Mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân trong tư tưởng chính trị hồ chí minh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
*****

NGUYỄN VĂN NGUYÊN

MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐỘC LẬP DÂN TỘC
VỚI DÂN CHỦ VÀ HẠNH PHÚC CỦA NHÂN DÂN
TRONG TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC

Hà Nội – 2017


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
*****

NGUYỄN VĂN NGUYÊN

MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐỘC LẬP DÂN TỘC
VỚI DÂN CHỦ VÀ HẠNH PHÚC CỦA NHÂN DÂN
TRONG TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH
Chuyên ngành: Chính trị học
Mã số: 62 31 02 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Phạm Ngọc Anh

Hà Nội – 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, những kết quả
nghiên cứu khoa học được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa
từng để bảo vệ ở bất kỳ học vị nào. Các thông tin trích dẫn trong luận án này đều
được chỉ rõ nguồn gốc xuất xứ rõng ràng.
Hà Nội, ngày

tháng
Tác giả

năm 2017

Nguyễn Văn Nguyên


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................4
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án ..........................................4
5. Đóng góp mới của luận án ......................................................................................5
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án .................................................................5
7. Kết cấu của luận án .................................................................................................5
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI .......................................................................................................................6

1.1. Những nghiên cứu liên quan đến cơ sở hình thành tư tưởng chính trị Hồ Chí
Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân
dân ...............................................................................................................................6
1.2. Những nghiên cứu liên quan đến nội dung tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối
quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân...............................8
1.3. Những nghiên cứu liên quan đến việc đánh giá ý nghĩa, vận dụng tư tưởng
chính trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh
phúc của nhân dân .....................................................................................................17
1.4. Khái quát kết quả nghiên cứu từ các công trình được công bố và các vấn đề
đặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết .........................................................................20
Tiểu kết chƣơng 1 ....................................................................................................23
Chƣơng 2: CƠ SỞ HÌNH THÀNH TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ
MINH VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐỘC LẬP DÂN TỘC VỚI DÂN CHỦ VÀ
HẠNH PHÚC CỦA NHÂN DÂN............................................................................24
2.1. Cơ sở khách quan ...............................................................................................24
2.1.1. Bối cảnh quốc tế và trong nước ảnh hưởng đến sự hình thành tư tưởng
chính trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và
hạnh phúc của nhân dân .......................................................................................24


2.1.2. Những tiền đề tư tưởng - lý luận hình thành tư tưởng chính trị Hồ Chí
Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của
nhân dân ...............................................................................................................31
2.2. Nhân tố chủ quan - các phẩm chất của Hồ Chí Minh ........................................49
2.2.1. Lòng yêu nước, thương dân sâu sắc ...........................................................49
2.2.2. Tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo và sự nhạy cảm với cái mới ...................51
2.2.3. Ý chí và nghị lực phi thường của Hồ Chí Minh trong đấu tranh giành
độc lập dân tộc, tự do, ấm no, hạnh phúc cho nhân dân ......................................54
2.2.4. Năng lực hoạt động thực tiễn .....................................................................55
Tiểu kết chƣơng 2 ....................................................................................................57

Chƣơng 3: NỘI DUNG TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH VỀ
MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐỘC LẬP DÂN TỘC VỚI DÂN CHỦ VÀ HẠNH
PHÚC CỦA NHÂN DÂN .........................................................................................58
3.1. Vị trí của mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của
nhân dân trong hệ thống tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh ........................................58
3.1.1. Khái quát tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh .................................................58
3.1.2. Mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân
dân - nội dung cốt lõi của tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh .................................59
3.2. Tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc, dân chủ và hạnh phúc
của nhân dân ..............................................................................................................62
3.2.1. Quan niệm của Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc .......................................62
3.2.2. Quan niệm của Hồ Chí Minh về dân chủ ...................................................68
3.2.3. Quan niệm của Hồ Chí Minh về hạnh phúc của nhân dân.........................73
3.3. Mối quan hệ biện chứng giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của
nhân dân ....................................................................................................................79
3.3.1. Mối quan hệ giữa độc lập dân tộc và dân chủ ...........................................79
3.3.2. Mối quan hệ giữa độc lập dân tộc và hạnh phúc của nhân dân.................84
3.3.3. Mối quan hệ giữa dân chủ và hạnh phúc của nhân dân....................................88
3.3.4. Sự thống nhất giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của
nhân dân ...............................................................................................................92


3.4. Cách thức Hồ Chí Minh giải quyết mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân
chủ và hạnh phúc của nhân dân trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam.........100
3.4.1. Thời kỳ từ 1920-1930 ................................................................................100
3.4.2. Thời kỳ từ 1930-1945 ................................................................................102
3.4.3. Thời kỳ từ 1945-1954 ................................................................................104
3.4.4. Thời kỳ từ 1954-1969 ................................................................................105
Tiểu kết chƣơng 3 ..................................................................................................107
Chƣơng 4: GIẢI QUYẾT MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐỘC LẬP DÂN TỘC

VỚI DÂN CHỦ VÀ HẠNH PHÚC CỦA NHÂN DÂN Ở VIỆT NAM HIỆN
NAY THEO TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH ..................................108
4.1. Đánh giá khái quát giá trị tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ
giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân ................................108
4.1.1. Giá trị lý luận .............................................................................................108
4.1.2. Giá trị thực tiễn .........................................................................................111
4.2. Thực hiện tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc
với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân ở Việt Nam hiện nay ..................................116
4.2.1. Các nhân tố tác động đến mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân
chủ và hạnh phúc của nhân dân ở Việt Nam hiện nay .......................................116
4.2.2. Nội dung thực hiện tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa
độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân ở Việt Nam hiện nay ....121
4.3. Các điều kiện đảm bảo giải quyết thành công mối quan hệ giữa độc lập dân tộc
với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân ở Việt Nam hiện nay theo tư tưởng chính
trị Hồ Chí Minh ........................................................................................................135
4.3.1. Xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam cầm quyền trong sạch, vững mạnh
- điều kiện quyết định giải quyết thành công mối quan hệ giữa độc lập dân
tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân ......................................................136
4.3.2. Xây dựng và nâng cao hiệu quả quản lý của Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân - điều kiện cơ bản giải
quyết thành công mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh
phúc của nhân dân ..............................................................................................139


4.3.3. Mở rộng và phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc - điều
kiện chủ yếu đảm bảo giải quyết thành công mối quan hệ giữa độc lập dân
tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân ......................................................142
4.3.4. Kết hợp và phát huy hiệu quả sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại
trong quá trình giải quyết mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và
hạnh phúc của nhân dân .....................................................................................144

Tiểu kết chƣơng 4 ..................................................................................................148
KẾT LUẬN ............................................................................................................149
DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN .....................................................................................................151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................152


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Độc lập dân tộc, Dân chủ, Hạnh phúc của nhân dân là những giá trị tiến bộ
và là mục tiêu phấn đấu của bất cứ quốc gia nào trong thời đại ngày nay. Quá trình
xây dựng và phát triển, các quốc gia cần phải đề ra được đường lối đúng đắn nhằm
hiện thực hóa những giá trị tiến bộ, cốt lõi đó. Thực hiện thành công Độc lập dân
tộc, Dân chủ, Hạnh phúc của nhân dân là chìa khóa cho sự phát triển biền vững của
các quốc gia. Việt Nam cũng vậy, việc kiên định các giá trị đó trong quá trình xây
dựng và phát triển đất nước là cơ sở đảm bảo sự phát triển bền vững trong giai đoạn
hiện nay.
Tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh đặc biệt nổi bật ở các giá trị Độc lập dân
tộc, Dân chủ, Hạnh phúc của nhân dân. Những giá trị đó được Hồ Chí Minh luận
giải một cách sâu sắc, có tính hệ thống và quan hệ biện chứng trong phát triển xã
hội. Hồ Chí Minh từng nói ham muốn tột bậc của đời mình là làm sao cho nước
Việt Nam được hoàn toàn độc lập, nhân dân Việt Nam được hoàn toàn tự do, ai
cũng có cơm ăn, áo mặc ai cũng được học hành. Từ ham muốn ấy trở thành mục
đích: độc lập cho Tổ quốc và hạnh phúc của quốc dân. Chính ham muốn, mục đích
ấy đã thôi thúc Hồ Chí Minh ra đi tìm đường cứu nước, giải phóng dân tộc, mang
lại dân chủ và hạnh phúc cho nhân dân. Ngày đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, tìm
thấy con đường giải phóng dân tộc cũng là ngày mà dân tộc Việt Nam và hàng triệu
đồng bào đã tìm thấy ánh sáng, nhìn thấy tương lai, thấy được viễn cảnh tươi sáng
của cả dân tộc dù thực hiện nó vô cùng gian nan, vất vả, phải đổ máu và chấp nhận
hy sinh. Con đường cách mạng được Hồ Chí Minh lựa chọn và sau đó là dân tộc

Việt Nam lựa chọn là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội với nội dung cốt
lõi là độc lập cho dân tộc, xây dựng một xã hội dân chủ, người dân được ấm no, tự
do, hạnh phúc.
Cách mạng Việt Nam từ khi có Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo đã dần
dần hiện thực hóa những nội dung cơ bản trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh,
nhất là các giá trị độc lập dân tộc, dân chủ và hạnh phúc của nhân dân. Đất nước đã
được giải phóng, đã giành được độc lập, người dân được tự do, dân chủ đã được
1


thực hiện và hạnh phúc của nhân dân đang ngày càng hiện hữu. Để xây dựng một
nước Việt Nam hòa bình, độc lập, thống nhất, dân chủ và giàu mạnh, có thể sánh
vai với các cường quốc năm châu, đòi hỏi Đảng Cộng sản Việt Nam phải xác định
được con đường và mục tiêu đúng đắn. Vì vậy, tại Đại hội Đại biểu toàn quốc của
Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ VI (tháng 12 năm 1986), sau khi đánh giá thực
trạng kinh tế - xã hội trong nước và những diễn biến mới của tình hình thế giới đã
quyết định cần phải tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện. Ba mươi năm qua, thực
hiện đường lối đó, Việt Nam đã đạt được những thành tựu quan trọng trên tất cả các
lĩnh vực, góp phần tích cực cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, tạo cơ sở để
tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Thắng lợi trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, giành độc lập dân tộc là
điều kiện, tiền đề xây dựng xã hội dân chủ và mang lại hạnh phúc cho nhân dân dưới
sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đã chững minh giá trị của tư tưởng chính
trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của
nhân dân đối với cách mạng Việt Nam. Có thể nói, tư tưởng đó có sức hút to lớn đối
với nhân dân Việt Nam và nhân loại tiến bộ thế giới; là cơ sở để nhân dân Việt Nam
đoàn kết nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu “Độc lập - Tự do - Hạnh Phúc”.
Hiện nay, tình hình thế giới và khu vực đang có những chuyển biến rất nhanh
chóng, tác động mạnh mẽ đến tất cả các quốc gia, đòi hỏi các nước phải thường
xuyên điều chỉnh chính sách thích hợp để đạt các mục tiêu đề ra trong quá trình phát

triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng, chủ quyền quốc gia, lãnh thổ.
Cuộc cách mạng khoa học - công nghệ trong những năm qua đang diễn ra
mạnh mẽ cả chiều rộng lẫn chiều sâu và sự tác động của nó tới đời sống xã hội loài
người hết sức rộng lớn. Đặc biệt, trong lĩnh vực kinh tế, những tác động đó đã ảnh
hưởng sâu sắc đến sự phát triển của lực lượng sản xuất, phân công lao động xã hội,
làm cho phân công lao động trở nên rộng khắp trên toàn cầu, xu thế toàn cầu hóa và
khu vực hóa phát triển càng mạnh, theo đó trên thế giới đã ra đời hàng loạt các tổ
chức liên kết thương mại toàn cầu, khu vực, liên kết khu vực… Trong quá trình liên
kết, hội nhập vào đời sống thế giới, các quốc gia phải thích ứng với những nguyên
tắc chung, phải bảo vệ chủ quyền quốc gia, lãnh thổ, bảo vệ lợi ích chính đáng của
2


dân tộc, đồng thời chủ động vượt qua những thách thức, khai thác những nhân tố
tích cực, tranh thủ những điều kiện thuận lợi để phát triển đất nước.
Thực tiễn Việt Nam hiện nay, chịu tác động mạnh mẽ của tình hình thế giới
và khu vực, đe dọa đến việc bảo đảm độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn
lãnh thổ của Tổ quốc. Bên cạnh đó, trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước,
ở một số nơi còn vi phạm dân chủ, tình trạng tham ô, tham nhũng, lãng phí còn trầm
trọng, đời sống của nhân dân nhiều ở nơi, nhiều vùng còn gặp khó khăn, làm giảm
lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và con đường đi lên chủ nghĩa xã
hội. Do đó, việc mở rộng dân chủ, đem lại hạnh phúc cho nhân dân trở thành mối
quan tâm hàng đầu của Việt Nam hiện nay. Thực hiện thành công độc lập dân tộc,
dân chủ và hạnh phúc của nhân dân là cơ sở cho sự phát triển bền vững của Việt
Nam trong thế kỷ XXI.
Trước tình hình đó, việc nghiên cứu tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối
quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân là rất cần thiết
và có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Bởi vì, cho đến nay, tư tưởng chính trị Hồ Chí
Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân
vẫn còn nhiều khoảng trống cần phải tiếp tục đi sâu nghiên cứu. Với ý nghĩa và lý

do đó, tôi chọn đề tài “Mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc
của nhân dân trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh” làm luận án tiến sĩ chuyên
ngành Chính trị học. Luận án sẽ góp phần làm rõ hơn những nội dung cơ bản trong
tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và
hạnh phúc của nhân dân, từ đó vận dụng vào giải quyết mối quan hệ giữa độc lập
dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân ở Việt Nam giai đoạn hiện nay;
giúp cho Đảng và Nhà nước Việt Nam tiếp tục hoàn thiện, triển khai đường lối xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc một cách có hiệu quả nhằm tiếp tục củng cố hòa bình, bảo
vệ độc lập dân tộc, xây dựng nền dân chủ và hạnh phúc cho nhân dân.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu làm rõ những nội dung cơ bản trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh
về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân, từ đó vận
3


dụng vào giải quyết mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của
nhân dân ở Việt Nam hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nêu trên, đề tài có nhiệm vụ làm rõ:
- Nêu và phân tích cơ sở hình thành tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối quan
hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân;
- Phân tích những nội dung cơ bản về độc lập dân tộc, dân chủ và hạnh phúc của
nhân dân trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh;
- Luận giải mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân
dân trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh;
- Vận dụng vào giải quyết mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh
phúc của nhân dân ở Việt Nam hiện nay.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu

Hệ thống những quan điểm về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ
và hạnh phúc của nhân dân trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh; quá trình hiện
thực hóa tư tưởng đó trong điều kiện Việt Nam hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong giới hạn của luận án này, tác giả tập trung nghiên cứu làm rõ mối quan
hệ tương tác giữa các giá trị độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân
trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh (được khảo sát từ bộ Hồ Chí Minh Toàn tập, từ
tập 1 đến tập 15 và thực tiễn hoạt động của Hồ Chí Minh từ 1920-1969), làm nổi bật
mối quan hệ giữa các giá trị Độc lập dân tộc - Dân chủ - Hạnh phúc của nhân dân, từ
đó làm cơ sở lý luận cho việc vận dụng giải quyết mối quan hệ giữa độc lập dân tộc
với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân ở Việt Nam giai đoạn hiện nay (từ năm 1986
đến 2016).
4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Cơ sở lý luận của luận án
Luận án được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước về độc lập dân
tộc, dân chủ và hạnh phúc của nhân dân, về việc kế thừa có chọn lọc tinh hoa văn
hóa nhân loại cùng những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
4


4.2. Phương pháp nghiên cứu của luận án
Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học của chủ nghĩa duy vật
biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, đặc biệt là phương pháp thống nhất giữa lôgíc và
lịch sử, phương pháp phân tích hệ thống, so sánh - đối chiếu, phương pháp tổng kết thực
tiễn… Các phương pháp nghiên cứu trên giúp luận giải một cách sâu sắc, hệ thống
những nội dung cơ bản về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh
phúc của nhân dân trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh.
5. Đóng góp mới của luận án
- Luận án làm rõ cơ sở hình thành tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối

quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân;
- Luận án góp phần luận giải những nội dung cơ bản về mối quan hệ giữa
độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân, đồng thời chỉ ra sự thống
nhất giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân trong tư tưởng
chính trị Hồ Chí Minh;
- Luận án nêu việc kế thừa, vận dụng và phát triển tư tưởng chính trị Hồ Chí
Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân
trong giai đoạn hiện nay;
- Luận án xác định một cách hệ thống những điều kiện để đảm bảo cho độc
lập dân tộc gắn với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Những vấn đề luận án đề cập, giải quyết góp phần làm sáng tỏ việc nghiên
cứu tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân
chủ và hạnh phúc của nhân dân.
Luận án sau khi hoàn thiện có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo phục
vụ cho công tác nghiên cứu, giảng dạy và học tập tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh
về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án được kết
cấu làm 4 chương và 13 tiết.

5


Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
Nghiên cứu tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân
tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân không chỉ khảo sát các công trình khoa
học, các sách, báo viết về cuộc đời, tư tưởng và sự nghiệp Hồ Chí Minh mà còn
phải hiểu được những tiền đề tư tưởng - lý luận hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh,

đặc biệt là quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về vấn đề dân tộc, về quyền dân
tộc, quyền tự do của mỗi cá nhân và chủ nghĩa Tam dân của Tôn Trung Sơn - tiền
đề có ảnh hưởng lớn đối với Hồ Chí Minh về “Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”.
Nghiên cứu tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc
với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân cũng phải hiểu được quá trình Đảng Cộng
sản Việt Nam vận dụng và phát triển sáng tạo tư tưởng đó như thế nào trong quá
trình giải quyết mối quan hệ đó đối với cách mạng Việt Nam, nhất là trong giai
đoạn hiện nay. Từ đó, thấy được giá trị, sức sống của tư tưởng chính trị Hồ Chí
Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân
trong thực tiễn cách mạng Việt Nam. Vì vậy, có thể chia các công trình khoa học,
các sách, báo viết về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc
của nhân dân thành các nhóm để thuận lợi cho việc khảo cứu, đánh giá.
1.1. Những nghiên cứu liên quan đến cơ sở hình thành tƣ tƣởng chính trị
Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc
của nhân dân
- Luận án tiến sĩ chuyên ngành triết học, Sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh
về cách mạng giải phóng dân tộc (1911-1945) của Nguyễn Đình Thuận [134]. Luận án
đã nêu rõ những nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành tư tưởng về cách mạng giải
phóng dân tộc của Hồ Chí Minh. Trong đó có vấn đề độc lập dân tộc, dân chủ, hạnh
phúc như là mục tiêu của cách mạng giải phóng dân tộc. Từ đó, khẳng định giá trị lý
luận và giá trị thực tiễn của tư tưởng Hồ Chí Minh về cách mạng giải phóng dân tộc.
- "Nguồn gốc - cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh" do PGS.TS Trần
Minh Trưởng chủ biên [146]. Cuốn sách làm rõ cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí
Minh nói chung, nhưng ở một số góc độ, cuốn sách cũng đã làm nổi bật một số nội
6


dung cơ sở hình thành tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập
dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân. Đó là: giá trị truyền thống tốt đẹp
của dân tộc Việt Nam, được thể hiện ở truyền thống yêu nước; truyền thống đại đoàn

kết; truyền thống ngoại giao hòa bình hữu nghị; truyền thống thân dân, lấy dân làm
gốc; đó còn là tinh hoa văn hóa phương Đông với các tiền đề Nho giáo, Phật giáo,
chủ nghĩa Tam dân và tinh hoa văn hóa phương Tây với tư tưởng dân chủ tư sản.
- "Góp phần nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh" của PGS Nguyễn Văn
Trung [145]. Cuốn sách là tập hợp các bài viết của tác giả đề cập đến các nội dung
khác nhau về tư tưởng Hồ Chí Minh. Trong đó, tác giả cũng đã dành một phần nội
dung của cuốn sách viết về nguồn gốc hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh. Ở nội
dung này, tác giả cũng đã nêu lên những cơ sở dẫn đến việc hình thành tư tưởng Hồ
Chí Minh như: truyền thống văn hóa Việt Nam mà nổi bật là chủ nghĩa yêu nước; là
tinh hoa văn hóa phương Đông và phương Tây; là nhân cách và phẩm chất của Hồ
Chí Minh. Những nội dung nêu trên phần nào đó có liên quan đến cơ sở hình thành
tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và
hạnh phúc của nhân dân.
- "Phát huy chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh trong thời kỳ hội nhập quốc
tế” do PGS.TS Bùi Đình Phong chủ biên [109]. Cuốn sách đi sâu phân tích những
nhân tố ảnh hưởng đến chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh, đó là: chủ nghĩa yêu nước
truyền thống Việt Nam; là tinh thần đấu tranh yêu nước và tư tưởng giành độc lập,
tự do, hạnh phúc của các dân tộc phương Đông và phương Tây; ảnh hưởng của chủ
nghĩa Mác - Lênin đến việc hình thành chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh. Cuốn
sách cũng làm nổi bật những nội dung chủ yếu của chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí
Minh, đó là tư tưởng lấy dân làm gốc, gắn bó chặt chẽ dân với nước; là “không có
gì quý hơn độc lập, tự do”; là bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ quốc gia, thống nhất Tổ
quốc,... Cuốn sách khẳng định vai trò của chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh trong
cách mạng Việt Nam, được thể hiện trong công cuộc cứu nước, giải phóng dân tộc
và trong xây dựng nền văn hóa mới Việt Nam. Trong thời kỳ hội nhập quốc tế, việc
phát huy chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh là cần thiết nhằm xây dựng, phát triển
đất nước, bảo vệ, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.
7

Ngoài những công trình nghiên cứu trên, còn một số công trình khác nghiên
cứu về cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh dưới những góc độ khác nhau, như:
“Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề dân tộc” của PGS.TS
Nguyễn Thế Thắng [126]. Nội dung cuốn sách đã nêu lên những quan điểm của chủ
nghĩa Mác - Lênin về vấn đề dân tộc như: Quyền dân tộc tự quyết, quyền bình đẳng
giữa các dân tộc; tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề dân tộc. Đây là những vấn đề
phần nào đó giúp giải quyết nội dung cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về
mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân. Cuốn
“Tư tưởng Hồ Chí Minh - Di sản văn hóa dân tộc” [147]. Trong cuốn sách này, ở
phần tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng Việt Nam, đã dành một
chương nghiên cứu về nguồn gốc tư tưởng Hồ Chí Minh. Các tác giả nêu lên hai nội
dung lớn: thứ nhất, là nguồn gốc lý luận - tư tưởng. Ở nội dung này, cuốn sách đề
cập đến những yếu tố như truyền thống văn hóa Việt Nam, nổi bật là chủ nghĩa yêu
nước được hun đúc qua hàng ngàn năm đấu tranh chống giặc ngoại xâm bảo vệ độc
lập của dân tộc và bảo tồn nền văn hiến của đất nước, chống mọi âm mưu đồng hóa
của ngoại bang; đó còn là tinh hoa văn hóa phương Đông, phương Tây; là chủ nghĩa
Mác - Lênin - nguồn gốc lý luận quyết định bước phát triển mới về chất của tư
tưởng Hồ Chí Minh. Thứ hai, là nhân cách và phẩm chất của Hồ Chí Minh, được
nêu lên với những phẩm chất tiêu biểu như: sống có hoài bão, lý tưởng yêu nước
thương dân sâu sắc; thông minh, sắc sảo, nhạy bén với cái mới, ham học hỏi; có
lòng tin mãnh liệt ở nhân dân; có ý chí, nghị lực phi thường.
Các công trình trên chủ yếu đề cập đến cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí
Minh nói chung, nhưng ở góc độ và phương diện nào đó, có liên quan đến cơ sở
hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ
và hạnh phúc của nhân dân.

`

1.2. Những nghiên cứu liên quan đến nội dung tƣ tƣởng chính trị Hồ Chí
Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân

- Sách “Tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã
hội ở Việt Nam” của PGS.TS Hoàng Trang và PGS.TS Phạm Ngọc Anh đồng chủ
biên [142]. Cuốn sách là công trình nghiên cứu công phu của tập thể tác giả đề cập
8


nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội ở
Việt Nam. Phần hai của cuốn sách đã phân tích những nội dung cơ bản của tư tưởng
Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Trong
đó, các tác giả đã làm rõ vị trí của vấn đề độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã
hội trong tư tưởng Hồ Chí Minh; khẳng định độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa
xã hội là quy luật vận động của cách mạng Việt Nam; làm rõ mối quan hệ biện
chứng giữa độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trong cách mạng dân tộc dân chủ
nhân dân; sự gắn bó hữu cơ giữa độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trong cách
mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam; Những điều kiện đảm bảo độc lập dân tộc gắn
liền với chủ nghĩa xã hội theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Quan điểm Hồ Chí Minh về
độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, xét về mặt nội dung phần nào cũng đề
cập đến sự gắn bó hữu cơ giữa độc lập dân tộc, dân chủ và hạnh phúc của nhân dân.
Bởi vì, trong bản thân chủ nghĩa xã hội với tư cách là mục tiêu về chế độ xã hội đã
hàm chứa các giá trị độc lập, tự do, dân chủ, hạnh phúc.
- Sách “Tư tưởng Hồ Chí Minh – Di sản văn hóa dân tộc” [147]. Cuốn sách
là tập hợp một số sản phẩm công trình khoa học trong Chương trình khoa học công nghệ cấp Nhà nước KX.02 cùng một số công trình khoa học độc lập đã được
các tác giả công bố. Cuốn sách đề cập đến những nội dung tư tưởng lớn trong hệ
thống tư tưởng Hồ Chí Minh như: Con đường giải phóng dân tộc, các tác giả đã làm
nổi bật nội dung con đường cách mạng Hồ Chí Minh là đấu tranh cho độc lập, tự do
của dân tộc; làm rõ mối quan hệ giữa dân và nước, giữa các giai cấp và dân tộc
trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc. Cuốn sách cũng đã làm rõ cơ sở và
quá trình hình thành chiến lược đại đoàn kết Hồ Chí Minh, khẳng định đại đoàn kết
là nhân tố quyết định thắng lợi của sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc (thắng
lợi của cách mạng tháng Tám, thắng lợi của sự nghiệp kháng chiến kiến quốc) và

trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ chủ nghĩa xã hội. Nội dung xây dựng nhà nước
của dân, do dân, vì dân cũng được các tác giả nghiên cứu, phân tích từ đó kế thừa,
vận dụng vào xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong
sạch, vững mạnh, thật sự của dân, do dân, vì dân.
- Sách “Góp phần nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về bảo vệ Tổ quốc Việt

9


Nam xã hội chủ nghĩa” [45]. Cuốn sách là tập hợp các bài viết của các đồng chí
lãnh đạo Đảng và Nhà nước, các tướng lĩnh và các nhà khoa học đã công bố trên
các sách, báo và hội thảo khoa học. Cuốn sách được chia ra làm hai phần chính.
Phần một với tiêu đề: Bảo vệ độc lập dân tộc luôn luôn gắn liền với bảo vệ chủ
nghĩa xã hội. Ở phần này, các bài viết đã tiếp cận nhiều khía cạnh khác nhau trong
việc bảo vệ độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội nhưng đều thống nhất ở sự khẳng
định: dựng nước đi đôi với giữ nước, bảo vệ độc lập dân tộc luôn gắn liền với bảo
vệ chủ nghĩa xã hội, đó là quy luật tồn tại và phát triển của dân tộc Việt Nam. Phần
hai cuốn sách đề cập đến sức mạnh bảo vệ Tổ quốc là sức mạnh tổng hợp của đất
nước, là xây dựng tiềm lực mọi mặt của đất nước, trong đó các lực lượng vũ trang
giữ vai trò nòng cốt. Các bài viết ở phần này đã làm toát lên nội dung cơ bản đó là:
sức mạnh bảo vệ Tổ quốc là sức mạnh tổng hợp của nền quốc phòng toàn dân, xây
dựng tiềm lực mọi mặt về chính trị, kinh tế, quân sự gắn với an ninh, đối ngoại, văn
hóa xã hội… Củng cố quốc phòng, giữ vững an ninh quốc gia là nhiệm vụ chung
của cả dân tộc. Khẳng định, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc và phát huy
sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng là thượng
sách giữ nước. Bên cạnh đó, cần phải đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trẻ là nhiệm vụ
trọng yếu trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
- Sách “Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ” do PGS.TS Phạm Hồng Chương
chủ biên [17]. Cuốn sách là một công trình nghiên cứu chuyên sâu của tác giả về tư
tưởng dân chủ Hồ Chí Minh. Những quan điểm của Hồ Chí Minh về dân chủ được

tác giả cuốn sách luận giải một cách hệ thống, từ cơ sở, quá trình hình thành và phát
triển của tư tưởng đến những nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về dân
chủ như: dân là chủ và dân làm chủ; vị trí, vai trò của dân chủ; dân chủ trên các lĩnh
vực chính trị, kinh tế, văn hóa – xã hội; những yêu cầu thực hành dân chủ như giáo
dục ý thức dân chủ, xây dựng môi trường dân chủ hay con người trong thực hành
dân chủ; việc hiện thực hóa tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ và đưa tư tưởng dân
chủ Hồ Chí Minh vào cuộc sống.
- Sách “Tư tưởng Hồ Chí Minh về dựng nước đi đôi với giữ nước” [149].
Cuốn sách đã làm rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về dựng nước đi đôi với giữ nước được
hình thành và phát triển trong cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam và nhân loại
10


tiến bộ chống mọi chế độ người bóc lột người, giải phóng dân tộc, tiến lên con
đường ấm no, tự do, hạnh phúc trong quá trình hoạt động cách mạng của Hồ Chí
Minh. Tư tưởng Hồ Chí Minh về dựng nước đi đôi với giữ nước đã tiếp thu, vận
dụng và phát triển sáng tạo tinh hoa văn hóa dân tộc, tinh hoa nhân loại, đặc biệt là
chủ nghĩa Mác – Lênin. Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về dựng nước đi đôi với
giữ nước được cuốn sách nêu lên đó là tư tưởng về độc lập dân tộc gắn liền với chủ
nghĩa xã hội; xây dựng chính quyền đi đôi với bảo vệ chính quyền; kháng chiến đi
đôi với kiến quốc; xây dựng và bảo vệ miền Bắc xã hội chủ nghĩa đi đôi với đấu
tranh giải phóng miền Nam. Những nội dung đó góp phần làm sâu sắc thêm tư
tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc, dân chủ. Bên cạnh đó, cuốn sách cũng làm
rõ sự vận dụng và phát triển sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về dựng nước đi đôi
với giữ nước trong giai đoạn mới của cách mạng - giai đoạn cả nước đi lên xây
dựng chủ nghĩa xã hội.
- Sách "Chủ tịch Hồ Chí Minh - Những cống hiến về lý luận và thực tiễn
trong sự nghiệp đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội
trong thế kỷ XX" của PGS.TS Nguyễn Bá Linh [88]. Cuốn sách tập hợp nhiều bài
viết đề cập đến nhiều mảng trong cuộc đời và sự nghiệp, những cống hiến về lý luận

và thực tiễn cho công cuộc đấu tranh giành độc lập tự do cho dân tộc của Chủ tịch
Hồ Chí Minh. Cuốn sách đã phần nào làm sáng tỏ tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập
dân tộc; về sự thống nhất giữa giải phóng dân tộc với giải phóng giai cấp, giải
phóng con người; về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.
- Sách “Hồ Chí Minh - Nhà tư tưởng lỗi lạc” của GS. Song Thành [124].
Cuốn sách là công trình nghiên cứu rất công phu, luận giải sâu sắc nhiều nội dung
lớn trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh. Một phần nội dung của cuốn sách đã
luận giải tư tưởng về con đường cách mạng Việt Nam của Hồ Chí Minh: từ độc lập
dân tộc đi lên chủ nghĩa xã hội, đó là con đường đi từ độc lập dân tộc đến dân chủ và
hạnh phúc của nhân dân. Tác giả cuốn sách cho rằng, sự khủng hoảng về đường lối cứu
nước cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX chứng tỏ sự bất lực của hệ tư tưởng phong kiến
và tư sản trước nhiệm vụ lịch sử là đấu tranh giành độc lập dân tộc, tự do, dân chủ và
hạnh phúc của nhân dân. Chính thực tiễn đó, đã đưa Hồ Chí Minh từ chủ nghĩa yêu
11


nước đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, tìm thấy con đường đấu tranh giải phóng dân tộc.
Việc lựa chọn con đường đấu tranh giải phóng dân tộc theo con đường cách mạng vô
sản cũng là sự lựa chọn con đường phát triển lên chủ nghĩa xã hội cho dân tộc Việt
Nam. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội có mối quan
hệ biện chứng, phụ thuộc và tác động qua lại lẫn nhau; đó còn là tư tưởng về xây dựng
nhà nước của dân, do dân, vì dân. Khẳng định, tất cả quyền lực của Nhà nước và trong
xã hội đều thuộc về nhân dân, nhân dân là chủ thể của quyền lực Nhà nước. Đó là bản
chất của một xã hội dân chủ.v.v.
- Sách “Tư tưởng Hồ Chí Minh - Không có gì quý hơn độc lập, tự do - ngọn
cờ dẫn đến thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước” của PGS.TS
Nguyễn Bá Linh [89]. Nội dung cuốn sách được tác giả trình bày 12 vấn đề cốt lõi
của cách mạng Việt Nam. Một số vấn đề được tác giả luận án quan tâm như: thống
nhất giữa giải phóng dân tộc với giải phóng giai cấp, xã hội, giải phóng con người –
cốt lõi của tư tưởng Hồ Chí Minh. Ở vấn đề này, cuốn sách đã phần nào phân tích

cơ sở để giải phóng giai cấp, xã hội, giải phóng con người là giải phóng dân tộc và
việc lựa chọn con đường cách mạng vô sản là cơ sở đảm bảo sự thống nhất đó.
Khẳng định, cách mạng giải phóng dân tộc càng triệt để bao nhiêu thì sự nghiệp giải
phóng giai cấp, xã hội và giải phóng con người càng thuận lợi bấy nhiêu. Thắng lợi
của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước là thắng lợi của tư tưởng Hồ Chí Minh,
không có gì quý hơn độc lập, tự do. Khẳng định “không có gì quý hơn độc lập, tự
do” không chỉ là tư tưởng mà còn là lẽ sống, là học thuyết cách mạng của Hồ Chí
Minh. Tác giả cuốn sách đã chỉ ra rằng, độc lập, tự do là quyền thiêng liêng của các
dân tộc, trong đó có dân tộc Việt Nam. “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” đã cổ
vũ, thôi thúc nhân dân Việt Nam tiến hành đấu tranh và giành thắng lợi trong các
chiến lược chiến tranh của đế quốc Mỹ, giải phóng miền Nam thống nhất đất nước.
Cuốn sách cũng làm rõ độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội trong tư tưởng
Hồ Chí Minh là ngọn cờ bách chiến, bách thắng của cách mạng Việt Nam.
- Sách “Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ trong sự nghiệp xây
dựng tổ chức công đoàn Việt Nam hiện nay” do PGS.TS Nguyễn Viết Vượng chủ
biên [162]. Cuốn sách dành một chương luận giải những nội dung tư tưởng Hồ Chí
12


Minh về dân chủ. Ở chương này, tác giả tập trung làm rõ “dân chủ” trong tư tưởng
Hồ Chí Minh là “dân làm chủ” - khẳng định vị thế của dân trong xã hội là làm chủ.
Trong xây dựng nền dân chủ nhân dân, dân chủ phải gắn liền với nâng cao đời sống
của nhân dân. Quyền dân chủ của nhân dân phải được thể hiện trên tất cả các lĩnh
vực như chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội; thể hiện ở quyền tự do tư tưởng của nhân
dân; thực hành dân chủ là chìa khóa vạn năng có thể giải quyết mọi khó khăn. Bên
cạnh đó, để mở rộng dân chủ, phát huy dân chủ cần phải chống lại những biểu hiện,
những tật bệnh làm cản trở việc thực thi dân chủ, đó là chủ nghĩa cá nhân đồng thời
xây dựng đạo đức cách mạng.
- Sách "Mối quan hệ biện chứng giữa độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội
trong tư tưởng Hồ chí Minh" của PGS.TS Nguyễn Bá Linh [90]. Nội dung cuốn

sách đã luận giải một cách khoa học về quá trình hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh,
những nội dung cốt lõi trong tư tưởng của Người về độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã
hội, đồng thời phân tích sâu sắc về hoàn cảnh ra đời, ý nghĩa to lớn của cương lĩnh
đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam do Hồ Chí Minh khởi thảo.
- Sách "Hồ Chí Minh - Tinh hoa và khí phách của dân tộc" của Phạm Văn
Đồng [39]. Cuốn sách tập hợp các bài viết của tác giả về Chủ tịch Hồ Chí Minh từ
năm 1948 đến tác phẩm cuối cùng hoàn thành năm 1998, trong đó có những nhận
xét đánh giá rất sâu sắc về tư tưởng Hồ Chí Minh, nhất là quan điểm về nhân dân
với nội dung nổi bật là gắn bó mật thiết với dân, dựa vào dân, chăm lo đến đời sống
của nhân dân, phát huy vai trò của nhân dân, dân làm chủ.
- Sách “Hồ Chí Minh với sự nghiệp độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội ở
Việt Nam” do PGS.TS Vũ Đình Hòe và PGS.TS Bùi Đình Phong đồng chủ biên
[57]. Cuốn sách được các tác giả chia làm 3 phần lớn. Phần thứ nhất với tiêu đề: Hồ
Chí Minh với sự nghiệp độc lập dân tộc ở Việt Nam. Ở phần này, cuốn sách tập
trung làm rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề dân tộc và cách mạng giải phóng dân
tộc là cơ sở lý luận cho sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc của nhân dân Việt
Nam. Những quan điểm của Hồ Chí Minh đã giải quyết một cách đúng đắn và sáng
tạo những vấn đề đặt ra đối với cách mạng Việt Nam. Tư tưởng xuyên suốt như triết
lý phát triển của xã hội Việt Nam của Hồ Chí Minh là trong hoàn cảnh một nước
13


thuộc địa thì nhiệm vụ trước tiên là đấu tranh giành độc lập dân tộc, nhưng độc lập
dân tộc phải gắn với tự do, ấm no, hạnh phúc của nhân dân. Phần thứ hai với tiêu
đề: Hồ Chí Minh với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Ở phần này,
các tác giả tập trung phân tích hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội,
làm rõ đó là cơ sở lý luận xây dựng và hoàn thiện chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
Phần thứ ba với tiêu đề: Di sản Hồ Chí Minh với sự nghiệp độc lập dân tộc và chủ
nghĩa xã hội trong thời đại ngày nay. Cuốn sách đã làm rõ giá trị lý luận và thực tiễn
cũng như việc Đảng Cộng sản Việt Nam vận dụng di sản Hồ Chí Minh về độc lập

dân tộc và chủ nghĩa xã hội đưa cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội.
- Sách "Hồ Chí Minh với cuộc đấu tranh vì hòa bình và tiến bộ của nhân loại"
do PGS.TS Lê Văn Tích chủ biên [139]. Trong cuốn sách này, tác giả đã làm rõ một số
vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến những cống hiến của Hồ Chí Minh đối với
cuộc đấu tranh vì hòa bình và tiến bộ của nhân loại, như tư tưởng về một nền hòa bình
chân chính, về quan hệ hòa bình và hữu nghị bền vững giữa các dân tộc. Ở chương 2
của cuốn sách, tác giả dành một phần nói về cống hiến của Hồ Chí Minh trong công
cuộc giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội và giải phóng con người. Cuốn sách là một
sự khẳng định những cống hiến của Hồ Chí Minh không chỉ mang lại hòa bình, tiến bộ
cho Việt Nam mà còn thúc đẩy quá trình hiểu biết lẫn nhau và góp phần vào cuộc đấu
tranh chung của các dân tộc vì hòa bình, độc lập, dân chủ và tiến bộ xã hội.
- Sách “Hồ Chí Minh - nhà tư tưởng thiên tài” của GS. Trần Nhâm [100]. Đây
là công trình nghiên cứu về Hồ Chí Minh khá công phu, tập trung phân tích một cách
toàn diện một số vấn đề lý luận cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Những vấn đề
cuốn sách nêu lên có ý nghĩa quan trọng trong việc nghiên cứu về Hồ Chí Minh, được
thể hiện qua các nội dung: độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội - sợi chỉ đỏ
xuyên suốt tư tưởng Hồ Chí Minh, là tổng hợp những quan điểm có ý nghĩa chiến
lược đối với cách mạng Việt Nam, đưa đến thắng lợi của cách mạng dân tộc dân chủ
nhân dân ở Việt Nam; Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước của dân, do dân,
vì dân được cuốn sách tập trung làm rõ ở các luận điểm “bao nhiêu lợi ích đều vì
dân”, bao nhiêu “quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”, một nhà nước “việc gì có
lợi cho dân, ta phải hết sức làm. Việc gì hại đến dân, ta phải hết sức tránh”.
14


- Sách "Phát huy các nguồn lực của dân làm lợi cho dân theo tư tưởng Hồ
Chí Minh" do PGS.TS Phạm Ngọc Anh chủ biên [3]. Cuốn sách được chia làm 2
chương. Chương 1 của cuốn sách tập trung làm rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về phát
huy các nguồn lực của dân làm lợi cho dân. Trong đó, những vấn đề đã được làm rõ
như: quan niệm về vai trò của nhân dân trong lịch sử; quan niệm về nhu cầu và lợi

ích của nhân dân; quan niệm về nguồn lực và những biện pháp phát huy nguồn lực
của dân làm lợi cho dân; giá trị và các điều kiện để phát huy tư tưởng Hồ Chí Minh.
Chương 2 của cuốn sách làm rõ thực trạng và các giải pháp chủ yếu vân dụng, phát
triển tư tưởng Hồ Chí Minh về phát huy các nguồn lực của dân làm lợi cho dân
trong công cuộc đổi mới. Ở chương này của cuốn sách đã làm rõ các nhân tố tác
động và nhu cầu của công cuộc đổi mới ở Việt Nam đòi hỏi phải phát huy các
nguồn lực của dân làm lợi cho dân; thực trạng, mục tiêu và những giải pháp phát
huy các nguồn lực của dân làm lợi cho dân trong quá trình đổi mới ở nước ta.
- Sách "Hồ Chí Minh với con đường giải phóng dân tộc" [59]. Cuốn sách tập
hợp nhiều bài viết của nhiều tác giả được trình bày tại Hội thảo “Hồ Chí Minh với
con đường giải phóng dân tộc” do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia – sự thật phối
hợp với Bảo tàng Hồ Chí Minh, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch
và trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội tổ
chức. Nội dung cuốn sách đã phân tích, làm sáng tỏ bối cảnh lịch sử, mục đích và
hành trình cứu nước của Hồ Chí Minh; Phân tích những nội dung cốt lõi của con
đường giải phóng dân tộc - độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội trong tư
tưởng Hồ Chí Minh.
- Sách “Độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trong sự nghiệp Hồ Chí Minh”
của PGS. TS Bùi Đình Phong [110]. Cuốn sách là tập hợp các bài viết của tác giả,
chủ yếu bàn về chủ đề độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trong tư tưởng Hồ Chí
Minh. Các bài viết đó đã phần nào làm rõ độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã
hội là sự lựa chọn của lịch sử, sức mạnh của độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa
xã hội đã đưa đến thắng lợi cho cách mạng Việt Nam. Những khía cạnh được tác
giả luận giải trong cuốn sách có giá trị sâu sắc trong việc nghiên cứu tư tưởng Hồ
Chí Minh về độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, đó là tư tưởng “không có gì quý
15


hơn độc lập, tự do” soi sáng sự nghiệp xây dựng xã hội dân giàu, nước mạnh, công
bằng, dân chủ, văn minh; là tư tưởng dân chủ Hồ Chí Minh,v.v.. Đặc biệt, cuốn

sách có một số bài khẳng định giá trị thời đại trong di sản Hồ Chí Minh, được thể
hiện ở tư tưởng độc lập dân tộc, dân chủ, chủ nghĩa xã hội.
- Sách “Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng Việt Nam” do Đại
tướng Võ Nguyên Giáp chủ biên [42]. Cuốn sách đã đi sâu phân tích tư tưởng Hồ
Chí Minh về con đường cách mạng Việt Nam – những vấn đề chiến lược và sách
lược. Trong đó, tác giả làm rõ các nội dung như tư tưởng chiến lược cách mạng
không ngừng: giải phóng dân tộc, xây dựng chế độ dân chủ nhân dân, tiến lên chủ
nghĩa xã hội. Ở nội dung này, cuốn sách đề cập đến con đường cách mạng Việt
Nam đi theo “con đường cách mạng vô sản” theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Quá trình
Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam phân tích và giải quyết mối quan hệ giữa
dân tộc và giai cấp, giải quyết nhiệm vụ dân tộc và giai cấp trong cách mạng dân tộc
dân chủ nhân dân. Cuốn sách cũng làm rõ nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về độc
lập dân tộc và chế độ dân chủ nhân dân. Về nội dung độc lập dân tộc, tác giả khẳng
định là khát vọng mang tính phổ biến của các dân tộc chịu sự thống trị của ngoại
bang, độc lập trong tư tưởng Hồ Chí Minh khác hoàn toàn so với độc lập dưới chế
độ phong kiến, đó là độc lập thật sự, hoàn toàn, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ.
Nền độc lập ấy chỉ có giá trị khi người dân được hạnh phúc, tự do. Khi đấu tranh
giành được độc lập dân tộc rồi thì phải xây dựng chế độ dân chủ mới – chế độ dân
chủ nhân dân.
- Sách “Hồ Chí Minh – lấy dân làm gốc” của PGS.TS Bùi Đình Phong
[111]. Cuốn sách tập hợp các bài nghiên cứu trong những năm gần đây của tác giả.
Nội dung cuốn sách phần lớn tập trung xoay quanh chữ “dân”, tư tưởng “lấy dân
làm gốc” ở Hồ Chí Minh. Lấy dân làm gốc được tác giả khẳng định là tư tưởng lớn
và xuyên suốt trong tư tưởng Hồ Chí Minh, điều này được đề cập đến nhiều lần
trong nhiều bài nói, bài viết với các cụm từ “dân là gốc”, “nước lấy dân làm gốc”,
“dân là chủ, dân làm chủ”. Tác giả cũng làm rõ dân là ai? Và những thành tố nào là
gốc trong dân theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Vấn đề “dân làm gốc” được thể hiện qua
Hiến pháp. Cuốn sách cũng đã làm rõ lôgíc trong tư tưởng Hồ Chí Minh đó là dân,
16

dân chủ và dân vận. Đây là lôgíc trong sự phát triển. Khẳng định chân lý là cái gì có
lợi cho dân và cốt yếu trong văn hóa lãnh đạo là làm đầy tớ trung thành của nhân
dân. Mất lòng tin của dân là mất tất cả, do đó, cần phải tăng cường mối quan hệ
giữa Đảng với dân, phải phát huy dân chủ, sao cho được lòng dân.
Ngoài những công trình trên, còn một số công trình khoa học khác ở trong
nước và nước ngoài cũng đã nghiên cứu một số khía cạnh tư tưởng Hồ Chí Minh
về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ và hạnh phúc của nhân dân
như: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về dựng nước và giữ nước” [149]; “Chủ tịch Hồ
Chí Minh, người chiến sĩ tiên phong trên Mặt trận giải phóng dân tộc” do Hùng
Thắng - Nguyễn Thành chủ biên [127]; “Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh với
con đường cách mạng Việt Nam” [157]; “Di sản Hồ Chí Minh trong thời đại
ngày nay” [56]; “Hồ Chí Minh - Nhân văn và Phát triển” của Nguyễn Đài Trang
[143]; “Tư tưởng Hồ Chí Minh - Giá trị nhân văn và phát triển” [58]; “Ho Chi
Minh, story told on the Trail” [159]; “Ho Chi Minh, a Journey” [160]; “Ho Chi
Minh alife” [161].v.v. Các công trình trên đã làm rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về
độc lập dân tộc, dân chủ và cũng phần nào gợi mở về mối quan hệ giữa độc lập
dân tộc với dân chủ, độc lập dân tộc và hạnh phúc của nhân dân trong tư tưởng
chính trị Hồ Chí Minh.
1.3. Những nghiên cứu liên quan đến việc đánh giá ý nghĩa, vận dụng tƣ
tƣởng chính trị Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa độc lập dân tộc với dân chủ
và hạnh phúc của nhân dân
- “Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước của dân, do dân,
vì dân, trong sạch, vững mạnh” của nguyên Tổng Bí thư Đỗ Mười [95]. Cuốn sách
đã đi sâu phân tích vị trí, vai trò và bản chất Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam. Làm rõ những yêu cầu khách quan và tính tất yếu của việc phát huy dân
chủ xã hội chủ nghĩa, xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam; khẳng định những quan điểm, nội dung và yêu cầu trong việc xây
dựng Nhà nước của dân, do dân, vì dân. Đồng thời, phê phán một số nhận thức sai
lệch về vai trò lãnh đạo của Đảng, chức năng của Nhà nước, những nhận thức

không đúng về dân chủ: phát huy quyền làm chủ và mở rộng dân chủ trong nhân
17


dân. Cuốn sách cũng khẳng định, để phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, xây dựng
Nhà nước trong sạch, vững mạnh cần phải đặc biệt coi trọng xây dựng đội ngũ cán
bộ, công chức phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ của thời kỳ mới, phải coi trọng cả đức
và tài.
- Luận án tiến sĩ Lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh với việc giải quyết vấn đề
dân tộc - dân chủ trong cách mạng Việt Nam (từ 1930-1954) của tác giả Chu Đức
Tính [137]. Luận án đã làm rõ bối cảnh lịch sử Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế
kỷ XX và việc Hồ Chí Minh cùng với Đảng ta giải quyết mối quan hệ giữa việc
thực hiện hai nhiệm vụ dân tộc và dân chủ, chống đế quốc và chống địa chủ phong
kiến, giành độc lập dân tộc và ruộng đất cho dân cày. Luận án một mặt trình bày
chủ trương và chỉ đạo của Hồ Chí Minh giải quyết nhiệm vụ dân tộc; mặt khác còn
chú trọng giải quyết vấn đề dân chủ - mà cụ thể là vấn đề ruộng đất - trong mối
quan hệ với việc giải quyết nhiệm vụ dân tộc trong cách mạng Việt Nam từ khi
thành lập Đảng đến năm 1954, mốc đánh dấu cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân
dân đã được căn bản hoàn thành trên một nửa đất nước. Qua đó, tác giả muốn chứng
minh sự chỉ đạo của Hồ Chí Minh trong việc tập trung toàn bộ sức mạnh dân tộc
cho nhiệm vụ giải phóng đất nước, với chủ trương: nhiệm vụ giải phóng dân tộc là
trung tâm, mọi nhiệm vụ khác đều phải phụ thuộc vào nhiệm vụ trung tâm đó.
- “Mối quan hệ Đảng - Nhà nước - Dân trong cuộc sống” của Nguyễn Khánh
[78]. Nội dung của cuốn sách đã đề cập đến phương thức lãnh đạo của Đảng trong
cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, nhất là việc đổi mới phương thức lãnh đạo
của Đảng trong giai đoạn hiện nay. Tác giả cho rằng, để tiếp tục đổi mới phương
thức lãnh đạo của Đảng trong thời kỳ mới cần phải hiểu rõ và giải quyết mối quan
hệ giữa Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và nhân dân làm chủ. Việc giải quyết
đúng đắn mối quan hệ này là cơ sở để xây dựng các tổ chức chính trị, kinh tế và xã
hội, bố trí và sử dụng các lực lượng cách mạng một cách đầy đủ, chính xác, hiệu

quả, nhằm thực hiện thắng lợi đường lối chính trị của Đảng, đưa công cuộc đổi mới
đất nước đi đến thành công. Tác giả cuốn sách cũng làm rõ những vấn đề xây dựng tư
tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa lành mạnh trong xã hội. Khẳng định vai
trò quản lý của Nhà nước trong lĩnh vực văn hóa, xã hội, xây dựng con người mới,
18