BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ. CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ

3. CHỦ NGHĨA
DUY VẬT LỊCH SỬ

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

1


1. VAI TRÒ CỦA SẢN XUẤT VÀ QUY LUẬT
QUAN HỆ SẢN XUẤT PHÙ HỢP VỚI TRÌNH ĐỘ
PHÁT TRIỂN CỦA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

2


- SẢN XUẤT VẬT CHẤT LÀ GÌ?

 Là hoạt động đặc trưng riêng có của con người và xã
hội loài người. Bao gồm: sản xuất vật chất, sản xuất tinh
thần và sản xuất ra con người. Trong đó, sản xuất ra của
cải vật chất là cơ sở của sự tồn tại và phát triển của xã hội

 Là quá trình con người sử dụng công cụ lao động tác
động vào tự nhiên, cải biến các dạng vật chất của tự nhiên
tạo ra của cải vật chất phục vụ nhu cầu của con người

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

3


- VAI TRÒ CỦA SẢN XUẤT VẬT CHẤT LÀ GÌ?

 SX của cải vật chất là cơ sở
Nếu không có sản xuất của cải vật chất

tồn tại và phát triển của xã hội

thì xã hội loài người sẽ như thế nào?

loài người

Sản xuất của cải vật chất có vai trò gì?

 Quyết định mọi hoạt động của xã
hội.

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

4

- PHƯƠNG THỨC SẢN XUẤT LÀ GÌ?

QUAN HỆ GIỮA
CON NGƯỜI - TỰ NHIÊN

LLSX

QUÁ TRÌNH

PTSX

SẢN XUẤT
XÃ HỘI

QUAN HỆ
CON NGƯỜI – CON NGƯỜI

QHSX

Là cách thức con người làm ra của cải vật chất trong những giai đoạn lịch sử nhất định

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

5


- Lực lượng sản xuất

TRÍ LỰC

NGƯỜI

QUYẾT ĐỊNH NHẤT

LAO ĐỘNG
THỂ LỰC
CÓ SẲN

CẠN KIỆT

Là thể thống nhất hữu cơ giữa tư liệu sản xuất (trước hết là công cụ lao động) và
LLSX

QUA CH
Ế họ. Biểu hiện mối quan
con người với kinh nghiệm, kỹ năng, tri thức lao động
của
TĂNG LÊN
BIẾN

ĐTLĐ

hệ giữa con người với tự nhiên, thể hiện năng lực thực tiễn của con người trong
quá trình chinh phục tự nhiên.
TƯ LIỆU

CÔNG CỤ

XƯƠNG CỐT

SẢN XUẤT

BẮP THỊT

KẾT CẤU

SẢN XUẤT

ĐỘNG,

HẠ TẦNG

CÁCH

TLLĐ

MẠCH

HỆ THỐNG

MÁU

BÌNH CHỨA

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

6

MẠNG
NHẤT


- Quan h sn xut
L nhng quan h c bn gia ngi vi ngi trong quỏ trỡnh sn xut

Quan hệ sản xuất

Quan hệ sở hữu

Quan hệ

Quan hệ

về t liệu

tổ chức, quản lý

phân phối

sản xuất

sản xuất

sản phẩm

Quyt nh
Trong lịch sử phát triển của nhân loại đã chứng kiến có 2 loại hỡnh s hu cơ bản về t liệu sản xuất: S hu t nhõn
v s hu cụng cng
11/14/17

ThS. Lờ c Th

7


Các kiểu và các hình thức của quan hệ sản xuất

Cộng sản chủ nghĩa
Hợp tác và

Tư bản chủ nghĩa

tương trợ

Chế độ
người bóc
lột người

lẫn nhau

Phong kiến
Chiếm hữu nô lệ

Công xã nguyên thuỷ

Các quan hệ sản xuất

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

8


Sự biến đổi của phương thức sản xuất
TRÌNH ĐỘ

Á TRÌNH LỊCH SỬ-TỰ NHIÊN

Sở hữu công cộng

PTSX CSCN

về tư liệu sản xuất

SỰ PHÁT TRIỂN CÁC HTKT-XH

Quy luật

PTSX TBCN

(Theo lý luận của C.Mác)

giá trị thặng dư

PTSX PK

Bóc lột người nông nô dưới hình thức địa tô, chủ
yếu là địa tô hiện vật

PTSX CHNL

Bóc lột trực tiếp và tàn nhẫn những người nô lệ thuộc quyền sở
hữu hoàn toàn của chủ nô

PTSX CSNT

11/14/17

Trên cơ sở lao động tập thể, dùng những công cụ sản xuất thô sơ sản xuất ra tư liệu sinh
hoạt cần thiết nhất cho công xã.

ThS. Lê Đức Thọ

9

THỜI GIAN


- TRÌNH ĐỘ PHÁT TRIỂN CỦA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT LÀ GÌ?

Trình độ phát triển của công cụ lao động

Trình độ, kinh nghiệm, kỹ năng lao động
của con người

Trình độ
của Lực
lượng sản
xuất

Trình độ tổ chức và phân công lao động
xã hội.

Trình độ ứng dụng của khoa học vào quá
trình sản xuất

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

10


Trong một PTSX, bộ phận thường xuyên có sự biến đổi và phát triển là LLSX
hay QHSX?

LLSX luôn biến đổi và phát triển không ngừng.

- Công cụ lao động: không ngừng được cải tiến, ngày càng tinh vi, hiện đại.
- Đối tượng lao động ngày càng được mở rộng, đa dạng và phong phú hơn.
- Sức khỏe, trí tuệ, trình độ tay nghê của người lao động ngày càng được nâng cao.

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

11


Công cụ lao động bằng đá
11/14/17

Thuổng đồng
ThS. Lê Đức Thọ

12


11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

13


♦ Mối quan hệ biện chứng giữa LLSX và QHSX.

Mâu thuẫn
LLSX phát triển

QHSX lạc hậu
Sự ra đời của một

Cuộc cách mạng xã hội nhằm xóa bỏ QHSX lạc

PTSX mới

hậu.
LLSX của giai
cấp tư sản ngày

Kìm hãm sự phát triển của nền sản xuất hàng hóa TBCN ►
Cần phải xóa bỏ QHSX phong kiến ► Cách mạng tư sản
► PTSX phong kiến bị xóa bỏ, PTSX tư bản chủ nghĩa ra đời.

càng phát triển
Mâu thuẫn

QHSX phong kiến khép kín,
mang tính tự cấp, tự túc.

Sự thay thế của PTSX tư bản chủ nghĩa đối với phương thức sản xuất
phong kiến

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

14


Quy luật QHSX phù hơp với trình đô phát triển của LLSX

1.

QHSX biểu hiện hình thức xã hội của nền sản xuất. Để sản
xuất, phải xây dựng các hình thức QHSX .

2.

Việc xây dựng các hình thức QHSX không thể tùy tiện mà
phải dựa trên trình độ hiện có của LLSX

3.

QHSX phù hợp sẽ thúc đẩy LLSX phát triển. QHSX không phù
hợp sẽ kìm hãm LLSX.

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

15


SỰ THAY THẾ CÁC PTSX TRONG LỊCH SỬ LOÀI NGƯỜI LÀ DO LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT

PTSX TBCN
PTSX PK
TBCN
QHSX

PTSX CHNL

QH SX

kiến
Phong

PTSX CSNT

Mâu

X
QHS

Phù hợp

L
CHN

Phù

thuẫn

hợp

thuẫn

hợp
11/14/17

thuẫn

hợp

Mâu
Phù

Mâu

Mâu
Phù

C S NT
X
S
QH

thuẫn

t tr
á
h
p
luôn
X
S
L
L

iển

ThS. Lê Đức Thọ

16

Phương pháp luận rút ra:

Phải kết hợp biện chứng giữa LLSX với QHSX:

1.

Phát triển LLSX phải gắn với xây dựng QHSX (Vì QHSX qui định mục
đích của nền sản xuất)

2.

11/14/17

Xây dựng QHSX phải xuất phát từ trình độ của LLSX.

ThS. Lê Đức Thọ

17


3.2. CƠ SỞ HẠ TẦNG VÀ KIẾN TRÚC THƯỢNG TẦNG

QHSX TÀN DƯ

CƠ
SỞ
HẠ

Cơ sở hạ tầng là toàn bộ những quan hệ
sản xuất hợp
một
QHSXthành
THỐNG TRỊ cơ cấu kinh tế của
QUYẾT
ĐỊNH
chế độ xã hội nhất định

TẦNG

QHSX MẦM MỐNG
Trong xã hội có giai cấp đối kháng, CSHT cũng có tính đối kháng vì lơi ích và địa vị kinh tế của các giai cấp là khác
nhau, thậm chí đối lập nhau.

HÃY PHÂN BIỆT CƠ SỞ HẠ TẦNG VÀ KẾT CẤU HẠ TẦNG?
11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

18


KIẾN TRÚC THƯỢNG TẦNG

khác
tương ứng
ứng khác
xã hội
hội tương

Các
Các thiết
thiết chế
chế xã

Giáo
Giáo hội
hội

Nhà
Nhà nước
nước

Đảng
Đảng phái
phái

khác
tư tưởng
tưởng khác
Các
Các quan
quan điểm
điểm tư

tôn giáo
giáo
tư tưởng
tưởng tôn
Các

Các quan
quan điểm
điểm tư

quyền
pháp quyền
tư tưởng
tưởng pháp
Các
Các quan
quan điểm
điểm tư

trị
chính trị
tư tưởng
tưởng chính
Các
Các quan
quan điểm
điểm tư

19
ThS. Lê Đức Thọ

11/14/17

Các thiết chế tương ứng
Các quan điểm tư tưởng

QUAN HÊ BIÊN CHỨNG GIỮA CƠ SỞ HẠ TẦNG VÀ KIẾN TRÚC THƯỢNG TẦNG

KIẾN TRÚC THƯỢNG TẦNG

Anh hương

Quyết

trơ

định

lai

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

20


PHƯƠNG PHÁP LUẬN RÚT RA:

Phải kết hợp biện chứng giữa CSHT với KTTT:

1. Phát triển kinh tế (CSHT) cần có sự định hướng, sự thúc đẩy từ KTTT
(động lực chính trị). Cần phát huy vai trò của Nhà nước đối với kinh tế.

2. Xây dựng KTTT phải xuất phát từ CSHT. Phải chú trọng giải pháp kinh tế

trong giải quyết các bài toán xã hội

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

21


11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

22


3.3. TỒN TẠI XÃ HỘI QUYẾT ĐỊNH
Ý THỨC XÃ HỘI VÀ TÍNH ĐỘC LẬP
TƯƠNG ĐỐI CỦA Ý THỨC XÃ HỘI

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

23


Đời sống xã hội bao gồm:

XÃ HỘI LOÀI NGƯỜI

TỒN TẠI XÃ HỘI

Ý THỨC XÃ HỘI

MẶT VẬT CHẤT

MẶT TINH THẦN

CỦA ĐỜI SỐNG XÃ HỘI

CỦA ĐỜI SỐNG XÃ HỘI

XÃ HỘI LOÀI NGƯỜI
11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

24


Khái niệm Tồn tại xã hội

H HOẠT VẬT CHẤT VÀ NHỮNG ĐIỀU KIỆN SINH HOẠT VẬT CHẤT CỦA XÃ

Điều kiện tự nhiên

Tồn tại
Xã hội

Điều kiện dân số

Phương thức sản xuất

11/14/17

ThS. Lê Đức Thọ

25