành vào phần đầu kiểm tra miệng đầu giờ.
Ví dụ: Khi kiểm tra bài cũ của Bài 11. Các nước Đông Nam Á cuối thế kỉ
XIX- đầu thế kỉ XX (trang 63).
Giáo viên có thể sử dụng hai câu hỏi trong sách giáo khoa là có thể củng cố
được cho học sinh nội dung kiến thức của toàn bài 11. Nội dung câu hỏi như sau:
- Vì sao khu vực Đông Nam Á trở thành đối tượng xâm lược của các nước
tư bản phương Tây ?
- Hãy trình bày những nét lớn về phong trào giải phóng dân tộc ở các
nước Đông Nam Á vào cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX ?
2.3.2. Sử dụng câu hỏi SGK làm câu hỏi nêu vấn đề ở đầu giờ học

Khi giáo viên đặt câu hỏi nêu vấn đề ở đầu giờ học thì sẽ có tác dụng rất
lớn: đó là thu hút sự chú ý của học sinh, huy động được các khả năng nhận thức
của học sinh vào việc tiếp thu bài mới. Tuy nhiên, phải lựa chọn từng bài sao
cho phù hợp với yêu cầu đặt ra của bài học. Do đó, chỉ những bài lịch sử nào có
câu hỏi bao hàm kiến thức cơ bản của toàn bài hay phần lớn kiến thức cơ bản thì
các câu hỏi đó mới làm câu hỏi nêu vấn đề ở đầu giờ học.
Ví dụ 1: Khi giảng Bài 12. Nhật Bản giữa thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX
(trang 16)
Yêu cầu của bài là học sinh phải nắm được: Vì sao vào cuối thế kỉ XIXđầu thế kỉ XX, trong khi hầu hết các nước ở châu Á trở thành thuộc địa và phụ
thuộc các nước tư bản phương Tây thì Nhật Bản vẫn giữ được độc lập và còn
phát triển kinh tế nhanh chóng, trở thành nước đế quốc chủ nghĩa và đi xâm lược
các nước khác.
Xuất phát từ yêu cầu của bài, giáo viên có thể đưa ra câu hỏi ở cuối bài câu 2 phần câu hỏi và bài tập trang 69: " Những sự kiện nào chứng tỏ vào cuối
thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, Nhật Bản đã trở thành nước đế quốc ?".
Ví dụ 2: Hay trước khi dạy mục 2, 3 - Bài 15. Cách mạng tháng Mười
Nga năm 1917 và Cuộc đấu tranh bảo vệ cách mạng (1917 - 1921) (trang 75)
Để dẫn dắt học sinh bước vào mục 2, 3 thì giáo viên cũng có thể lấy câu
hỏi cuối bài ở phần câu hỏi và bài tập trang 82: " Vì sao ở nước Nga năm 1917
lại có hai cuộc cách mạng ?". Như vậy, muốn giải thích được năm 1917 ở nước

8


Nga lại có hai cuộc cách mạng thì buộc học sinh phải tập trung chú ý nghe giảng
ngay từ đầu thì mới hiểu được.
Ví dụ 3: Khi giảng mục II. Nước Mĩ trong những năm 1929 - 1939 của
Bài 18. Nước Mĩ giữa hai cuộc chiến tranh thế giới (1918- 1939) (trang 94)
Với mục này yêu cầu học sinh nắm được: Đây là thời kì nền kinh tế thế
giới đang gặp khủng hoảng trầm trọng, Mĩ cũng chịu sự ảnh hưởng của cuộc
khủng hoảng đó. Nhưng bằng Chính sách mới của Tổng thống Ph. Ru-dơ-ven đã

cứu nguy cho nước Mĩ không lâm vào khủng hoảng. Vậy để dẫn dắt học sinh
đến được với Chính sách mới của Tổng thống Ph. Ru-dơ-ven thì giáo viên có thể
sử dụng câu hỏi 2 phần câu hỏi và bài tập trang 95: " Vì sao nước Mĩ thoát ra
khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế 1929- 1933 ?".
Với những câu hỏi như thế này đã thể hiện rõ nội dung chính mà học sinh
cần nắm vững. Như vậy, giáo viên đã đặt trước các em một điều mới chưa biết,
đòi hỏi học sinh phải chú ý theo dõi bài giảng để tìm kiếm lời giải đáp trên cơ sở
tiếp thu tri thức mới.
2.3.3. Sử dụng câu hỏi SGK làm các câu hỏi gợi mở trong quá trình tiến
hành giờ học
Các câu hỏi trong sách giáo khoa, phần lớn là những câu hỏi rất cụ thể.
Những câu hỏi như vậy sẽ giúp các em hiểu rõ từng phần, từng sự kiện. Đây là
một điều hết sức thuận lợi giúp chúng ta có thể sử dụng các câu hỏi này làm câu
hỏi gợi mở.
Ví dụ 1: Khi dạy mục 3. Khởi nghĩa Hương Khê (1885- 1895) - Bài 26.
Phong trào kháng chiến chống Pháp trong những năm cuối thế kỉ XIX (trang
129)
Để trả lời cho câu hỏi 2 trang 130: " Tại sao nói cuộc khởi nghĩa Hương Khê
là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần vương ?", giáo viên nên nói
qua cuộc khởi nghĩa Ba Đình, khởi nghĩa Bãi Sậy (vì hai phần này là phần cắt giảm
trong chương trình). Từ đó gợi mở cho học sinh những câu hỏi như:
- Về lãnh đạo: ..............................................................
- Thời gian tồn tại: .......................................................
- Quy mô: ....................................................................
- Đường lối tổ chức: ....................................................
Ví dụ 2: Cũng câu hỏi ở bài này, câu 3 trang 130: " Em có nhận xét gì về
phong trào vũ trang chống Pháp cuối thế kỉ XIX?"
Đây là một câu hỏi khó, để giúp học sinh trả lời nhanh và không mất
nhiều thời gian, giáo viên có thể đặt ra một số câu hỏi mở như sau:
- Kết quả của các phong trào?

- Những người lãnh đạo các phong trào này là tầng lớp nào?
- Lực lượng so sánh giữa ta và địch?
9


- Ý nghĩa của các phong trào?
Ví dụ 3: Khi dạy xong Bài 27. Khởi nghĩa Yên Thế (1884- 1913) (trang
131).
Để trả lời câu hỏi trang 133: " Khởi nghĩa Yên Thế có những đặc điểm gì
khác so với các cuộc khởi nghĩa cùng thời ?", giáo viên có thể gợi ý: So với các
cuộc khởi nghĩa cùng thời là chỉ phong trào Cần vương, các em có thể so sánh
trên các mặt như sau:
- Mục tiêu đấu tranh: .................................................
- Lực lượng: .............................................................
- Địa bàn: .................................................................
- Thời gian: ..............................................................
Như vậy, để học sinh tự trả lời các câu hỏi lớn như trên thì quả là khó với
học sinh và làm mất thời gian, nhưng khi có sự gợi ý của giáo viên thì việc giải
quyết câu hỏi lại dễ dàng, gây được sự hứng thú cho học sinh khi học. Với dạng
câu hỏi gợi mở này, thực sự có hiệu quả khi giải quyết những câu hỏi lớn theo
kiểu: nhận xét, đánh giá xem, suy nghĩ gì, vì sao? ...
2.3.4. Sử dụng câu hỏi trong SGK dưới dạng có gắn với kênh hình
Câu hỏi gắn với kênh hình: Đây là một dạng câu hỏi mới giúp học sinh
nắm bắt kiến thức một cách trực tiếp không còn trừu tượng. Học sinh sẽ hào
hứng hơn trong giờ học, và cũng tránh giờ học trở nên khô khan, mờ nhạt.
Ví dụ 1: Hình 5. Tình cảnh nông dân Pháp trước cách mạng - Bài 2. Cách
mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII (trang 10).
Với câu hỏi trong sách giáo khoa: Quan sát hình 5, hãy miêu tả tình cảnh
người nông dân trong xã hội Pháp thời bấy giờ ?
Bức tranh miêu tả: Một nông dân già, tay chống chiếc cuốc (tiêu biểu cho

nền nông nghiệp lạc hậu), cõng trên lưng Quý tộc và Tăng lữ (chịu sự áp bức).
Trong túi áo, túi quần của người nông dân có những tờ văn tự vay nợ, cầm ruộng
đất. Các hình chim, thỏ nói lên đặc quyền của thế lực phong kiến (có quyền nuôi
các loài vật này, nếu nhân dân bắt giết sẽ bị trừng phạt) và chuột (phá hoại mùa
màng) -> Như vậy, qua bức tranh học sinh sẽ nhận biết được: người nông dân
Pháp trên đầu đang bị hai tầng áp bức là Quý tộc và Tăng lữ, dưới chân là bọn
cường hào, ác bá.
Ví dụ 2: Hình 58. Áp phích năm 1921: " Chúng ta tuyên chiến với hậu
quả của chiến tranh"- Bài 16. Liên Xô xây dựng Chủ nghĩa xã hội (trang 83).
Với câu hỏi trong sách giáo khoa: Bức áp phích nói lên điều gì ?
Qua bức áp phích, học sinh sẽ nắm được tình hình nước Nga sau chiến
tranh: Phía bên phải là ghi lại hình ảnh kiệt quệ của nước Nga sau chiến tranh
với đói rét, bệnh tật, nhà máy công xưởng bị tàn phá, bạo loạn ở nhiều nơi...
10


Phía bên trái là hình ảnh những người công nhân, nông dân, chiến sĩ tay búa, tay
rìu quyết tâm tuyên chiến với hậu quả của chiến tranh, xây dựng lại đất nước.
Ví dụ 3: Hình 65. Bãi đỗ ô tô ở Niu Oóc năm 1982; Hình 66. Công nhân
xây dựng cao ốc ở Mĩ; Hình 67. Nhà ở của người lao động Mĩ trong những năm
20 - Bài 18. Nước Mĩ giữa hai cuộc chiến tranh thế giới (1918 - 1939) (trang
93, 94).
Câu hỏi trong sách giáo khoa như sau: Qua các hình 65, 66, 67, em có
nhận xét gì về những hình ảnh khác nhau của nước Mĩ ?
Với câu hỏi đó, học sinh sẽ nhìn thấy: Hình 65: "Bãi đỗ ô tô ở Niu Oóc
năm 1982" và Hình 66: "Công nhân xây dựng cao ốc ở Mĩ" -> đây là thời kì
phồn vinh về kinh tế thành thị sầm uất, nhà cao tầng mọc lên nhiều. Nhưng đến
Hình 67: "Nhà ở của người lao động Mĩ trong những năm 20" -> là cảnh công
nhân, người lao động làm thuê, dân nghèo thành thị ... phải sống chui rúc trong
các khu ổ chuột, lán trại tạm bợ ở ngoại ô thành phố, không có những điều kiện

tối thiểu để sinh sống.
=> Qua 3 hình 65, 66, 67 cho chúng ta thấy được sự giàu có ở nước Mĩ
chỉ nằm trong tay một số người giàu, đó là sự phân phối không công bằng trong
xã hội Mĩ. Và sự đối lập, mâu thuẫn ấy, nó còn tồn tại cho đến cả bây giờ.
Ví dụ 4: Bài 21. Chiến tranh thế giới thứ hai (1939 - 1945) với Hình 75.
Tranh biếm hoạ ở châu Âu năm 1939: Hít- le được ví như người khổng lồ, xung
quanh là các chính khách châu Âu đã nhượng bộ Hít- le (trang 104).
Nội dung câu hỏi trong SGK: Quan sát bức tranh, em hãy giải thích tại
sao Hít- le lại tấn công các nước châu Âu trước?
Qua hình 75, giáo viên cho học sinh thấy được hậu quả chính sách thoả
hiệp của các nước châu Âu với khối phát xít. Đây là bức biếm hoạ do một hoạ sĩ
người Thụy Sĩ vẽ và được đăng trên các tờ báo lớn ở châu Âu đầu năm 1939.
Trong bức tranh, Hít- le được ví như những người khổng lồ Giu-li-vơ trong
truyện Giu-li-vơ du kí, xung quanh là các nhà lãnh đạo các nước châu Âu ( Anh,
Pháp ...) được xem như những người tí hon bị Hít- le điều khiển. Chính thái độ
nhượng bộ, thoả hiệp của giới lãnh đạo các nước châu Âu đã tạo điều kiện cho
Hít- le tự do hành động, tấn công xâm lược châu Âu trước.
2.3.5. Sử dụng câu hỏi cuối bài của SGK dưới dạng: Sử dụng tranh ảnh,
sưu tầm tài liệu, bài viết về sự kiện lịch sử
Đây là dạng câu hỏi giáo viên giao bài cho học sinh tự tìm hiểu ở nhà. Với
dạng câu hỏi bài tập này, giáo viên nên yêu cầu học sinh nói rõ nguồn gốc, xuất
xứ của các câu chuyện ? hay tranh ảnh của tác giả nào, ở đâu ?... Giáo viên có
thể kiểm tra phần việc này trong các tiết làm bài tập lịch sử.
Ví dụ 1: Sưu tầm một vài mẩu chuyện về công cuộc xây dựng chủ nghĩa
xã hội ở Liên Xô những năm 1925 - 1941 (câu hỏi 3 trang 86).

11


Ví dụ 2: Sưu tầm các tài liệu (bài viết, tranh ảnh...) về cuộc hành trình tìm

đường cứu nước của Nguyễn Tất Thành (câu hỏi 4 trang 149).
2.3.6. Sử dụng câu hỏi cuối bài của SGK với dạng: Lập bảng, thống kê, biểu
đồ, lập niên biểu
Các dạng này có thể áp dụng ngay trong quá trình học trên lớp, và cũng có
thể giao bài tập về nhà cho học sinh làm. Đây là dạng câu hỏi rất quan trọng vì
nó mang tính tổng hợp, khái quát cao, đòi hỏi học sinh phải xâu chuỗi được các
kiến thức trong bài.
Với kiểu câu hỏi này ở trên lớp: Giáo viên đưa ra bảng mẫu, học sinh dựa
theo bảng mẫu hoàn thành. Giáo viên có thể kết hợp phương pháp giảng dạy
theo nhóm. Giáo viên có thể chia lớp thành 3 hoặc 4 nhóm tuỳ theo yêu cầu của
bài. Các nhóm làm việc, sau đó cử đại diện trình bày kết quả của nhóm, và các
nhóm nhận xét bài lẫn nhau. Cuối cùng, giáo viên đưa ra đáp án trên bảng phụ
hay trên máy chiếu đa năng cho học sinh tự kiểm tra, đối chiếu.
Còn với kiểu câu hỏi này ở nhà thì học sinh có thời gian để nghiên cứu. Từ
đó học sinh sẽ giải quyết được những bài tập khó mang tính tổng hợp, khái quát.
Ví dụ 1: Lập niên biểu những sự kiện chính của Cách mạng tư sản Pháp
(1789- 1794) (câu hỏi 1 - trang 17).
Ví dụ 2: Lập bảng thống kê những thành tựu chủ yếu của kĩ thuật, khoa
học trong các thế kỉ XVIII- XIX (câu hỏi 1- trang 55).
Ví dụ 3: Lập bảng nêu nội dung chủ yếu của các hiệp ước 1883 và 1884.
Ví dụ 4: Lập bảng thống kê về tình hình các giai cấp, tầng lớp trong xã
hội Việt Nam cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX theo mẫu sau:
Giai cấp, tầng lớp

Nghề nghiệp

Thái độ đối với độc lập dân tộc

...

...

...

...

...

...

...

...

...

(câu hỏi 3- trang 143)
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Trong quá trình đảm nhận việc giảng dạy môn lịch sử khối 8, tôi luôn bám
sát học sinh theo từng tiết dạy để vừa nắm bắt được tình hình học tập của các em,
và cũng vừa rút kinh nghiệm cho bản thân qua mỗi tiết dạy. Và để nắm bắt được
tình hình học tập của các em, tôi thực hiện thông qua hỏi đáp với những câu hỏi
phát triển tư duy học sinh ở trên lớp, kiểm tra 15 phút, kiểm tra 45 phút ...
Sau khi áp dụng phương pháp, biện pháp và cách thức thực hiện như trên
vào quá trình giảng dạy Lịch sử ở khối 8 tôi đã thu được kết quả sau:

12


- Trong năm học 2014 - 2015:

Lớp

Tổng số
HS

Số HS hiểu bài

Số HS hiểu bài sâu sắc

SL

%

SL

%

8A
8B

33

18

55

15

45

32

18

56

14

44

8C

32

20

62

12

38

- Trong học kỳ I năm học 2015 - 2016:
Lớp

Tổng số
HS

Số HS hiểu bài

Số HS hiểu bài sâu sắc

SL

%

SL

%

8A
8B

32

14

44

18

56

31

15

48

16

52

8C

32

17

53

15

47

Như vậy, sau khi áp dụng đề tài này, tiết học không còn đơn điệu, nhàm
chán, mà đã sôi nổi, nhiều học sinh hiểu bài một cách sâu sắc hơn. Học sinh đã
tích cực chủ động trong tiếp thu tri thức; học sinh đánh giá nhận xét một cách
khách quan chính xác. Học sinh ngày càng yêu thích môn học hơn.
3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận
Như vậy, câu hỏi trong sách giáo khoa một mặt đã tạo nên sự hứng thú,
say mê của học sinh với môn học, mặt khác nó đã giúp các em nắm vững được
các sự kiện, hiện tượng trong quá trình học. Các câu hỏi trong sách giáo khoa là
vấn đề cốt lõi, định hình được kiến thức cho bài học của học sinh và quá trình
giảng dạy của giáo viên. Cách sử dụng các câu hỏi trong sách giáo khoa như thế
nào là tuỳ thuộc vào trình độ nhận thức của mỗi giáo viên. Nếu giáo viên biết
khai thác triệt để các câu hỏi này thì tiết dạy thực sự có hiệu quả rất cao. Song,
bằng cách này hay cách khác thì việc sử dụng câu hỏi trong sách giáo khoa là
điều bắt buộc đối với cả giáo viên và học sinh.

Tuy nhiên trong khuôn khổ bài viết mang tính cá nhân sẽ chắc chắn không
thể tránh khỏi những hạn chế trong nội dung và cách diễn đạt. Chính vì vậy, rất
mong sự góp ý phê bình của tổ chuyên môn, của cấp chỉ đạo chuyên môn, để tôi
có cơ hội học hỏi nhằm nâng cao hơn nữa về chuyên môn nghiệp vụ, cũng như
sẽ góp phần vào việc nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử của toàn ngành.
13


3.2. Kiến nghị
Với Phòng GD&ĐT huyện Thường Xuân: Thường xuyên tổ chức giao lưu
giữa các cụm để giáo viên học hỏi lẫn nhau, nhằm nâng cao về trình độ chuyên
môn nghiệp vụ phục vụ cho quá trình dạy và học đạt hiệu quả cao nhất.
Với nhà trường: Đề nghị nên mua thêm tài liệu tham khảo bộ môn.
Với một số đề xuất như vậy, rất mong được sự quan tâm giúp đỡ của các
cấp, các ngành tạo mọi điều kiện giúp đỡ, để quá trình dạy và học thu được kết
quả cao nhất.
XÁC NHẬN
Thanh Hoá, ngày 10 tháng 3 năm 2016
CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Tôi xin cam đoan đây là SKKN tôi viết,
không sao chép nội dung của người khác.
Người viết

Vũ Thị Xuân

14


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Phương pháp dạy học Lịch sử - Nhà xuất bản giáo dục năm 2001.

2. Sách Câu hỏi trắc nghiệm và nâng cao Lịch sử 8 - Nhà xuất bản giáo dục
năm 2004.
3. Sách giáo viên Lịch sử 8 - Nhà xuất bản giáo dục năm 2004.
4. Sách giáo khoa Lịch sử 8 - Nhà xuất bản giáo dục năm 2014.
5. Sách vở bài tập Lịch sử 8 - Nhà xuất bản giáo dục năm 2014.
6. Sách Bồi dưỡng học sinh giỏi Lịch sử 8 - Nhà xuất bản Đại học quốc gia
Hà Nội năm 2014.

15