Một số kinh nghiệm tích hợp văn học và nghệ thuật nhằm nâng cao hứng thú học tập và giáo dục tinh thần yêu nước đối với học sinh qua ti

MỤC LỤC
MỤC NỘI DUNG
LỤC
Mục lục
1
Mở đầu
1.1
Lí do chọn đề tài
1.2
Mục đích nghiên cứu
1.3
Đối tượng nghiên cứu
1.4
Phương pháp nghiên cứu
2
Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
2.1
Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
2.2
Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
2.3
Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề .
2.4
Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động
giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường
3
Kết luận, kiến nghị
3.1
Kết luận
3.2
Kiến nghị

Trang
1
2-3
2
3
3
3
4-10
4
4
5- 9
9- 12
12-13
12
13

ĐỀ TÀI: MỘT SỐ KINH NGHIỆM TÍCH HỢP VĂN HỌC VÀ NGHỆ
THUẬT NHẰM NÂNG CAO HỨNG THÚ HỌC TẬP VÀ GIÁO DỤC

1


TINH THẦN YÊU NƯỚC ĐỐI VỚI HỌC SINH QUA TIẾT 41- BÀI 22:
NHÂN DÂN HAI MIỀN TRỰC TIẾP CHIẾN ĐẤU CHỐNG ĐẾ QUỐC MĨ
XÂM LƯỢC. NHÂN DÂN MIỀN BẮC VỪA CHIẾN ĐẤU VỪA SẢN
XUẤT(1965- 1973)
(Phần hai: Lịch sử Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2000 của học sinh lớp 12Chương trình chuẩn)
1. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài

Trong giai đoạn hiện nay, giáo dục là một vấn đề được xã hội đặc biệt
quan tâm. Nhất là trong bối cảnh giáo dục nước nhà đang trong quá trình đổi mới
nhằm nâng cao chất lượng dạy và học.
Lịch sử vốn được coi là môn học sinh ngại học vì nhiều số liệu, khô khan.
Trong khi đó lịch sử lại có vai trò, xứ mệnh hết sức quan trọng đó là giáo dục
truyền thống yêu nước, tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ.
Giải pháp nào cho chất lượng bộ môn? Làm sao để học sinh yêu thích bộ
môn? Đó là một câu hỏi lớn đối với các thầy cô dạy lịch sử có tâm huyết.
Ở trường THPT Cẩm Thủy 2, tôi thấy đa số các giáo viên đều đã có nhiều
cố gắng trong công tác học tập, nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng bộ môn.
Với nhiều phương pháp giảng dạy như thuyết trình, sử dụng hệ thống câu hỏi,
làm đồ dùng dạy học, hướng dẫn học sinh lập sơ đồ tư duy, thậm chí cả
Powerpoint, máy chiếu Projector. Kết quả, học sinh thuộc bài nhưng đa sồ còn
dừng lại ở cố gắng học thuộc lòng, chưa hiểu sâu, khái quát, xâu chuỗi được các
sự kiện lịch sử với nhau…
Trong kì thi Trung học phổ thông quốc gia năm 2017, số lượng học sinh
chọn bài thi tổ hợp khoa học xã hội tăng đột biến. Và tất nhiên khi các em chọn
bài thi khoa học xã hội thì các em sẽ phải làm bài thi trắc nghiệm lịch sử .Đây là
một tín hiệu vui nhưng cũng là một gánh nặng đối với các thầy cô dạy sử. Bởi
các em chọn sử chưa chắc đã là thích và học tốt sử. Có khi đó chỉ là một lựa
chọn tình thế khi các em không học được các môn lí, hóa.
Còn với nhóm các em học sinh lớp 12 chọn bài thi tổ hợp khoa học tự
nhiên làm bài thi thứ 4 của mình trong kì thi Trung học phổ thông quốc gia sắp
tới. Áp lực của sự đổi mới trong kì thi là rất lớn,các em chỉ chăm lo học các môn
tham gia thi để đối phó với kì thi đang gần kề. Còn đối với các môn học khác
như Lịch sử, địa lí, Công dân…các em thường có biểu hiện coi nhẹ, học qua loa,
đối phó, ít quan tâm. Trong khi đó, Lịch sử vốn được coi là môn học sinh ngại
học vì nhiều số liệu, khô khan. Thực trạng này đã làm đau đầu các giáo viên bộ
môn. Có giáo viên lên lớp chỉ quản cho học sinh trật tự, không làm việc riêng
thôi đã mệt lắm rồi, có giáo viên lại chọn phương án tiêu cực, bắt học sinh chép

bài thật nhiều…Giải pháp nào cho chất lượng bộ môn?Làm thế nào để các em
học sinh lớp 12 không chọn lịch sử trong kì thi trung học phổ thông vẫn yêu sử,
quan tâm đến sử và say mê học tập trong mỗi tiết lịch sử trên lớp?
Từ thực tế giảng dạy và những trăn trở đối với bộ môn, tôi đã mạnh dạn
vận dụng các ca kiến thức liên môn. Trong đó, thường xuyên xử dụng các tác

2


phẩm nghệ thật nhằm nâng cao hứng thú học tập và giáo dục tinh thần yêu nước
cho học sinh . Bản thân tôi nhận thấy học sinh có hứng thú, ham thích bộ môn
hơn, chất lượng bộ môn cũng cao hơn.
Một số kinh nghiệm tích hợp các tác phẩm nghệ thuật nhằm nâng cao
hứng thú học tập và giáo dục tinh thần yêu nước đối với học sinh qua tiết 41- bài
22: Nhân dân hai miền trực tiếp chiến đấu chống đế quốc Mĩ xâm lược. Nhân
dân Miền Bắc vừa chiến đấu vừa sản xuất (1965-1973).
(Phần hai: Lịch sử Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2000 của học sinh lớp 12Chương trình chuẩn) là một ví dụ điển hình như thế.
1.2. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài: Một số kinh nghiệm tích hợp các tác
phẩm nghệ thuật nhằm nâng cao hứng thú học tập và giáo dục tinh thần yêu nước
đối với học sinh qua tiết 41- bài 22: Nhân dân hai miền trực tiếp chiến đấu chống
đế quốc Mĩ xâm lược. Nhân dân Miền Bắc vừa chiến đấu vừa sản xuất (19651973).
(Phần hai: Lịch sử Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2000 của học sinh lớp 12Chương trình chuẩn)
Đánh giá mức độ hứng thú học tập môn lịch sử của học sinh khi giáo viên
hướng dẫn học sinh tìm hiểu, vận dụng một số tác phẩm nghệ thuật về điện ảnh,
hội họa, điêu khắc, văn học…ra đời hoặc phản ánh thực tiễn lịch sử miền bắc
nước ta trong thời gian Mĩ ném bom phá hoại miền Bắc lần thứ hai.
Đánh giá mức độ nắm bắt kiến thức học tập của các em khi giáo viên vận
dụng phương pháp mới này.
Đánh giá mức độ cảm nhận, tình cảm của học sinh khi xem bộ phim “Em

bé Hà Nội”, qua đó giáo dục cho các em về những đớn đau, những mất mát hy
sinh trong chiến tranh, giáo dục cho các em về cái giá phải trả để có được hòa
bình của dân tộc hôm nay, để các em biết trân quý hòa bình. Giáo dục các em về
truyền thống yêu nước, ý thức dân tộc trong giai đoạn hiện nay.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu của tôi được tiến hành trên hai nhóm lớp tương đương: Lớp
12A và lớp 12B trường THPT Cẩm Thuỷ 2. Trong đó, lớp thực nghiệm là lớp
12B, lớp đối chứng là lớp 12A. Lớp thực nghiệm được sử dụng phương pháp
thay thế khi dạy : Sử dụng các các tác phẩm nghệ thuật nhằm nâng cao hứng thú
học tập và giáo dục tinh thần yêu nước đối với học sinh qua tiết 41- bài 22: Nhân
dân hai miền trực tiếp chiến đấu chống đế quốc Mĩ xâm lược. Nhân dân Miền
Bắc vừa chiến đấu vừa sản xuất (1965-1973).
(Phần hai: Lịch sử Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2000 của học sinh lớp 12Chương trình chuẩn). Lớp 12A vẫn sử dụng theo phương pháp dạy học truyền
thống. Kết quả bài kiểm tra sau tác động của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối
chứng. Điều đó có nghĩa sử dụng các tác phẩm nghệ thuật trong dạy học lịch sử
của tôi đã làm nâng cao kết quả học tập của các em học sinh lớp 12 của học sinh
trường THPT Cẩm Thủy 2.
1.4. Phương pháp nghiên cứu

3


Cơ sở phương pháp luận: Sáng kiến kinh nghiệm của tôi được thực hiện
trên cơ sở quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường
lối của Đảng, Nhà nước về nhận thức, về giáo dục và giáo dục Lịch sử.
Phương pháp nghiên cứu: Trong quá trình thực hiện sáng kiến kinh
nghiệm, tôi đã vận dụng những phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau:
Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, Nhà nước về giáo dục lịch sử trong
các trường phổ thông.
Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến nội dung đề tài như: Vai trò của văn

học, nghệ thuật trong dạy học lịch sử, mối quan hệ “Văn- sử bất phân”…
Phương pháp điều tra: Tiến hành điều tra cơ bản và điều tra xã hội học
dưới hình thức phát phiếu điều tra cho giáo viên và học sinh, phỏng vấn trực
tiếp.
2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
2.1 Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
Nghị quyết Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ hai, khóa VIII đã chỉ rõ:
“Đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy học, khắc phục lối truyền thụ một chiều
rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo cho người học. Từng bước áp dụng phương
pháp tiên tiến và phương pháp hiện đại vào quá trình dạy học”
Dạy học tích hợp, liên môn xuất phát từ yêu cầu của mục tiêu bài học phát
triển năng lực học sinh, đòi hỏi phải tăng cường yêu cầu học sinh vận dụng kiến
thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn…
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm .
Trong phạm vi Nhà trường, lịch sử là một trong những môn học có tác
dụng tốt nhất để giáo dục đạo đức, truyền thống yêu nước và tự hào dân tộc cho
học sinh.Tuy nhiên, một thực tế đáng buồn là trong hệ thống giáo dục phổ thông
nói chung và trường THPT Cẩm Thuỷ 2 nói riêng, tình trạng học sinh không
thích học lịch sử, thờ ơ với lịch sử ngày càng tăng. Chất lượng bộ môn giảm sút.
Mặc dù, các thầy cô dạy lịch sử đã có nhiều cố gắng nâng cao chất lượng bộ
môn. Song các tiết dạy vẫn luôn trong tình trạng: Thầy làm việc “tích cực”, trò
“lơ đễnh” nghe.
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên:
Thứ nhất, do kiến thức lịch sử đặc thù mang tính quá khứ, khách quan và
không lặp lại nên HS khó tiếp thu và lĩnh hội.
Thứ hai,do tác động của xã hội:Trong bối cảnh nước ta đang trong giai
đoạn phát triển, với mục tiêu phát triển kinh tế là trọng tâm,ưu tiên cho quá trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Nhu cầu về nguồn nhân lực kinh tế ngày càng
cao. Thực trạng thừa thầy, thiếu thợ làm cho học sinh học các môn khoa học xã
hội trở nên ít cơ hội hơn trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp. Đó cũng chính là

một trong những nguyên nhân để học sinh và xã hội quay lung lại với môn lịch
sử.
Thứ ba, chất lượng dạy và học môn Lịch sử yếu kém vẫn thuộc về trách
nhiệm của những giáo viên dạy sử. Tôi đồng tình với quan điểm của PGS.TS Vũ
Quang Hiển về nhận định: Không có học trò dốt sử, mà chỉ có những người thầy

4


chưa giỏi về dạy sử. Rõ ràng , cần phải xem xét lại phương pháp dạy học lịch sử
của các thầy cô.Yêu cầu đổi mới phương pháp thực sự là cần thiết.
Thứ tư, do điều kiện cơ sở vật chất, kỹ thuật, đồ dùng, thiết bị dạy học của
nhà trường còn chưa đáp ứng được yêu cầu dạy và học bộ môn.
Thứ năm,Trong các nguyên nhân trên, theo tôi nguyên nhân thứ 3 là quan
trọng nhất, bởi vì:
Bản thân tôi trong quá trình dự giờ , quan sát, khảo sát quá trình dạy và
học nói chung và dạy học bộ môn lịch sử nói riêng trường THPT Cẩm Thuỷ 2,
tôi thấy hầu hết các giáo viên đều cố gắng trình bày bằng phương pháp thuyết
trình, giải thích, đưa ra hệ thống câu hỏi, tranh ảnh, bản đồ, thậm chí cả
Powerpoint, máy chiếu Projector. Kết quả, học sinh thuộc bài nhưng đa sồ còn
dừng lại ở cố gắng học thuộc lòng, chưa hiểu sâu bản chất, khái quát, sâu chuỗi
được các sự kiện lịch sử với nhau.
Để giải quyết hiện trạng đó, tôi mạnh dạn tích hợp các tác phẩm nghệ
thuật nhằm nâng cao hứng thú học tập và giáo dục tinh thần yêu nước đối với
học sinh qua tiết 41- bài 22: Nhân dân hai miền trực tiếp chiến đấu chống đế
quốc Mĩ xâm lược. Nhân dân Miền Bắc vừa chiến đấu vừa sản xuất (1965-1973).
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề .
2.3.1 Xây dựng biểu tượng, hiện trạng lịch sử qua bộ phim: “Em bé Hà Nội”
Trong chiến tranh hiện đại thật khó có chiến thắng nào được toàn vẹn,
không phải hi sinh xương máu. Sau này, phía Mỹ đã thú nhận: riêng với Hà Nội,

họ đã sử dụng tới 444 lượt chiếc Pháo đài bay B52 cùng nhiều loại máy bay
chiến thuật khác. Tính ra, người Mỹ đã trút xuống Hà Nội 10.000 tấn bom, hòng
hủy diệt Thủ đô của Việt Nam…
Chỉ tính riêng ở Hà Nội, bom B52 đã rơi đúng nhiều khu dân cư thuộc phố
Khâm Thiên, Bệnh viện Bạch Mai, Gia Lâm, Yên Viên, Uy Nỗ…Theo một con
số thống kê cho biết: bom Mỹ đã phá sập 5.480 ngôi nhà, sát hại 2.368 dân
thường và làm 1.355 người khác bị thương.
2.3.2 Khơi dậy tinh thần yêu nước, lên án tội ác chiến tranh cho học sinh
qua bức tượng “Nỗi đau Khâm Thiên” và bài thơ “Khâm Thiên” của Lưu
Quang Vũ
Vào khoảng 22h đêm 26/12/1972, 30 máy bay B52 ném bom rải thảm
xuống đường phố Khâm Thiên, con phố đông đúc của trung tâm thành phố. Cả
17 khối phố bị thiệt hại, trong đó khối 44 đến 47 hầu như bị hủy diệt hoàn toàn.
Nhà trẻ, mẫu giáo, cửa hàng lương thực, thực phẩm, di tích lịch sử, rạp hát, nhiều
cơ sở sản xuất cùng hàng nghìn nhà dân bị sập đổ.
Như một “kẻ làm chứng trung thành trước phiên tòa lịch sử giữa tột cùng
đau khổ”, Lưu Quang Vũ đã viết những câu thơ chân thực và xúc động nhất về
một Khâm Thiên tang thương bởi B52 ném bom rải thảm:

5


Siêu pháo đài bay B52 rải bom. Ảnh tư liệu
KHÂM THIÊN
Những người chết trong đêm thân gãy nát
Óc chảy ròng trên gạch
Những người chết cháy đen miệng há mắt mở trừng
Những xác vùi đẫm máu dưới cầu thang
Tay chân vặn vẹo thịt xương
Lòng ruột mắc trên dây điện

Phố Khâm Thiên ầm ầm đổ sụp
Tiếng người la khủng khiếp xé đêm dài
Mặt trời lên trên bãi thây người
Mặt giập vỡ ngực trần thủng hoác
Những đống tóc gân đầu mình lẫn lộn
Những xác tím bầm lạnh buốt sương đêm
Bốn phía tiếng gào tiếng khóc tiếng rên
Tiếng xẻng cuốc bới người trong gạch vụn
Phố đông đúc thành bãi bằng đổ nát
Tấm màn trắng xoá
Xé chia nhau chít vội lên đầu
Cả khu phố già đi hàng chục tuổi….
Trận bom ấy đã làm chết 278 người, trong đó có 91 phụ nữ, 40 cụ già, 55
trẻ em, làm cho 178 cháu trở thành mồ côi và 290 người bị thương. Ngôi nhà số
51 phố Khâm Thiên chi còn là một hố bom, bảy người sống trong ngôi nhà này
không còn ai sống sót. Mảnh đất này trở thành một đài tưởng niệm với một tấm
bia mang dòng chữ “Khâm Thiên khắc sâu căm thù giặc Mỹ” và một bức tượng
bằng đồng tạc hình một phụ nữ bế trên tay một đứa trẻ đã chết vì bom Mỹ.
Đợt ném bom cao điểm của đế quốc Mỹ, có hai mẹ con ở ngôi nhà số 47
Khâm Thiên không may bị sức ép của bom B52 cướp đi sinh mạng. Người mẹ đã
chết nhưng vẫn giữ nguyên tư thế đứng ôm chặt đứa con, che chở cho con. Và
người con của bà tuy không còn sống nhưng tấm thân còn mềm, cánh tay vẫn
bám chặt vào chân mẹ như muốn bấu víu cuộc sống mỏng manh.

6


Nhà báo Nguyễn Văn Vinh- người đang thực hiện một bộ phim tài liệu về đề tài
“Hà Nội- Điện Biên Phủ trên không” cho biết: “Trong tất cả đau thương mất mát,
kể cả cuộc chiến bây giờ, khi người ta nhắc đến bạo lực hay cuộc chiến ở Iran,

Syria… thông thường hay nhắc đến sinh mạng của phụ nữ và trẻ em. Điều đó
cũng nói lên sự vô lý của chiến tranh, tàn khốc và vô lý. Phụ nữ và trẻ em là
những người vô tội, tại sao lại phải hứng chịu những điều như vậy. Tượng đài ấy
cũng gợi sự tàn khốc của chiến tranh. Những mất mát đã thể hiện sự ác liệt của
chiến tranh rồi. Tuy nhiên cái mà mình nhìn thấy dù ác liệt như thế nào, tinh thần
của con người, sức vươn lên, sức sống để vượt qua đau thương đó”

2.3.3 Sử dụng một số bức ảnh để giới thiệu và kể cho học sinh nghe về quá
trình đấu tranh kiên cường bất khuất, những thắng lợi của nhân dân ta.Đặc
biệt là quan điểm, hành động nhân văn của Đảng, bộ đội ta đối với những
phi công Mĩ bị bắt.
Chuyện về cô pháo thủ trẻ Phạm Thị Viễn đầu trắng khăn tang ngồi bên
mâm pháo đã đi vào bài thơ “Việt Nam máu và hoa” của nhà thơ Tố Hữu
"...Trắng khăn tang em chẳng khóc đâu
Hỡi em gái mất cha mất mẹ
Nước mắt em làm nhòa mặt quân thù
Em phải bắn trúng đầu giặc Mỹ…”

Phạm Thị Viễn đầu quấn khăn tang bắn rơi máy bay Mỹ trả thù cho bố, mẹ. (Ảnh tư liệu)

7


Chuyện về quyển sách đỏ “Cẩm nang đánh B52” và những chiến công
oanh liệt của bộ đội phòng không không quân Việt Nam. Qua đó giáo viên giáo
dục học sinh về tinh thần học hỏi, sáng tạo của người Việt Nam

Mỗi ngôi sao đỏ tương ứng với một chiến
công của chiếc MiG-21. Ảnh: QĐND

MiG-21 đã khiến kẻ thù phải khiếp sợ.

Phi công Phạm Tuân gặp lại phi công Mỹ
sau 12 ngày đêm "Điện Biên Phủ trên
không"

Phi công Phạm Tuân, người đầu tiên bắn rơi
B52 bằng máy bay Mic 21, đêm 27 tháng 12
năm 1972.

Chuyện về các phi công Mĩ bị bắt, bộ đội, dân quân của ta đã bảo vệ họ,
ngăn chặn hành động phẫn uất của nhân dân, khám bệnh, chữa thương…cho các
phi công Mĩ. Qua đó giáo dục học sinh về tính nhân văn của Đảng, chính phủ ta
trong chiến tranh. Giáo dục các em tư tưởng “Tha thứ là cách trả thù thông minh
nhất”
Giáo viên hướng dẫn học sinh liên hệ với những chiến công oanh liệt của
quân dân Thanh Hóa trong cuộc chiến đấu chống chiến tranh phá hoại lần thứ hai
của đế quốc Mĩ. Tiêu biểu nhất là các trận đánh bảo vệ cầu Hàm Rồng…

Phi công Mỹ bị bắt làm tù binh ở miền Bắc
(Nguồn: Internet)

Công nhân xây dựng thảo luận về việc sửa
chữa cầu Hàm Rồng ở Thanh Hóa năm
1973 sau các trận ném bóm của không quân
Mỹ.

8

Hiệu quả về giáo dục truyền thống yêu nước sẽ cao, sẽ tôn vinh được
chiến công của trí tuệ và lòng dũng cảm của quân dân Thủ đô và các tỉnh thành
miền Bắc cũng như của cả thời đại.
2.4 Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản
thân, đồng nghiệp và nhà trường .
2.4.1 Kiểm chứng khả năng tiếp thu kiến thức bộ môn thông qua kiến thức
bài học:
Câu hỏi:
Câu 1. Trong thời gian chống “Việt Nam hóa” chiến tranh (1969 - 1973)
nhiệm vụ nặng nề nhất của miền Bắc là gì?
A.Làm nghĩa vụ hậu phương lớn đối với tiền tuyến miền Nam.
B. Làm nghĩa vụ quốc tế đối với Lào và Cam-pu-chia.
C. Vừa chiến đấu, vừa sản xuất, xây dựng hậu phương, bảo đảm cho
cuộc chiến đấu tại chỗ và chi viện cho chiến trường.
D. Phải khắc phục kịp thời, tại chỗ hậu quà của những cuộc chiến
tranh ác liệt, tiếp nhận sự việc trợ từ bên ngoài và chi viện theo yêu
cầu của tiền tuyến miền Nam, Lào, Cam-pu-chia.
Câu 2. Thắng lợi lớn nhất của quân dân miền Bắc trong trận “Điện Biên
Phủ trên không” là gì?
A.Buộc Mĩ phải tuyên bố ngừng hẳn các hoạt động chống phá miền
Bắc.
B. Đánh bại âm mưu phá hoại công cuộc xây dựng CNXH ở miền Bắc.
C. Đánh bại âm mưu ngăn chặn sự chi viện cúa miền Bắc cho miền
Nam, Lào, Cam-pu-chia.
D. Buộc Mĩ kí hiệp định Pa-ri về chấm dứt chiến tranh lập lại hòa bình
ở Việt Nam.
Câu 3 Căn cứ vào lý do nào để nói rằng Mĩ “đã đặt ngang hàng kẻ đi
xâm lược với người chống xâm lược”?
A.Mĩ thiếu thiện chí, muôn kéo dài chiến tranh ở Việt Nam.
B. Mĩ muốn duy trì chế độ tay sai đế thực hiện chủ nghĩa thực dân mới

C. Mĩ đòi “có đi có lại”, nếu Mĩ rút quân khỏi miền Nam thì quân đội
miền Bắc cũng phải rút quân khỏi miền Nam.
D. Mĩ muốn giữ quân chư hầu của Mĩ ở lại miền Nam.
Câu 4. Trong các điều khoản của nội dung Hiệp định Pari (trong
SGK), điều khoản nào có ý nghĩa nhất đối với sự nghiệp giải phóng
miền Nam?
A. Hoa Kì và các nước cam kết tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn
lãnh thổ của Việt Nam.
B. Hoa Kì rút hết quân đội của mình và quân Đồng minh, hủy bỏ các
căn cứ quân sự, cam kết không tiếp tục dính líu quân sự hoặc can thiệp
vào công việc nội bộ của miền Nam Việt Nam.
C. Các bên để nhân dân miền Nam tự quyết định tương lai chính trị của
họ thông qua tổng tuyển cử tự do.

9


D. Các bên ngừng bắn tại chỗ, trao trả tù binh và dân thường bị bắt.
Câu 5: Mĩ thực hiện cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc lần thứ
hai với ý đồ gì?
A. Cứu nguy cho chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” và tạo thế
mạnh trên bàn đàm phán ở Pa-ri
B. Ngăn chặn sự chi viện của miền Bắc đối với miền Nam
C. Làm lung lay ý chí quyết tâm chống Mĩ cứu nước của nhân dân ta
D. Phong tỏa cảng Hải Phòng và các sông, luồng lạch, vùng biển miền
Bắc.
Câu 6:Vì sao Mĩ chấp nhận thương lượng với Việt Nam ở hội nghị
Pa-ri?
A. Bị thất bại trong chiến tranh phá hoại lần thứ nhất
B. Bị đánh bất ngờ trong cuộc tập kích chiến lược của ta vào tết Mậu

Thân 1968.
C. Bị thất bại trong cuộc chiến tranh phá hoạimiền Bắc lần thứ hai
D. Bị thua đau trong cuộc tập kích chiến lược 12 ngày đêm đánh phá
miền Bắc.
Câu 7:Hãy điền vào chỗ trống câu sau đây cho đúng:
“Hiệp định Pa-ri về chấm dứt chiến tranh lập lại hòa bình ở Việt Nam
là kết quả của cuộc đấu tranh kiên cường bất khất của……….”
A. Quân dân miền Bắc đánh bại chiến tranh phá hoại lần thứ hai của
Mĩ
B. Quân dân miền Nam đánh bại chiến chiến lược “Việt Nam hóa”
chiến tranh của Mĩ
C. Quân dân ta trên cả hai miền đất nước
D. Quân dân miền Nam trong cuộc tiến công chiến lược 1972
Câu 8: Thắng lợi quan trọng của hiệp định Pa-ri đối với sự nghiệp
kháng chiến chống Mĩ cứu nước như thế nào?
A. Đánh cho “Mĩ cút”, “ngụy nhào”
B. Phá sản hoàn toàn chiến lược “Việt Nam hóa” chiến tranh của Mĩ.
C. Tạo thời cơ thuận lợi để nhân dân ta tiến lên đánh cho “ngụy nhào”
D. Tạo thời cơ thuận lợi để nhân dân ta tiến lên đánh cho “Mĩ
cút”,“ngụy nhào.
Câu 9: Mục đích của Mĩ trong cuộc tập kích chiến lược đường
không bằng máy bay B52 vào Hà nội, Hải Phòng là
A. Giành thắng lợi quân sự quyết định, buộc ta phải kí một hiệp định
có lợi cho Mĩ.
B. Thử nghiệm tính sát thương của B52
C. Cứu nguy cho chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” và tạo thế
mạnh trên bàn đàm phán ở Pa-ri
D. Ngăn chặn sự chi viện của miền Bắc đối với miền Nam.

10

Câu 10: Người phi công bắn rơi máy bay B52 đầu tiên trên thế giới
là
A. Vũ Xuân Thiều
B. Phạm Tuân
C. Vũ Đình Rạng
D. Trần Hanh
Kết quả thực nghiệm thể hiện ở bảng sau:
Lớp
Số
Loại giỏi
Loại khá
Loại TB
Loại yếu
HS SL %
SL
%
SL %
SL %
12B(Thực nghiệm) 46
24 52,1 18
39,1 4
8,7
0
0
7
3
12A(Đối chứng)
46

5
10,8 10
21,7 27 58,6 4
8,7
7
4
9
2.4.2 Khảo sát thái độ của học sinh đối với bộ môn sau khi học xong bài học.
Tôi đưa ra phiếu thăm dò: Sau học xong học tiết 41- bài 22: Nhân dân hai
miền trực tiếp chiến đấu chống đế quốc Mĩ xâm lược. Nhân dân Miền Bắc vừa
chiến đấu vừa sản xuất (1965-1973), em có cảm nhận gì?
A. Rất hứng thú
B. Hứng thú
C. Không hứng thú
D. Bình thường
Kết quả tôi thu được như sau:
Lớp
Số
HS Rất
thú
S
L
12B(Thựcnghiệm) 46
5
12A (Đối chứng)
46
4
Lớp

12B(Thựcnghiệm) 46

Sau khi học
Rất hứng Hứng thú Bình
thú
thường
S %
S %
SL %
L
L
31 67,39 10 21,74 5
10,87

12A (Đối chứng)

4

11

Số
HS

Trước khi học
hứng Hứng thú Bình
thường
%
S %
S %
L
L

10,87 5 10,87 12 26,09
8,7
6 13,04 15 32,6

46

8,7

6

13,04 15

32,6

Không hứng
thú
SL %
24
21

52,17
45,65

Không hứng
thú
SL %
0

0

21

45,65


Kết quả cho thấy, lớp có sử dụng các tác phẩm nghệ thuật đem lại kết quả
cao hơn nhiều so với các tiết dạy sử bằng phương pháp truyền thống. Với những
tiết dạy theo phương pháp truyền thống, giáo viên phải thuyết trình rất nhiều,
trong khi đó học sinh thì lơ đễnh nghe, thậm chí còn không chú ý. Vì theo các
em kiến thức lịch sử đều có trong sách giáo khoa, “Biết rồi, khổ lắm, nói mãi”.
Ở tiết giảng theo phương pháp mới đa số học sinh đều sôi nổi, tích cực, chủ động
khi tiếp nhận kiến thức. Mặc dù không phải là môn học sinh chọn trong tổ hợp
thi trung học phổ thông quốc gia, nhưng các em đều rất mong chờ các giờ học
lịch sử. Với các em học sinh 12B, giờ học lịch sử nhẹ nhàng như một buổi xem
phim, một giờ nghe kể chuyện, một tiết bình thơ…Kiến thức lịch sử được các em
tiếp nhận một cách tự nhiên nhất, nhiều nhất.
3. Kết luận, kiến nghị
3.1 Kết luận
* Những bài học kinh nghiệm đã tổng kết được
Lịch sử là một môn khoa học đặc thù mang tính quá khứ, khách quan,
không lặp lại. Dạy học lịch sử không nên truyền thụ theo kiểu giáo điều, thầy
giảng, trò nghe. Dạy và học lịch sử không chỉ dạy và học nội dung trong sách
giáo khoa. Bản thân người giáo viên cần học hỏi để có một khối lượng kiến thức
phong phú, phải tìm hiểu các loại hình kiến thức khác nhau, các loại hình nghệ
thuật, văn hóa khác nhau. Trong quá trình giảng dạy, giáo viên cần vận dụng tốt
các kiến thức liên môn. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu lịch sử,cảm nhận hơi thở
lịch qua các tác phẩm văn học nghệ nghệ thuật. Văn học nghệ thuật sẽ làm cho
các kiến thức lịch sử trở nên mềm mại hơn, dễ nhập tâm hơn.
Tích hợp văn học, nghệ thuật có khả năng nâng cao hứng thú học tập môn
lịch sử của học sinh. Giáo viên có thể tích hợp văn học và nghê thuật nhằn nâng

cao hứng thú học tập,qua đó giáo dục tinh thần yêu nước cho học sinh.
Tích hợp văn học nghệ thuật trong dạy học lịch sử có thể ứng dụng vào
nhiều bài khác nhau trong chương trình giáo dục lịch sử phổ thông.
Trường Cẩm thủy 2 là một trường phổ thông ở miền núi, điều kiện kinh tếxã hội còn nhiều khó khăn. Khả năng tiếp cận tài liệu của các em còn nhiều hạn
chế. Tuy nhiên, trong xu thế hội nhập chung, rất nhiều gia đình có điều kiện đã
đầu tư máy tính kết nối mạng Internet, smatphon, tivi… Đây là một kho tài liệu
vô cùng phong phú đa dạng nếu như biết khai thác đúng. Giáo viên có thể tận
dụng các lợi trên , hướng các em tìm tòi, khai thác tài liệu, đặc biệt là tài liệu văn
học nghệ thuật ra đời trong các thời điểm,khoảnh khắc lịch sử, qua đó hiểu rõ
hơn về lịch sử, yêu lịch sử và thích học lịch sử hơn.
* Khả năng phát triển mở rộng phạm vi nghiên cứu của sáng kiến
kinh nghiệm.

12


Sáng kiến kinh nghiệm này có thể phát triển rộng ra các nội dung bài khác
trong chương trình lịch sử phổ thông, thậm chí có thể vận dụng, mở rộng nghiên
cứu và áp dụng vào các môn học khác như: Địa lí, Giáo dục công dân, Toán…

3.2 Kiến nghị
* Đối với giáo viên:
Không ngừng tự học, tự bồi dưỡng để nâng cao kiến thức, phương pháp
giảng dạy.
Tích hợp văn học,nghệ thuật trong dạy học lịch sử phải đúng lúc, đúng
nơi, đúng thời điểm, không sử dụng quá nhiều làm ảnh hưởng đến nội dung kiến
thức, thời lượng tiết học dạy nhằm nâng cao hứng thú học tập, phát huy tính chủ
động, tự giác học tập của học sinh.
Giáo viên có thể yêu cầu học sinh sưu tầm, đánh giá các táp phẩm văn học
nghệ thuật, xem phim, vẽ tranh, bình thơ… Việc kết hợp như vậy sẽ làm tăng

tính tích cực của học sinh đối với bài học, giúp học sinh hiểu và thuộc bài nhanh
chóng. Muốn đạt được những điều đó, người giáo viên phải là người tích cực
hơn ai hết, nỗ lực hơn nữa trong việc tìm tòi các phương pháp dạy học mới để
kiến thức lịch sử không còn là những sự kiện khô khan, cứng nhắc. Xây dựng
niềm tin, niềm say mê khám phá cho học sinh.
* Đối với các cấp lãnh đạo: Cần quan tâm về cơ sở vật chất như trang
thiết bị máy tính, máy chiếu Projector ... cho các nhà trường, khuyến khích và
động viên giáo viên tự học hỏi để nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ.
* Đối với xã hội: Cần có cái nhìn khách quan ,công bằng đối với bộ môn,
để lịch sử không còn bị coi là môn phụ, môn học thuộc lòng, môn dành cho các
học sinh học yếu các môn khoa học tự nhiên.
Thông qua kết quả thu được của đề tài, tôi mong muốn có được sự quan
tâm chia sẻ của đồng nghiệp, đặc biệt là ý kiến đóng góp của các giáo viên dạy
bộ môn lịch sử ở trường THPT nhằm mục đích nâng cao kết quả dạy và học bộ
môn, để lấy lại niềm tin yêu của học sinh và nhân dân đối với môn lịch sử.

XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG
ĐƠN VỊ

13

Thanh Hóa, ngày 9 tháng 4 năm 2017
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, không sao chép nội dung của
người khác
Người viết


Bùi Thị Hạnh

GIÁO ÁN MINH HỌA
Bài 22
NHÂN DÂN HAI MIỀN TRỰC TIẾP CHIẾN ĐẤU
CHỐNG ĐẾ QUỐC MĨ XÂM LƯỢC. NHÂN DÂN MIỀN BẮC
VỪA CHIẾN ĐẤU VỪA SẢN XUẤT (1965 – 1973)
Tiết 39,40, 41 theo PPCT
Ngày soạn: 14/1/2017
Dạy các lớp:12A, 12B
I. Mục tiêu
1. Kiến thức

14


- Nhân dân miền Nam đã anh dũng chiến đấu đánh bại các chiến lược chiến tranh
của đế quốc Mĩ (1965 – 1973)
- Cuộc tổng tiến công 1968 đã cơ bản làm phá sản chiến tranh cục bộ của Mĩ,
buộc chúng phải chấp nhận ngồi vào bàn đàm phán với ta tại Pari
- Miền Bắc vừa phải đẩy mạnh sản xuất vừa phải chiến đấu chống chiến tranh
phá hoại của Mĩ
- Hiệp định Giơ-ne-vơ đánh dấu bước thắng lợi quan trọng của cách mạng Việt
Nam, Mĩ rút quân về nước, ta có điều kiện thuận lợi để hoàn thành cách mạng
dân tộc dân chủ nhân dân, thống nhất đất nước
2.Tư Tưởng – tình cảm
- Bồi dưởng tinh thần đấu tranh bảo vệ nền độc lập dân tộc
- Ý thức đoàn kết toàn dân…
3. Kĩ năng
- Rèn luyện kĩ năng phân tích, tổng hợp, đánh giá
- Kĩ năng sử dụng các loại tranh ảnh, sơ đồ, lược đồ
II. Thiết bị - tài liệu

- Tranh ảnh lịch sử về cuộc chiến đấu của nhân dân hai miền (1965 – 1973)
- Tài liệu có liên quan
- Phim : Em bé Hà Nội
- Các tác phẩm văn học phản ánh cuộc chiến đấu của nhân dân hai miền (19651973)
III. Các bước tiến hành
1. Kiểm tra bài cũ
2. Vào bài mới
3. Dạy bài mới
Tiết 3 (Tiết 41 theo PPCT): Gồm mục IV, V của bài học.
* Hoạt động 1: Miền Bắc khôi phục và phát triển kinh tế - xã hội, chiến đấu
chống chiến tranh phá hoại lần thứ hai của Mĩ và làm nghĩa vụ hậu phương
(1969 – 1973)
- Mục tiêu: HS nắm được những nét cơ bản về Miền Bắc khôi phục và phát triển
kinh tế - xã hội, chiến đấu chống chiến tranh phá hoại lần thứ hai của Mĩ và làm
nghĩa vụ hậu phương (1969 – 1973)
- Thời gian: 25 phút
- Hình thức tiến hành: Vấn đáp, thuyết trình, so sánh, ...
- Đặt vấn đề: Miền Bắc khôi phục và phát triển kinh tế - xã hội, chiến đấu chống
chiến tranh phá hoại lần thứ hai của Mĩ và làm nghĩa vụ hậu phương (1969 –
1973) như thế nào? chúng ta cùng tìm hiểu.
Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß
Kiến thức cơ
bản

15


GV : Âm mưu của Mĩ trong chiến tranh phá hoại
miền Bắc lần thứ 2?
HS : Trả lời

GV: Thủ đoạn của Mĩ trong chiến tranh phá hoại
miền bắc lần thứ hai?
GV: Nhân dân miền Bắc đã đánh bại chiến tranh
phá hoại của Mĩ như thế nào?
HS đọc sách thảo luận trả lời
GV: Chiến tranh phá hoại lần thứ hai của đế quốc
Mĩ đã gây ra cho nhân dân Việt Nam nhiều thiệt
hại, mất mát hy sinh to lớn. Những nỗi đau đó
được phản ánh rất chân thực trong bộ phim “Em
bé Hà Nội”. Hôm trước cô đã yêu cầu các em về
nhà xem bộ phim này. Vậy em nào có thể tóm tắt
nội dung chính và nêu lên cảm nghĩ của mình khi
xem bộ phim này?
HS:
GV: Bộ phim “Em bé Hà Nội” chính là một bản
cáo trạng sinh động nhất của dân tộc Việt Nam đối
với tội ác chiến tranh của Mĩ và là bản hùng ca bất
tử về sức sống kiên cường, tinh thần yêu nước, hy
sinh vì độc lập dân tộc của quân, dân Khâm ThiênHà Nội nói riêng và dân tộc Việt Nam nói chung.
GV: Cho HS xem bức tranh về tượng đài Khâm
Thiên

16

IV. Miền Bắc khôi phục và
phát triển
kinh tế - xã hội, chiến đấu
chống chiến tranh phá
hoại lần thứ hai của Mĩ và
làm nghĩa vụ hậu phương

(1969 – 1973)
1. Miền Bắc khôi phục
và phát triển kinh tế
(Giảm tải)
2. Miền Bắc vừa chiến đấu
chống chiến tranh
phá hoại, vừa sản xuất
làm tròn nghĩa vụ hậu
phương
a. Âm mưu của Mĩ
b. Thủ đoạn của Mĩ
- 16/4/1972, Ních-xơn
tuyên bố chiến tranh phá
hoại miền Bắc lần thứ hai
- 9/5/1972, chúng phong tỏa
các của sông, luồng lạch...
- Vấp phải đòn đánh trả
quyết liệt của nhân dân ta,
từ 18 – 29/12/1972, Mĩ mở
cuộc tập kích 12 ngày đêm
vào thành phố Hải Phòng
và thủ đô Hà Nội...
- Quân dân miền Bắc đã
làm nên trận “ĐBP trên
không” bắn rơi 81 B52, bắt
43 giặc lái...


“Tượng đài Khâm Thiên
khắc sâu căm thù giặc

Mỹ”

Bệnh viện Bạch Mai bị
tàn phá ngày 22/12/1972

Em cảm nhận gì khi xem hai bức ảnh này?
GV: Kể tóm tắt chuyện, nhận xét và chốt ý.
- Chuyện về nguồn gốc ra đời của bức tượng
Khâm Thiên
GV: Trước cuộc chiến khốc liệt đó, nhân dân ta đã
chiến đấu như thế nào?kết quả ra sao? Chúng ta
sang phần c.
GV: Nêu thắng lợi của quân và dân ta trong cuộc
chiến đấu chống chiến tranh phá hoại của đế quốc
Mĩ?
HS: Trả lời
GV:Nhận xét,chốt ý
GV: Kể cho học sinh nghe về một số chiến công
tiêu biểu:
- Cho HS bức ảnh người con gái quấn khăn
tang bên mâm pháo

Người con gái quấn khăn tang bên mâm pháo
- Chuyện về cô pháo thủ trẻ Phạm Thị Viễn đầu
trắng khăn tang ngồi bên mâm pháo đã đi vào bài
thơ “Việt Nam máu và hoa” của nhà thơ Tố Hữu
"...Trắng khăn tang em chẳng khóc đâu

17

Hỡi em gái mất cha mất mẹ
Nước mắt em làm nhòa mặt quân thù
Em phải bắn trúng đầu giặc Mỹ…”
Cuộc chiến 12 ngày đêm, phòng không – không
quân ta hạ gục tới 34 “pháo đài bay” B52, khiến
báo chí phương Tây chua cay nhận định, nếu kéo
dài cuộc chiến thêm 3 tháng nữa, B52 sẽ tuyệt
chủng. Quan điểm của ông thế nào?

Xác chiếc máy bay B-52 của Mỹ bị quân và dân Thủ đô
bắn rơi ngày 22/12/1972. Ảnh: TTXVN

c. Cuộc chiến đấu của
nhân dân ta
=> Buộc Mĩ phải ngưng
chiến tranh phá hoại miền
Phi công Phạm Tuân, người đầu tiên bắn rơi B52 bằng
Bắc, nối lại bàn đàm p-hán
máy bay Mic 21,
với ta ở Pari
đêm 27 tháng 12 năm 1972.

Phi công Phạm Tuân gặp lại phi công Mỹ sau 12 ngày đêm
"Điện Biên Phủ trên không"

18


Trung tướng Phạm Tuân: “Máy bay Mỹ bắn ta trên trời

không dễ!”

Mỗi ngôi sao đỏ tương
ứng với một chiến công
của chiếc MiG-21. Ảnh:
QĐND

MiG-21 đã khiến kẻ thù
phải khiếp sợ.

Trên địa bàn Thanh Hóa trong thời gian này, chúng
đánh cầu Hàm Rồng, phà Ghép và một số huyện
như Thọ Xuân, Hoằng Hóa, Triệu Sơn, Thiệu
Hóa... Cho đến ngày 15-1-1973, cuộc chiến tranh
phá hoại bằng không quân ở Thanh Hóa nói riêng
mới được chấm dứt. Kết quả, kể từ ngày 13-41972 đến ngày 15-1-1973 các lực lượng vũ trang
trong tỉnh bắn rơi 92 máy bay (3 chiếc B52), các
đơn vị bộ đội địa phương bắn rơi 21 chiếc, dân
quân, tự vệ độc lập bắn rơi 14 chiếc, phối hợp bắn
rơi 2 chiếc. Nếu tính cả số máy bay bị bắn rơi
trong cuộc chiến tranh phá hoại lần thứ nhất, quân,
dân Thanh Hóa đã bắn rơi được 405 chiếc, chiếm
gần 1/10 số máy bay quân dân miền Bắc bắn rơi
trong 2 cuộc chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ.

19


Công nhân xây dựng thảo luận về việc sửa chữa
cầu Hàm Rồng ở Thanh Hóa năm 1973 sau các

trận ném bóm của không quân Mỹ. Là cây cầu duy
nhất bắc qua sông Mã dành cho xe tải hạng nặng
và xe quân sự, cầu Hàm Rồng đã bị không quân
Mỹ đánh phá ác liệt trong chiến tranh Việt Nam.
Một số máy bay Mỹ đã bị lực lượng bảo vệ cầu
bắn rơi trong cuộc chiến

14 nữ dân quân Hoa Lộc chụp ảnh lưu niệm với các nhà
báo nước ngoài sau khi bắn rơi chiếc máy bay Mỹ đầu tiên
(Ảnh: Nguồn Internet).

Năm 1973 cầu được khôi phục lại, trụ giữa vẫn dùng lại
làm móng cột ống, tháo dỡ dầm thép cũ, thay bằng 2 nhịp
80 m đơn giản.

Cha gửi cho con chiếc ảnh cái cầu
Cha vừa bắc xong qua dòng sông sâu
Xe lửa sắp qua, thư cha nói thế,
Con cho mẹ xem - cho xem hơi lâu…
Yêu hơn, cả cái cầu ao mẹ thường đãi đỗ

20


Là cái cầu này ảnh chụp xa xa;
Mẹ bảo: cầu Hàm Rồng sông Mã
Con cứ gọi: cái cầu của cha
(Thơ Phạm Tiến Duật)
* Hoạt động 2: Hiệp định Pari 1973 về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa
bình ở Việt Nam

- Mục tiêu: HS nắm được những nét cơ bản về Hiệp định Pari 1973 về chấm dứt
chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam.
- Thời gian: 10 phút
- Hình thức tiến hành: Vấn đáp, thuyết trình, so sánh, nhóm HS...
- Đặt vấn đề: Hiệp định Pari 1973 về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở
Việt Nam như thế nào? chúng ta cùng tìm hiểu.
Ho¹t ®éng cña thÇy vµ
Kiến thức cơ bản
trß
V. Hiệp định Pari 1973 về chấm dứt
- GV: Giao nhiệm vụ cụ thể cho từng chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt
nhóm
Nam
- HS đọc sách thảo luận trả lời – GV - Nội dung hiệp định (SGK)
nhận xét và chốt ý =>
- Ý nghĩa:
Nhóm 1: Nội dung cơ bản của Hiệp + Mĩ và các nước lớn phải công nhận
định?
các quyền cơ bản của dân tộc Việt Nam
Nhóm 2: Ý nghĩa của Hiệp định?
+ Tạo thời cơ thuận lợi để giải phóng
miền Nam...
4. Sơ kết bài: 5phút
- Củng cố
+ So sánh sự giống và khác nhau về âm mưu và thủ đoạn của các chiến lược
chiến tranh của Mĩ?
+ Mục đích của Mĩ trong hai lần gây chiến tranh phá hoại miền Bắc?
TÔI XIN CAM ĐOAN SÁNG KIẾN NÀY LÀ DO TÔI VIẾT
NẾU SAI TÔI HOÀN TOÀN CHỊ TRÁCH NHIỆM
Người viết sáng kiến

Bùi Thị Hạnh

21