Phương pháp trò chuyện giúp học sinh tiếp cận văn bản gần gủi và thiết thực

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ
TRƯỜNG THPT ĐÔNG SƠN 2

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

PHƯƠNG PHÁP TRÒ CHUYỆN GIÚP HỌC SINH TIẾP
CẬN VĂN BẢN GẦN GỦI VÀ THIẾT THỰC

Người thực hiện: Phùng Thị Âu
Chức vụ: Giáo viên
SKKN thuộc lĩnh vực: Ngữ Văn

MỤC LỤC
THANH HOÁ NĂM 2016
1


Trang
PHẦN I : MỞ ĐẦU.................................................................................2
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:........................................................................2
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:.............................................................2
III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:.........................................................3
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:...................................................3
PHẦN II: NỘI DUNG.............................................................................3
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN:.................................................................................3
II. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐÊ: .....................................................4
1.Thực trạng của học sinh: ....................................................................4
2. Thực trạng của giáo viên: .................................................................4
III. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN:...............................................................5
1.Chuẩn bị:................................................................................................5
2 .Thực hiện :............................................................................................5

a. Tiếp cận tác phẩm Một người Hà Nội của nhà văn Nguyễn Khải:
b. Cách tiếp cận tác phẩm Độc Tiểu Thanh kí của Nguyễn Du.........14
IV. HIỆU QUẢ CỦA SKKN:................................................................16
PHẦN III : KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..........................................18
1. Kết luận..............................................................................................18
2. Kiến nghị:............................................................................................18

2


PHẦN I : MỞ ĐẦU
I.LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Luật giáo dục điều 24.2 đã ghi “PP GDPT phải phát huy tính tích cực,tự
giác,chủ đọng sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn
học, bồi dưỡng PP tự học, rèn lyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn , tác
động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú cho học sinh”.Làm thế nào để học
sinh chủ động, hăng hái, nhiệt tình trong giờ học?Làm thế nào để các em thấy việc
học Văn là quan trọng và thiết thực giữa lúc hiện tượng chán học môn Văn đang
phổ biến trong các trường học ? Đã có rất nhiều phương án, giải pháp đặt ra trong
những cuộc hội thảo đầu nghành,những phương pháp đổi mới được vận dụng để cải
thiện tình hình,nhưng thực trạng HS chán Văn vẫn là “ một vết đau chưa có thuốc
chữa”.Là một GV bộ môn Văn trong quá trình thực dạy, tôi cũng cố gắng học hỏi
phương pháp đổi mới và tích cực ứng dụng những hoạt động dạy học mới mẻ giúp
HS tiếpcận các văn bản một cách thiết thực và gần gũi nhất.Một trong những kinh
nghiệm tôi áp dụng thấy tình hình giờ học có khả quan, đó là tạo tâm lí thoải mái
khi đọc hiểu văn bản trong không gian thầy trò đối thoại, đàm đạo văn chương,
khiến HS thấy tác phẩm văn chương là bài học lí thú, khoảng cách giữa thầy và trò
như gắn kết giữa những “tâm hồn đồng diệu”,thấy văn chương hiện hữu ngay
trong đời sống thực tế, phát huy tích cực giá trị nhân văn “văn học là nhân học”.
Vì vậy từ những lí do trên, tôi mạnh dạn viết Sáng kiến kinh nghiệm mang tên

“Phương pháp trò chuyện giúp Học sinh tiếp cận văn bản gần gũi và thiết
thực’’.
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
Thực tế HS chán môn Văn khiến nhiều thầy cô phần nào suy giảm lòng yêu
nghề, không chuyên tâm trau dồi chuyên môn,không tích cực nghiên cứu, tìm đọc
…mỗi giờ lên lớp giống như trả bài cho xong nhiệm vụ.Vì vậy có ý kiến cho rằng”
những giờ Văn hiện nay đang thiếu chất Văn” , có ý kiến chỉ ra thẳng thắn” trong
lòng thầy cô không có lửa thì làm sao giờ Văn có lửa, làm sao học sinh yêu Văn”là
những phản ánh thực tế khiến mỗi GV phải nhìn nhận lại chính mình.Việc tim tòi
được phương pháp thích hợp giúp HS tiếp cận môn Văn là một trong những cố
gắng góp phần cho mỗi giờ giảng dạy có “chất Văn, có lửa”.Phương pháp vô cùng
quan trọng,có ý kiến cho rằng “ Thiếu phương pháp thì người tài cũng có lỗi,có
phương pháp thì người thường cũng làm được điều phi thường”.Đây cũng là một
trong những mục đích nghiên cứu đề tài của bản thân tôi.
Bên cạnh đó , tâm lí coi nhẹ môn Văn cũng là căn bệnh của thời đại.Trong một
lần trao đổi về việc đưa môn Văn vào các học phần bắt buộc của kì thi quốc gia,
một tiến sĩ Vật lí bộc lộ quan điểm “Thời buổi này học Văn làm gì?Nó chẳng đem
3


lại lợi ích thiết thực nào.Chỉ tổ làm mất thời gian công sức của học trò”( Theo báo
Tiền Phong). Đội ngũ trí thức còn có người nhận thức sai lệch như vậy, trách gì
người dân, học sinh khi họ thấy học môn Văn nhàm chán,nếu có học thì mất thời
gian,thi môn Văn vào các trường để sau nhiều năm học tốn kém , ra trường lại thất
nghiệp…Trong khi thực chất học môn Văn vẫn mang tầm quan trọng,là bộ môn
không bị bất kì quốc gia nào coi nhẹ, dạy Văn là dạy làm người…
Vậy làm thế nào để học sinh hiểu rằng, môn Văn thực sự là môn học bổ ích, thiết
thực, làm thế nào để đưa tác phẩm trở về cuộc sống, bởi tác phẩm văn chương
không phải chỉ có thông tin thẩm mĩ, mà còn là một văn bản văn hóa,học một bài
văn , ngoài sự rung cảm còn học được biết bao điều “ dạy Văn là để HS phát hiện

con người mình”,” DạyVăn là một quá trình rèn luyện toàn diện”.Phương pháp
trò chuyện giúp HS tiếp cận văn bản gần gũi, thiết thực góp phần nào giúp HS
không nhàm chán với môn học ,đồng thời cũng là kết hợp giáo dục văn hóa sống
cho học sinh ngay trong cuộc sống thực tế.
III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
Học sinh khối THPT
Đọc hiểu tác phẩm văn học.
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
Phương pháp:
- Nghiên cứu lý luận chung.
- Khảo sát điều tra từ thực tế dạy và học .
- Nghiên cứu thực tiễn
Cách thực hiện:
- Trao đổi với đồng nghiệp, tham khảo ý kiến giáo viên cùng bộ môn ,
vận dụng vào một số giờ đọc hiểu,thao giảng thử nghiệm,rút kinh nghiệm sau mỗi
tiết vận dụng, kiểm tra HS,lấy phiếu thăm dò ý kiến …
PHẦN II: NỘI DUNG
I.

CƠ SỞ LÍ LUẬN:

“Không có gì giải phóng con người bằng một nền giáo dục thích hợp,khi một đất
nước bắt đầu suy nghĩ, không một lực lượng nào có thể ngăn cản
được”(F.Vônte).Làm thế nào để phát huy sức mạnh của văn chương để góp phần
nào tạo nên nền giáo dục thích hợp, đó là trăn trở của mỗi GV bộ môn Văn trong
nhà trường.Luật GD xác định “Hoạt động giáo dục phải thực hiện theo nguyên lí
học đi đôi với hành, giáo dục phải kết hợp với lao động sản xuất,lí luận phải gắn
với thực tế”.Vì vậy,muốn HS thấy gần gũi với văn chương,không chán học Văn
GV cần tạo cho các em không gian tiếp cận dân chủ, thoải mái …GV cần phải đưa
4

tác phẩm về cuộc sống,vốn là xuất phát điểm của nó, để HS học được những bài
học bổ ích cho chính bản thân trong cuộc sống hằng ngày, trân trọng quá khứ và
xây đắp tương lai, hướng tới Chân- Thiện- Mĩ.
Do vậy, tôi mạnh dạn đưa ra sáng kiến kinh nghiệm này với mục đích mong
muốn mỗi giờ Văn không còn là áp lực với học trò,GV cùng đồng hành sát cánh
khám phá ,tìm hiểu, nhìn nhận đa diện vấn đề trong tác phẩm, gắn tác phẩm với
văn hóa đời sống hằng ngày…giúp HS thấy mỗi giờ học là một giờ bổ ích, lí thú “
mỗi ngày đến trường là một ngày vui”, giúp các em có thái độ quan tâm,tìm hiểu
khám phá thế giới xung quanh một cách chủ động,sáng tạo,đáp ứng con người
thời đại mới hội nhập thế giới.
II. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐÊ:
1.Thực trạng của học sinh:
Mục tiêu của giáo dục bao giờ cũng vẫn là đào tạo nhân tài,giáo dục nhân
cách con người ,góp phần “trồng người”. Do vậy các kiến thức học sinh được học
phải gắn liền với thực tế. Chính vì lẽ đó mà các nhà giáo dục đã không ngừng chỉnh
sửa cải cách nội dung giảng dạy cho phù hợp với yêu cầu của xã hội.Tác phẩm văn
học là một văn bản nghệ thuật,việc đọc hiểu không phải là dễ dàng đơn giản, học
tác phẩm đòi hỏi các em phải đọc và suy ngẫm. Vì vậy việc học Văn đôi khi trừu
tượng và trở thành một áp lực nặng nề đối với học sinh. Học sinh học phải dành
nhiều thời gian soạn bài,luyện tập, đọc đi đọc lại, tìm tòi tài liệu tham khảo ,thực
hành, luyện tập…nếu để thi cử các em còn cần đầu tư thời gian nhiều hơn nữa…
Điều đó khiến các em thấy mệt mỏi, chán học, dẫn đến tình trạng chây lười, ngại,
thậm chí sợ môn Văn. Vì vậy giúp cho học sinh thấy rằng học Văn rất thú vị, nhẹ
nhàng và việc tiếp thu các kiến thức ở nhà trường không chỉ để thi cử mà nó còn là
những kiến thức văn hóa bổ ích cho các em ngay trong cuộc sống thực sự là một
bài toán khó…
2. Thực trạng của giáo viên:
“Văn chương vốn là cuốn SGK toàn thư về cuộc sống”. Nhờ văn chương HS

sẽ hiểu về cuộc đời và con người hơn.Học Văn ,HS được trang bị vốn kiến thức về
văn chương và rộng hơn là văn hóa văn chương để đi vào cuộc sống công dân và
đời sống chuyên môn sau này.Môn học Văn học là rất gần gũi với cuộc sống xung
quanh, hoàn toàn rất thực tế .Tuy nhiên để biến giờ Văn thành giờ học lí thú, bổ ích
giữa thời HS chán Văn là không hề đơn giản.Việc HS chán Văn cũng khiến lòng
yêu nghhè của GV suy giảm. Bên cạnh GV chán nghề , nhiều GV tâm huyết cũng
khó tìm được giờ Văn mẫu,những phương pháp đổi mới cụ thể, hữu hiệu từ các tài
liệu hướng dẫn đổi mới của nghành, của Bộ ... Thực tế, đa số giờ Văn vẫn là tình
trạng “tùy cơ ứng biến”,tùy vào từng giờ cụ thể GV linh hoạt tìm cách giải quyết
vấn đề .

5


III. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN:
1.Chuẩn bị:
Trước giờ học bao giờ GV cũng có khâu dặn dò tỉ mỉ HS chuẩn bị bài của HS.
Bản thân GV cũng chuẩn bị kĩ càng, sẵn sàng giải đáp các thắc mắc của các em
( nếu có).

6


-Chuẩn bị của GV: Đọc tài liệu, đọc kĩ tác phẩm, tìm những vấn đề cần giải
quyết,chuẩn bị những câu hỏi tình huống, cách giải quyết, chuẩn bị phiếu kiểm tra
trắc nghiệm, tự luận (5’-15’) thực hiện sau giờ dạy.
-Về phía HS: GV yêu cầu HS đọc tác phẩm, tập tóm tắt... trước phần Đọc hiểu
khuyến khích các em tóm tắ để cho điểm cao. Yêu cầu này là rất cần thiết, nhiều
nhà văn lớn như Sê-khốp, Mác-sác, A.Tônxtôi ,...đã đặc biệt nhấn mạnh vai trò của
bạn đọc như một yếu tố quyết định sinh mệnh của mỗi tác phẩm. Mỗi HS phải là

một bạn đọc đồng sáng tạo của mỗi tác phẩm. Dẫn đến, đọc, đây là điều kiện
cần,đầu tiên và việc cho điểm phần nào mang tính khích lệ , ràng buộc việc đọc của
các em.(Thực tế nhiều HS chán học môn Văn đến độ các em không biết đến có văn
bản nào trong SGK, không buồn đụng đến cuốn SGK, huống gì là các tài liệu khác,
chây ì đến mức mọi lời dặn dò của thầy cô cũng mặc, kể cả chấp nhận điểm số thấp
, đối với một số HS khối A hiện nay,một số em có thi môn Văn chỉ cần điểm 2 , chủ
cần vậy là đủ điều kiện tốt nghiệp, các em càng không quan tâm).
Dặn dò HS tìm tòi các tài liệu liên quan đến tác phẩm, nhất là các kiến thức văn
hóa thực tế, xung quang các em, trên các trang thông tin mạng, các kênh truyền
hình, các kiến thức mà các em đã đọc tham khảo để tăng cường tính thiết thực trong
giờ học, yêu cầu các em chủ động các câu hỏi liên quan, chủ động thắc mắc để vấn
đề tìm hiểu được khách quan, sâu sát hơn.Những câu hỏi hữu hiệu , thông minh,
sáng tạo, bổ ích sẽ được khích lệ...
Dặn dò các em tập trung rút ra những bài học nhận thức và hành động,chuẩn bị
làm bài tập ứng dụng, bổ sung nhỏ, biến kiến thức thành văn hóa sống cho chính
mình.
2 .Thực hiện :
a. Tiếp cận tác phẩm Một người Hà Nội của nhà văn Nguyễn Khải:
Trước tiên, GV nêu yêu cầu một HS tóm tắt tác phẩm, HS khác lắng nghe, bổ sung
thêm cho đầy đủ, GV cảm ơn, cho điểm cao( nếu phần tóm tắt đầy dủ, xuất sắc).
Sau đó, là phần đàm thoại.
- GV: Từ nhiều kênh thông tin khác nhau, các em biết những gì về nhà văn
Nguyễn Khải và sáng tác của ông, nhất là chặng đường sau 1975?
- HS: Dựa vào phần Tiểu dẫn trong SGK, các nguồn đã chuẩn bị trước để
trình bày.
- GV: Nguyễn Khải quan niệm “ Nghệ thuật là khoa học thể hiện lòng
người”, nên có ý kiến cho rằng : “Muốn hiểu con người thời đại với tất cả những
cái hay, cái dở của họ , nhất là cách nghĩ của họ, nhất là cuộc sống tinh thần của
họ, phải đọc Nguyễn Khải” các em có đồng tình với ý kiến đó không?
Trên cơ sở trình bày của HS, điểm qua một số sáng tác tiêu biểu của Nguyễn

Khải, GV nhấn mạnh :

7


Nguyễn Khải thuộc số những cây bút hàng đầu của văn xuôi Việt Nam từ sau
Cách mạng tháng Tám 1945. Hành trình sáng tác của Nguyễn Khải tiêu biểu cho
quá trình vận động của văn học dân tộc hơn nửa thế kỉ qua. Là nhà văn xông xáo,
luôn bám sát thời sự,ông nổi bật ở khả năng phát hiện vấn đề, phân tích tâm lí sắc
sảo.
Trước năm 1978,Nguyễn Khải đem lại ấn tượng về một ngòi bút văn xuôi có
khuynh hướng chính luận với sức mạnh của lí trí tỉnh táo.
Từ năm 1978 trở đi,sáng tác của ông ngả dần sang cảm hứng triết luận và có sự
quan tâm đến số phận cá nhân trong cuộc sống đời thường với giọng văn đôn hậu,
trầm lắng, nhiều chiêm nghiệm.
- GV:Một người Hà Nội ở đây chủ yếu là nói về ai? Quan hệ như thế nào với
nhân vật tôi, người kể chuyện?

8


- HS: Nhân vật bà Hiền. Bà con họ hàng bên ngoại của nhân vật tôi.
- GV: Các em có thấy nhân vật bà Hiền gần gũi và khác biệt với những người
bà , người chị xung quanh cuộc sống của mình?
- HS: Bà Hiền là đã trải qua những biến thiên của lịch sử cùng với số phận
đất nước như những người bà , người chị của các em. Cách cảm ,cách lui tới , ứng
xử với thời cuộc của bà mang cốt cách của người Hà Nội,là vẻ đẹp có văn hóa của
người Hà nội.Bởi văn hóa Tràng An xưa nay luôn là chuẩn mực: ‘Chẳng thơm cũng
thể hoa nhài,dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An”.
- GV: Từ hiểu biết từ lịch sử, em thấy bà Hiền đã quyết bảo vệ lối sống

thanh lịch ,có văn hóa của đất kinh kì như thế nào trong những giai đoạn khó khăn
của đất nước.Câu này nhiều ý, các em có thể tự do trao đổi theo nhóm( GV chia lớp
thành 4 nhóm) và cử đại diện trình bày trước lớp?Để dễ theo dõi, chúng ta sẽ đi từ
từng ý một nhé!Thứ nhất,tại sao gọi là thời khó khăn đối với người như bà Hiền, bà
đã giữ những vẻ đẹp nào?
- HS: Do những quan niệm ấu trĩ, quan liêu, đặc biệt là thời chiến, thời bao
cấp,thời người ta coi lối sống thanh lịch, sang trọng của người Hà Nội đích thực bị
coi là lối sống của tư sản, của giai cấp bóc lột. Rất nhiều người Hà Nội đã phải đi
học tập cải tạo, “đã là tư sản thì không tin được”...những gì khác biệt với người vô
sản là “một cái tội”, sang trọng quá, ở rộng quá cũng là tội,có người ở trong nhà là
bóc lột, lễ nghi rườm rà .Mọi thứ phải bình dân giống với số đông, bình dân kiểu ở
chen chúc trong những khu nhà tập thể, ăn uống “cứ việc sục muôi vào nồi, vừa ăn
vừa quát mắng con cái, nhồm nhoàm, hả hê không cần phải khuôn bó theo một
quy tắc nào cả”, phải tránh xa tư sản “ dính vào tư sản có ngày lại rắc rối”...Trong
khi đó bà Hiền dù bị nghi kị, bà vẫn quyết giữ nếp nhà,nền nếp sinh hoạt truyền
thống của một gia đình có văn hóa ,có cách sống đẹp, đường hoàng ,sang trọng;
quyết tổ chức gia đình và dạy dỗ con cái theo nền nếp ấy: “Khi các con còn
nhỏ,ngồi vào bàn ăn cô thường sửa chữa chú ý cách ngồi,cách cầm bát đũa, cách
múc canh, cả cách nói chuyện trong bữa ăn.Cô vẫn răn lũ con tôi: “Chúng mày là
người Hà Nội thì cách đi đứng nói năng phải có chuẩn, không được sống tùy tiện,
buông tuồng”.Mỗi tháng gia đình cô tổ chức bữa ăn bạn bè, cô Hiền cùng bạn bè
gặp gỡ, giao lưu ,ăn mặc sang trọng quý phái...cô tin tưởng “xã hội nào cũng có
một giai tầng thượng lưu của nó để làm chuẩn cho mọi giá trị”.Cái chuẩn là mọi
tinh túy, mọi cái tốt đẹp của lối sống ,cách sống,của văn hóa,của đạo đức,văn minh
tiến bộ.

9


- GV: Trong tác phẩm nổi tiếng Những tấm lòng cao cả của nhà văn Ý

E.Amixi có nhận định: “ Nền giáo dục của một quốc gia được đánh giá qua cách
cư xử ngoài đường.Khi nào còn thấy sự thô lỗ ở ngoài đường là chắc chắn còn sự
thô lỗ trong các gia đình”.Đặt vào thực tế văn hóa sống của người Việt Nam ta,
nhất là trong thời đại kinh tế thị trường, hội nhập thế giới, người Việt có nhiều cơ
hội giao lưu với thế giới, cách giáo dục,cách sống của cô Hiền có còn mang tính
thời sự, có giá trị gì không? Vì sao?
- HS: Thời đại hội nhập mở ra cho người Việt Nam nhiều cơ hội quảng bá
văn hóa, lối sống tốt đẹp của người Việt. Nhưng bên cạnh đó rất nhiều người Việt
đang làm xấu đi những hình ảnh văn hóa của đất nước. Thế giới ngày càng kì thị
người Việt vì những thói quen, nếp sống xấu xí, bừa bãi, buông tuồng...Từ những
tư thế ngủ khó ưa của cô Hoa hậu,những cách phát ngôn gây sốc phản cảm của một
vị tên tuổi, thói quen cầm nhầm của vị quan chức ngoại giao ở nước ngoài, từ sự
gian dối,xài giờ cao su, thói sĩ diện,háo danh,gia trưởng, từ cách thiếu giữ gìn vệ
sinh chung, xả rác bừa bãi, khạc nhổ tùy tiện, ham vui,ham cờ bạc,ăn nói ồn ào
chốn đông người,adua bầy đàn, thói tham ăn tục uống trong các bữa tiệc buffet,văn
hóa xếp hàng yếu kém, văn hóa nhậu nhẹt thâu đêm suốt sáng, thói quen bừa bãi,
thói ăn cắp vặt lan tràn,thói quen chặt chém, thói đố kị ,gây gổ tính sổ nhau ... đến
văn hóa mạng thô tục, bẩn thỉu , những chiêu trò gây scandan rẻ tiền, những cách
ăn mặc phản cảm trên mọi ngõ quê, lối phố...những nền nếp sống trong gia đình,lối
xóm, láng giềng ngày càng bị phá vỡ,những cảnh gặp nhau làm ngơ,dòm nhau như
xa lạ, những mối quan hệ trên không ra trên dưới không ra dưới trước tác động của
đời sống kim tiền đang diễn ra vô cùng nhức nhối ... Vì vậy, lối sống, nền nếp giáo
dục của cố Hiền là sống đẹp, vừa truyền thống vừa hiện đại, văn minh cần được
học tập, phát huy.

10


- GV: ( sử dụng kết hợp máy chiếu trình bày một số hình ảnh về lối hành xử
không đẹp và đẹp mang tính thời sự , tiêu biểu đã chuẩn bị trước)... Đúng vậy, cha

ông chúng ta từng dạy: “ Học ăn, học nói, học gói, học mở”, “Giấy rách phải giữ
lấy lề”, “Lời chào cao hơn mâm cổ”,“đói cho sạch ,rách cho thơm”, “lời nói
chẳng mất tiền mua.Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”” Chim khôn kêu tiếng
rảnh rang.Người khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghe”, gặp nhau” tương kính như
tân”...Nhưng một thực tế đau lòng là người Việt chúng ta đang đánh mất những giá
trị văn hóa tốt đẹp của chính mình trong mắt bạn bè quốc tế. Có một bài báo từng
nặng lời trách rằng: “Nhục nhã cũng chính vì chúng ta không có một nền giáo dục
cho ra hồn để dạy cho người Việt ‘đói cho sạch ,rách cho thơm”,,,nhưng các em
thấy đấy, ngay trong bài học này,chúng ta cũng đang được giáo dục những giá trị
sống tốt đẹp.Điều quan trọng chính là phụ thuộc vào mỗi chúng ta, chúng ta không
có quyền thay đổi xã hội, nhưng có khả năng thay đổi chính mình theo chiều hướng
tốt hơn.Và mỗi công dân trong cộng đồng sống có văn hóa thì dẫn tới hình ảnh
cộng đồng sẽ thay đổi. Thấy cô mong rằng các em sẽ trở thành những chủ nhân
tương lai của đất nước,sau này các em có cơ hội đi đây đi đó, hãy luôn nhớ rằng
mình là một người Việt Nam được giáo dục trong gia đình,trong môi trường hướng
các em tới những điều tốt đẹp. Sống đẹp cũng là hành động báo hiếu cha mẹ và
khẳng định giá trị con người mình. Các em cũng nên nhớ “ người đẹp vì lụa”, ăn
mặc đàng hoàng, lịch sự, thanh lịch cũng là một giá trị, nhất là khi chúng ta ra mắt
người tuyển dụng, chúng ta dự tiệc tùng, chúng ta đón khách...một nhận định cho
rằng: “Thời trang chính là sự thể hiện lòng tôn trọng người khác bằng vẻ ngoài
tươm tất, lịch thiệp,bằng cung cách ứng xử của người hiểu biết”(P.Carden).Thời
trang không phải là các em chạy theo thời trang hàng hiệu mà là sự tươm tất, lịch
thiệp, đúng lúc đúng chỗ,hiểu biết ,sự tôn trọng chính mình và người khác ,và vì
thế cơ hội tốt đẹp cũng sẽ mở cửa dành cho các em trên đường đời.
- GV: Để vẫn sống đàng hoàng, được là mình trong những thời cuộc khác
nhau, bà Hiền còn bộc lộ những ưu điểm gì?
- HS: Bà luôn thức thời,khôn ngoan, tỉnh táo, thiết thực, không để lừa dối ai,
không để chạy theo những thói tục tầm thường, chỉ cốt sao ứng xử phù hợp với thời
thế đã thay đổi. Ung dung, tự tại, cốt cách ,bản lĩnh bà luôn chủ động thu xếp mọi
việc cho phù hợp ,chu đáo, từ việc lấy chồng, sinh con, làm ăn kinh tế...Bà đề cao

vai trò quản lí của người phụ nữ trong gia đình. Nhưng coi trọng hơn hết vẫn là
những giá trị tinh thần truyền thống Hà Nội.

11


- GV: Những điều từ bà giúp các em học được điều gì? Giống như Nguyễn
Khải đã từng khái quát: “ Nói cho cùng ,để sống được hằng ngày,tất nhiên phải
nhờ vào những giá trị tức thời,.Nhưng sống cho có phẩm hạnh, có cốt cách nhất
định phải dựa vào những giá trị bền vững”( Tuyển tập tiểu thuyết.NXB Hội nhà
văn, H.,1999).Các em mai sau sẽ bước vào cuộc sống, du học , xuất khẩu lao động,
xây dựng gia đình, lập nghiệp... môi trường sống, hoàn cảnh sống buộc các em phải
thức thời, nhưng luôn phải chính là mình, luôn sống mẫu mực, dạy dỗ con cháu giữ
nếp nhà văn hóa... bà Hiền có cốt cách Thăng Long-Hà Nội, đó cũng là cốt cách
tinh hoa của đất nước quê hương. Cốt cách đẹp, rất Việt Nam, rất văn minh.Nhất là
các em gái cần chú ý, đằng sau sự thành công của mỗi người đàn ông là bóng dáng
của người phụ nữ, đằng sau sự trưởng thành của các con phần lớn cũng là người
mẹ...những tấm gương đó có từ cổ chí kim, từ Đông sang Tây đều rất rõ...gần đây
hình ảnh của đệ nhất phu nhân tổng thống nước Mĩ Ôbama luôn khiến thế giới
ngưỡng mộ bởi chính là vẻ đẹp đó.
- GV: Trong những nét đẹp từ bà Hiền ,em ấn tượng đặc biệt với đức tính nào
nhất?
- HS: Đó là lòng tự trọng, biết xấu hổ và dạy con cái biết xấu hổ khi làm điều
gì khiến bị khinh bỉ.Bà “đau đớn mà bằng lòng”cho con tòng quân vào Nam đánh
giặc.Không phải một đứa mà hai đứa.bà không muốn các con sống bám vào sự hi
sinh của bạn bè, bà coi lòng tự trọng cao như một lẽ sống “Nó dám đi cũng là biết
tự trọng.’’ “Ngăn nó tức là bảo nó tìm đường sống để các bạn nó phải chết, cũng là
một cách giết chết nó”..” Tao cũng muốn được sống bình đẳng với các bà mẹ
khác”.
- GV: Lòng tự trọng có quan trọng đối với bản thân em như thế nào,nhất là

đối với tuổi trẻ hôm nay?
- HS: Tuổi trẻ thời kháng chiến , lòng tự trọng của họ thể hiện ở tinh thần
yêu nước, sống hiên ngang ngẩng cao đầu, thực hiện lí tưởng chiến đấu, rửa nhục
cho đất nước, quê hương. Thời đại hôm nay, nói như bác Giáp “Thế hệ cha anh đã
rửa được nỗi nhục mất nước,thế hệ ngày nay phải rửa được nỗi nhục nghèo nàn,
lạc hậu”...
- GV: Theo các em ,chung ta “rửa nhục nghèo nàn, lạc hậu” như thế nào
cho đúng?
- HS: Phấn đấu rèn đức , luyện tài ,lập nghiệp, giữ nước.

12


- GV: Rất đúng! Các em lưu ý. Cổ nhân nói: “Hại gì to bằng không sửa lỗi.
Nhục gì bằng không biết xấu hổ”. Những người con của bà Hiền đã sống xứng
đáng với thời đại anh hùng, bà Hiền biết dạy con,dạy chính mình biết xấu hổ, bà
sống xứng đáng với con người Hà Nội, mảnh đất của “ lòng tự trọng bắt nguồn từ ý
thức dân tộc ,trân trọng và tự hào về truyền thống vẻ vang của tổ tiên,ông cha
trong lịch sử dựng nước và giữ nước, cũng như trong quá trình cách mạng và
kháng chiến”(Dẫn theo nguồn ). Bà đã sống đúng
với hình ảnh người mẹ anh hùng như bao nhiêu người mẹ Việt Nam thời chiến, là
một trong những con người góp phần “rửa nhục mất nước”, sống khẳng định mình,
vững vàng ,cứng cáp, hiên ngang...
Tiếp nối bước chân thế hệ trước đã đi, thế hệ trẻ thời đại hội nhập hôm nay
cần phải thực hiện nghĩa vụ, trách nhiệm của chính mình “rửa nhục nghèo nàn, lạc
hậu”
- GV: Đất nước ta đang quyết tâm rửa nhục nghèo nàn lạc hậu,nhưng thực tế
còn những tồn tại nào đang ảnh hưởng xấu đến lòng tự trong, hình ảnh đất nước
ta ? .
- HS: Rửa nhục nghèo nàn không phải ngửa tay đi xin, để nước ngoài

nhìn thấy quan chức Việt Nam xài rượu sang xịn mà ở Nhật cũng không dám uống,
để họ đặt câu hỏi “ Vậy Nhật Bản còn viện trợ cho Việt Nam làm gì nữa?”.Tệ nạn
tham ô, hối lộ, đục khoét công quỹ,xa hoa, lãng phí đã và đang là vấn nạn trong bộ
máy Nhà nước ta.Văn hóa ăn nhậu,cờ bạc,trộm cướp, ăn chơi chốn vũ trường quán
bar tới bến trong dân..gây lãng phí sức dân, ảnh hưởng xấu đến an ninh xã hội ...
Rửa nhục cho nước là học tập ,rèn luyện , phát huy tài năng ,góp phần phát
triển kinh tế,xây dựng đất nước, là chung tay đấu tranh quan liêu, tham nhũng, lãng
phí,đấu tranh chống lại các tệ nạn xã hội..

13


Lòng tự trọng là biết đấu tranh chống lại những người Việt xấu xí.Họ đang
trực tiếp mang đến nỗi nhục quốc thể cho mỗi chúng ta. Lòng tự trọng khiến
chúng ta phải biết đau lòng, nhục nhã trước con số thống kê “cứ 5 người ăn cắp ở
Nhật là có 1 người Việt Nam”,lá cờ đỏ sao vàng chảy máu lại gắn với “Stop ăn
cắp” & “Lao động là vinh quang”...Kinh khủng hơn nữa, đó là nhiều người Việt
lại mặc định tư tưởng,đã mang tiếng thì mang tiếng rồi, tay đã nhúng chàm thì
nhúng chàm luôn thể, và nhiều người , trong đó có cả trí thức , ngoài nghề của
mình còn kiêm thêm nghề ăn cắp ,bất chấp vi phạm luật pháp và sự khinh bỉ của
nước chủ nhà coi nghề ăn cắp là một nghề kiếm sống, thậm chí làm giàu... người
bán người mua hàng ăn cắp online tấp nập, hàng ăn cắp giá rẻ có khi hơn cả giá gốc
từ khắp nơi Nhật,Hàn Quốc, Mĩ... cứ thế là tuồn vào Việt Nam nườm nượp...Chưa
bao giờ những từ ngữ xấu xí lại gắn với “thương hiệu” người Việt nhiều hơn bây
giờ. Nhiều nước giữ thái độ kì thị , phân biệt đối xử với công dân Việt.Người Việt
Nam không được xem trọng, nếu không muốn nói là bị khinh thường ở nước ngoài
“Thứ hạng về hộ chiếu được chấp nhận trên thế giới , thứ 81,sau cả Lào và Căm
phuchia cho chúng ta biết chúng ta đang ở đâu và được đánh giá như thế nào trến
thế giới”( Theo báo Tiền Phong).
Lòng tự trọng giúp tuổi trẻ biết xấu hổ,, biết liêm sỉ, sống đúng đắn, rời xa

những lối sống vội,chây lười, vô bổ, những cám dỗ tầm thường, những đồng tiền
nhơ bẩn do ăn cắp trên mồ hôi xương máu của người khác...
Lòng tự trọng không phải là tự ái, lòng tự trọng không phải được vuốt ve
bằng những mĩ từ ngợi ca quá khứ vinh quang, hoặc những giá trị tinh hoa đang bị
những thói xấu ồ ạt vùi lấp...
Lòng tự trọng giúp chúng ta sống lương thiện,trong sạch, ngay thẳng, đàng
hoàng, cây ngay không sợ chết đứng...
Thời đại kim tiền như cơn lốc cuốn nhiều con người vào vòng xoáy của nó,
nhưng lòng tự trọng sẽ là cái neo để giữ con thuyền tâm hồn ở bến đỗ an toàn.
- GV: Bên cạnh bà Hiền, tác giả còn nhắc đến hình ảnh của người mẹ Hà Nội
nào nữa?
- HS: Đó là mẹ của anh Tuất, bạn chiến đấu của Dũng, con trai cả của bà
Hiền.
- GV: Dù chỉ được kể đến gián tiếp nhưng em biết gì về người mẹ này?

14


- HS: Ngày chia tay tiễn con lên đường chiến đấu, người mẹ ấy vẫn đang làm
nhiệm vụ trên tàu, nhắc nhở khách trên loa , ngày ra đi “không một ai được rời
khỏi toa tàu,không một người thân nào được biết trước để chờ sẵn ở sân ga, để
được nhìn nhau lần cuối, nói với nhau một lời.Tất cả đều bí mật”.Tuất nghe tiếng
mẹ trên loa, nhoài đến nửa người qua khuôn cửa sổ, khoe với bạn về mẹ mà cũng
không dám kêu to,chỉ kêu nho nhỏ... Chiến tranh ác liệt, đứa con ấy mang theo
tiếng mẹ,anh đã hi sinh trước ngày toàn thắng có mấy hôm. Ngày Dũng về, gặp mẹ,
người lính can trường chưa nói hết câu đã bật khóc,nước mắt dành cho ngày gặp
mặt, trong khi người mẹ run bần bật nhưng không khóc, níu lấy tay , an ủi người
lính mất bạn.
- GV: Nhân vật Tuất ấy khiến chúng ta trân trọng, xót xa. Hình ảnh của
người mẹ Tuất,người mẹ ấy với giọng nói Hà Nội hết mình trong công việc,luôn

sống vì người khác, vì đất nước,cũng giàu lòng tự trọng, thầm lặng chịu đựng nỗi
đau mất con, lại là chỗ dựa tinh thần cho những đứa con chịu nhiều đau thương của
mẹ. Giản dị và bình tâm,bình thường mà phi thường. Mẹ, là hình ảnh người mẹ Hà
Nội mang nỗi đau hi sinh trong và sau chiến tranh mang vẻ đẹp của những người
mẹ Việt Nam anh hùng khiến chúng ta trân trọng tự hào và đau xót.
- GV: Khi nhắc về cuộc chiến tranh ở Việt Nam, trong thống Mĩ Ôbama tổng
kết: “Cũng giống như bất kì cuộc giao tranh nào trong lịch sử nhân loại.Chiến
tranh dù mục đích của mỗi bên có là gì , cũng sẽ gây ra những nỗi đau, dẫn đến
những bi kịch”. Trong câu chuyện, Dũng suy nghĩ không nguôi về những người Hà
Nội ra đi “ sáu trăm sáu mươi người,bây giờ còn lại khoảng trên dưới bốn chục”
khiến em có những đồng cảm như thế nào?

15


- HS: Chiến tranh là nước mất nhà tan, mất mát,là máu chảy đầu rơi, là tang
thương thảm khốc... những người con ưu tú ra đi, kẻ mất người còn, suy kiệt nguồn
nhân tài của đất nước... người lính trở về với nỗi đau tinh thần, thể xác không nguôi
và giọt nước mắt... Nỗi đau và hậu quả chiến tranh ở Việt Nam ở những người lính
với những vết thương hành hạ , với chất độc da cam dioxin di chứng nặng nề, ở
những mảnh đất bom mìn còn giăng bẫy , ở những nguồn nước, thớ đất còn nhiễm
đầy chất độc...Chiến tranh chưa bao giờ ngừng và luôn là nỗi đau nhức nhối của
nhân loại...Thời đại văn minh ,các cuộc chạy đo vũ trang như vũ bão, lợi ích quốc
gia, lợi nhuận khổng lồ khiến cho nhiều kẻ say máu chiến , bất chấp sinh mạng của
biết bao con người... khủng bố, hạt nhân, di tản...máu vẫn không ngừng chảy, nỗi
đau vẫn nhức nhối lương tri nhân loại... nhưng ở đâu đó vẫn có những kết nối hàn
gắn, để con người Việt Nam hôm nay đón vị Tổng thống của nước cựu thù dân tộc
như đón người thân trở về, để đâu đó trên các diễn đàn các hội nghị, những hiệp
ước hữu nghị, hòa bình được kí kết xuyên suốt những quốc gia...Đất Việt ta sống
bên cạnh Trung Quốc đấy tham vọng bá quyền, vấn đề biển đảo, lãnh thổ chủ

quyền luôn nóng trên các bàn nghị sự, máu vẫn chảy, thuyền chài bị cướp phá, ngư
dân bị bắt bớ, đánh đập...trên ngay chính mặt biển quê hương ngàn đời lộng gió...
Không khôn khéo giải quyết bằng biện pháp hòa bình,không giữ trái tim nóng và
cái đầu lạnh chúng ta cũng khó tránh khỏi cái bẫy chia rẽ của bầy lũ phản động,
chiến tranh của kẻ thù cậy thê cậy quyền hiếu chiến....
- GV: Phần cuối tác phẩm, tác giả kể cho chúng ta về một bà Hiền đã già, đã
yếu,đã ngoài bảy mươi nhưng vẫn vẫn là người của Hà Nội hôm nay, thuần túy như
thế nào?
- HS: Bà luôn là một người Hà Nội có một tâm hồn tế nhị,yêu cái đẹp, gọi là
có “gu”.Hết sức nhạy cảm với những gì hơi quá mức trở thành hài hước ,lố bịch.Bà
không đồng tình với cách gọi người nhà adua theo thời của chồng,con. Nhận xét
thẳng thắn về thời cuộc , tỏ ra không đồng tình với những chính sách bất cập của
nhà nước khi “ can thiệp vào nhiều việc của dân quá”, “ Nước độc lập vui hơi
nhiều, nói cũng hơi nhiều, phải nghĩ đến làm ăn chứ”, cô tỏ vẻ không bằng lòng
khi nói: “ Chế độ này không thích cá nhân làm giàu, chỉ cần họ đủ ăn, thiếu ăn một
chút càng hay, thiếu ăn là vinh chứ không là nhục”,gia đình bà thừa khả năng làm
giàu, nhưng cô chỉ chọn nghề phù hợp với chế độ và chấp nhận “Chú tuy chưa già
nhưng đành để ngồi chơi, các em sẽ đi làm cán bộ, tao sẽ phải nuôi một lũ ăn bám,
dầu họ có đủ tài để không phải sống ăn bám”.Bà dường như còn cảm nhận được cả
cái vô hình của Tạo hóa “Thiên địa tuần hoàn cái vào ra của tạo vật không thể
lường trước được”,tâm hồn yêu cái đẹp thể hiện rõ ở việc bày biện trang trí nhà
cửa, phòng khách,cách lau đánh cái bát thủy tiên “rất Hà Nội”.
- GV:Những gì bà Hiền nhận xét về thời cuộc rất thẳng thắn. Hãy nhìn vào
thực tế hôm nay và cho biết những dự cảm của bà Hiền cho thấy tầm nhìn của bà
vượt thời gian như thế nào?
16


- HS: Những gì bà Hiền nhận xét đều được Nhà nước sau này Đổi mới, đặc
biệt là đổi mới về kinh tế , cá nhân có quyền làm giàu, dân giàu nước mạnh, nghèo

là nhục, ăn bám là lãng phí...tư tưởng dân chủ hơn , đời sống cởi mở hơn, tuy nhiên
vấn đề “vui hơi nhiều, nói cũng hơi nhiều” vẫn đang là là tồn dư,có liên quan đến
căn bệnh nói nhiều làm chưa nhiều, vui nhiều nên mỗi lễ khai trương, hoặc dịp kỉ
niệm rườm rà phô trương , phú quý sinh lễ nghĩa , ham vui...
- GV: Trong thời kì hiện nay, xã hội ta đã có bước phát triển về kinh tế,
hướng tới nhà lầu xe hơi, ăn ngon mặc đẹp , nhiều gia đình ,cá nhân hướng tới sự
sang trọng thể hiện “ thương hiệu”, “đẳng câp”...đó cũng là mong muốn được đẹp ,
được sang, được cho là thượng lưu, thị thành.Nhưng nếu bà Hiền , một người Hà
Nội ,thanh lịch, tinh tế, trình độ thẩm mĩ cao, trí thức sang trọng, ung dung,sâu sắc,
khiêm tốn và rộng lượng,giữ gìn trân trọng những kỉ vật cổ, không chạy theo thói
thường thì nhiều nhà giàu hiện nay lại chạy theo trào lưu, thay đổi chóng mặt để
bằng chị bằng em dẫn đến đầu tư lãng phí, phô trương, sĩ diện, khoe mẽ,chạy theo
những giá trị ảo, chạy theo đồng tiền nhiều hệ lụy...những hình ảnh về người Hà
Nội không đẹp đã phần nào xuất hiện ở nhân vật một “ông bạn trẻ”thiếu ý thức
giao thông,thiếu lễ độ, vô văn hóa, những thái độ khinh thường người lạ, người
nghèo, người nhà quê
Nhân vật tôi ví bà Hiền với hình ảnh “hạt bụi vàngcủa Hà Nội”, nhỏ bé nhưng rất
đẹp, rất quý giávì tâm hồn, tính cách bà là biểu tượng cho vẻ đẹp thanh lịch và
phẩm chất trong sáng, cao quý của con người Hà Nội.
- GV: Trước hình ảnh bà Hiền lau cái bát thủy tiên “ rất Hà Nội” giúp các
em thấy đức tính cẩn thận, nhẹ nhàng từ tốn, sạch sẽ,tỉ mẩn thành nếp, thành máu
thịt trong con người Hà Nội.Hà Nội không vội được đâu. Các em chú ý trong cuộc
sống rất cần những điều đó “Siêng năng là của báu vô giá. Thận trọng là lá bùa hộ
mệnh”. Sau này các em có ra xin việc mà viết một email xin việc còn lỗi thì nhà
tuyển dụng cũng mất tin tưởng... Một nhà tuyển dụng đã nói: “Việc nhỏ làm qua
loa,ẩu tả thìlàm sao hoàn thành được việc lớn”.Đôi khi vì thiếu cẩn thận mà các
em có thể mất cơ hội lớn, hoặc mắc sai lầm , sai một li đi một dặm.
Các em hiểu mong muốn của Nguyễn Khải gửi gắm vào khi xây dựng nhân
vật bà Hiền, thông qua hình ảnh cây si là thế nào?
- HS: Nguyễn Khải xây dựng nhân vật bà Hiền như một người Hà Nội đích

thực “thuần túy Hà Nội, không pha trộn”mang vẻ đẹp của cốt cách Hà Nội, phong
hóa Hà Nội. Cây si cổ thụ tưởng đã chết lại được hồi sinh, như niềm tin bất diệt vào
sức sống, vẻ đẹp văn hóa Hà Nội trường tồn, dù có thăng trầm, nhưng bao giờ cũng
hồi sinh mạnh mẽ hơn trước .Hà Nội ngày nay hãy nhân lên những mẫu người như
thế để đẩy lùi,loại bỏ đi lối sống tùy tiện, thiếu văn hóa, những cách ứng xử thô bỉ
tục tằn đang có nguy cơ phát triển trong cuộc sống đua chen xô bồ ,ồ ạt của Hà Nội
hôm nay.

17


- GV: Không những thế Một người Hà Nội luôn đem tới bài học về văn hóa
sống cho bản thân các em trong xã hội hiện nay và tương lai như thế nào?
- HS: Vẻ đẹp văn hóa Tràng An luôn là niềm tự hào của người Thăng Long
ngàn năm văn hiến nói riêng và người dân cả nước nói chung.Trong thời đại hội
nhập, nhất là khi hình ảnh văn hóa sống của người Việt Nam đang xấu đi trong mắt
bạn bè quốc tế,đã có rất nhiều những trang viết đề cập thẳng thắn đến người Việt
xấu xí , thì những tác phầm như Một người Hà Nội sẽ đem đến niềm tin vào văn
hóa Việt thanh lịch, đáng trân trọng và ý thức lưu giữ phát huy của những người có
tâm huyết. Kế thừa và phát huy nếp sống văn hóa đẹp góp phần vào công cuộc xây
dựng văn hóa sống ý nghĩa, giá trị , hoàn thiện nhân cách mỗi con người góp phần
người, đất nước Việt Nam, tạo niềm tin đối với cộng đồng Quốc tế, xây dựng đất
nước văn minh, tiến bộ...mở ra nhiều cơ hội phát triển trong tương lai.Suy cho cùng
“ Văn hóa là tất cả những loại hình sinh hoạt tinh thần và tình cảm của con người
về Chân –Thiện –Mĩ”(V.Huygô)
- GV: Khi đọc tác phẩm, em có cảm nhận gì về cách kể chuyện của tác giả?
Có thấy gần gũi, chân thực và sâu sắc không?
- HS: Bằng cách xây dựng nhân vật tôi kể chuyện, người đọc như đang được
tiếp cận một câuchuyện về một con người gần gũi như đang sống quanh ta
vậy.Nhân vật tôi có quan hệ họ hàng với nhân vật bà Hiền, có lối sống của gia đình

người cháu, nhiều khi từ cách sống, suy nghĩ rất vô sản, bình dân, đôi chỗ đối chọi
với cách sống của cô Hiền nên tạo sự đối sánh càng làm nổi bật vẻ đẹp văn hóa
sống của cô.
- GV: Đúng vậy. Nhân vật tôi đồng thời thể hiện luôn cái tôi của tác giả vào
tác phẩm:một cái tôi thông minh, sắc sảo,rất thích thú được trực tiếp bàn bạc, đối
thoại,triết luận với độc giả của mình một cách thoải mái, tự do bằng những trải
nghiệm của cá nhân mình. Từ lối trần thuật theo quá trình của nhân vật tôi, người
đọc dần dần hiểu rõ hơn, đầy đủ hơn vẻ đẹp văn hóa sống Hà Nội, để từ hoài nghi
dẫn đến trân trọng, cảm động và thấm vào bản thân lối sống đẹp ấy từ lúc nào
không hay. Các em có đồng ý không?
- GV: Các em lưu ý “ Nhà trường chỉ cho chúng ta chìa khóa tri thức, học
trong cuộc sống là công việc cả đời”, Bill Gates đã nói như vậy rất là chính xác,
bài học hôm nay có thể giúp các em hiểu phần nào về nhân vật, về thông điệp tác
giả gửi gắm , nhưng mong ước của thầy cô bao giờ cũng mong muốn và định
hướng cho các em học hỏi được những bài học bổ ích cho chính mình không chỉ
hôm nay mà còn mai sau, giúp các em hoàn thiện nhân cách sống tốt đẹp.Chúc các
em thành công!
b. Cách tiếp cận tác phẩm Độc Tiểu Thanh kí của Nguyễn Du:
Khi tiếp cận tác phẩm, cũng tùy vào từng lớp, khả năng tiếp nhận để GV có
những giải pháp tiếp cận khác nhau, từ dễ đến khó, hoặc từ khái quát đến cụ thể...

18


Với lớp chuyên theo khối C-D,GV dặn dò HS tìm hiểu khía cạnh nhân đạo từ tác
giả, tới bài thơ.
- GV:Nhắc tới Nguyễn Du, người ta nhắc tới ông là nhà nhân đạo lỗi lạc. Ở
bài thơ này em có thấy tình cảm nhân đạo đó không?
- HS: Mộng Liên Đường chủ nhân đánh giá: Nguyễn Du là người có con mắt
trông suốt sáu cõi, tấm lòng nghĩ đến muôn đời.Cổ nhân cũng từng đúc kết: Người

nhân là người nghĩ rộng đến cả loài người.
Ở đây Nguyễn Du khóc Tiểu Thanh , người phụ nữ Trung Quốc thời nhà
Minh tài sắc,lấy lẽ khi tuổi 16, bị vợ cả ghen , bắt cô sống riêng trên Cô Sơn, cạnh
Tây Hồ, vì đau buồn, cô sinh bệnh rồi chết ở tuổi 18 . Nỗi buồn cô gửi gắm vào
thơ, thơ cũng bị mụ vợ cả đốt bỏ, may mắn còn một vài bài lẻ loi sót lại.....
- GV: Cảm xúc của nhà thơ dâng trào từ những hình ảnh tác động nào ?
- HS: Từ những biến thiên thay đổi của cảnh thiên nhiên, của kiếp
người:Cảnh từ đẹp thành hoang tàn, người từ tài hoa tuổi xuân thành nấm mồ
hoang lạnh và “mảnh giấy tàn”gợi đến bi kịch đời tài hoa bạc mệnh, tài năng bị
vùi chôn...
- GV: Nỗi đau của Nguyễn Du thể hiện ông là người như thế nào?
- HS:Nguyễn Du- trái tim giàu yêu thương,nhạy cảm, rung động “đau đớn
lòng”trước những biến đổi tang thương, trước bi kịch của con người, dù con người
đó có là ai, của thời nào đi nữa...đặc biệt những kiếp tài hoa dù đã di vào thiên cổ
mấy trăm năm , những Khuất Nguyên, những Tiểu Thanh...đều khiến trái tim của
Nguyễn Du “rỏ máu”,rơi lệ...
- GV: Tố Hữu đã viết : Tố Như ơi, lệ chảy quanh thân Kiều... đúng vậy, trái
tim của Nguyễn Du vô cùng nhạy cảm, chan chứa tinh thần nhân đạo lớn
lao...Những kiếp người thiên cổ còn khiến nhà thơ đau lòng như thế, huống gì biết
bao bi kịch của con người nơi trần thế thời tao loạn trên đất Việt nhà thơ từng “sở
kiến hành” ngay khi ông đang sống...
Tình yêu thương con người của Nguyễn Du khiến em nghĩ gì về tình yêu thương
trong đời sống hôm nay?
- HS: Phát biểu về tình yêu thương , tình yêu thương là hạnh phúc của con
người, rât nhiều những con người hôm nay giàu tình thương, nghĩa khí,sống có ích
cho nhân loại...có những con người vô cảm, hoặc dần dần bị vô cảm trước sức
mạnh tấn công của xã hội kim tiền...
- GV:Tinh thần nhân đạo mới mẻ của Nguyễn Du ?
- HS: Nguyễn Du cất tiếng kêu thương khi quyền sống của con người bị chà
đạp, và đặc biệt ông khóc thương những người phụ nữ tài sắc giữa thời đại xã hội

trọng nam khinh nữ, coi người phụ nữ chỉ là con số không...
- GV: Đây có thực sự là tiếng khóc của một nhà nhân đạo lớn không?

19


- HS:Nhà thơ nhìn thấy một dòng chảy oan hồn xuyên suốt cổ kim vùi chôn
bao kiếp người tài sắc.Dòng chảy đó xuyên suốt lãnh địa phong kiến,liệu còn chảy
mãi về đâu sau này, hỏi trời trời không hay, hỏi đất đất không thấu, hỏi tới vài trăm
năm sau, lệ đời còn chảy vì những kiếp tài hoa, vì những bi kịch nữa hay không?
Đau đớn nhất bởi đối tượng bị hãm hại, tàn phá lại là những người tài sắc, những
người đáng lẽ là “nguyên khí quốc gia”? Tồn tại cái “án phong lưu”bi kịch phi lí
nhất của loài người, bi kịch ấy dường như không lối thoát?Sức khái quat lớn là
vậy,giá trị nhân đạo thêm sâu xa, nhức nhối muôn đời.
- GV: Liên hệ từ những hiểu biết của em về thời đại lịch sử hiện đại và hôm
nay để cho biết tiếng khóc của Nguyễn Du có còn nguyên giá trị?
- HS:Nguyễn Du khóc cho người, khóc cho mình, khóc cho bi kịch không lối
thoát của con người... Thi hào nằm xuống ,cỏ che mưa xóa ba trăm năm mà lòng
còn nhức nhối, đau đáu nỗi trần ai?Còn “án phong lưu”lệ Tố Như còn chảy, máu
vẫn còn rỏ đầu ngọn bút?Còn lắm bể dâu,văn chiêu hồn còn vọng vang ai oán
những đêm trường...
- GV: Nỗi lòng Nguyễn Du được hậu thế đồng cảm như thế nào?Liên hệ câu
thơ của Tố Hữu “Nhân tình nhắm mắt chưa xong.Biết ai hậu thế khóc cùng Tố
Như?”để hiểu thêm về nhân loại ngày nay?
HS có thể trình bày theo nhiều cách, tựu chung là thấy được giá trị nhân đạo của
Nguyễn Du có giá trị muôn đời, và con người hôm nay vẫn, đã và đang trên đường
“hành quân” đấu tranh cho quyền sống,quyền hạnh phúc của con người, đặc biệt là
biết trân trọng những nhân tài, những giá trị người tài sản sinh, sáng tạo cho loài
người, đấu tranh tiêu diệt cái ác, cái xấu ở khắp nơi trên trái đất này,những thế lực
ấy ngày càng manh động, tinh vi, phức tạp...Ra trận mang truyện Kiều theo, tiếng

thơ như tiếng mẹ ru những ngày, Nguyễn Du và truyện Kiều được dịch ra nhiều
nước trên thế giới, Nguyễn Du được tôn vinh là danh nhân văn hóa thế giới, đại thi
hào dân tộc ...cho thấy sức sống mạnh mẽ của những giá trị cao quý Nguyễn Du để
lại cho đời, cho dân tộc, cho nhân loại.
- GV:Hiểu nỗi đau của Nguyễn Du giúp em rút ra những bài hoạc nhận thức
và hành động gì cho bản thân?
- HS: Kẻ ác có mặt khắp nơi, núp dưới nhiều loại vỏ bọc... sống là phải tỉnh
táo, cảnh giác,phải luôn mài sắc tinh thần tranh đấu còn vùi dập nhiều người tài.
Còn ích kỉ, đố kị, còn bất công thì còn chảy máu chất xám, còn khủng bố,còn ô
nhiêm môi trường, còn chiến tranh chết chóc,còn dịch bệnh hoành hành,còn li tán
đớn đau... Lịch sử nhân loại đã và đang ghi nhiều trang lịch sử đen tối với chủ
nghĩa phát xít, với chủ nghĩa diệt chủng, với chủ nghĩa khủng bố,chủ nghĩa bá
quyền ...Hôm nay ta không chỉ sống với tư cách con người công dân của đất nước,
mà còn là con người công dân toàn cầu, nỗi đau nhân loại là nỗi đau của chính
chúng ta...

20


Với những lớp ban Tự nhiên, GV có thể dẫn dắt từ những vấn đề đời
thường... ví dụ, sau khi đọc bài thơ, tìm hiểu tác giả... GV có thể hỏi: Điều gì khiến
Nguyên Du phải khóc? Độc Tiểu Thanh kí Nguyễn Du khóc thương ai? Hoàn
cảnh , số phận của nàng? Thế lực nào đã hãm hại người phụ nữ tài sắc này..v.v...
Cốt lõi của phương pháp tiếp cận này xuât phát từ liên hệ thực tế và đưa tác hẩm
vào cuộc sống giúp HS rút ra những bài học bổ ích từ chính những tác phẩm nghệ
thuật tưởng như trừu tượng, xa lạ... Tác phẩm càng gần cuộc sống, càng thiết thực
thì càng lôi cuốn HS...giao cho các em việc tìm hiểu, liên hệ là tạo cho các em khao
khát tìm hiểu, khám phá thấy bản thân trưởng thành hơn về nhận thức, tư duy sáng
tạo,thấy được mở mang tầm nhìn,nâng cao khả năng thích ứng với cuộc sống xung
quanh.

IV. HIỆU QUẢ CỦA SKKN:
Phương pháp trò chuyện giúp HS tiếp cận văn bản gần gũi và thiết thực phần
nào phát huy được tính thần chủ động tìm tòi, khám phá của HS, kích thích HS
niềm hứng thú khám phá tác phẩm, các em phần nào không ngại giờ học Văn. Sau
mỗi giờ học các em có thể sống thực tế hơn, giờ học không chỉ cung cấp cho các
em kiến thức văn học,những rung cảm thẩm mĩ, mà còn bổ sung những kiến thức
văn hóa giáo dục các em sống sao cho có phẩm hạnh , cốt cách,tinh thần đấu tranh,
lòng tự hào tự tôn dân tộc, tình cảm nhân loại,nhưng cũng không quên rèn luyện kĩ
năng sống hằng ngày. ,
Giờ dạy vận dụng phương pháp trên góp phần tạo tâm lí thoải mái cho GV,
biến mỗi giờ Văn không là giờ dạy đơn thuần mà giống như một giờ giao lưu ,trò
chuyện, tâm sự những trải nghiệm của thế hệ đi trước với những thế hệ tiếp nối, gửi
gắm đến các em những kinh nghiệm, những ước mong, hi vọng mà bản thân GV đã
và thậm chí chưa làm được. Với mong ước “Trò khá hơn thầy”, “hậu sanh khả úy”
GV luôn muốn mỗi HS luôn thẩm thấu được những thông điệp nhân văn từ những
tác phẩm , yêu môn Văn,giúp các em nhận thức sâu sắc đạo làm người và sống sao
cho có ý nghĩa nhất, phát huy cao nhất giá trị làm người.
Giờ tiếp cận này đang trên đà thử nghiệm nên GV cũng mới vận dụng dè dặt,chỉ
dừng ở một số tác phẩm giới hạn... Tuy nhiên, sau mỗi giờ giảng thử thấy tạo được
không khí dân chủ, những giáo viên cùng dự cũng cảm nhận mình bị cuốn hút vào
quá trình khám phá của các em. Văn học là nhân học,mỗi giờ Văn thực chất phải
tạo được chất lượng bổ ích và thú vị, phương pháp trò chuyện giúp HS tiếp cận
môn Văn gần gũi và thiết thực thực sự có những hiệu ứng tích cực, sau mỗi giờ học
GV và HS đều cảm nhận được giá trị ấy.

21


PHẦN III : KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận

UNESCO đã đề ra 4 trụ cột của giáo dục trong thế kỉ 21 là “ học để biết, học
để làm, học để cùng chung sống, học để khẳng định mình (Learning to know,
Learning to do, Learning to live together and learning to be)”. Sau khi vận dụng
kinh nghiệm nhỏ này tôi thấy rõ chân lí “Cái gì cũng nhàm chán, trù học
hỏi”(Virgile), cho nên tìm được phương pháp giúp HS hứng thú học hỏi là rất cần
thiết.
Thực tế đã khẳng định, muốn “trồng người” thực sự thì không thể coi nhẹ
môn Văn trong nhà trường. Không thể để HS chán Văn, xa rời môn Văn. Sa sút
tinh thần nhân văn trong nhà trường là mối nguy hại cho xã hội, ảnh hưởng đến
phần hồn,sự hoàn thiện nhân cách, giá trị sống của chính các em, thế hệ tương lai
của đất nước. Vẫn biết nhà trường chỉ dạy dỗ các em những kiến thức ban đầu, còn
học trường đời là mãi mãi,nhưng với niềm tin “Giáo dục là vũ khí mạnh nhất mà
người ta có thể sử dụng để thay đổi cả thế giới”(N,Mandela),cho nên dạy học luôn
là niềm hạnh phúc cao quý của mỗi GV.

22


Mặc dù cố gắng tìm tòi, ứng dụng, nhưng sáng kiến kinh nghiệm của tôi vẫn
còn nhiều thiếu sót,hạn chế.Rất mong ý kiến đóng góp từ các đồng nghiệp, nhà
trường, các cấp ,các nghành để thực sự sáng kiến là sáng kiến với đúng giá trị của
nó, góp phần nhỏ vào phương pháp giáo dục, góp phần nâng cao hiệu quả sự
nghiệp “trồng người”.
1. Kiến nghị:
Đề nghị các cấp lãnh đạo tạo điều kiện giúp đỡ HS và GV có nhiều hơn nữa
tài liệu tham khảo đổi mới và phòng thư viện để nghiên cứu học tập nâng cao kiến
thức chuyên môn nghiệp vụ .
Nhà trường cần tổ chức các buổi trao đổi phương pháp giảng dạy nội bộ,tạo
điều kiện cho GV được giao lưu học tập các giờ dạy ở những trường có chất lượng
chuẩn Quốc gia, các giáo viên giỏi đầu nghành để được học tập các phương pháp .

Có tủ sách lưu lại các tài liệu chuyên đề bồi dưỡng ôn tập của giáo viên hàng năm
để làm cở sở nghiên cứu phát triển chuyên đề.
Học sinh cần tăng cường trao đổi, học nhóm tìm hiểu các thông tin, liên kết
các môn học để nâng cao chất lượng học tập.
Mỗi GV là một tấm gương tâm huyết, học tập, sáng tạo không ngừng.Học tập
được phương phá tốt nhất để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mãi là ước
muốn tốt đẹp của người dạy trong nghành. Vì vậy, chúng tôi luôn mong sao nghành
thu thập được nhiều SKKN hay, sau mỗi năm Hội nghị Khoa học thẩm định, đánh
giá,xếp loại thì có thể công bố,in thành tài liệu những SKKN đạt giải cao của mỗi
bộ môn gửi cho các trường học để GV có tư liệu tham khảo, học hỏi.
XÁC NHẬN CỦA
THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ

Đông Sơn, ngày 19 tháng 5 năm 2016
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình
viết, không sao chép nội dung của người
khác.
Người viết

Phùng Thị Âu

23


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Hướng dẫn thực hiện chương trình ,SGK lớp12 ,

môn Ngữ Văn- NXB GD,2008.
2. Sgk Ngữ Văn 12, Tập hai, NXB GD, 2008.

3. Danh ngôn đời sống-NXB TP HCM,2013
4. Một số nguồn từ mạng internet.

24


25