Vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền con người ở giai đoạn khởi tố điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn thành phố Hà Nội (Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN VĂN CHUNG

VAI TRÒ CỦA LUẬT SƯ TRONG BẢO VỆ
QUYỀN CON NGƯỜI Ở GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ
ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN
THÀNH PHỐ HÀ NỘI

Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số: 60 38 01 04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Hoàng Thị Minh Sơn

HÀ NỘI, 2017


LỜI CAM ĐOAN

Tác giả xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tác giả.
Các số liệu ghi trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn
chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Nguyễn Văn Chung

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLHS

:

Bộ luật hình sự

BLTTHS

:

Bộ luật tố tụng hình sự

CQĐT

:

Cơ quan điều tra

CQTHTT

:

Cơ quan tiến hành tố tụng

ĐTV

:

Điều tra viên

KSV

:

Kiểm sát viên

LS

:

Luật sư

QCN

:

Quyền con người

THTT

:

Tiến hành tố tụng

TTHS

:

Tố tụng hình sự

TTCC

:

Thu thập chứng cứ

TNHS

:

Trách nhiệm hình sự

VAHS

:

Vụ án hình sự

VKS

:

Viện kiểm sát

VKSND

:

Viện kiểm sát nhân dân

XHCN

:

Xã hội chủ nghĩa


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT THỂ
HIỆN VAI TRÒ CỦA LUẬT SƯ TRONG BẢO VỆ QUYỀN CON NGƯỜI Ở
GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ ............................................ 7
1.1. Những vấn đề lý luận về vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền con người ở giai
đoạn khởi tố điều tra vụ án hình sự ................................................................................. 7
1.2. Sự thể hiện vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền con người ở giai đoạn khởi tố
điều tra vụ án hình sự .................................................................................................... 14
1.3. Quy định của pháp luật hình sự thể hiện vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền
con người ở giai đoạn khởi tố điều tra vụ án hình sự.................................................... 15
Chương 2: THỰC TIỄN THỰC HIỆN VAI TRÒ CỦA LUẬT SƯ TRONG
BẢO VỆ QUYỀN CON NGƯỜI Ở GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ ĐIỀU TRAVỤ ÁN
HÌNH SỰ TẠI THÀNH PHỐ HÀ NỘI ..................................................................... 45
2.1. Những kết quả đạt được ......................................................................................... 45
2.2. Những hạn chế, bất cập .......................................................................................... 48
2.3. Nguyên nhân .......................................................................................................... 50
Chương 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO VÀ PHÁT HUY VAI TRÒ BẢO VỆ
QUYỀN CON NGƯỜI CỦA LUẬT SƯ TRONG GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ
ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ TẠI THÀNH PHỐ HÀ NỘI................................... 61

3.1. Những yêu cầu của Đảng và Nhà nước bảo vệ quyền con người trong tố tụng
hình sự theo tinh thần cải cách tư pháp ......................................................................... 61
3.2. Tăng cường triển khai các biện pháp thi hành tốt Bộ luật tố tụng hình sự năm
2015 và tiếp tục hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự nhằm nâng cao vai trò của luật
sư trong bảo vệ quyền con người .................................................................................. 63
3.3. Giải pháp xây dựng đội ngũ luật sư đủ về số lượng và đảm bảo về chất lượng .... 65
KẾT LUẬN .................................................................................................................. 73


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quyền con người là những bảo đảm pháp lý toàn cầu có tác dụng bảo vệ các cá
nhân và các nhóm chống lại những hành động hoặc sự bỏ mặc mà làm tổn hại đến
nhân phẩm, những sự được phép và tự do cơ bản của con người [15]. Quyền con
người được bảo đảm bởi pháp lý, nhằm bảo vệ các cá nhân và các nhóm chống lại
những hành động làm tổn hại đến nhân phẩm, sự tự do cơ bản của con người và những
gì mà con người được phép hưởng thụ. Quyền con người là quyền tự nhiên vốn có của
con người, được Nhà nước công nhận và bảo vệ bằng pháp luật, bằng các thỏa thuận
pháp lý quốc tế.
Quyền con người có mối liên hệ gần gũi hơn cả với pháp luật, bởi lẽ, quyền con
người cho dù có là bẩm sinh, vốn có (nguồn gốc tự nhiên) hay phải do các Nhà nước
quy định (nguồn gốc pháp lý), thì việc thực hiện các quyền vẫn cần có pháp luật, QCN
không thể được bảo đảm đầy đủ nếu không được ghi nhận bằng pháp luật, thông qua
đó, nghĩa vụ tôn trọng, thực thi các quyền không phải chỉ tồn tại dưới dạng những quy
tắc đạo đức mà trở thành những quy tắc cư xử chung, có hiệu lực bắt buộc và thống
nhất cho tất cả mọi chủ thể trong xã hội.
Các chủ trương, chính sách pháp luật của Đảng và Nhà nước ta đã và đang ngày
càng ghi nhận nhiều hơn nữa về QCN trong hệ thống pháp luật và có cơ chế bảo vệ,
thúc đẩy phát triển quyền con người.
Trong các bản Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980, 1992 và đặc biệt là Hiến pháp

năm 2013, QCN, quyền công dân được Nhà nước công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo
đảm.Cụ thể hóa Hiến pháp, các QCN, quyền công dân được ghi nhận, bảo vệ, bảo đảm
trong các văn bản pháp luật, trong đó có pháp luật hình sự và tố tụng hình sự. Tuy
nhiên, trong thực tiễn tố tụng hình sự thì quyền con người vẫn chưa được bảo vệ một
cách có hiệu quả.
Trong lĩnh vực tố tụng đặc biệt là tố tụng hình sự, vai trò của luật sư trong việc
bảo vệ quyền con người càng được thể hiện rõ nét hơn. Sự tham gia của luật sư trong
tố tụng không chỉ giúp bị can, bị cáo bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, mà
còn góp phần trong việc xác định sự thật khách quan của vụ án, giúp việc điều tra, truy

1


tố và xét xử được nhanh chóng, chính xác, tránh làm oan người vô tội, để lọt tội phạm.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy, nhiều luật sư không cập nhật được kiến thức pháp luật, kỹ
năng hành nghề. Trong khi đó xã hội luôn vận động phát triển, nhiều quan hệ mới xuất
hiện và pháp luật cũng luôn thay đổi để đáp ứng nhu cầu điều chỉnh các quan hệ xã hội.
Hà Nội là Thủ đô của nước ta, với địa bàn rộng và số lượng VAHS được đưa ra
xét xử sơ thẩm lớn, phúc thẩm cũng nhiều, vai trò của luật sư trên địa bàn thành phố Hà
Nội đã đạt được nhiều thành tích nổi bật. Tuy nhiên, luật sư vẫn còn gặp một số khó
khăn trong việc bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự và chưa phát huy được
một cách tốt nhất vai trò của mình ở giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự.
Xuất phát từ nguyên lý: “Ở đâu có buộc tội thì ở đó có gỡ tội”, nhằm góp phần
bảo vệ QCN, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, bảo đảm các nguyên tắc cơ bản
của BLTTHS, theo đó, Nhà nước đã giao phó sứ mệnh bảo vệ QCN, quyền và lợi ích
hợp pháp của công dân trong tố tụng hình sự cho Luật sư, người được ví như là các “
Hiệp sỹ” khi đứng ra bênh vực cho những kẻ yếu thế, bị ức hiếp.
Từ những lý do nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Vai trò của luật sư trong bảo
vệ quyền con người ở giai đoạn khởi tố điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn thành phố
Hà Nội” để nghiên cứu làm luận văn tốt nghiệp cao học.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Đề tài: “ Vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền con người ở giai đoạn khởi tố
điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn thành phố Hà Nội” là một trong những đề tài khoa
học mang tính thời sự, cấp thiết và tính nhân văn sâu sắc. Quyền con người là một
phạm trù đa diện, đòi hỏi cách tiếp cận và nghiên cứu đa ngành, liên ngành, song tiếp
cận và nghiên cứu luật học là một hướng chính. Đã có nhiều công trình khoa học
nghiên cứu về QCN, về vai trò của luật sư trong việc bảo vệ QCN với những góc độ
và mức độ khác nhau, trong đó có thể kể đến một số công trình sau:
- Lại văn Trình (2011), Đảm bảo quyền con người của người bị tạm giữ, bị can,
bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ luật học, trường Đại học Luật
tp. Hồ Chí Minh.Luận án đã nêu và phân tích những điểm chung và những điểm đặc
thù về đảm bảo quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong các giai
đoạn khác nhau của tố tụng hình sự; phân tích các quy định của pháp luật tố tụng hình

2


sự có liên quan đến việc đảm bảo quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo
trong tố tụng hình sự và thực tiễn thực hiện đồng thời đưa ra một số giải pháp hoàn
thiện quy định của pháp luật tố tụng hình sự và tăng cường các biện pháp đảm bảo
quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong các giai đoạn khác nhau
của tố tụng hình sự [41].
- Hồ Sỹ Sơn (2011), Bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự và một
số đề xuất về hoàn thiện pháp luật, Tạp chí Luật học số 1. Bài viết đã phân tích các
quan điểm khác nhau về bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự; phân tích thực
trạng bảo vệ quyền con người bằng pháp luật tố tụng hình sự hiện hành và đưa ra một
số giải pháp hoàn thiện một số quy định của pháp luật nhằm bảo vệ quyền con người
trong tố tụng hình sự [37].
- PGS.TS. Hoàng Thị Minh Sơn (2011), Bảo đảm quyền của người bị bắt,
người bị tạm giữ, người bị tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam, Tạp chí Luật học

số 3, Hà Nội. Theo tác giả, bảo vệ quyền của người bị bắt, bị tạm giữ, tạm giam trong tố
tụng hình sự có ý nghĩa quan trọng trong việc thực hiện đường lối, chính sách của đảng
và pháp luật của nhà nước và đặc biệt là trong bối cảnh cải cách tư pháp và trong xu thế
hội nhập quốc tế hiện nay, vì quyền con người luôn gắn liền với quyền chính trị, kinh tế,
văn hoá, xã hội. Bài viết đã phân tích thực trạng bảo đảm quyền con người của người bị
bắt, người bị tạm giữ, tạm giam trong tố tụng hình sự và đưa ra một số kiến nghị hoàn
thiện quy định của pháp luật tố tụng hình sự về bảo vệ quyền của người bị bắt để tạm
giam và người bị tạm giam [38].
Ngoài ra còn có một số công trình khác có liên quan đến đề tài nghiên cứu
như: Phạm Thị Hồng Vân (2014) Vai trò của luật sư trong việc bảo vệ quyền con
người theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ; Nguyễn Quang Hiền
(2011), Bảo vệ quyền con người trong luật hình sự, luật tố tụng hình sự Việt Nam,
Luận án tiến sĩ luật học; Giáo trình giảng dạy sau đại học “Quyền con người”, nhà xuất
bản khoa học xã hội năm 2011, của Học viện Khoa học xã hội do GS.TS. Võ Khánh
Vinh (Chủ biên); Lê Cảm, Nguyễn Ngọc Chí, Trịnh Quốc Toản (đồng chủ nhiệm),
bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự trong

3


giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp
trường, Đại học quốc gia Hà Nội, 2005...
Các công trình nghiên cứu này đã đề cập đến QCN, quyền công dân, bảo vệ
QCN trong tố tụng hình sự, vai trò của luật sư trong hoạt động tranh tụng, trong bảo vệ
QCN. Tuy nhiên, mỗi công trình có góc độ trọng tâm nghiên cứu riêng và ở những
thời điểm khác nhau nên về mặt nhận thức cả về phương diện lý luận và thực tiễn so
với bây giờ là có sự khác nhau. Kết quả nghiên cứu của các công trình trên là nguồn tài
liệu tham khảo giá trị mà luận văn của tác giả có thể kế thừa và tiếp tục nghiên cứu
trong quá trình hoàn thiện đề tài.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận, quy định của pháp luật tố tụng hình
sự về vai trò của luật sưtrong bảo vệ quyền con người ở giai đoạn khởi tố, điều tra vụ
án hình sự và thực tiễn thực hiện tại thành phố Hà Nội, luận văn đưa ra các giải pháp
bảo đảm thực hiện tốt hơn nữa vai trò bảo vệ quyền con người của luật sư trong giai
đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự tại thành phố Hà Nội.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ sau:
Thứ nhất, nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận về vai trò của luật sư trong
bảo vệ quyền con người ở giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự;
Thứ hai, phân tích những quy định của pháp luật tố tụng hình sự về vai trò của
luật sư trong bảo vệ quyền con người ở giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự;
Thứ ba, làm rõ thực tiễn thực hiện quy định của pháp luật tố tụng hình sự về vai
trò của luật sư trong bảo vệ quyền con người ở giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự
tại thành phố Hà Nội, chỉ ra những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân của nó.
Thứ tư, đề xuất các giải pháp nâng cao và phát huy vai trò bảo vệ quyền con
người của luật sư trong giai đoạn khởi tố điều tra vụ án hình sự.

4


4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Về đối tượng nghiên cứu của luận văn này tập trung nghiên cứu những vấn đề lý
luận, pháp lý và thực trạng vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền con người ở giai
đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tại thành phố Hà Nội.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận, các quy định của pháp luật
tố tụng hình sựvề vai trò của luật sư trong bảo vệ QCN ở giai đoạn khởi tố, điều tra vụ
án hình sự. Luận văn chỉ nghiên cứu vai trò của luật sư trong việc bảo vệ quyền con

người của người bị buộc tội và quyền con người của Người bị hại, Nguyên đơn dân sự,
Bị đơn dân sự, Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án hình sự (gọi tắt là
đương sự) , trong đó, nhấn mạnh đến vai trò của luật sư trong bảo vệ QCN ở giai đoạn
khởi tố, điều tra vụ án hình sự của người bị bắt, Người bị tạm giữ, bị can vì, đây là
những đối tượng mà quyền và lợi ích hợp pháp của họ dễ bị xâm hại nhất. Luận văn
không nghiên cứu vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền con người của những người
tiến hành cũng như người tham gia tố tụng khác như bị cáo, người làm chứng v.v.
Luận văn nghiên cứu vai trò của luật sư trong bảo vệ QCN ở giai đoạn khởi tố,
điều tra vụ án hình sự tại thành phố Hà Nội trong thời gian từ năm 2012 đến năm
2016.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lê
Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về bảo vệ quyền
con người, quyền công dân
Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng đó là: Phương pháp phân
tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, lịch sử và khảo sát thực tiễn...để giải quyết những
vấn đề đặt ra.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Luận văn góp phần bổ sung lý luận về vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền con
người ở giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự;

5


Kết quả nghiên cứu khoa học của luận văn góp phần bổ sung vào nguồn tài liệu
phục vụ công tác nghiên cứu khoa học pháp lý, công tác giảng dạy tại các trường Đại
học, Học viện và các cơ sở đào tạo khác về luật học, về nghiệp vụ nghề luật sư.
Ngoài ra, kết quả nghiên cứu khoa học của luận văn góp phần làm thay đổi, nâng
cao ý thức pháp luật của chủ thể áp dụng pháp luật hình sự về vai trò của luật sư trong
bảo vệ QCN ở các giai đoạn của tố tụng hình sự nói chung và đặc biệt là ở giai đoạn

khởi tố, điều tra vụ án hình sự nói riêng; nâng cao kỹ năng của luật sư trong việc bảo
vệ tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của khách hàng ở các giai đoạn tố tụng khác nhau
của vụ án hình sự nói chung và ở giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự nói riêng.
7. Cơ cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận
văn gồm 03 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận và quy định pháp luật thể hiện vai trò của luật
sư trong bảo vệ quyền con người ở giai đoạn khởi tố điều tra vụ án hình sự.
Chương 2: Thực tiễn thực hiện vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền con người
ở giai đoạn khởi tố điều tra vụ án hình sự tại thành phố Hà Nội.
Chương 3: Giải pháp nâng caovà phát huyvai trò bảo vệ quyền con người của
luật sư trong giai đoạn khởi tố điều tra vụ án hình sự tại thành phố Hà Nội.

6


Luận văn đầy đủ ở file: Luận văn full