DSpace at VNU: Mấy nhận định về đời sống tôn giáo Việt Nam hiện nay và những vấn đề của nó

MAY NHÀN DINH VE DÒI SONG TÒN CIÀO
Ò VIET NAM HIÉN NAY VA NHLTNG V A N D È C Ù A N Ó
Bò Quang Hung*

1. Phài chàng co sy "thùc tinh tón giào" & Viét Nam hién nay?
Quan sài trén hi mài, dilu de nhàn thày, tu khi Viét Nam dòi mai vi dudng lói
va chinh sàch tdn giào (cuòi 1990), sinh boat tdn giào trd nén sàm uàl, sy hién dièn
xà boi nhgn nhjp va da dang, trén cài nln ddi song tin ngudng tàm linh ndi chung
bùng nd that nào nhiét. Cà trén iTnh vye ddi song eà nhàn din ddi song edng dòng,
sinh boat tàm linh, fin ngudng, le boi cùng nhu cài tón giào thye sy nhu ed sy quay
trd lai dùng nhu nhàn djnh nói filng eùa Malreaux: "thè ky XXI là thè ky eùa tàm
linh", "tdn giào ra khdi dàu de nhàn loai nhung tàm thùc tdn giào Ibi quay trd lai".
Theo ehùng Idi, sy "thùc tinh tdn giào" d Viét Nam nhùng thap ky gàn day llié
hién d nhùng ehiéu canh sau day:
1.1. Nhàn khàu hoc tòn giào (deniographie religieuse)
Ké tu khi Viét Nam bài dàu edng cude dòi mai, vide xày dyng nhà nude phàp
quyèn dà kich thich mot ITnh vye rat indi me là vàn de nhàn khàu hgc tòn giào. Càc
nhà nude ó Viét Nam tu trude dén nay do nhièu ly do ehù quan va khàeh quan it co
dièu kién làm còng tàc dièu tra dàn so va nhà d. Trong dd, dàc biet là vàn de dàn so
idn giào. Cài khd khan edn bài dàu tu cau hdi co bàn: thè nào là mot fin dò? Bdi le,
trù mot so tdn giào "ed thè che" (nhu Cdng giào hoàc Tin Lành, Ihàm ehi nhu Hòi
giào) edn nhilu tdn giào ó Viét Nam, dàc biét là Phat giào rat khó xàe djnh liéu chi
mot tin dò. Trong khi nhièu nuóe ó khu vye Dòng Bàc À, chàng han nhu ó Hàn
Quóc, nhùng thap ky gàn day, il nhàt dà co ha cugc long dièu tra dàn so, trong dd ed
dàn sd ve tòn giào.
Vói Viét Nam, nàm 1999, duge coi là nàm ed cugc tòng dièu tra dàn so va nhà
a day dù nhàt dén nay. Chùng Idi se phàn ành diéu này trong càc thdng tin dudi day.
Càc bang két qua dudi day eùa cugc Tóng dièu tra Dàn sé va Nhà a Viét Nam
thàng 4-1999; edng bò 4/2001, cho thày nhùng thdng fin quan trgng dàu fién:

GS. TS., Dai hgc Quóc già Ha Nói.

546


MAY NHÀN DINH VE DÒI SONG TÓN GIÀO...

Bang 1: Ty trong dàn so co tòn giào chia theo tù-ng vùng dia ly-kinh té
Dom vi tinh: %
Dàn
so co
tdn
giào

Phàt
giào

C6ng
giào

Tin
Lành

Hòa
Hào

Cao

HÒi
giào

Dai

- Chia theo vùng:
100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

10,3

8,2

18,2

0,5

0,2

0,1

0,0

2. Dòng Bàc

3,1

2,3

5,4

3,3

0,1

0,0

0,0

3. Tày Bàc

0,1

0,1

0,3

0,3

0,0

0,0

0,0

4. Bàc Trung Bg

6,3

4,7

11,5

1,1

0,1

0,0

0,0

5. Duyén hai Nam Trung Bò

5,6

7,6

4,0

7,6

0,1

5,2

0,0

6. Tày Nguyén

5,5

3,1

7,6

46,1

0,0

0,9

0,0

7. Dòng Nam Bg

33,4

30,3

41,1

34,2

77,8

54,8

0,1

8. Dòng bang song Cùu Long

35,7

43,7

11,8

6,9

21,7

38,9

99,9

Tong so

100,0

48,3

34,7

2,8

0,4

5,8

8,0

1. Dòng bang song Hong

100,0

38,3

61,5

0,1

0,0

0,0

0,0

2. Dòng Bàc

100,0

36,2

60,8

3,0

0,0

0,0

0,0

3. Tày Bàc

100,0

23,7

70,2

6,0

0,0

0,1

0,0

4. Bàc Trung Bg

100,0

36,2

63,3

0,5

0,0

0,0

0,0

5. Duyén bài Nam Trung Bg

100,0

65,8

25,0

3,8

0,0

5,4

0,0

6. Tày Nguyén

100,0

27,4

48,3

23,4

0,0

1,0

0,0

7. Dòng bang song Cùu Long

100,0

43,8

42,7

2,9

1,0

9,6

0,0

100,0

59,1

11,5

0,5

3,0

6,3

22,3

Tòngsó
1. Dòng bang song Hong

- Chia theo tón giào:

Ohi ehù: Viét Nam d Ihdi diém dd ed 14.718.917 ngudi ed tdn giào, chiém 19,3%
tòng so dàn, trong dd 48,3% theo Phàt giào, 34,7% theo Cdng giào, 8% theo Hòa Hào,
5,8% theo Cao Dai, 2,8% theo Tin Lành, HÒi giào chi chiém 0,4%).

547


VIÉT NAM HQC - KY YÉU HÒI THÀO QUÓC TÉ LÀN THIJ TlT
SO ngudi ed tdn giào tàp trung ehù yéu d hai vùng Ddng Nam Bg (33.4^o) va
DÒng bang sdng Cùu Long (36%) - hai vùng này chiém khoàng hai phàn ba lóig so
ngudi ed tdn giào eùa cà nude. Nhìn chung, ed sy khàe biét rat rd ve bue lranh.9han

bó tdn giào giùa càc vùng: Ddng bang sdng Cùu Long tàp trung bau bèi mùng
ngudi theo Phàt giào (44%) va Hda Hào (99,9%), bón tdn giào edn lai tàp Irun^ ehù
yéu d Ddng Nam Bg. Trù DÒng bang sdng HÒng va Bàc Trung Bg ed ly Ironj dàn
sd theo Cdng giào tuong dòi cao (chiém tuong ùng ÌS% va 12%o), bón vùng eed ly trgng tdn giào khdng dàng ké. Cugc dièu tra cùng cho la thày mot so Ihdig tin
hiém boi quy bau lién quan dén ba tdn giào (Phàt giào, Cdng giào, Tin Lành) cùng
nhu bàn dd tdn giào theo hành chinh (eàp xà).
Bang 2: So tin dò càc tón giào chia theo vùng dia Iy~kinh té
Dan vi tinh Pguài
Viìng

Tong so

Phàt
giào

Cóng
giào

Tin
Lành

Hoi
giào

Cao
Dai

Hòì Hào

TÒNG SO

14 718 971

7 104 930

5 111 119

410 134

63 147

856 745

117! 896

1 512 547

579 073

930 574

2 245

100

545

10

2. Dòng Bàc

454 989

164 825

276 470

13 576

48

69

1

3. Tày Bàc

21 448

5 080

15 059

1 281

8

20

0

4. Bàc
Trung Bg

928 809

335 879

588 338

4311

34

217

30

5. Duyén
hai N a m
Trung Bó

825 168

542 815

206 202

31 107

50

44 736

258

6. Tày
Nguyén

808 798

221 725

390 291

188 881

27

7810

64

7. Dòng
N a m Bò

4 912 523

2152623

2099596

140 422

49 154

469 689

1039

8. Dòng
bang song
Cùu Long

5 254 687

3102910

604 589

28311

13 726

333 659

n494

1. Dong

bang song

Hong

Nguón: Tàp bàn dd kinh té - xà hdi Viét Nam, Nxb Bàn do. Ha Nói, 2005.

548


MAY NHÀN DINH VE DÒI SONG TÒN GIÀO.

Nhu dà ndi d trén, vi linh phùc tap eùa vàn de nhàn khàu hgc tdn giào d Viét
Nam nel ngay sau khi edng bd nhùng sd liéu ày dà ed nhùng sy thay ddi khà ddi
ngdt. Chàng han, sd liéu eùa Ban Tdn giào Chinh phù nàm 2003 cho thày sd tin dd
Phàt già) lù 7 Iriéu dà thành 10 trieu (12,5%) dàn sd); sd tin dd Cdng giào Ibi tuong
ddi dn cjnh 5.725.250 {1% dàn sd); Tin Lành 500.000 tin dd; sd fin hùu Tin Lành
CMA là 0,7% dàn so; dàc biét so fin dò Cao Dai lén Idi 2.400.000, trong khi Phàt
giào Hdi Hào ehi ed 1.600.000... Tuy vày, ehiéu hudng chung là sd lugng fin dd
càc tdn giào d Viét Nam tàng lén rd rèi do bang loat càc tdn giào mdi duge edng
nhàn va thay ddi... lai càu hình bg màt tdn giào Viét Nam. Dudi day là sd liéu eàp
nhàt nhàt.
Bang 3: Thòng ké so lieu càc tón giào tinh dén thàng 2 nàm 2011
STT

Tén tò chù'c tòn giào

So tin dò

So chù'c sàc

1

Phàt giào

10.000.000

42.000

2

Cdng giào

6.100.000

20.000

3

"in Lành

1.500.000

3.000

4

Cao Dai

2.471.000

12.722

5

^hàl giào Hda Hào

1.260.000

2.579

6

;^di giào

72.732

700

7

Baha'i

8

Fu Àn Hiéu NghTa

70.000

9

3ÙU San Ky Huong

15.000

10

rjnh dò Cu sì Phàt hdi

11

7.000
409

So co- sd
thò- tu-

Chi ehù

15.500 Tin Lành:
2000 diém
6.000 nhóm
duge dàng
500 ky boat
dòng va 10
1.331
tò chùe
duge cóng
39
nhàn; ehùc
77 sàc ehù

yéu tu
phong.
78
19

1.500.000

4.800

206

?*hàl dudng Minh su dao

11.124

300

54

12

Viinh ly Tarn long miéu

1.058

72

4

13

3àlamdn

54.068

158

37

N[uón: Ban Tdn giào Chinh phù, 2011.

549


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÒI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU

May nhàn djnh:
- Thir nhdt, màc dù Viét Nam thye sy là mdt xà hdi da tdn giào, nhung dén nay
Viét Nam vàn là mot xà boi so ddng "khdng ed tdn giào" (khoàng 70%)). Màc dù,
dàn sd tdn giào ed tàng khà nhanh lù 1999 dén nay (d Ihdi diém nàm 1999, ti le này
edn d mùc 15%).
- Thir hai, Tin Lành là tdn giào ed sy tàng Irudng dot bién.
- Thù ba, phuong dien nhàn khàu hgc da cho thày mdt phuong dién eùa tal
càu hình tón giào: trén cdng luàn, lù "tdn giào" vón chi bièu thj 6 thye lai tdn giào,
nay con sd dd da là 13 (khdng ké dà ed 32 tó ehùc tdn giào dà duge cóng nhàn).
- Thù tu, diéu tra dàn so hgc tòn giào ó Viét Nam cùng chua phàn ành duge
tinh da dang eùa dòi song tdn giào trong già dình, tuong quan giùa càc tdn giào ve
mal djatdn giào...
Vàn de so lugng tin dò Phàt giào vàn edn là vàn de nói edm. Cd nhièu thdng
tin khàe nhau. Chàng han nhu website ehuyén ve du Ijch Vietnam Paradise Travel

cho ràng, 70% dàn so Viét Nam theo dao Phàt hoàc ehju ành hudng sàu dàm nhùng
hành sy eùa Phàt giào (70% Buddhisl or strongly influeneed by Buddhist practiccs).
Nhièu lai liéu eùa Giào hdi Phàt giào Viét Nam cho ràng, il nhàt d Viét Nam hién
nay ed khoàng 20 trieu tin dò. Bào chi Viét Nam mdi day dà còng bó ehù iruang
"phàt thè tin dò" cho càc Phàt lù trong eà nude...
- Thir nàm, ve dia tón gldo:
Mdt nhàn djnh quan trgng ve dja tdn giào d Viét Nam hién nay qua càc so liéu
trén: mot là, mièn Nam Viét Nam là trgng diém eùa vàn de tòn giào, il nhàt ve mài
nhàn khàu hgc; hai là, vdi 3 tdn giào ehù yéu là Phàt giào, Cdng giào va Tin Lành,
khu vye Nam Bò cùng vàn là trgng diém eùa càc tòn giào này.
Luu y ràng, cugc di cu vào Nam, sau hiép djnh Gionevo (7-1954) là mot dàu
móc dào lòn dia tòn giào ó Viét Nam, khi ma gàn 80 van ngudi Cdng giào, nhièu
ehùc sàc Phàt giào va Tin Lành da di cu vào Nam. Nhùng nam gàn day, riéng Tin
Lành ed sy bién dòng dja tòn giào cuc bó: Tày Nguyén va mot phàn Tày Bàc lai trd
thành nhùng trung tàm eùa '"Tin Lành Viét Nam", ben canh khu vye DÒng bang
Nam Bg.
1.2. Su bién dòi "he thong tòn giào"
Viét Nam vdn da ed he thòng tdn giào phong phù, làu ddi vdi 3 bg phàn chinh
sau day:
- Càc tdn giào, tin ngudng bàn dja (tuong ùng vói eà 3 eàp do: té ly lai già
dình, làng xóm va eàp quóc già). Tuong ùng vói ba eàp dò dò là ba hình thùc: Ihd
550


MAY NHÀN DINH VE DÒI SONG TÒN GIAO...

cùng tò lién (Le Culle des Aneélres), thành hoàng làng (Les Cultes de la Commune),
té ty eàp qude già (Les Cultes de l'Élat).
- Càc tdn giào nhàp noi: gòm Tarn giào (Nho - Dao - Phàt) nhàp lù Trung
Quóc va Àn Do dàu Cdng nguyén. Cóng giào lù khoàng nùa dàu thè ky XVI, Tin

Lành lù dàu thè ky XX. Hoi gldo, Àn giào gàn vdi llch su virang quóc Champa lù
thè ky X, vàn tdn lai dén ngày nay.
- Càc tdn giào bàn dja mdi này sinh vào dàu thè ky XX d Nam Ky nhu Dao
Cao Dai (1926) va Phàt giào Hda Hào (1938). Ò Nam Ky edn ed rat nhièu càc
nhdm phài tdn giào khàe thude phong trào càc óng Dao lù Bù-u San Ky Huang
(cuòi thè ky XIX), Tir Àn Hlèu NghTa, Tinh Dò Cu Si Phàt Hól, Dao Óng Tran...
dàu thè ky XX.
Tu nàm 1985 dén nay, theo nghién cùu eùa Vién Nghién cùu Tdn giào, Viét
Nam, cùng nhu nhièu nude trén thè gidi, dà xuàl hién va phàt trién càc "hién lugng
tdn giào mdi" (Les nouveaux mouvemenls religieux), trong dàn gian quen ggi là: Dao
la, Tà giào, giào phài...' . Theo thòng ké chua day dù, dén cuòi thap ky 90 eùa thè ky
XX, con sd "dao la" ày dà lén dén 60 nhdm giào phài vdi nhièu tén ggi khàe nhau.
Cd thè ndi ràng viéc xuàl hién bg phàn thù tu, "càc hién lugng tdn giào mdi"
trong "he thòng tdn giào" d Viét Nam là nhùng thàeh dò dàu lién de thày nhàt eùa
xu thè plurallsme. Chùng Idi cùng muòn ndi thèm ràng vdi sy nghién cùu bude dàu,
qua cugc khào sài 2 nàm d càc tinh phia Bàc (khào sài lai càc tinh Thanh Hda, Ha
Ndi, Vình Phùc va mot phàn Hai Phdng) chùng Idi dà rùt ra ba nhàn xél ve "dao la"
ó Viét Nam trong boi cành mó eùa, hòi nhàp va loàn càu hóa.
Vày là dà rd, nhùng thàeh dò ve bàn sàc vàn hóa cùng nhu truyén thòng tòn
giào va luàt phàp luòn là nhùng thàeh dò co finh phò bién vói mgi quóc già truóe
làn song da nguyén hóa tòn giào (plurallsme).
1.3. Tòn giào trong ddi song cà nhàn va dòi song còng cpng
Theo nghién cùu eùa Kate Jellema (2007), sy phyc hòi ve tòn giào ó Viét Nam
hién nay phàn ành hai xu thè: ó nhùng quóc già dang phàt trién Ibi "sy phyc hòi tòn
giào" di lién vói bòi nhàp kinh té thè gioì; sy hòi sinh manh me eùa ddi sdng làm
linh trong nhùng xà hdi ehuyén dòi lù "Chù nghla xà hdi".
Dàc biét vdi nghién cùu eùa Philip Taylor {Modernlty and Re-enhantment In
Post-revolutlonary Vietnam, 2007), ggi ra nhièu y tudng nghién cùu ve ehuyén bién
ddi song tdn giào d Viét Nam hién nay. Trude bèi, theo tàc già, thye hành tdn giào

1. Cuòc khào sàt eùa Vién Nghién cùu Tòn giào nàm 2001-2002 ve "hién lugng tón giào mdi"
d càc tinh phia Bàc va bào cao dà dàn bòi thào eùa Do Quang Hung: ''Hién tugng tdn gldo
mai - mày vàn de ly luàn va thuc tien", Tap chi Nghién ciru Tdn giào, so 5/2001.
551


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÒI THÀO QUÒC TÉ LÀN THÙ TU

d Viét Nam hdm nay là de lai hàp dàn vi: thù nhàt, ed ly thuyét cho ràng, khi xà hdi
phàt fiién, tdn giào se màt di linh song edn eùa nd. Taylor phàn tich, thye chat tdn
giào Viét Nam dang hòi sinh, phàt trién vdi nhièu ehiéu hudng mdi, ed nhièu thay
dòi lù quan diém Nhà nude, ngudi dàn va tin dò. Thù hai, trong Ihdi ky loàn càu
hda, ngudi la e ràng bàn sàc dja phuong ed thè mài dàn di, nhàt là trong cugc "firn
kiém tinh hién dai". Thù ba, ehù de nghién cùu ed tinh thòng In ve tòn giào ó Viét
Nam là mòi quan he giùa tòn giào va chinh Irj. "Dòi Mdi" eó dem lai dièu gì mai?
(Taylor, 2007:7-15).
Dàc biét ve mòi quan he giùa Nhà nuóe va tòn giào, óng dua ra mot so nhàn
djnh dàng ehù y: sy hòi sinh eùa tòn giào nhu là sy phàn bèi lai nhùng chinh sàch
eùa Nhà nuóe làm thay dòi lón lao nén kinh té khi ehuyén sang kinh té thj Irudng.
Tdn giào ed thè mdt phàn bòi dàp cùng nhu dàp ùng mdt so nhu càu tàm linh va làm
sinh ly eùa ngudi dàn khi phài ddi dàu vdi sy bàp bénh eùa kinh té thj Irudng; Nhà
nude nhu là ngudi ed quyèn quyél djnh hình thùc tdn giào nào nén loai bd, va hình
thùc tdn giào nào nén nudi dudng, khuyén khich va phàt trién...
2. Thj truròng tòn giào (marche religieuse)
2.1. Ly thuyét ve Thi truòng tòn giào
Nhùng nam gàn day thè hién khà rd d Viét Nam theo cà hai ehiéu canh, nhùng
yéu td kinh té - xà bòi, vàn hòa, tdn giào dà tàc ddng tao nén thj ti-udng dàc biét này,
va ngugc lai, khi thi truòng tón giào dà hình thành nò lai eó ành huóng tryc liép dén
ddi sdng càc tdn giào. Vàn de này duge nhàc dén ó nhièu nuóe trong khu vye Dòng
Bàc À trong nhùng nani gàn day nhu "dich vu Phàt giào"... Mot sy so sành ngàn ggn

vói finh hình lòn giào ó Trung Quóc de dàng giùp ehùng la muòng tugng dièu này.
Nhùng nàm gàn day khi nghién cùu sy bién ehuyén ddi song tdn giào d lYung
Qude, càc hgc già Trung Quóc va nude ngoài da dua ra khài niém "thj Irudng tdn
giào" rat dàng chù y. Bài dàu lù bài viét eùa Duang Phuong Cuong ed lén là Thi
truàng ha man .<>dc eùa tón giào Trung Quóc, trong dd tàc già qua viéc nghién cùu
sy dièu lièi, quan ly tdn giào eùa Nhà nude dà dàn dén sy càu thành ba thj Irudng
lòn giào:
"Thi truàng dò" gòm càc lo ehùc, cà nhàn boat dòng tòn giào "bop phàp"
(khoàng 100 trieu ngudi).
"Thi truàng den " là nhùng edng dòng tdn giào, càc tò chùe boat dòng trong tu
thè "hàm trù", bi mal, bài hgp phàp... Nhung còng dòng này lai dòng dào uóc Idi
khoàng 200 triéu ngudi.
"77?/ truàng xàm " là thj truòng tdn giào ed tinh eàeh "màp md", nùa hgp
phàp, nùa bài hgp phàp, dàc biét là nhùng cdng dòng fin ngudng dàn gian va mot so
552


MAY NHÀN DINH VE DÒI SONG TÒN GIÀO..

"giào phài" thude nhièu tdn giào Idn vón duge edng nhàn. Cdng ddng này cùng rat
dòng dào, eó thè lói "hàng tram triéu ngudi"'.
Duang Phugng Cuong nhàn manh ràng: Nhà nude trong khi ed xu hudng
muòn han che thi truàng dò, tal yéu phài khóng che, ngàn chàn thi truàng den va
nhu vày tal yéu sé già tàng thi truàng xàm, ma Irudng hgp Phàp luàn cóng nàm
1999 - 2000 là fiéu bièu. Mài khàe, tàc già cùng cho ràng trong thye fién, khi "thj
Uudng tdn giào bj phàn mành", diém then ehót eùa chinh sàch tdn giào d Trung
Quóc là phài dliu tlét duac thi truàng xàm, trong dò càn thièt phài ehuyén dàn nò
sang thi truàng dò...
Rd ràng dièu này ed lién quan dén nhùng chinh sàch cy thè eùa qua trình "thièt
che hóa lòn giào" ó Trung Quóc nhùng thap ky gàn day. Nhàn xél ve dièu này, D.A

Palmer viét: "Càc doàn thè lòn giào yéu nuóe duge làp ra duói sy bào trg eùa Dàng
Còng san Trung Quóc trong nhùng nàm 1950 dà lùng, dòi vói 5 tòn giào lién quan,
là nhùng hình thài thièt che hoàn loàn chua lùng eó. Chua bao già trong Ijeh su ma
nhùng ngudi theo Phàt giào, Dao giào bay HÒi giào d Trung Quóc lai cùng hdi tu
lai trong mdt tò ehùc quóc già duy nhàt (dà lùng ed nhièu y dò làm viéc này trong
Ihdi ky cdng hda (1911-1949) song phàn Idn dèu dà thàt bai). Vd vàn giào phài va
nhdm fin dò ehóng dòi dà bj bude phài hgp nhàt lai va tàch mình ra khdi càc nhà Ihd
va hdi truyén giào ngoai quóc. TÓ chùe cdng giào luàn theo càc ménh lenh lù Trung
Nam Hai ehù khdng phài lù Vatican" .
Tàc già cùng phàn fich thém ràng, qua trình thiét che hda Phàt giào, Còng
giào, Dao giào, HÒi giào va Tin Lành a Trung Quóc dà tao ra mot "càu Irùc hành
chinh" tuong dòi dòng nhàt giùa truyén thòng tò chùe càc don vj san xuàl xà boi

1. Xem bài eùa Duang Phugng Cuong (Feng Gang Yang), Thi truòng ba màu sàc tdn giào eùa
Trung Quóc, nguyén bàn tiéng Trung duge dàng lai trén tap chi Xà hòi hoc, so 47, 2006,
tr.93-122. Trong euòe bòi thào quóc té Tdn giào va phàp quyin ò Ddng Nam A - tiép tue
thào luàn, eùa Vién Nghién cùu Tòn giào lo chùe tal Ha Nói thàng 11/2007; nhà nghién eùu
Luu Bành trong bài Càc vàn di tdn giào cita Trung Quóc (nguyén bàn tiéng Anh) cùng dà
gàn nhu gidi Ihiéu ùnh hình "thi truàng tón giào" này Ibeo càch phàn tich eùa Duang
Phugng Cuang. Dong Ihdi Luu Bành cùng phàn tich rò han ve so liéu tin dò càc tón giào
thuóc ba thi truòng ày, dong thdi óng nhàn manh "su luòmg phàn: su cùng ton lai hai giào
bòi" trong nhièu tòn giào Idn d Trung Quóc hién nay, mot phàn do chinh viéc Chinh phù
Trung Quóc dà nò lue va kién tri chinh sàch làp càc "Giào bòi yéu nude" do Chinh phù truc
tiép bào trg...
2. Xem David A. Palmer, Les danwei religieuses. L'institutionallsation de la religion en Chine
populaire, (tam djeh: Càc tó ddi tdn giào. Thiit chi hòa tdn giào ò nuòc Cóng hòa nhàn dàn
Trung Hoa hién nay); Tap ehi Perspectives, No 4/2009, Paris, p.21-22.

553

VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÒI THÀO QUÒC TÉ LÀN THlT TU

ehù nghìa {tó dól - danwei) vai càc hình thùc truyén thdng eùa tò ehùc tàng lù. Dà}
là nhùng nhàn xél dàng ehù y nhung nd khdng thude pham vi bài viét này.
Y kién dàng chù y eùa Duang Phugng Cuong ve "thj Irudng tdn giào ba mài
sàc" dà duge Benoit Vermander bình luàn va phàn tich thém trong bài viét Su thùc
tinh tón giào va su thodt ra khdi tón giào à Trung Quóc hién nay'. Tàc già bài vie:
khdng ehi phàn fich sy "thùc finh tdn giào" d Trung Qude, xem nd nhu mdt dàc
diém eó finh khàe biét so vói finh hình càc xà bòi Àu - My, noi ma "sy Ihoàl ra kliótòn giào" duge coi nhu chuàn myc eùa tinh hién dai (Marcel Gauchet), ma con duc
ra nhàn xél ràng, chinh sy dòi mói eùa Chinh phù Trung Quóc trong chinh sàch tòr
giào, nhàt là càch thùc cóng nhàn càc tò chùe tòn giào va bào trg nò dà tra thành
mot còng cu quan trgng trong viéc "thiét che lai" càc tò ehùc tòn giào ó Trung
Quòe^, eó nhùng y kién chia sé vói nhàn djnh trén eùa D.A Palmer.
B. Vermander dàc biét nhàn manh hién tugng phàt trién manh me eùa dao Tir
Lành ó Trung Quóc ma óng ggi là "mot tòn giào dang Iròi day" (une religior
ehinoise en émergenee), dòng Ihdi coi day là hién tugng dàng ehù y nhàt trong su
thay ddi eùa thi truàng tón giào eùa Trung Quóc hién nay. Tàc già viét: "Nhùng
khàng djnh ve con so tin dò Tin Lành ó Trung Quóc dao dòng tir 20 den 130 iriéi
ngudi. Càc quan chùe Trung Qude dua ra nhùng con sd cùng khóng thòng nhàt AÓ
nhau. LTnh vye tòn giào này bao gòm mot làp hgp phong phù càc nhdm phài va càt
loai hình quy thude (modes d'appartenance), trong mot càu hình ma xél cho cùng
khòng the khòng ggi dén càu hình eùa càc "tinh vàn" Dao giào va Phàt giào. Day \è
diéu khién cho Tin Lành thye sy Irò thành mot lòn giào Trung Quóc... song sy udc
doàn il nhièu dàng tin eay ve nò lai nàm ngoài tàm vói eùa càc nhà diéu tra va viéc
tàp hgp càc so liéu cùng vày"^.

1. Benoit Vermander, nguyén bàn tiéng Phàp Réveil religieux et sartie de la religion en Ch'nt
contemporaine; Persperlive, No 4/2009, Paris, p.4-17.
2. Tuong tu nhu nhàn xél trén, trong bài viét Les danwei religieuses: L 'institutionnalisation di

la religion en Chine populaire eùa David A. Palmer, Tap chi Perspeclive, so dà dàn, p.'9
33, tàc già phàn tich sàu sàc han su "hgp phàp hóa" càc tò chuc tòn giào d Trung Quóc tlec
chinh sàch eùa Chinh phù dà tró thành mot còng cu phàp ly quan trgng làm thay dòi lài
hình ddi song tón giào d Trung Quóc va càc he luàn eùa nò.
3. Fienoit Vermander, Réveil religieux et sartie de la religion en Chine contemporaiie
Persperlive, bài dà dàn, p.lO. Chia sé nhàn dinh quan trgng này nhiéu nhà nghién cùu ve 'ir
Lành Trung Quóc nhu Don Snow dà de xuàl phàn loai càc nhóm dia phuang phàn Idn thi oc
thi truòng den va xdm gòm 5 loai: a) nhùng Hòi thành dia phuang eó dàng ki vói Tin Leni
"tam tu làp", tu tri va chinh thòng; b) càc giào doàn eó dàng ki hgp phàp song khòng tàp \g\
lai trong mot Hòi thành, mot nhà Ihd cu thè ma là tòn lai trong nhCrng dja diém va càu trùc te
chùe khàe; e) Càe nhóm vàn giù nguyén tén Hòi thành nuóe ngoài (chàng han Evanis

554


MAY NHÀN DjNH VE DÒI SONG TÒN GIÀO...

Ve mài dja - tdn giào cùng nhu dja - chinh tri - tdn giào, theo ehùng Idi, Viét
Nf?im rat gidng Trung Quóc ó chò hai quóc già này Ihuòe khu vye "Ihuàn nhàt ve
vàn hda nhung da nguyén ve tdn giào", dòng Ihdi là nhùng nude ed xu hudng "thè
tue" hon nhiéu so vdi càc nude Ddng Nam À "rat tdn giào". Trong sy tuong thich
dèu ed hién tugng "thùc finh tdn giào" va sy bién ddi eùa "thj Irudng tdn giào",
nhmig sy tal càu hlnh tón gldo ò hai nude ed sy khàe biét Idn.
2.2. "Thi tru'dng tòn giào" d Viét Nam
Theo ehùng Idi, nèu "àp dung ly thuyét" eùa Duang Phugng Cuong Ibi "thj
trirdng tdn giào" ó Viét Nam eó nhùng diém tuong dòng vói Trung Quóc (nhu vai
irò chù thè eùa Nhà nuóe trong vice diéu lièi, lai càu trùc "thj Irudng tdn giào")
nhung d Viét Nam thye tè cùng làm cùng chi ed hai thj Irudng tdn giào là thi truàng
dà \à thi truàng xàm (il nhàt lù trude nàm 2005). Ly do, vi Nhà nude Viét Nam
khdng qua can Ihiép sàu vào noi bd càc tdn giào, khdng tao ra sy dòi làp eùa "hai

giao bòi" dòi vdi mdi mot tdn giào', dù ràng mdt thdi gian dai Nhà nude Viét Nam
cùng chi edng nhàn 6 tdn giào chinh.
Cùng càn ndi thém ràng, viéc "thiét che hda tdn giào" trong chinh sàch tdn
giéo eùa mot so nude d Ddng Bàc À ndi trén quyél djnh khà Idn dén sy hình thành
va phàt Irìén thi truàng tón giào à khu vye này. Tuy vày, day cùng khdng phài là
dièu dj biét. Nghién eùu Ijch su Tin Lành My trong nùa dàu thè ky XX, ngudi la
cùng thày hién tugng "càc Hdi thành bi mal" nhu thè. Mot cuón sàch tra eùu ve càc
he phài Tin Lành ó My cho biét: "Mot sy sàp xép khà phò bién trong càc trang bào
ó càc thành phò Idn ed thè giùp la "phàn loai" finh hình càc giào bòi bi mal. Chàng
han vdi mot muc chinh ed dàu de ve Methodist hoàc Baptist, ed nhùng phu de cho
thày càc tò ehùc àn dd. Vi dy, vdi muc lù "Methodist" ngudi la ed thè firn thày
United Methodist Church, Afì-ican Methodist Episcopal Church va Christian
Methodist Episcopal Church. Afi-ican Methodist Episcopal Church va Christian
Methodist Episcopal Church thude ve nhùng giào doàn bi mal.. ."^

Seventh day), hay tu nguyén mang tén gol Trung Quóc, eó dàng ki dja diém sinh boat tòn
giao vdi ca quan quàn ly dja phuang; d) Càc "Hòi thành tai già", phàn lón lai càc thành phò
mi ho khóng càn su cóng nhàn eùa Hòi thành Tin Lành yéu nude; e) Càc nhóm phài Tin
Lành ó nòng thón, phàn lón khóng dàng ki, hón tap... Day cùng là vàn de Xà hòi hoc tòn
giào Tin Lành duge nhièu nhà nghién cùu Trung Quóc hién nay chù tàm.
1. Khóng eó vi du nào sinh dong han Sàc lénh 234 (1955) ve tón giào eùa Chinh phù Ho Chi
Minh, trong dò ghi ro, dòi vói Còng giào Viét Nam, Chinh phù hoàn loàn tón trong quan he
eùa ho vdi Tòa thành Vatican.
2. Handbook of Denominations in the United State, Abingdon publishing House, Press, 1995,
p.28.
555


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÒI THÀO QUÒC TÉ LÀN THlT TU
Trd lai vdi vàn de thi truàng tón giào hdm nay ó khu vye Dòng Bàc A. Thye

ra diéu này cùng dà dién ra khà som ó Hàn Quóc, noi ma ve co bàn, vón là mot xà
bòi da tòn giào tuong dòng vói Trung Quóc hoàc Viét Nam. Nhung ó nuóe này,
khài niém "thj truòng tdn giào" dà xuàl hién sdm hon. Cuón sàch Xd hói Hàn Quóc
hién dai mdi xuàl bàn bang tiéng Viét ed nhàn xél: "Là mot xà bòi da tdn giào, ve
co bàn, Hàn Qude dàm bào duge d mùc dd nhàt djnh sy ty do tdn giào. Vi ty do tdn
giào duge dàm bào trong khi ed nhiéu tdn giào cùng tdn lai nén mdi cà nhàn ed thè
lya chgn tdn giào ma mình ung y trong cài "thj Irudng tdn giào" gidng nhu ed thè ly
do lya chgn hàng hda ma mình ung y trong siéu thj" .
Ndi tdm lai, ddi sdng tdn giào d Viét Nam nhùng nam gàn day cùng vày. Khi
ngudi dàn dà xuàl hién khà nàng ly lya chgn càc hình thùc làm linh, fin ngudng, tdn
giào dén mdt mùc dd nào dd ibi thi truàng tón giào se xuàl hién.
3. "Tài càu hình tón giào" (reconfiguration religieux): net dac sàc eùa su*
bién ehuyén dèi song tòn giào ò- Viét Nam hién nay
3.1. Khài niém "tài càu hình tòn giào"
Khài niém mdi me này trong nghién eùu linh hién dai va ddi sdng tdn giào
dang duge nhiéu hgc già ehàu A vàn dung.
Theo chùng Idi, tài càu hình tón giào ed nghìa là sy lài càu trùc ben trong (les
recomposilions) thè gidi mdi tdn giào va sy bién dòi eùa càu trùc cài tón giào, dàn
dén sy bién dòi phuong thùc hién dién eùa chùng trong ddi scmg xà hdi va pliàp ly;
phù hgp vdi diéu kién thi truàng tón giào dà thay ddi va bàn thàn logie eùa càc tdn
giào cùng da bién ddi.
Dua ra khài niém ca bàn này, ehùng Idi mudn, trong sy phàn tich dudi day,
cài nghTa ve mal xà lidi hgc tdn giào sy bién ddi can bàn eùa cai tón gldo ò Viét
Nam hién nay va nhùng he qua phàp ly eùa nò.
Càn nói thém ràng, khi xày ra sy tal càu hình tón giào, cùng co nghTa là ddi
sdng tdn giào d qude già ày dà phài Irà idi nhùng vàn de eùa tinh hién dai, cùng
nhu ly giài nhùng he luàn eùa xu thè da nguyén hóa. Trong Irudng hgp ddi sdng
tdn giào d Viét Nam, càn nhàc thém ràng, vai trò chù thè eùa Nhà nude là hét sue
quyél djnh.
Tal càu hình dal song tón giào ò Viét Nam hién nay dàn dén nhùng he luàn

tdn giào va xà boi nhu thè nào? Dudi day chùng Idi se de eàp dén mdt so bièu hién
co bàn:
1. Xem cuón, Xd hói Hàn Quóc hién dai, Giào trình Hàn Quóc hoc eùa Dai hgc Quóc già
Seoul, bàn dieh, Nxb Dai hoc Quóc già Ha Nói, 2008, tr.l 85.
556


MAY NHÀN DINH VE DÒI SONG TÒN GIÀO...

3.2. Tàc dpng thu nhàt: phuang dién nhàn khàu hgc tòn giào
Day là he qua dàu lién de nhàn biét nhàt eùa sy tài càu hình tón giào à Viét
Nam nhùng nàm gàn day.
Khi cdng bd sd liéu ve tdn giào nàm 2001, vdi 6 tdn giào duge edng nhàn,
ngudi la dua ra mdt "con sd trdn trình", Vici Nam ed 15 triéu tin dò càc tdn giào. Con
sd này duge thay ddi khà "ddt ngdt": vào nàm 2003, làn dàu lién Ban Tdn giào Chinh
phù edng bd con sd 20 triéu tin dd càc tdn giào (Phàt giào lù 7 triéu thành 10 triéu;
Tin Lành 50 van; Cao Dai 2,4 triéu, Cdng giào tuong ddi dn djnh vdi 5,7 triéu...).
3.3. Tàc dpng thu hai: tài càu hình "thi truàng tòn giào"
Nèu nhu trude nàm 2005, cài tón giào, ndi mdt càch khàe là mdt he thdng tdn
giào d Viét Nam vdn lù làu duge hiéu là sy hién dién eùa 6 tdn giào chinh. Vdi sy
cdng nhàn eùa Nhà nude càe tdn giào, càc td chùe tdn giào ndi trén, sy tài càu hình
thj trudng tdn giào d Viét Nam duge dién ra vdi nhùng dàc tinh sau day:
Thù nhàt, viéc cdng nhàn thém nhiéu tdn giào mdi, khién cho he thdng tdn
giào d Viét Nam ed sy thay ddi dàu lién, dd là: càc tdn giào bàn dja, tdn giào
nhdm nhd vdi tinh eàeh dja phuang rd rei nay duge cdng nhàn ve phàp ly nhu
Irudng hgp: Tu An hiéu nghìa, Bùu San kì huong, Phàt dudng Minh Su dao, Minh
Ly tam tdng miéu...
Thù hai, trong sd càc tdn giào mdi duge edng nhàn ày, ed nhùng tdn giào ve
loai hình duge coi là "tdn giào mdi", theo liéu chi tdn giào hgc, vòn rat khó duge
còng nhàn ve phàp ly nhu trudng hgp eùa dao Baha'i (ed thè ed mot, hai tdn giào

khàe cùng thude loai này, nhung chùng Idi khdng de eàp d day, xin dành cho mot
ehù de khàe).
Thù ba, he thdng tdn giào "duge thùa nhàn" d Viét Nam eàng làm rd dàc linh
ve dja tdn giào: Nam Bd, Tày Nguyén, Nam Trung Bd... là nhùng khu vye dàm dàc
ve tdn giào (sd lugng va loai hình) nhàt d Viét Nam.
3.4. Tàc dpng thù ba: tài càu trùc ben trong mòi tòn giào
Sy thay ddi eùa tài càu hình tón giào tàc ddng khdng dèu nhau dén càu trùc
eùa mdi tdn giào. Cùng gidng nhu d Trung Qude sy thay ddi này dàc biét quan
trgng ddi vdi truàng hgp dao Tin Lành.
Dao Tin Lành nhùng nàm gàn day cùng là liéu bièu cho sy tàc ddng vai trò
eùa Nhà nude trong viéc "thiét che hda" tòn giào, dà tao nén sy tài càu trùc ben
trong eùa dao này rat phong phù, liéu bièu. Truóe nàm 2007, khài niém "dao Tin
Lành" vói da so ngudi Viét Nam ehi là 2 Hdi thành cùng mot gdc: Tdng Hdi thành
557


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÒI THÀO QUÒC TÉ LÀN THTJ TU

Tin Lành Viét Nam (mièn Bàc), dja ehi so 2 Ngd Tram, Ha Noi, cdng nhàn nam
1957 va Tdng Lién boi Hdi thành Tin Lành Viét Nam (mièn Nam), dja ehi 155 Tran
Hung Dao, thành phd Hd Chi Minh', edng nhàn nàm 2001.
Tiép tue chinh sàch Ddi mdi ve tdn giào, trong 3 nàm gàn day, càe eàp chinh
quyèn va co quan quàn ly tdn giào Viét Nam dà làn lugt cdng nhàn 9 he phài nùa:
1. Hdi truyén giào Co dóc Viét Nam (2007).
2. Hdi thành Lién hùu Co dóc (2007)
3. Giào hdi Co dóc Phyc làm Viét Nam (2008)
4. TÒng boi Bàptiì Viét Nam (2008)
5. Hdi thành Tin Lành Trudng lào Viét Nam (2008)
6. Hdi thành Bàpfit Nam phuang (2008)
7. Hdi thành Phùc àm Ngù luàn Viét Nam (2009)

8. Hdi thành Chùng nhàn Jehovah (2009)
9. Hdi thành Menonile Viét Nam (2009)
Ndi ve sy kién ày. Idi dà nhàn manh "khài niém "dao Tin Lành d Viét Nam"
dà ed sy thay ddi thye sy. Ndi theo ngòn ngù xa hòi hoc lòn giào là da eó sy lài càu
hình, phàn ành dùng dàn bàn chat da nguyén eùa tòn giào này".
Ve phuang dién phàp ly. Chi thi 01 (nàm 2005) vói ehù truòng "còng nhàn
Irgn gói", dà mó ra cho "thè giói Tin Lành" ó nuóe ta mot khà nàng chua lùng eó ve
tu eàeh phàp nhàn eùa tal eà càe he phài, khcmg con chi là càu ehuyén eùa Tin Lành
C&MA, he phài "Tin Lành chinh thòng" dà tròn 100 tuoi.
Nhu vày là ve dai thè buóc di ngày hòm nay eùa Tin Lành Viét Nam eùng
tuong dòng vcVi nhùng ngudi anh em eùa hg thude nhiéu lue dia, nhiéu khu vye.
Chùng ta cùng biét ràng nhùng thap ky gàn day, trén thè gidi dà va dang ed sy "tài
càu trùc ben trong thè giói Tin Lành" nhu ehù dùng eùa J.P Willaime". Tàc già cho
ràng, thè giói Tin Lành ngày hòm nay dang co ehiéu huóng tàng dan làm quan trgng
!. Sau nhìhig ehuyén di Viét Nam nàm 2005 va 2007, làm viéc ó Vién Nghién cùu Tòn giào ó
Ha Nói, GS J.P Willaime co viét it nhiéu ve nhóm Tin Lành này (xem: Le Vietnam au défì
de la diversite protestante, Sicial Compass, No September, 2010).
2. Xem J.P Willaime, "Les recomposilions internes au monde protestant: protestantisme etabli
et protestantisme evangélique" (Tài càu trùc ben trong thè giói Tin Lành: Tin Lành "duge
thiét làp" va Tin Lành "Phùe àm"), trong euón La globalisation du religieux (Toàn càu hóa
tòn giào), chù bién: J.P Bastian, F.Champion va K. Rousselet, ed. L'Harmattan, Paris, 2001,
p.71-182.
558


MAY NHÀN DINH VE DÒI SONG TÒN GIÀO...

eùa loai hình Tin Lành Phùc àm va Tin Lành Ngù luàn. Dòng thdi eùng là lue giàm
dàn vai trd eùa Tin Lành "duge thièt làp" dà trd nén lac bau vdi fién trình hién dai
hóa. Theo nhùng ggi y nhu thè, chùng Idi cùng mudn ndi thém ràng, thè gidi Tin

Lành d nude la, chù yéu thude he thdng Tin Lành Phùe àm dà va dang ed sy thay
ddi càn bàn ve lài càu trùc ben trong eùng nhu sy hién dién eùa nd trong ddi sdng xà
boi, trong quan he vdi Nhà nude, dàn Idc.
Chùng Idi chi nèu tàc ddng này ddi vdi dao Tin Lành, phàn vi sy bién ddi eùa
tdn giào này trong khoàng hai thap ky gàn day, hoàn loàn ed thè coi dd là mdt trong
nhùng hién tugng tdn giào ndi bài nhàt. Vdi nhiéu tdn giào khàe, trong sd càc tdn
giào mdi duge cóng nhàn, it hoàc nhiéu cùng eó in dàu eùa sy tal càu trùc ben
trong. Chàng han, khi duge cóng nhàn, nhiéu tòn giào thuòc loai hình "tòn giào
nhóm nhó" nhu Phàt dudng Minh Su dao, Minh Ly Tam tóng miéu hoàc dao
Baha'i, vói so lugng tin dò it òi, nhung sy hién dién xà bòi eùa ehùng, hay cài tón
giào eùa chùng dà co sy thay dòi lón, cà ve mal xà bòi va phàp ly.
4. Quan he Nhà nnóc va giào hoi tru-óc sy bién dói eùa dèi song ton giào
4.1. Sir ehuyén bién ve tinh càch mòi quan h$
Là mot nuóe phuang Dòng, nàm trong nén "vàn minh ehù vuòng", quan he
truyén thòng lòn giào vói Nhà nuóe ó Viét Nam eó nhiéu diém tuong dòng vói
Trung Hoa va càc nuóe trong khu vye. Nói cy thè hon là Nhà nuóe thudng dùng
trén càc lòn giào, Nhà nude su dung càc tòn giào nhu mot còng cu chinh trj tu
tudng, van hda, dao due de xày dyng dal nude. Tàt nhién ed nhùng giai doan ma
yéu td tdn giào cùng trd thành nhùng nguyén nhàn eùa sy xung ddt, dàc biét lù giùa
thè ky XIX khi làn sdng eùa chù nghìa thye dàn dà lan dén Viét Nam. Màc dù vày,
ve co bàn, sy hda ddng ve tòn giào, sy hòa hgp giùa lòn giào va dàn toc vàn giù
duge eung bàc chù dao.
Nhùng thap ky gàn day, vói dudng Idi ddi mdi dal nude, trong dd ed sy ddi
mdi khà manh me ve dudng Idi va chinh sàch tdn giào (tu cuoi 1990), xày dyng thè
che chinh trj theo hudng Nhà nude phàp quyèn xà hdi chù nghìa, khién cho finh
eàeh eùa mdi quan he trén eùng ed sy thay dòi quan trgng.
Hién nay, bièu hién rd net nhàt eùa ehiéu hudng này là viéc sua ddi Hién
phàp 1992. Theo tinh thàn ày, màc dù dà ed nhùng tién bd dàng ké, diéu 70 eùa bàn
Hién phàp này chàe chàn sé ed sy sua ehùa, bd sung, diéu chinh càn thiét'.

Xem bài Dò Quang Hung, "Vàn de tin ngudng, tòn giào trong Hién phàp 1992: Luàn eù cho
mot nhu càu sua dói", Tap chi Nghién ciru Tón gldo, so 01-2012.
559


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HOI THÀO QUÒC TÉ LÀN THIJ TU

4.2. Nhirng thàeh thire ve phàp ly
Nhùng nàm trude dòi mdi, luàt phàp tdn giào d Viét Nam dà dal duge nhùng
nén mdng quan trgng lù eudi thap ky 50. Trong nhùng nghién eùu trude day, chùng
Idi dà khàng djnh ràng, Nhà nude Viét Nam trén thye tè dà lya chgn md hình (thù
ba), mó hình nhà nude thè tue uu tién cho su da dgng, ve co bàn là dùng dàn va phù
hgp . Chùng Idi eùng dà ed nhàn xél ràng, trude nàm 2005, trong mdt thdi gian dai
khi xày dyng md hình nhà nude thè tue ày, Viét Nam dà ed "mot mdn ng phàp ly"
là, khi edng nhàn 6 tdn giào chinh, vi nhiéu ly do chù quan va khàeh quan, dà xem
nhe ve phàp ly "tdn trgng càc tdn giào edn lai". Chi thi 01 (2005) dà bù dàp co bàn
cho Ihiéu bui dd.
Vàn de ngày hdm nay là, ve phuang dién phàp ly, càe td ehùc tdn giào duge
edng nhàn (vdi hai eàp dd "ed tu càch phàp nhàn" va "duge dàng ky boat ddng") se
edn bién dién nhu thè nào? Sd lugng càe tdn giào duge thùa nhàn ndi cho cùng là so
n trong sd hgc. Ngay hién nay eùng dà va dang ed nhùng y kién Iranh luàn, 12 (hay
13) càe tdn giào duge thùa nhàn là nhiéu hay là con so thich hap"? Theo ehùng Idi,
sy "lài càu hình tdn giào" dà cho thày, viéc lya chgn md hình da nguyén vi tón gldo
khién Nhà nude rd ràng phài chàp nhàn sd n ndi trén. Vàn de là d ehd quyèn han
phàp ly, sy hién dién eùa càe td chùe tdn giào ày cùng nhu ùng xù vdi "nhùng tdn
giào edn lai" sao cho phù hgp vói mó hình da lya chgn mai là nhùng vàn de ed linh
quyél djnh,
4.3. Vàn de "thè nhàn" va "phtip nhàn" tòn giào
Nhu dà ndi d trén, cùng vdi nhùng he luàn eùa sy "tài càu hình ddi song tdn
giào" ma trong dd d Viét Nam, chinh Nhà nude ddng vai trd quan trgng trong vice

1. Nhùng nàm gàn day, sau han mot tram nàm xày d'ung mó hình này, ngudi chàu Au dà "long
két" 4 mó hình khà thi (modèle possible) eùa nhà niróc thè tue, cho dén nay !à:
1. Md hình qude giào (ethno-religion), cho nhùng nude nhu Bàc Àu vói Tin Lành; Y, Tày
Ban Nha, Bò Dào Nha vói Còng giào; Hy Lap vói Chinh Thòng giào. Vói nhùng nude này,
Nhà nude cóng nhàn, dira vào mot tòn giào chù luu nhung vàn tòn trong càc tòn giao con lai.
2. Mó hình tón giào dàn su (religion civile) cho nhùng nude thirc hién hòa nhàp càc già tri
tòn giào vào xà hói dàn su (liéu bièu nhu My).
3. Md hinh da nguyén tón giào (plurallsme), dành nhiéu su uu tién cho su da dang eùa
càe tón giào cùng co vi tri phàp ly vói su mó ròng ngày eàng lón cho càc tòn giào (Due,
Bi, Ha Lan...)
4. Mó hình thè che thè tue trung làp (laieité), mó hình dae biét nhàt, liéu hiéu nhu d nuc're
Phàp, trong dò Nhà nude khòng "cóng nhàn" bài eù mot tón giào nào, moi tòn giào Idn nhó
truóe Nhà nuóe déu phài thue hién luàn ly thè tue (moral laique). (J. Bauberot, Tón giào va
tinh hién dai, thè che thè tue trung làp va thè tue hóa trong cuòc khùng hoàng eùa tinh hién
dai ò Chàu Au, Paris, nguyén bàn tiéng Phàp, 2005).
560


MAY NHÀN DINH VE DÒI SONG TÒN GIÀO..

''thè che hóa càc tó ehùc tón giào''. Ibi nhùng vàn de mdi ve phuang dién phàp ly
lai dal ra ngay vdi càc td chùe tdn giào dà duge thùa nhàn (2 eàp do "ed tu càch
phàp nhàn" va "duge dàng ky").
Vàn de quan trgng này dà va dang duge giài quyél d Viét Nam khi càe co
quan chùe nàng dang trao ddi, sua ehùa va bd sung Nghi dình 22 ve hudng dàn
thye hién Phàp lénh tin ngudng, tòn giào (2004).
Day là mot phuang dién phàp ly quan trgng ddi vdi càc td ehùc eùng nhu vdi
cà nhàn tdn giào. Diéu này cùng ed lién quan chat che vdi viéc cdng nhàn càe td
ehùc tdn giào.
Thdng thudng, luàt phàp qude tè ed sy phàn biét rd ràng giùa càc thè nhàn (les

personnes physiques) va càc phàp nhàn (les personnes juridique), nghìa là 2 ehù thè
quyèn Igi (les subjels de droits) co bàn thudng duge Nhà nude bào hd ve quyèn Igi
cho càc eà nhàn trong xà hdi va càe hdi doàn thè - xà boi hay doàn thè duge phàp
luàt cdng nhàn vdi dù tu càch phàp li de làm ehù thè càe quyén Igi.
Hon thè nùa, càc phàp nhàn vdn ed nhiéu loai. Vdi vàn de càc td chùe tdn
giào, theo thdng le, chù yéu thude linh vye phàp nhàn tu phàp (les personnes morales
de droit prive). Càe loai phàp nhàn ehù yéu trong ngành tu phàp thudng gdm: càe
hdi - xà boi (les sociétés) nhu càe bòi dàn sy, bòi buon...; càc hiép bòi (les associafions)
ma dàc linh ehù yéu là khòng vy Igi, huóng vào càc muc liéu vàn boa, tòn giào,
lù thién...
Trong thye tién dòi song tòn giào à Vict Nani, nhàt là truóe nam 2005, nhicu
tò ehùc lòn giào, tin dò càe tòn giào ày khi chua duge "còng nhàn" (ve co bàn hg
thuòc ve Ibi truòng xàm ma ehùng Idi dà phàn tich d phàn trén) thudng vàn dyng
quyén thè nhàn tdn giào, sinh boat lai già dình hoàc cdng ddng vdi quyén phàp ly
han che.
Hién nay vàn de lai là, vdi 13 td chùe tdn giào duge cóng nhàn dà eó sy thòng
nhàt hay chua giùa quyén thè nhàn va quyén phàp nhàn? Vi thè, theo chùng lói, giài
quyél mòi quan he giùa thè nhàn va phàp nhàn trong luàt phàp tòn giào ó Viét Nam
hién nay là mot trong nhùng vàn de phàp ly quan trgng nhàt.
Trén day là mot so vàn de dal ra ve phuang dién phàp ly dòi vói dói song tòn
giào ó Viét Nam khi nò duge "tài càu hình". Dì nhién con eó nhirng vàn de khàe,
nhung bài viét này kliòng thè dù khà nang bao ehùa.
Ket luan
I. Dói song tòn giào ó Viét Nam nhùng nàm gàn day dà bòi dù nhùng diéu
kién de xuàt hién mot "thj truòng tòn giào", tuong dòng vói nhiéu nuóe trong khu
vye. Là mot quóc già ma sy da dang ve tòn giào dà va dang thè hién rd rei vdi nhiéu
ehiéu kich. Cùng vdi viéc ehuyén ddi nén kinh té thj trudng, md eùa hdi nhàp cùng
561

VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÒI THÀO QUÒC TÉ LÀN THIJ TU

nhu sy ddi mdi ve dudng Idi chinh sàch tdn giào, sy "thùc finh tdn giào" d Viét Nam
cùng thè hién rat rd net trong ddi sdng tinh thàn, xà boi eùa cà nhàn va edng ddng. Vi
thè sy xuàl hién eùa "thj trudng tdn giào" là tal yéu, nd cùng tao ra khà nàng de mdt
bd phàn ngudi Viét Nam lù thành thj dén Ihdn qué, lù vùng ddng bang ven bién dén
vùng cao ed thè lya chgn cho mình nhu càu tdn giào càn thièt. Day eùng là co hdi
xuàt hién hién tugng cài dao (convertir) khà rd net nhùng nàm gàn day.
2. Ddi mdi dudng Idi chinh sàch tdn giào, dàc biét là sy md rdng viéc cdng
nhàn càc tdn giào cùng nhu càe td chùe tdn giào - ve khàeh quan dà tao ra mot sy
"thiét che hda tdn giào" - dà gdp phàn quyél djnh tao nén hién tugng "lài càu hình"
ddi sdng tdn giào. Sy kién tdn giào quan trgng này dà md ra hai ehiéu canh: thir
nhàt, vdi nhiéu tdn giào dà ed sy tal càu trùc ben trong, thay ddi thè gidi eùa càe
tdn giào ày, liéu bièu là trudng hgp dao Tin Lành; thù hai, ò tàng vi md, sy "lài càu
hình" dà khién cho cài tón giào eùng thay ddi càn bàn.
Khài niém phàp ly cài tón giào duge md rdng, khién cho sy hién dién eùa tdn
giào ndi chung trong xà hdi cùng nhu càc mdi quan he chinh trj, vàn hda, xà hc)i...
vdi tdn giào cùng trd nén phong phù, da dang va phùe tap han.
r

r

^

r

3. Tal càu hình dal song tón giào cùng dàn dén nhùng he luàn mdi me, thani
chi ed tinh thàeh dò ddi vdi he thdng phàp ly ed lién quan dén vàn de tdn giào. Cd le
.day là thdi diém ma Nhà nude càn tiép tue ed nhùng giài phàp sàu sàc va loàn dién
han trong nhiéu linh vye phàp ly lién quan dén viéc liép tue hoàn thien md hình nhà

nude thè tue, phuang thùc edng nhàn càc td ehùc tdn giào hay ndi chung là càn co
mot Luàt phàp nhàn tón gldo...
Dù sao day cùng là nhùng thàeh thùc eùa sy phàt trién, eùa sy dòi mdi dirdng
Idi chinh sàch tdn giào dà di vào ehiéu sàu va m.àt khàe cùng dang dùng trude
nhùng ca hdi nhu dudng Idi, chinh sàch tdn giào ma Dai hdi Dàng Cdng san Viét
Nam làn thù XI dà chi rd.

Tài lif u tham khào
1. Benoit Vermander, nguyén bàn tiéng Phàp "Réveil religieux et sortie de la religion en
Chine contemporaine"; Persperlive, No 4/2009, Paris.
2. B. Basdevant- Gaudemel et Francis Messner, Les origines historiques du Statuì des
Confessions religieuse dans les pays de l'Union européene, Puf, Paris, 1999.
3. David A. Palmer, "Les danwei religieuses L'instilutionalisalion de la religion en Chine
populaire", Tap ehi Perspectives, No 4/2009, Paris.
4. Ducmg Phugng Cuong (Feng Gang Yang), "Thj trudng ba màu sàc tdn giào eùa Trung
Quòc", nguyén bàn tiéng Trung duge dàng lài trén Tap chi Xà hói hgc, Bàc Kinh, so
47,2006.

562


MAY NHÀN DINH VE DÒI SONG TÒN GIÀO.

5. II. Caparros, L. Leon Chisdans, La religion en droit compare à l'aube duXXle siècle,
ed. Bruylaut, Bruxelles, 2000.
6. l'Yaneis Messner, P.H. Prélot, J.M Woehrling, Tratte de droit franqais des religions. Ed.
Litee, Paris, 2003.
7. J.P Willaime, Les recompositions internes au monde prote.stant: protestantisme "etabli"
et protestantisme "evangélique ", ehù bién: J.P Bastian, F.Champion va K. Rousselet, ed.
L'Harmattan, Paris, 2001.

8. Phillip Taylor, Modernlty and Re-enhantment in Post-revolutionary Vietnam, 2007.
9. Xà hói Hàn Quóc hién àgi, Giào trình Hàn Qude hgc eùa Dai hgc Qude già Seoul, bàn
dieh, Nxb Dai hgc Qude già Ha Nói, 2008.

563