bai 20 xay dung và phat trien van hoa...(lop 10 dung duoc )

Tiết 26. 5/2/2009
Bài 20 : Xây dựng và phát triển văn hoá dân tộc trong
các thế kỉ X - XV
I)Mục tiêu bài học:
1)Về kiến thức:
Giúp HS hiểu:
- Trong những thế kỉ độc lập, mặc dù trải qua nhiều biến đng, nhân dân ta vẫn
nnỗ lực xây dựng cho mình một nền văn hoá dân tộc, tiến lên.
- Trải qua các triều đại Đinh tin Lê - Lý Trần Hồ - Lê sơ ở các thế kỉ X
XV, công cuộc xây dựng văn hoá đợc tiến hành đều đặn nhất quán. Đây cũng là
giai đoạn hình thành của nền văn hoá Đại Việt (còn gọi là văn hoá Thăng Long).
- Nền văn hoá Thăng Long phản ánh đậm đà t tởng yêu nớc, tự hào và độc lập dân
tộc.
2)Về t t ởng, tình cảm:
- Bồi dỡng niềm tự hào về văn hoá đa dạng của dân tộc.
- Bồi dỡng ý thức bảo vệ các di sản văn hoá tót đẹp của dân tộc.
- Giáo dục ý thức, phát huy năng lực sáng tạo trong văn hoá.
3)Kỹ năng:
- Quan sát, phát hiện.
III)Thiết bị, tài liệu dạy học:
- Một số tranh ảnh nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc thế kỉ X XV
- Một số bài thơ, phú của các nhà thơ lớn.
III)Tiến trình tổ chức dạy học:
1)Kiểm tra bài cũ:
- Nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mông Nguyên?
2) Giới thiệu bài : Từ sau ngày độc lập, trải qua gần 6 thế kỷ lao động và chiến đấu
nhân dân Việt Nam đã xây dựng cho mình một nền văn hoá da dạng, phong phú,
đậm đà bản sắc dân tộc. Để thấy đợc những thành tựu văn hoá nhân dân ta đã xây
dựng đợc từ thế kỉ X XV, chúng ta cùng tìm hiểu bài 20.
3)Tổ chức dạy học:
Hoạt động của thầy và trò Kiến thức HS cần nắm vững

Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân
- Trớc hết GV truyền đạt để HS nắm đợc: bớc
sang thời kỳ độc lập trong bối cảnh có chủ quyền
độc lập các tôn giáo đợc du nhập vào nớc ta từ
thời Bắc thuộc có điều kiện phát triển.
- GV có thể nói với HS về Nho giáo để HS nhớ
lại những kiến thức, hiểu biết về Nho giáo.
+ Đặt câu hỏi: Nho giáo có nguồn gốc từ đâu?
Do ai sáng lập? Giáo lý cơ bản của Nho giáo là
gì?
+ HS trình bày những hiểu biết của mình về Nho
I)T t ởng tôn giáo :
ở thời kì độc lập Nho giáo,
Phật giáo, Đạo giáo có điều
kiện phát triển mạnh.
+ Nho giáo:
giáo.
+ GV kết luận: Nho giáo lúc dầu cha phải là một
tôn giáo mà là một học thuyết của Khổng Tử
(Trung Quốc). Sau này một đại biểu của Nho học
là Đổng Trọng Th đã dùng lý thuyết âm dơng,
dùng thần học để lý giải biện hộ cho những quan
điểm của Khổng Tử biến Nho học thành một tôn
giáo (Nho giáo).
+ T tởng quan điểm của Nho giáo: đề cao những
nguyên tắc trong quan hệ xã hội theo đạo lý:
Tam cơng, Ngũ thờng trong đó tam cơng là
quan hệ giữa Vua Tôi, Cha Con, Chồng
Vợ.
Ngũ thờng là Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín (5 đức

tính của ngời quân tử).
- GV có thể đặt câu hỏi: Tại sao Nho giáo và chữ
Hán sớm trở thành hệ t tởng chính thống của giai
cấp thống trị nhng lại không phổ biến trong nhân
dân?
- HS suy nghĩ và trả lời.
- GV lý giải: Những quan điểm, t tởng của Nho
giáo đã quy định một trật tự, kỷ cơng đạo đức
phong kiến rất quy củ, khắt khe, vì vậy giai cấp
phong kiến đã triệt để lợi dụng Nho giáo để làm
công cụ thống trị, bảo vệ chế độ phong kiến. Còn
với nhân dân chỉ tiếp thu kía cạnh đạo đức của
Nho giáo. Nhà Lê sơ Nho giáo trở thành độc tôn
vì lúc này nhà nớc quân chủ chuyên chế đạt mức
độ cao, đã hoàn chỉnh.
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy đợc sự
phát triển của Phật giáo qua các thời kỳ Lý
Trần Lê sơ.
- HS theo dõi SGK và phát biểu.
- GV bổ sung và dẫn chứng về sự phát triển của
Phật giáo:
+Chùa chiền đơc xây dựng khắp nơi.
+Biến thành trờng học.
+Nơi giải trí thoát tục.
+Nhiều vị s tham gia vào sự nghiệp giữ nớc:Ngô
chân lu,Đỗ Thuận,Vạn Hạnh
Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân
- GV truyền đạt để HS nắm đợc cả 10 thế kỉ Bắc
- Nho giáo đợc đề cao, trở
thành công cụ của giai cấp

thống trị.
+Phật giáo:
- Thời Lý, Trần đợc phổ biến
rộng rãi, chùa chiền nhiều, s sãi
đông.
-Giữ vị trí quan trọng trong đời
sống nhân dân.
- Thời kỳ Lê sơ Phật giáo bị thu
thuộc của nhân dân ta không đợc học hành, giáo
dục không có ai quan tâm, khi đó ở Trung Quốc
giáo dục đã đợc coi trọng từ thời Xuân Thu (thời
Khổng Tử- Khổng Tử đợc coi là ông tổ của nghề
dạy học của Trung Quốc).
- Bớc vào thế kỉ độc lập, nhà nớc phong kiến đã
quan tâm đến giáo dục.Năm 1070 Lý Thánh
Tông cho lập văn miếu,1075 cho mở khoa thi
quốc gia đầu tiên.
- GV: Việc làm nói trên của Lý Thánh Tông có ý
nghĩa gì?
- HS trả lời.
- GV bổ sung, kết luận: thể hiện sự quan tâm của
nhà nớc phong kiến đến giáo dục, tôn vinh nghề
dạy học.
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy đợc sự
phát triển của giáo dục ở thế kỉ XI XV.
- HS theo dõi SGK, phát biểu.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận về những biểu
hiện của sự phát triển giáo dục.
- GV có thể giải thích cho HS về các kỳ thi Hơng
, Hội, Đình.

- Đặt câu hỏi: Việc dựng bia tiến sĩ có ý nghĩa gì?
- HS quan sát hình 35 bia tiến sĩ ở Văn Miếu
(Hà Nội) suy nghĩ trả lời.
- GV nhận xét, kết luận: Việc làm này có tác
dụng khuyến khích học tập, đề cao những ngời
tài giỏi cần cho đất nớc.
- Đặt câu hỏi: Qua sự phát triển của giáo dục thế
kỉ XI-XV em thấy giáo dục thời kỳ này có tác dụng
gì?Vì sao nó không có tác dụng đối với nền kinh
tế?
- HS suy nghĩ, trả lời.
- GV nhận xét, kết luận:
- GV có thể lý giải thêm nội dung giáo dục chủ
yếu thiên về thiên văn học, triết học, thần học,
đạo đức học, chính trị... (sách giáo khoa là Tứ th,
Ngũ kinh). Hầu nh không có nội dung khoa học,
kỹ thuật vì vậy không tạo điều kiện cho kinh tế
phát triển.
Hoạt động 1
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy đợc sự
phát triển của văn học qua các thế kỉ. Lý giải tại
hẹp.
II)Giáo dục, văn học, nghệ
thuật, khoa học kĩ thuật:
1) Giáo dục:
-Năm 1070 Lý Thánh Tông cho
lập văn miếu,1075 cho mở khoa
thi quốc gia đầu tiên.
- Giáo dục đã đợc quan tâm
phát triển.

-Mục đích: đào tạo ngời làm
quan, ngời tài cho đất nớc, nâng
cao dân trí.Không nhằm phát
triển kinh tế.
sao văn học thế kỉ XI XV phát triển.
- HS theo dõi SGK phát biểu.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận về sự phát triển
của văn học.
- GV có thể minh hoạ thêm về vị trí phát triển
của văn học về các tài năng văn học qua lời nhận
xét của Trịnh Nguyên Đán, qua một số đoạn
trong Hịch tớng sĩ, Bình Ngô đại cáo... khẳng
định sức sống bất diệt của những áng văn thơ bất
hủ.
- GV: Đặc điểm của văn học thế kỉ XI XV?
- HS : dựa trên những kiến thức đã học kết hợp
với những kiến thức lịch sử để trả lời.
- GV kết luận
Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân
- GV: giảng giải về lĩnh vực nghệ thuật gốm,
kiến trúc, điêu khắc, sân khấu, âm nhạc...
- GV chia HS làm 3 nhóm, yêu cầu mỗi nhóm
theo dõi SGK tìm hiểu một số lĩnh vực cụ thể.
+ Nhóm 1: Kiến trúc.
+ Nhóm 2: Điêu khắc.
+ Nhóm 3: Sân khấu, ca nhạc...
- Câu hỏi dành cho mỗi nhóm:
+ Nhóm 1: Kể tên những kiến trúc tiêu biểu thế
kỉ X XV, phân biệt đâu là kiến trúc ảnh hởng
của đạo Phật, đâu là kiến trúc ảnh hởng của Nho

giáo? Nói lên hiểu biết về những công trình kiến
trúc đó.
+ Nhóm 2: Phân loại những công trình điêu khắc
Phật giáo, Nho giáo. Nét độc đáo trong nghệ
thuật điêu khắc?
+ Nhóm 3: Sự phát triển của nghệ thuật sân
khấu, ca múa nhạc. Đặc điểm.
- HS các nhóm theo dõi SGK thảo luận, cử đại
diện trả lời.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận:
GV cung cấp cho HS hiểu biết về những công
trình kiến trúc Phật giáo tiêu biểu mà các cha
2)Phát triển văn học:
- Văn học chữ Hán phát triển
mạnh từ thời nhà Trần.Tiêu
biểu: Hịch tớng sĩ.Nam quốc
sơn hà.Bình Ngô đại cáo.
- Từ thế kỉ XV văn học chũ
Hán và chữ Nôm đều phát triển.
-Đặc điểm:
+ Thể hiện tinh thần dân tộc,
lòng yêu nớc sâu sắc
+ Ca ngợi những chiến công oai
hùng, cảnh đẹp của quê hơng
đất nớc.
3)Sự phát triển nghệ thuật
trình bày đợc nh Tháp Báo Thiên (Hà Nội),
chuông Quy Điền (Hà Nội), Tợng Quỳng Lâm -
Đông Triều (Quảng Ninh), Vạc Phổ Minh (Nam
Định), Tháp Chàm...

+ GV có thể minh hoạ nét độc đáo trong kiến
trúc điêu khắc bằng bức ảnh: chân cột đá ở
Hoàng thành Thăng Long (hình hoa sen nở).
Hình rồng cuộn trong lá đề, chùa Một Cột, tháp
Phổ Minh nhiều tầng và chỉ ra những nét độc
đáo.
- Đặt câu hỏi: Em có nhận xét gì về đời sống văn
hoá của nhân dân thời Lý Trần Hồ?
- HS suy nghĩ trả lời.
- GV bổ sung kết luận.
Hoạt động 1: Cá nhân
- GV cung cấp thông tin,yêu cầu HS đọc SGK
lập bảng thống kê các thành tựu khoa học kỹ
thuật X - XV theo mẫu.
- HS theo dõi SGK, tự hoàn thiện bảng thống kê.
- Kiến trúc:
+phát triển chủ yếu ở giai đoạn
Lý, Trần, Hồ
thế kỉ X XV kiến trúc
Phật giáo gồm chùa, tháp, đền.
+ Kiến trúc Nho giáo: Cung
điện, thành quách, thành Thăng
Long.
+ Điêu khắc: gồm những công
trình chạm khắc, trang trí độc
đáo
+ Nghệ thuật sân khấu,ca múa
nhạc mang đậm tính dân gian
truyền thống.
- Nhận xét:

+ Văn hoá Đại Việt thế kỷ X
XV phát triển phong phú, đa
dạng.
+ Chịu ảnh hởng của yếu tố
ngoài song vẫn mang đậm tính
dân tộc và dân gian
4)Khoa học, kỹ thuật:
Lĩnh vực Thành tựu
Sử
Địa
Binh pháp
.
4)Củng cố:
- Vị trí của Phật giáo ở các thế kỷ X XV.
- Đặc điểm thơ văn thế kỉ XI XV.
- Nét độc đáo, tính dân tộc và dân gian trong lĩnh vực nghệ thuật thế kỉ X XV.
5)Dặn dò
HS học bài, trả lời các câu hỏi và bài tập SGK, đọc trớc bài mới.