DSpace at VNU: Tính đa chức năng của trường lũy qua một nhóm di tích khảo cổ học tại đèo chim hút

TÍNH ĐA CHỨC NĂNG CỦA TRƯỜNG LŨY
QUA MỘT NHÓM DI TÍCH KHẢO CỔ HỌC
TẠI ĐÈO CHIM HÚT
Andrew Hardy - Nguyễn Tiến Đông

K h u di tíc h n à y n ằ m ở T â y N a m Q u ả n g N g ã i , c á c h t h à n h p h ố k h o ả n e 4 0 đi
b ằ n e ô tỏ, th u ộ c x ã H à n h D ũ n ơ h u y ệ n N s ;h ĩa H à n h . Đ â y là m ộ t n h ó m c á c di tíc h
khảo cố học x u n a q u an h k h u v ự c Đ èo C h im H ú t tro n g hệ th ố n a T rư ờ n g L ũy ở
Q u ả n g N e ã i . B ài t h a m lu ận n à y c h ú n g tôi k h ả o tả v ề k h u di c h ỉ v à n h ữ n g k ế t q u ả
n g h iê n c ứ u k h ả o c ố h ọ c d o V i ệ n V i ễ n đ ô n g b á c c ổ P h á p v à V i ệ n K h ả o c ố h ọ c th u ộ c
V iệ n H à n lâ m K h o a h ọ c x ã h ộ i V i ệ t N a m p h ố i h ợ p n g h i ê n c ứ u v ề c ấ u trúc k ỹ th u ậ t
và c h ứ c n ă n g c ủ a T r ư ờ n e L ũ y .

Nhóm di tích
Di tích Đ è o Chim Hút là m ộ t đ ồ n b ả o n h ỏ đ ư ợ c xây b ằ n g đá, h ìn h v u ô n g ( 2 0 m
X 2 0 m ) , trê n g ầ n đ ỉn h núi có 1 đ è o c h ạ y cắt q u a đ ư ợ c gọi tê n là Đ è o C h im H ú t, từ
đ ư ờ n g đ è o leo k h o ả n g 50 m é t th e o s ư ờ n núi b ê n p h ả i, n ế u t ín h t ừ Đ ô n g s a n g T â y , từ
x ã H à n h D ũ n g ( h u y ệ n N e h ĩ a H à n h ) đ ế n x ã N g h ĩ a T h ọ ( h u y ệ n T ư N g h ĩa ) sẽ g ặ p
đ ồ n /b ả o Đ è o C h im H ú t. K e t ừ k h i T r ư ờ n g L ũ y đ ư ợ c c ô n g n h ậ n là di tích đ ặ c b iệ t c ấ p
Q u ố c g ia ( n ă m 2 0 1 1 ) m ộ t b iế n b á o đ ã đ ư ợ c đ ặ t ở g ầ n đ ư ờ n g đ ế g iớ i th iệ u di tích.

D i tích R ù m Đ ồ n là m ộ t đ ồ n / b ả o g i ố n g n h ư Đ è o C h i m H ú t ( 2 0 m X 2 0 m ) ,
n ằ m ở s ư ờ n th o ả i c ủ a 1 n g ọ n n ú i c a o k h o ả n g 1 0 0 m p h í a b ê n p h ả i c o n đ ư ờ n g từ
t h à n h p h ố Q u ả n g N g ã i , di tíc h n à y c á c h k h o ả n g 2 k m t r ư ớ c k h i đ ế n Đ è o C h i m H ú t.
G iố n g n h ư Đ è o C h im H ú t, đồn bảo R u m Đ ồ n chỉ đ ư ợ c xây d ự n g cách T rư ờ n g L ũ y
v à i m é t v à n ằ m t r o n g k h u v ự c c ủ a n o ư ờ i V i ệ t. D i tíc h n à y c ũ n g c ó m ộ t b i ế n b á o ở
bổn lề đ ư ờ n g .
T r ư ờ n g L ũ y Q u ả n g N g ã i - B ì n h Đ ị n h dài 1 2 7 ,4 k m t ừ B ắ c tới N a m , đ ư ợ c x â y
d ự n g n ă m 1819 d ư ớ i th ờ i v u a G i a L o n g . T ạ i k h u v ự c Đ è o C h i m H ú t n à y lũy c ó hai
đ ồ n , n ó v ư ợ t q u a s ô n g T r à K h ú c đ ế n p h í a B ắ c v à s ô n g V ệ ở p h í a N a m . T ừ đ ó , lũy
lư ợ n n h ư c o n r ắ n d ọ c t h e o s ư ờ n núi.

* TS., V iệ n V iễn Đ ô n g bác cổ, Pháp
** T S . , V i ệ n K h ả o c ổ h ọ c .

367


VIỆT NAM HỌC - KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẺ LẦN THỦ TƯ

Di tích K i m Thành n ằ m b ê n ta v trái c o n đ ư ờ n g , c á c h R u m Đ ồ n k h o ả n g
2 k m .L à m ộ t đ ồ n / b ả o lớ n h ơ n . xây h o à n to à n b ằ n g đ ấ t h ìn h v u ô n e ( 1 5 0 m X 150m ).
t r o n g đ ồ n c ó m ộ t kì đ à i c a o k h o ả n s 5 m é t. Đ â y c ó t h ể là đ ồ n b ả o c h ín h c ủ a vùng
n à y , b a o e ồ m c ả R ù m Đ ồ n v à Đ è o C h i m H ú t.

C h ợ Phiên là t ê n g ọ i c ủ a c h ợ c h ín h p h ụ c v ụ đờ i s ố n g c ủ a n g ư ờ i d â n x ã H ành
D ũ n g v à đ ó c ũ n g là tê n c ủ a m ộ t thị trấ n n h ỏ q u a n h c h ợ . K h i c h ú n g tôi p h ỏ n g vấn
n h ữ n g n g ư ờ i d â n đ ịa p h ư ơ n g v à o n ă m 2 0 0 9 thì b i ế t r à n g trona; s u ố t m ộ t th ế k ỷ sau
t h ố n g S ơ n p h ò n g t r o n g p h ứ c h ợ p T r ư ờ n g L ũ y ( 1 8 9 8 ) k h i bị b ỏ p h ế , k h u c h ợ n à y đỗ
di c h u y ể n h a i lầ n v ớ i k h o ả n g c á c h n g ắ n là 1 - 2 k m v ề p h ía Đ ô n s t ừ vị trí b a n dầu
g ầ n đ ồ n b ả o K i m T h à n h . D o đ ó , n g à y n a v di c h ỉ n à y c ó m ộ t lo ạt n h ữ n g s ự t h a y đổi
từ T r ư ờ n g L ũ y c h o đ ế n k h u v ự c c h ợ t r u n g t â m ở thị trấ n C h ợ C h ù a , n a y là trune
tâ m h u y ệ n N g h ĩ a H à n h .
T ấ t c ả c á c đ ịa d a n h đ ề u c ó ý n g h ĩa . C h ợ C h ù a là m ộ t s ự k ế t h ợ p rất truyền
t h ố n g c ủ a V i ệ t N a m , s ự k ế t h ợ p g i ữ a c h ợ v à n ơ i t h ờ c ú n g c ủ a Đ ạ o P h ậ t, là s ự kết
h ợ p b u ô n b á n t h ô n g t h ư ơ n g c ủ a tổ tiên. K i m T h à n h

là m ộ t c ấ u trú c q u â n s ự quan

trọ n g . R ù m Đ ồ n là t ê n c ủ a n g ư ờ i H re , ở đ â y t h ế h i ệ n r ấ t rõ đ ặ c t rư n g d â n tộc c ủ a CƯ
d â n cá c là n g s ố n g h a i b ê n đ è o . N h ư n g đ ịa d a n h đ ó là tậ p h ợ p c ủ a h a i t ừ t i ế n g lire
m ư ợ n từ tiế n g V iệ t: R ù m t r o n g tiế n g V i ệ t c ó n g h ĩ a là R ừ n g , v à Đ ồ n c ó n g h ĩa là

đồ n . N g à y n a y

k h u v ự c n à y đ ã b i ế n t h à n h n h ữ n g r ừ n g k e o ( m ộ t loại c â y cóng

n g h iệ p là m n ẹ u y ê n liệ u g iấ y ) .
T ừ gốc của từ Đ è o C h im H ú t đ ến nay còn n h iều vấn đề cần ng h iên cứu. Từ
“ Đ è o ” c ó n e h ĩ a r ấ t r õ rà n g . N h ư n g t ừ “ C h i m H ú t ” thì rất k h ó , đ ế n n a y ở đ â y vẫn
c ò n n g h e đ ư ợ c n h i ề u t i ế n g c h i m h ó í líu lo, tu y n h i ê n rấ t k h ó tìm đ ư ợ c lời g iả i thích
rõ n g h ĩa c h o t ừ n à y ( n g h ĩ a là h ú t h o ặ c th u h ú t c h i m c h ó c ). C h ỉ đ ế n n ă m 2 0 1 2 , một
n h à n g h iê n c ứ u đ ị a p h ư ơ n g n h ắ c c h ú n g tô i v ề p h ư ơ n g n g ữ c ủ a n g ư ờ i Q u ả n e Ngãi,
tứ c là â m "ê" k h ô n g đ ư ợ c p h á t â m . ơ đ â y t ừ “ C h i ê m ” h ọ c sẽ p h á t â m là “ C h i m ” . T ừ
“ C h i ê m ” c ó n g h ĩ a là C h i ê m T h à n h , t u y n h i ê n k h ô n g đ ư ợ c s ử d ụ n e p h ổ b iế n . M ột
c á c h giải th íc h c ó v ẻ h ợ p lý h ơ n là “ Đ è o C h i m H ú t ’’ c ó t h ể n g u y ê n g ố c là “ Đèo
C h iê m H ú t ” , c ó n g h ĩ a là V ư ợ t q u a n h ữ n g n ơ i tậ p t r u n g đ ô n e đ ú c c ủ a n g ư ờ i C h iê m .
T ấ t c ả c á c di t í c h là đ ề u đ ư ợ c k ế t n ổ i v ớ i n h a u b à n g m ộ t n g u ồ n n ư ớ c , một
tro n g số đ ó n ằ m g ầ n k h u v ự c Đ è o C h i m H ú t, t ạ o t h à n h m ộ t c o n s u ố i n h ỏ c h ạ y qua
R u m Đ ồ n ở đ ư ờ n g v à o t h u n g lũ n g , t iế p đ ế n c ó m ộ t c o n suối lớn h ơ n là s ô n g G ia n g
k ế t nối đ ồ n b ả o K i m T h à n h v ớ i C h ợ P h i ê n v à C h ợ C h ù a . Đ â y c ũ n g c h ín h ]à n ộ t
đ ư ờ n g g i a o thông; t h ủ y q u a n t r ọ n g c ủ a k h u v ự c .
C á c di tíc h n à y

ở c h â n n ú i. K h i đ ế n g ầ n k h u v ự c C h ợ C h ù a d ọ c t h e o con

đ ư ờ n g n h ỏ s a u đ ó k ế t t h ú c ở k h u v ự c C h ợ P h iê n . Đ ị a h ì n h núi v à d o n e b ằ n g ản h
h ư ở n g , chi p h ố i rấ t n h i ề u đ ế n di tích.

368


TÍN H Đ A C H Ứ C N ĂN G C Ủ A T R Ư Ờ N G LŨ Y...

M ồi lần c h ú n g tôi đi trê n c o n đ ư ờ n g n à y từ t h à n h p h ố Q u ả n g N e ã i , b ắ t đ ầ u từ
c h u y ế n đi đ ầ u tiê n n ă m 2 0 0 5 v à c h u y ế n đi g ầ n đ â y n h ấ t v à o t h á n e 8 n ă m 2 0 1 2 ,
c h ú n g tôi đ ã g ặ p n h ữ n g v á c h đ á c a o e i ố n e n h ư r à o c h ắ n v ề đ ịa lý g i ữ a c a o n g u y ê n
nơi s in h s ố n g c ủ a n g ư ờ i H r e v à đ ồ n g b ằ n g n ơ i s in h s ổ n g c ủ a n g ư ờ i V iệ t.
C h ú n g tôi đ ã n h ìn t h ấ v T r ư ờ n s L ũ y c h ạ y d ọ c t h e o v ù n e đ ồ n g b ằ n g ở b ê n dưới
n h ư m ộ t t u y ế n p h ò n g th ủ , m ộ t r a n h g iớ i q u â n sự. T r o n g s u ố t c h u y ế n đi t h á n g 8 n ă m
2 0 1 2 , c h ú n g tôi đ ã h i ể u t h ê m m ộ t đ i ề u là d ã y n ú i n à y là b ứ c t ư ờ n g c h ắ n g i ữ a v ù n g
c a o n g u y ê n v à đ ồ n g b ằ n g là k h ô n g h o à n to à n c h ín h x á c .
T ê n c ủ a n g ọ n n ú i n à y d ự a v à đ ịa h ìn h , vị th ế c ủ a n g ọ n núi. T ê n n ú i Đ á V á c h đã
đ ư ợ c b iế t đ ế n t r o n g

Biên n iê n s ử triề u N g u y ễ n v à c á c n g u ồ n s ử liệ u th ế k ỷ X V I I I -

X I X c ủ a V iệ t N a m v ề n h ữ n g n g ư ờ i s ố n g ở v ù n g C a o n g u y ê n p h í a T â y . H ọ đ ư ợ c gọi
là M ọ i Đ á V á c h , n g à y n a v c h ú n g ta h iể u đ ó là n g ư ờ i d â n tộ c t h iể u số H r e v à m ộ t tên
địa p h ư ơ n g k h á c là N ú i C h ú a ( N g ọ n núi linh th iê n g ) đ ư ợ c s ử d ụ n g đ ể g ọ i tê n hai đỉnh
núi t r o n g d ã y n ú i này, c ả h a i đ ề u là n h ữ n e v á c h n ú i đ á d ự n g đ ứ n g h i ế m trở.
Q u a n h ữ n g n g h i ê n c ứ u đ ầ u t iê n c ủ a c h ú n g tô i ở Q u ả n g N g ã i , c h ú n g tôi h iể u
đ ư ợ c vị trí đ ịa lý c ủ a c á c di t í c h v à m ố i q u a n h ệ v ớ i n h ữ n g k iế n t h ứ c lịc h s ử q u a n
trọ n g . Đ iề u k iệ n đ ịa lý c h u n g c ủ a T r ư ờ n g L ũ y là s ự k ế t n ố i g i ữ a c á c di c h ỉ k h ả o cổ
h ọ c Đ è o C h i m H ú t v à R u m Đ ồ n t h e o c h i ề u đ ị a lý B ắ c - N a m . N g ư ợ c lại, c á c di chỉ
t h ô n g t h ư ơ n g n h ư C h ợ P h i ê n , C h ợ C h ù a lại là s ự k ế t n ố i c ủ a h ệ t h ố n g s ô n g n g ò i,
đặc biệt là s ô n g V ệ t h e o h ư ớ n g Đ ô n g - T â y .

Cổng kiểin soát qua lại trên di tích Rùm Đồm
K ế t q u ả đ iề u t r a k h ả o c ổ h ọ c c ủ a c h ú n g tôi t r o n g h a i n ă m 2 0 0 9 - 2 0 1 0 v ề n h ó m
di tích n à y c ù n g n h ữ n g

k ế t lu ậ n b ư ớ c đ ầ u t r o n g c á c c u ộ c đ i ề u t r a T r ư ờ n g L ũ y

369


VIỆT NAM HỌC - KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TÉ LẦN THỦ TƯ

( 2 0 0 5 - 2 0 0 7 ) đ ã n ê u lê n đ ư ợ c m ố i q u a n h ệ k i n h tế v à q u â n s ự c ủ a T r ư ờ n g L ũ y vào
th ế k ỷ X I X , m ộ t h ệ t h ố n g p h ò n g t h ủ q u â n s ự t h e o c ấ u trú c B ắ c - N a m đ ã đ ư ợ c xàỵ
c ắ t q u a c o n đ ư ờ n g t h ư ơ n g m ạ i t h e o trụ c Đ ô n g - T â y c ủ a n g ư ờ i C h a m p a trư ớ c dó.
T r ê n th â n lũy ở c á đ ồ n / b ả o R u m Đ ồ n v à Đ è o C h i m H ú t c ò n đ ể lại d ấ u t íc h c ủ a rr.ột
cái c ử a th ô n g q u a lũy. C h ú n a đ ư ợ c m ở ra h a y đ ó n g lại b ằ n g c á c h d ỡ b ỏ h a y x â v đắp
đ á ( k h o ả n ? 2 m é t ) N h ữ n g n g h i ê n c ứ u k h ả o c ổ h ọ c n à y đ ã đ ư a đ ế n n h ữ n g n h ậ n thức
v ề s ự k iện , n h â n v ậ t v à c h ứ c n ă n e c ủ a T r ư ờ n g L ũ y g ầ n v ớ i n h ữ n g n h ậ n đ ịn h t a n
đ ầ u c ủ a c h ú n g tôi.
N h ữ n g n g h i ê n c ứ u g ầ n đ â y (tiế n h à n h t r o n g n ă m 2 0 1 2 ) d ự a v à o c ấ u trú c địa lý
c ủ a c á c di tích, c h ú n g tôi đ ã c ó m ộ t s ố th a y đ ô i đ á n g k ể v ề h iể u b i ế t c ủ a m ìn h v ề
T r ư ờ n g L ũy so

với n h ữ n g n h ậ n đ ịn h b a n đ ầ u . N g h i ê n c ứ u n à y c h ú n g tôi d ự a rất

n h iề u v à o vị trí đ ị a lý c ủ a n ú i Đ á V á c h v à m ố i q u a n h ệ c ủ a n ó vớ i c á c di t íc h q i â n
s ự v à k in h tế. C h ú n g tô i k ế t lu ậ n vị trí đ ị a lý m a n g m ộ t ý n g h ĩ a q u a n t r ọ n g v à c h í n g
tôi c ầ n ph ả i đ á n h g i á lại

n h ữ n g k ế t q u ả n g h i ê n c ứ u v ề g iá trị lịch s ử c ủ a T r ư c n g

L ũy. H ư ớ n g n g h i ê n c ứ u m ớ i đ ã đ ư ợ c m ở ra, đ ó là n h ữ n g h iể u b iế t v ề c h ứ c n ă n g v à
v a i trò lịch s ử c ủ a T r ư ờ n g L ũ y m à c h ú n g tô i sẽ tr ìn h b à y ở p h ầ n k ế t lu ậ n d ư ớ i đâv.
V ị trí c ủ a đ ồ n b ả o Đ è o C h i m H ú t v à R ù m Đ ồ n t r o n g h ệ t h ố n g p h ò n g n g ự quân
sự của T rư ờ n g L ũ y Q u ả n g N g ài.

D ự a v à o m ặ t b ằ n g c ủ a h a i đ ồ n b ả o Đ è o C h i m H ú t v à R ù m Đ ồ n c h ú n g tô i nhận
t h ấ v s ự k h á c b i ệ t v à t ư ơ n g đ ồ n g g i ữ a h a i di tíc h n à y . Đ ầ u tiê n s ự k h á c b iệ t nà y thể
h iệ n ở c h ứ c n ă n g q u â n s ự c ủ a t ừ n g di tíc h . C ả h a i đ ồ n b ả o đ ề u là n h ữ n ẹ p h á o đài c ỏ
k íc h th ư ớ c n h ỏ , đ ư ợ c đ ắ p t ư ờ n g đ á c a o v à c ó h à o x u n g q u a n h , c ó c ử a r a vào.
T u y n h i ê n di t íc h Đ è o C h i m H ú t c ó c á c b ậ c t h a n g d ẫ n v à o p h í a c ử a , t r o n g khi
đ ó di tích R ù m Đ ồ n k h ô n g c ó c ử a , h a y n ó i đ ú n g h ơ n c ử a ở đ â y d ự a v à o đ ộ iố c
th o ả i tạo t h à n h m ộ t lối v à o c ủ a t ư ờ n g p h í a t r ư ớ c , đ ổ i d iệ n v ớ i lũy. R ù m Đ ồ n đ i ợ c
x â y d ự n g th e o b ì n h đ ồ v u ô n g , h a i g ó c đ ư ợ c x â y g ó c v u ô n g . Đ ồ n / b ả o Đ è o C h i m H út
chỉ giật v u ô n g h a i g ó c Đ ô n g B ắ c v à T â y N a m , c ò n 2 g ó c Đ ô n g N a m v à T â y B ắ t lạ i
đ ư ợ c x â y n h ô h ẳ n r a n g o à i v à v ê t r ò n n h ư m ộ t cái th á p c a n h t h e o k iể u ( v a u b m ) .
Đ â y c h ín h là n ơ i đ ể q u a n lín h đ ứ n g k i ể m s o á t v i ệ c đi lại. Đ ồ n / b ả o là no'i k iể m t r a
k i ể m so á t q u â n s ự m ộ t c á c h c h ặ t c h ẽ , v ề c ấ u trú c c ó n é t k h á c n h a u n h ư n g c h ứ c n ĩ n g
thì h o à n to à n g i ố n g n h a u . C á c đ ồ n b ả o đ ề u đ ư ợ c x â y đ ự n s v ớ i c h ứ c n ă n g q u â n SI l à
c h ín h , là n h ữ n g v ị trí p h ò n g th ủ c ủ a T r ư ờ n g L ũ y .

370


TÍN H Đ A C H Ứ C N ĂN G C Ủ A TR Ư Ờ N G LŨY.

Khai quật di tích Đèo Chim Hút

Mối Hên hệ
H a i đ ồ n b ả o n à y c ó m ố i q u a n h ệ c h ặ t c h ẽ v ớ i L ũ y . R u m Đ ồ n c á c h lũy k h o ả n g
2 m , c ó b ứ c t ư ờ n g đ á n h ỏ n ố i t h â n lũ y v ớ i đ ồ n / b ả o . B ứ c t ư ờ n g n à y k h ô n g liền m à
đ ư ợ c m ở m ộ t c ử a c h o c o n đ ư ờ n g d ọ c t h e o lũ y đi q u a ( k h o ả n g 1 m é t ) . D ấ u tíc h c ủ a
c ổ n g v à n ề n đ ư ờ n g h i ệ n v ẫ n c ò n là n h ữ n g v i ê n đ á lát đ á n ằ m ở v ị trí g i ữ a t ư ờ n g v à o
đ ồ n b ả o R ù m Đ ồ n , c h ứ n g tỏ t r ư ớ c đ ó c ó m ộ t c o n đ ư ờ n g c h ạ y s o n g s o n g v ớ i T r ư ờ n g
L ũ y C ũ n g tại vị trí đó, th â n lũ y c ó m ở m ộ t c ử a (2 m é t ) , n a y đ ã đ ư ợ c lấp lại. Đ è o
C h i m H ú t c á c h lũy k h o ả n g 15m , n h ư n g t ừ t h â n lũ y c h í n h lại c ó m ộ t b ứ c t ư ờ n g đ á

nối trự c tiế p vớ i t ư ờ n g p h í a n a m c ủ a đ ồ n / b ả o s á t n g a y t h á p c a n h . Đ ú n g vị trí n à y có
c ử a t h ô n g q u a ( k h o ả n g 1,5 m é t) , n a y đ ã lấp lại b ằ n g đá.
T ạ i n h i ề u di t íc h k h á c d ọ c t h e o T r ư ờ n g L ũ y , c h ú n g tô i đ ã x á c đ ị n h đ ư ợ c dấ u
v ế t c ủ a c o n đ ư ờ n g n à y , đ â y là c o n đ ư ờ n g đ ấ t, v à n h ữ n g n g h i ê n c ứ u b ư ớ c đ ầ u c ủ a
c h ú n g tôi c ó th ể đ ã k h ô n g c h ín h x á c . T h ờ i đ i ể m đ ó ( n ă m 2 0 0 6 ) , n h ữ n g n g h i ê n c ứ u
v ề địa đ a n h h ọ c ở Đ ứ c P h ổ đ ã g ợ i lên n h ữ n g sa i lầ m c ủ a c h ú n g tôi.
Ở n h ữ n g h u y ệ n k h á c củ a Q u ả n g N g ãi, T rư ờ n g L ũ y đ ư ợ c gọi th eo ngôn ngữ
c ủ a n g ư ờ i V i ệ t là B ờ L ũ y . Ở Đ ứ c P h ổ đ ư ợ c g ọ i là Đ ư ờ n g c á i Q u a n T h ư ợ n g .
D ự a v à o n h ữ n g d ữ liệ u n à y c ù n g vớ i c á c n g u ồ n s ử liệ u k h á c , c h ú n g tôi n h ậ n
th ấ y T r ư ờ n g L ũ y đ ư ợ c x â y d ự n g th e o m ộ t c o n đ ư ờ n g đ ã c ó tr ư ớ c đ ấ y , c ó vai trò làm

371


VIỆT NAM HỌC - KỶ YÉU HỘI THẢO QUỐC TÉ LẦN THỨ TU

Cầu nối g i ữ a k h u v ự c t r u n g t â m v à c á c tỉnh p h ía N a m . T ại h u y ệ n Đ ứ c P h ổ c h ú n g tôi
c ó đ ư ợ c m ộ t t h ô n g tin q u a n t rọ n g là c o n đ ư ờ n e cổ đó v ẫ n tiếp tục đ ư ợ c sử d ụ n g đé
c h ở tra n g th iế t bị p h ụ c v ụ c h o c h iế n tra n h V iệ t N a m n h ữ n e n ă m thế kv X X .

Chức năng thương mại
C á c c ổ n g B ắ c N a m k h ô n g p h ả i là nhữna; c ổ n e d u y n h ấ t m à chúne; tôi q u a n sát
t r o n g q u á trìn h đ iề u tra h a i đ ồ n b ả o Đ è o C h i m H ú t v à R ù m Đ ồ n . T r o n e s u ố t lợt
k h a i q u ậ t lầ n t h ứ hai, c h ú n g tôi đ ã c h ú ý đ ế n c á c h t h ứ c x ế p đá c ủ a T r ư ờ n s L ù y ngav
v ị trí c ạ n h c ổ n g ra v à o c ủ a đ ồ n b ả o . C h ú n g tôi đ ã c ẩ n th ậ n k iể m tra n h ữ n g vièn đa
đ ó v à n h ậ n th ấ y t r ư ớ c đ â y k h i x â y d ự n g p h á o đ à i đ ã c ó c ổ n g n à y s a u đó bị c h ặ n ại.
H a y nói c á c h k h á c là đ ồ n b ả o c ủ a di tíc h n à y c ó hai c ử a v ớ i c h ứ c n ă n g là đ ư ờ n g đi
liền vớ i T r ư ờ n g L ũ y v à là c o n đ ư ờ n g B ắ c N a m , đ â y là c o n đ ư ờ n e p h â n c h ia ranỉi
g iớ i g i ữ a h a i v ù n g . H a i là c o n đ ư ờ n a đ ể c h o d â n đi lại th e o trụ c Đ ô n g T â y . đ â ' l ì
c o n đ ư ờ n g nối h a i v ù n g n ú i v ớ i đ ồ n g b ằ n g , K in h v à T h ư ợ n g .

ở Đ è o C h i m H ú t k h ô n g c ó c ử a n h ư v ậ y , n h ư n g n h ữ n g đ o ạ n T r ư ờ n g L ũ y ỏ' đây
đ ã bị m ấ t k h á n h i ề u d o c o n đ ư ờ n g m ớ i m ở c h ạ y q u a , tu y n h iê n k h ô n g n g o ạ i trừ
t r ư ớ c đ â y ở đ â y c ũ n g c ó m ộ t c ổ n g n h ư vậy.
H ơ n n ữ a q u a n h ữ n g k ế t q u ả kh a i q u ậ t k h ả o cổ h ọ c n h ậ n th ấ y ở đ â y cù n g có
m ộ t c ổ n g đã t ồ n tại. N h ữ n g di v ậ t k h ả o c ố h ọ c n h ư n h ữ n g m ả n h 2,ốm s ứ p h á t 1iện
b ê n t r o n g đ ồ n b ả o c ũ n g n h ư b ê n c ạ n h c o n đ ư ờ n g c ó hai loại:

- Nhừne mảnh gốm không men. đất nu nu của các hiện vật như nồi đầt(vẫn :òn
d ấ u đ u n n ấ u ), b ìn h , v ò s à n h đ ự n g m u ố i, n ư ớ c ... là n h ữ n g m ả n h g ố m d â n dụng,
c h ứ n g t ỏ ở đó c ó b in h lín h c a n h g á c sin h hoạt.
- N h ữ n g đ ồ g ố m m e n , s ứ c ó n g u ồ n g ố c B ẳ c V iệ t N a m v à N a m T r u n g Q uốc có
n iê n đ ạ i cu ố i t h ế k ỷ X V I I . đ ầ u t h ế kỷ X V I I I , X IX là n h ữ n g đồ g ố m sứ th ư ơ n g Eiại.
N h ữ n e , di v ậ t k h ả o c ố n à y là m i n h c h ứ n g c h o th ấ v các đ ồ n b ả o n à y đ ư ợ c đi v à o hoạt
đ ộ n g v à o c u ố i th ế k ỷ X V I I đ ầ u t h ế k ỷ X V I I I ( 1 0 0 - 150 n ă m trư ớ c khi T r ư ờ n g Lũy
đ ư ợ c x â y d ự n g v à o n ă m 1819 t h e o B iê n n iê n s ử V iệ t N a m )
N g h i ê n c ử u N h â n h ọ c c ũ n g đ ư ợ c tiế n h à n h s o n g s o n g v ớ i n c h iê n c ử u K hảo cố
h ọ c v à đ ã làm s á n g tỏ đ ư ợ c m ộ t số v ấ n đề. Đ ồ g ố m s ứ tìm th ấ y c h ủ y ế u ỉà bái đ ĩa
V iệ t N a m v à T r u n a Q u ố c s ử d ụ n g tr o n g b ữ a ă n h à n g n g à y . N h ữ n g di v ậ t n à y tìm
th ấ y ở di chỉ là c o n đ ư ờ n g t h ư ơ n e m ại g iữ a n e ư ờ i V iệ t ở đ ồ n g bane; v à n g ư ờ i Hre ở
v ù n e C a o n g u y ê n . K ế t h ợ p p h ư ơ n e p h á p n g h i ê n c ứ u k h a o c ổ h ọ c với n g h i ê n c ứ u
n h â n h ọ c v ă n h o á , c h ú n g tôi b iế t đ ư ợ c r à n g n g ư ờ i H re k h ô n g ăn CƠ1Ĩ1 b ằ n g b á m à
h ọ c h o c ơ m v à o lá s a u đ ó b ố c ă n b ằ n g tay. C h ú n g tôi biết th ê m r ằ n g t ro n g cá c lo ạ t
đ ộ n g n g h i lễ, n g ư ờ i H r e s ử d ụ n g b á t đ ĩa đế đ ự n a thịt đ ộ n g vật. N h ư v ậ y bái đĩa
k h ô n g c h ỉ c ó c h ứ c n ă n g đ ê p h ụ c v ụ b ữ a ăn h à n g n a à y m à cò n c ó c h ứ c n ă n g s ử c ụng

372


TÍNH Đ A C H Ứ C NĂNG C Ủ A TR Ư Ờ N G L Ũ Y ...

t ro n e n g h i lễ tín n g ư ỡ n ạ . Đ iề u n à y p h ầ n n à o giải th íc h s ự tồn tại c ủ a co n đ ư ờ n g
th ư ơ n g m ạ i Đ ô n e T â y c ủ a T r ư ờ n ? L ũ y q u a n h ữ n g đ ồ g ố m s ứ c a o cấp.

Sự kiêin soát thông thương
C á c c h ứ n g c ứ k h o a h ọ c trê n c h o th ấ y c ả h a i di tíc h Đ è o C h i m H ú t v à R ù m
Đ ồ n đ ề u c ó 3 c h ứ c n ă n g ch ín h :
- Đ ó là m ộ t đ ồ n b ả o q u â n s ự c ó c h ứ c n ă n g p h ò n e thủ.
- L à c o n đ ư ờ n g B ắ c N a m k ế t nối t r u n g tâ m v ớ i c á c tỉn h lân c ậ n
- L à c o n đ ư ờ n g thươna; m ạ i g iữ a đ ồ n g b ằ n g v à c a o n g u y ê n
C á c c h ứ c n ă n g c ủ a hai di tíc h đ ồ n b ả o đ ó đ ư ợ c c h ứ n g m in h rõ r à n g q u a c á c kết
q u ả k h a i q u ậ t k h ả o c ổ h ọ c . T r ư ờ n g L ũ y đ ư ợ c xâ y d ự n g vớ i n h iề u m ụ c đ íc h v à c h ứ c
n ă n g k h á c n h a u . V à c h ú n g c ó m ố i q u a n h ệ đ ộ c lập v ớ i n h a u . V í d ụ n h ư khi s o s á n h
T r ư ờ n g L ũ y đ ế n c o n đ ư ờ n e T h i ê n L í là m ộ t s ự t r ù n g h ợ p n g ẫ u n h iê n : L ũ y đ ư ợ c x â y
d ự n g d ự a tê n m ộ t c o n đ ư ờ n g c ó trư ớ c tro n g lịc h sử , vì n h ờ c o n đ ư ờ n g c ó s ẵ n đó thì
sẽ k h ô n g g ặ p n h iề u k h ó k h ă n k h i x â y đ ắ p lũy q u a n h ữ n g v ù n g địa h ìn h k h ô n g t h u ậ n
lợi n h ư đồi n úi, r ừ n g r ậ m ... S ự k ế t h ọ p g iữ a b a c h ứ c n ă n g trê n trở t h à n h m ộ t b ộ m á y
k iể m so á t. C ả hai di tíc h Đ è o C h i m H ú t v à R ù m Đ ồ n đ ề u là p h á o đ à i c a n h g á c , là
trạ m k i ể m s o á t lư u t h ô n g t h ư ơ n g g iữ a h a i d â n tộ c ở h a i b ê n c ủ a lũy.

Phân định lãnh thỗ
K iể m tra s ự k ế t h ợ p c ủ a c á c c h ứ c n ă n g c h ú n g tôi n h ậ n th ấ y c ó s ự th ê m v à bớt.
C ó n g h ĩ a là c h ứ c n ă n g A c ù n g tồ n tại v ớ i c h ứ c n ă n g B thì sẽ là m g i ả m b ớ t q u y ề n
h ạ n c ủ a c h ứ c n ă n g A v à n g ư ợ c lại. Đ iề u n à y th ế h iệ n rõ r à n g khi c h ú n g tôi k i ể m tra
c á c k íc h t h ư ớ c c ủ a c á c t r ạ m g á c q u â n sự. M ộ t k h u v ự c c h ứ c n ă n g q u â n s ự n h ư Đ è o
C h im H ú t v à R ù m Đ ồ n thì sẽ c ó n h i ề u k iế n t r ú c k ế t h ợ p n h ư t ư ò n g , h à o , v ọ n g
gác.... T u y n h i ê n c h ứ c n ă n g p h ò n g th ủ c ủ a cá c di tíc h n à y rấ t rõ rà n g .
Ví d ụ v ề m ố i q u a n h ệ c ủ a T r ư ờ n g L ũ y tr o n g đ iề u k iệ n đ ịa lý, c ả n h q u a n m ô i
trư ờ n g . T ạ i di chỉ Đ è o C h i m H ú t, trạ m q u a n sá t đ ư ợ c đ ặ t ở vị trí c a o n h ấ t trê n đ ỉn h
đ è o rấ t t h u ậ n tiệ n c h o v i ệ c q u a n sá t x u ố n g t h u n g lũ n g v à lên đ ỉn h đ è o . Ở đ â y lũy v à
đ ư ờ n g đ ã bị p h á h ủ y n h i ề u khi n g ư ờ i ta làm c o n đ ư ờ n g liê n h u y ệ n h iệ n đại q u a đèo.

T o à n b ộ c á c k i ế n trú c p h ù h ợ p v ớ i đ ịa h ìn h v à c h ứ c n ă n g q u â n s ự c ủ a nó. T u y n h iê n
đ iề u n à y k h ô n g đ ú n g v ớ i to à n b ộ c h iề u dài c ủ a lũy. B ở i vì lũy đ ư ợ c x â y c h ạ y d ọ c
th e o c h iề u d à i c ủ a c o n đ ư ờ n g cũ, m ố i q u a n h ệ c ủ a n ó v ớ i đ ịa h ìn h là t h ô n g th ư ơ n g
c h ứ k h ô n g p h ả i q u â n s ự , n h ữ n g n h à x â y d ự n g đ ã k h ô n g c ổ p h ả i t ì m k i ế m n h ữ n g đ ịa
đ iể m t h u ậ n lợi ch o m ặ t q u â n s ự m à h ọ c h ọ n th e o đ ú n g n g u y ê n tắ c x â y d ự n g đ ư ờ n g
b ộ . L à là m m ộ t c o n đ ư ờ n g v ư ợ t đ è o q u a e o y ê n n g ự a , đ i ể m th ấ p n h ấ t c ủ a c ả m ộ t
d ã y núi c a o c h ậ p t r ù n g n g ă n trở.

373


VIỆT NAM HỌC - KỶ YẾU HỘI THẢO QUÔC TÉ LẦN THỨ TƯ

T r ư ớ c thế kỷ X I X , ở c á c v ù n g đ ị a h ì n h k h ô n g t h u ậ n lợi n h ư đ ầ m lầy v à các
v ù n g luôn n g ậ p lụt c ủ a m iề n T r u n g V i ệ t N a m thì đ i ề u k iệ n t h u ậ n tiệ n nh ấ t đ ể xây
d ự n g c á c tu y ê n đ ư ờ n g b ộ là x â y d ự n e c á c c o n đ ư ờ n g n ằ m v e n s ư ờ n đồi thấp. N ă m
200 6 . tại x ã P h ổ C h â u ( h u y ệ n Đ ứ c P h ố ) c h ú n g tôi đ ã đ ư ợ c đ ư a đ ế n m ộ t con đ ư ờ n g
d ố c c a o 10m - 15m s o v ớ i n h ừ n g c á n h đ ồ n g lú a, đ ư ờ n g sắ t v à Q u ố c lộ 1A n g à y nay
v à n g ư ờ i g ià ở đ ịa p h ư ơ n g k h ẳ n g đ ịn h đ â y c h ín h là c á i lũy c h ú n g tôi cần tìm . K hi
đế n c h ú n ơ tôi n h ậ n t h ấ y đ â y c h í n h là c o n đ ư ờ n g , c o n đ ư ờ n g T h i ê n L í c ủ a V iệ t N a m
rộ n g 2 m , m ặ t đ ư ờ n g đ ư ợ c g i a c ố b ằ n g c á c h k è đ á , n i ê n đại c ủ a n ó ít n h ấ t phải từ thế
kỷ X V . C h ú n g tôi đ ã lầ n t ì m đ ư ợ c d ấ u v ế t c o n đ ư ờ n g n g o ằ n n g o è o n à y q u a n h sườ n
c ủ a v ù n g đồi th ấ p q u a n h t h u n e l ũ n g v ớ i n h ữ n g c á n h đ ô n g t r ồ n e lú a v e n biển. C h ú n g
tôi n h ậ n ra r ằ n g c o n đ ư ờ n g n à y c ũ n e c ó m ố i q u a n h ệ đ ịa hình n h ư T ư ờ n g Lũy.
V à o th ờ i đ i ể m đ ó t r o n g đ ầ u c h ú n g tôi đ ã n ả y r a c â u hỏi: N ế u T r ư ờ n g L ũy
k h ô n g ph ả i là b ứ c t ư ờ n g q u â n s ự thì d ù n g đ ể là m g ì ? Đ ầ u tiê n là T r ư ờ n g L ũ y đ ư ợ c
xâ y d ự n g là c ô n g t r ì n h q u â n s ự b ả o v ệ n g ư ờ i đi lại d ọ c c o n đ ư ờ n g ? N h ư n g bằng
c h ứ n g v ề g iả t h u y ế t n à y là r ấ t ít v à vị trí c ủ a T r ư ờ n g L ũ y k h ô n g c h ỉ có c h ứ c năn g
q u â n sự m à nó p h ù h ợ p v ớ i đ i ề u k i ệ n đ ịa h ì n h . N h ũ n g đ i ể m n g h i ê n c ứ u m à c h ú n g
tôi đ ế n thời g ia n đ ầ u t r ê n d ọ c c o n đ ư ờ n g là h o à n t o à n n g ẫ u n h i ê n c h o đế n khi c h ú n g

tôi c h ú n g tô i tiế n h à n h n g h i ê n c ứ u n h â n h ọ c c ư d â n H r e tro n g c á c h u y ệ n p h ía T ây
tỉnh Q u ả n g N g ã i.
Q u a n g h i ê n c ứ u v à n h ữ n g k ế t q u ả n g h i ê n c ứ u liên n g à n h c h ú n g tôi n h ậ n thấy
rằ n g T r ư ờ n g L ũ y k h ô n g c h ỉ là m ộ t c á i lũ y x â y d ự n g đ ơ n t h u ầ n d ư ớ i triều v u a G ia
L o n g n h ư S ử đã e h i c h é p m à n ó đ ư ợ c k h ở i x ư ớ n g b ở i c á c q u a n lại n g ư ờ i V iệ t, đ ư ơ c
th ỏ a th u ậ n v à triể n k h a i t h ự c h iệ n v ớ i n h ữ n g p h u p h e n v à n g ư ờ i d â n hai b è n bức
tư ờ n g . L ũ y n à y n h ư m ộ t r a n h g iớ i p h â n c h i a h a i k h u v ự c , v ù n s t h u n g lũ n g p h í a Tây
lũy là c ủ a n g ư ờ i H r e v à v ù n g d u y ê n h ả i p h í a Đ ô n g là c ủ a n e ư ờ i V iệ t. T r ư ờ n g L ũy
c ó v a i trò là đ ư ờ n g b i ê n giớ i.

Kết luận
T r o n g n h ữ n g t h á n g đ ầ u n ă m 2 0 1 2 , q u a n h ữ n g k ế t q u ả c ủ a c á c c u ộ c khai q u ậ t
tại di tíc h Đ è o C h i m H ú t v à R u m Đ ồ n c ù n g v ớ i c á c c u ộ c đ iề u t r a k h ả o sát d ọ c theo
c h iề u dài T r ư ờ n g L ũ y , c h ú n g tô i đ ã đ ư a r a n h ữ n e k ế t luận: H a i đ ồ n bảo Đ è o C h im
H ú t v à R ù m Đ ồ n v ừ a ià c ă n c ứ q u â n sự , t r ạ m t u ầ n tra k i ể m s o á t đ ể đ ả m b ả o a n h
n in h q u â n s ự c ũ n g n h ư t h ư ơ n g m ạ i g i ữ a h a i v ù n g v à s â u x a h ơ n n ữ a là r a n h giới
p h â n c h ia lãnh t h ổ . N g ư ờ i H r e đ ã n ó i vớ i c h ú n g tô i, T r ư ờ n g L ũ y đ ư ợ c xâ y d ự n g là
để p h â n c h ia hai d â n t ộ c H r e s o n s ở p h í a trê n c ủ a lũy v à n g ư ờ i V iệ t s ố n g ở dưới.
C h ú n g tôi h iểu r ằ n g Đ è o C h i m H ú t v à R ù m Đ ồ n là h a i t r o n e s ố rất nh iều đ ồ n / bảo
k iể u n h ư tr ạ m k i ể m s o á t c h ạ y d ọ c th e o c h iề u d à i c ủ a T r ư ờ n g L ũ y .

374


TÍN H Đ A C H Ứ C N ĂN G C Ủ A TR Ư Ờ N G LŨY.

Đ e n t h á n g 8 n ă m 2 0 1 2 , s a u c h u y ế n n g h i ê n c ứ u th ự c đ ị a ở là n g c ủ a n e ư ờ i H re
ờ v ù n g núi h u v ệ n S ơ n H à . c h ú n g tôi q u y ế t đ ị n h q u a y trở lại Đ è o C h i m H ú t để tìm
câu trả lời c h o m ộ t s ố n g h i n g ờ t h ắ c m ắ c c ủ a c h ú n e tôi v ề p h á o đ à i n à y m à c h ú n g
tôi c h ư a trả lời đ ư ợ c .

C h ú n g tôi đi d ọ c c o n đ ư ờ n e b ắ t đ ầ u t ừ p h í a T â y , đ â y là lần đ â u tiên c h ú n g tôi
đi n h ư vậy, n h ữ n g lầ n đi t r ư ớ c t h ư ờ n e là x u ấ t p h á t t ừ t h à n h p h ố Q u ả n e N g ã i, d ọ c
th e o c á c di chỉ đi q u a th ị trấ n C h ợ C h ù a , c h ợ P h i ê n v à đ ồ n b ả o K i m T h à n h . T u y
n h iê n , lần n à y c h ủ n e tôi đ ã bị lạc đ ư ờ n g v à p h ả i d ừ n s lại h ỏ i n e ư ờ i d â n đ ịa p h ư ơ n g .
Đ iề u đ á n s n g ạ c n h i ê n là sa u 7 n ă m n g h i ê n c ứ u ở đ â y m à c h ú n g tôi h o à n to à n c h ư a
h iểu đ ầ y đủ v ề sự p h ứ c tạp c ủ a di tíc h Đ è o C h i m H ú t t r o n g m ố i q u a n h ệ vớ i cá c di
tíc h k h á c vớ i tín h đ ịa p h ư ơ n e c ủ a n ó . C ụ th ể h ơ n c h ú n a tô i h iê u rằne; Đ è o C h i m H ú t
n h ư là m ộ t c ử a n g õ t ự n h iê n c ủ a t h ô n g t h ư ơ n g v à đi lại, k ế t ừ k h i n ó là đ ấ t C h a m p a ,
đ â y là đ ư ờ n g t h ô n g t h ư ơ n g g i ữ a v ù n g p h í a T â y v à p h í a Đ ô n g c ủ a tỉn h Q u ả n g N g ã i
v à g i ữ a đ ồ n g b ằ n e v à m iề n núi c a o 1. V à t h ự c té là c h ú n g tôi đ a n g đi tìm c o n đ ư ờ n g
t h ô n ẹ th ư ơ n g n à y . C u ố i c ù n g n h ờ v à o s ự h ư ớ n a d ẫ n c ủ a n e ư ờ i d â n đ ịa p h ư ơ n g m à
c h ú n g tôi đ ã tìm ra c o n

đườna; n à y , c h ú rm tôi p h á t h i ệ n ra Đ è o C h i m H ú t k h ô n g

v ư ợ t q u a n h ữ n g v ù n g đ ồ i n ú i c a o v à n h ữ n g c á n h đ ồ n g m à n ó là m ộ t cái c ố n g nối
m ộ t p h ầ n v ù n g đồnR b ằ n g ở p h í a B ắ c v à m ộ t p h ầ n v ù n g đ ồ n g b ằ n g k h á c ở p h ía
N a m . C o n đ ư ờ n g B ắ c N a m n à y c h ạ y q u a c á c d ã y n ú i k é o d à i ra p h í a b iể n t ư ơ n g tự
n h ư đ è o Hải V â n h a y H o à n h S ơ n n h ư n g n ó k h ô n g c h ạ y d à i ra đ ế n biến.

Núi Đá vách như đã nhắc đến ở trên sẽ là minh chứng cấu trúc địa lý của
T r ư ờ n g L ũ y c ũ n g n h ư c á c đ ồ n / b ả o v à đ â y s ẽ t r ở t h à n h t r ọ n g t â m n g h iê n c ứ u c ủ a
c h ú n g tôi tr o n g n ă m 2 0 1 3 - 2 0 1 4 . C h ú n g tô i s ẽ n g h i ê n c ứ u m ố i q u a n h ệ g iữ a lịch sử
v à đ ịa lý c ủ a T r ư ờ n g L ũ y v à đ ặ t t r o n g b ổ i c ả n h đ ịa p h ư ơ n g c ủ a N ú i Đ á v ách.
T r o n g giai đ o ạ n C h a m p a ( đ ế n tậ n th ể k ỷ X V ) , t r ụ c t h ư ơ n g m ại Đ ô n g T â y
íhôna, q u a cá c v ù n g c ủ a t h u n g l ũ n g s ô n g T r à K h ú c v à s ô n g V ệ v à đi q u a g ầ n v ù n g
N ú i V á c h Đ á. Đ ó c ũ n a là c o n đ ư ờ n g t h ư ơ n g m ạ i tiế p tụ c t r o n g t h ờ i kỳ h ậ u C h a m p a
(thế kỷ X V I - X V I I ) . N ú i Đ á v á c h là c o n đ ư ờ n g t h ô n g t h ư ơ n g q u a n tr ọ n g th e o c h iề u
B ấ c N a m tro n g th ờ i g ia n c h u n g s ố n g h ò a b ì n h c ủ a n g ư ờ i V i ệ t đ ị n h c ư v à n g ư ờ i
C h ă m / H re c ư d â n g ố c ở Q u ả n g N g ã i , c ũ n g n h ư t h ờ i g i a n h ì n h t h à n h hai c ộ n g đ ồ n g

c ư d â n k h á c n h a u t r o n g tỉn h Q u ả n g N g ã i , đ ó là n g ư ờ i V i ệ t ở p h í a Đ ô n g v à n g ư ờ i
H r e ở p h ía T â y . S a u đ ó c ó c u ộ c x u n g đ ộ t g i ữ a h a i c ộ n g d o n e x ả y ra v à o th ế k ỷ
X V I I I , c á c tu y ể n đ ư ờ n g t h ư ơ n g m ạ i Đ ô n g T â y c ũ bị e i á n đ o ạ n . Đ ặ c b iệ t n g ư ờ i H re

]. L ư u ý r ằ n g c h ú n g tôi đ ã t h ấ t b ại t r o n g v i ệ c k ế t n ố i c á c b ằ n g c h ứ n g K h ả o c ổ h ọ c , đ ặ c b i ệ t là
n i ê n đại c ủ a đ ồ g ố m s ứ p h á t h i ệ n đ ư ợ c ở di c h ỉ Đ è o C h i m H ú t . T u y n h i ê n s a u m ộ t vài n ă m
k h a i q u ậ t v à n g h i ê n c ứ u thì s ự k ế t n ố i c ủ a c h ú n g t ôi đ ã t h à n h c ô n g .

375


VIỆT NAM HỌC - KỶ YÉU HỘI THẢO QUÓC TÉ LẦN THÚ TƯ

ư a th íc h đi dọ c t h e o c o n đ ư ờ n g m ò n q u a n h c o c ủ a N ú i Đ á v á c h , c o n đ ư ờ n e n à y
k h ô n g t h u â n lợi v ề m ặ t đ ịa h ìn h n h ư n g n ó an to à n v à đ ư ợ c r ừ n g n ú i c h e ch ở . C á c
tu y ế n đ ư ờ n g m ớ i đ ư ợ c k ế t nối vớ i đ ư ờ n g T h i ê n L í c ũ tại n ơ i Đ è o C h i m H ú t v ư ợ t
q u a v à c o n đ ư ờ n g t h ô n g t h ư ơ n g Đ ô n g T â y trư ớ c đ â y đi d ọ c s ô n s T r à K h ú c đã trở
th à n h co n đ ư ờ n g k ế t t h ô n e t h ư ơ n g v ớ i s ô n 2 V ệ d ọ c th e o đ ồ n b ả o K i m T h à n h , C h ợ
P h iê n v à C h ợ C h ù a . Q u a n iê n đại đồ g ố m k h a i q u ậ t ở di c h ỉ Đ è o C h i m H ú t c h o th ấy
tu y ế n đ ư ờ n g n à y đ ư ợ c h o ạ t đ ộ n g c h ủ y ế u v à o th ế kỷ X V I I I v à X I X . Đ e n thế kỷ X X
khi tìn h h ìn h an n in h đ ư ợ c cải th iệ n , c o n đ ư ờ n g t h ô n e t h ư ơ n g h o ạ t đ ộ n a trở lại với
tu y ế n s ô n g V ệ v à s ô n e T r à K h ú c . P h ía d ư ớ i c o n đ ư ờ n e T h iê n L í đ ư ợ c th a y b ằ n g
m ộ t c o n đ ư ờ n g q u ố c e i a ở v ù n g đ ồ n g b ằ n g v à vị trí t h ô n g t h ư ơ n g c ủ a Đ è o C h im
H ú t đ ã bị lã n g q u ê n .
N ế u g iả th iế t c ủ a c h ú n s tôi đ ú n g , tứ c là N ú i Đ á V á c h k h ô n íĩ p h ả i là nơi đ iển
h ình tập h ợ p c ủ a c á c t r ạ m k iể m so á t th ô n g th ư ơ n g , c h o p h é p c h ủ n g tô i đ ư a ra n h ữ n g
nh ận đ ịn h c h u n g c h o tấ t c ả c á c đ ồ n /b ả o trên to à n bộ t u y ế n lũy. N ú i Đ á V á c h là m ộ t
sự p h ả n á n h v ề đ ịa lý v à lịch s ử tro n g h ệ t h ố n g T r ư ờ n g L ũ y . K h u v ự c này m a n g đế n
nh iều tư liệu lịch s ử h ơ n c á c di tích khác. N ó k h ô n g chỉ m a n g lại n h ữ n g t h ô n g tin v ề
c h ứ c n ă n g c ủ a T r ư ờ n g L ũ y m à c ò n b ố s u n g n h ữ n g tư liệu lịch s ử v ề s ự hình th à n h hai

dân tộc, c u ộ c x u n g đ ộ t g iữ a hai d â n tộc c ũ n g n h ư thời g ia n c h u n g s ố n g h ò a bình. N ó
c h o c h ú n g ta n h ữ n g b ằ n g c h ứ n g lịch s ử v ề q u â n sự, an nin h , t h ư ơ n g m ại giữ a c á c
c ộ n g đ ồ n g tro n g giai đ o ạ n C h a m p a , h ậ u C h a m p a và V iệ t N a m c ủ a v ù n g đất này.

376