Thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội (Luận án tiến sĩ)

Bộ GIáO DụC Và ĐàO TạO
Trờng
Trờng đại học kinh tế quốc dân
--------

--------

NGUYễN DOãN HOàN

THU NHậP CủA LAO ĐộNG DI CƯ
LàM THUÊ TRONG KHU VựC PHI CHíNH THứC
TRÊN ĐịA BàN NộI THàNH Hà NộI
CHUYÊN NGàNH: KINH Tế CHíNH TRị
Mã số: 62310102

Ngời hớng dẫn khoa học:
PGS.TS. ĐàO THị PHƯƠNG LIÊN

Hà Nội - 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi
cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện dưới sự hướng
dẫn của PGS. TS. Đào Thị Phương Liên và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực
trong học thuật.
Hà Nội, ngày 02 tháng 10 năm 2017
Xác nhận của giáo viên hướng dẫn

Người thực hiện luận án

PGS. TS. Đào Thị Phương Liên

Nguyễn Doãn Hoàn


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành chương trình đào tạo Tiến sĩ kinh tế, chuyên ngành kinh tế chính
trị, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện của Trường Đại học
KTQD, Ban Giám hiệu và các thầy, cô trong Khoa Lý luận chính trị , các Trưởng, Phó
phòng ban và các bạn đồng nghiệp nơi tôi công tác tại Huyện ủy Thạch Thất, thành
phố Hà Nội.
Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Đào Thị Phương Liên đã tận tình hướng
dẫn, động viên và giúp tôi các phương pháp tiếp cận khoa học trong quá trình thực
hiện Luận án Tiến sỹ này.
Tôi xin cảm ơn các thầy, cô giáo tham gia giảng dạy chương trình đào tạo Tiến
sĩ kinh tế - Đại học Kinh tế Quốc dân đã cung cấp cho tôi những kiến thức, phương
pháp tiếp cận toàn diện vấn đề quản lý.
Tôi xin cảm ơn các đồng nghiệp, các cơ quan Thống kê, Sở Lao động Thương
binh và Xã hội Hà Nội... đã cung cấp những số liệu chính xác để phục vụ cho mục
đích nghiên cứu của luận án tiến sĩ này.
Hà Nội, ngày 02 tháng 10 năm 2017
Người thực hiện luận án

Nguyễn Doãn Hoàn


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC HÌNH
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
Chương 1 TỔNG QUAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................ 6
1.1. Tổng quan nghiên cứu có liên quan đến chủ đề Luận án ............................... 6
1.1.1. Những nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến chủ đề Luận án ............. 6
1.1.2 Những khoảng trống và câu hỏi nghiên cứu .................................................. 12
1.2. Về phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 13
1.2.1. Thiết kế nghiên cứu ..................................................................................... 13
1.2.2. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu ................................................................ 15
1.2.3. Phương pháp thu thập số liệu ....................................................................... 16
1.2.4. Phương pháp phân tích dữ liệu ..................................................................... 18
Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 19
Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THU NHẬP CỦA
LAO ĐỘNG DI CƯ LÀM THUÊ TRONG KHU VỰC PHI CHÍNH THỨC TẠI
CÁC ĐÔ THỊ ........................................................................................................... 20
2.1. Một số vấn đề về khu vực phi chính thức và lao động di cư làm thuê trong
khu vực phi chính thức ......................................................................................... 20
2.1.1. Một số vấn đề về khu vực phi chính thức ..................................................... 20
2.1.2. Lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức tại các đô thị. ........... 24
2.2. Những vấn đề cơ bản về thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu
vực phi chính thức tại đô thị. ................................................................................ 27
2.2.1. Thu nhập của người lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức. ........ 27
2.2.2. Các nhân tố ảnh hưởng tới thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu
vực phi chính thức tại đô thị .................................................................................. 36
2.3. Kinh nghiệm đảm bảo thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi
chính thức tại đô thị của một số quốc gia và bài học rút ra cho thành phố Hà Nội .. 44
2.3.1. Kinh nghiệm đảm bảo thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu vực
phi chính thức tại một số nước Châu Mỹ Latin ...................................................... 44

2.3.2. Một số bài học rút ra cho thành phố Hà Nội ................................................. 49


Tiểu kết chương 2 .................................................................................................... 50
Chương 3 THỰC TRẠNG THU NHẬP CỦA LAO ĐỘNG DI CƯ LÀM THUÊ
TRONG KHU VỰC PHI CHÍNH THỨC TRÊN ĐỊA BÀN NỘI THÀNH HÀ NỘI... 51
3.1. Khái quát tình hình kinh tế - xã hội của thành phố Hà Nội ảnh hưởng đến
thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức. ................ 51
3.1.1. Khái quát chung về tình hình phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố Hà
Nội. ....................................................................................................................... 51
3.1.2. Tình hình lao động di cư từ các địa phương vào thủ đô Hà Nội những năm
gần đây .................................................................................................................. 52
3.1.3. Khu vực phi chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội. ................................ 54
3.1.4. Tình hình lao động làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa bàn nội
thành Hà Nội. ........................................................................................................ 55
3.2. Phân tích thực trạng thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu vực
phi chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội ..................................................... 70
3.2.1. Thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa
bàn Hà Nội theo các yếu tố cấu thành .................................................................... 70
3.2.2. Thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa
bàn Hà Nội theo đặc điểm của người lao động di cư qua điều tra khảo sát ............. 73
3.3. Đánh giá chung về thực trạng thu nhập của lao động di cư làm thuê trong
khu vực phi chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội....................................... 90
3.3.1. Những kết quả đạt được ............................................................................... 90
3.3.2. Những bất cập liên quan đến thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu
vực phi chính thức trên địa bàn thành phố Hà Nội ................................................. 98
3.3.3. Nguyên nhân của những bất cập liên quan đến thu nhập của lao động di cư
làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa bàn thành phố Hà Nội ................. 100
Tiểu kết Chương 3 ................................................................................................. 109
Chương 4 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO THU NHẬP CHO

LAO ĐỘNG DI CƯ LÀM THUÊ TRONG KHU VỰC PHI CHÍNH THỨC
TRÊN ĐỊA BÀN NỘI THÀNH HÀ NỘI .............................................................. 111
4.1. Căn cứ đề xuất phương hướng và giải pháp đảm bảo thu nhập cho lao động
di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội .. 111
4.1.1. Mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô Hà Nội đến năm 2020 ....... 111
4.1.2. Dự báo xu hướng lao động di cư vào Hà Nội và những vấn đề đặt ra đối với
lao động di cư làm việc trong khu vực phi chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội
tầm nhìn đến năm 2030 ....................................................................................... 113


4.2. Quan điểm, phương hướng đảm bảo thu nhập cho lao động di cư làm thuê
trong khu vực phi chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội........................... 116
4.2.1. Quan điểm đảm bảo thu nhập cho lao động di cư làm thuê trong khu vực phi
chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội............................................................. 116
4.2.2. Phương hướng đảm bảo thu nhập cho lao động di cư làm thuê trong khu vực
phi chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội ....................................................... 122
4.3. Những giải pháp chủ yếu để đảm bảo thu nhập của người lao động di cư
làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa bàn Hà Nội ............................ 125
4.3.1. Nâng cao năng lực bản thân người lao động di cư ...................................... 126
4.3.2. Cải thiện điều kiện làm việc và mối quan hệ chủ thợ đối với lao động di cư làm thuê
trong khu vực phi chính thức để tăng tiền công, tiền thưởng cho người lao động .......... 127
4.3.3. Tạo cơ chế để nguồn cung và nguồn cầu về lao động di cư làm thuê trong khu
vực phi chính thức dễ dàng tương tác và gặp nhau trên thị trường lao động ......... 129
4.3.4. Tăng cường vai trò của Nhà nước trong hoàn thiện luật pháp, cơ chế chính
sách và phối hợp giữa các cơ quan chức năng ...................................................... 131
4.3.5. Tăng cường vai trò của các tổ chức xã hội để đảm bảo thu nhập cho lao động
di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức ........................................................ 135
4.3.6. Tăng cường quan hệ tương tác giữa khu vực chính thức và khu vực phi chính
thức, đặc biệt là phát triển kinh tế tư nhân nhằm tạo cơ hội việc làm và thu nhập ổn
định cho lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức ........................... 136

Tiểu kết chương 4 .................................................................................................. 137
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 138
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ....................................................................................... 140
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 141
PHỤ LỤC


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHYT

Bảo hiểm y tế

BHXHTN

Bảo hiểm xã hội tự nguyện

BHYTTN

Bảo hiểm y tế tự nguyện

BHTNg

Bảo hiểm thất nghiệp

CNH

Công nghiệp hóa

ĐTH

Đô thị hóa

EIS

Việc làm trong khu vực phi chính thức

FE

Lao động làm việc chính thức

GDP

Tổng sản phẩm quốc nội

HĐH

Hiện đại hóa

ILO

Tổ chức lao động quốc tế

IE

Lao động làm việc phi chính thức

KTPCT

Kinh tế phi chính thức

KVCT

Khu vực chính thức

KVPCT

Khu vực phi chính thức

KTXH

Kinh tế xã hội

LĐ

Lao động

NCS

Nghiên cứu sinh

NLĐ

Người lao động

NSNN

Ngân sách nhà nước

OECD

Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế

PCT

Phi chính thức

SXKD

Sản xuất kinh doanh

TP.HCM

Thành phố Hồ Chí Minh

XDCB

Xây dựng cơ bản


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Phân bổ phiếu khảo sát và phỏng vấn như sau ......................................... 17
Bảng 1.2. Thang đánh giá Likert ............................................................................. 18
Bảng 2.1: Quan niệm về việc làm trong khu vực phi chính thức của một số quốc gia
trên thế giới ............................................................................................. 28
Bảng 3.1 Một số chỉ tiêu chủ yếu bình quân đầu người của Hà Nội........................ 51

Bảng 3.2. Cơ cấu tổng sản phẩm trên địa bàn Hà Nội theo giá hiện hành phân theo
khu vực kinh tế ....................................................................................... 52
Bảng 3.3. Cơ cấu tổng sản phẩm trên địa bàn Hà Nội theo giá hiện hành phân theo
loại hình kinh tế ĐV tính % .................................................................... 52
Bảng 3.4: Di cư vào thành phố Hà Nội 2004-2014 ................................................. 53
Bảng 3.5. Địa bàn của những người nhập cư đến Hà Nội ........................................ 54
Bảng 3.6. Tình hình lao động trong các hộ kinh doanh chính thức và phi chính thức
trên địa bàn Thành phố Hà Nội giai đoạn 2007 - 2009............................. 54
Bảng 3.7: Cơ cấu hộ sản xuất kinh doanh và việc làm theo nhóm ngành kinh tế...... 55
Bảng 3.8: Biến động mức thu nhập bình quân và trung vị của lao động theo nhóm
ngành và vị thế công việc ........................................................................ 56
Bảng 3.9: Số lượng, tỷ lệ lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức và
giúp việc gia đình trên địa bàn Hà Nội theo mẫu điều tra ........................ 63
Bảng 3.10: Về giới và độ tuổi của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính
thức và giúp việc gia đình trên địa bàn Hà Nội theo theo mẫu điều tra .... 64
Bảng 3.11: Trình độ học vấn và đào tạo của lao động di cư làm thuê trong khu vực
phi chính thức trên địa bàn Hà Nội theo mẫu điều tra .............................. 65
Bảng 3.12: Số lượng, tỷ lệ lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức và giúp
việc gia đình trên địa bàn Hà Nội theo thời gian làm việc theo mẫu điều tra.67
Bảng 3.13: Số lượng lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức và giúp
việc gia đình trên địa bàn Hà Nội theo tình trạng độc hại của công việc
theo mẫu điều tra ..................................................................................... 68
Bảng 3.14: Số lượng lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức và phục
vụ gia đình trên địa bàn Hà Nội theo tình trạng thay đổi công việc theo
mẫu điều tra ............................................................................................ 69
Bảng 3.15: Số lượng lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức và giúp
việc gia đình trên địa bàn Hà Nội theo tình trạng ký kết hợp đồng làm việc
theo mẫu điều tra ..................................................................................... 70

Bảng 3.16. Thu nhập bình quân chung của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi
chính thức trên địa bàn Hà Nội qua điều tra............................................. 71
Bảng 3.17: Thu nhập bình quân của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính
thức trên địa bàn Hà Nội theo ngành nghề làm việc theo mẫu điều tra ..... 72
Bảng 3.18: Thu nhập bình quân chung của lao động di cư theo giới tính làm thuê trong
khu vực phi chính thức trên địa bàn Hà Nội theo mẫu điều tra ................ 73
Bảng 3.19: Thu nhập bình quân của lao động di cư theo giới tính làm thuê trong khu
vực phi chính thức trên địa bàn Hà Nội làm việc trong từng ngành nghề
theo điều tra ............................................................................................ 75
Bảng 3.20: Thu nhập bình quân chung của lao động di cư theo độ tuổi làm thuê trong khu
vực phi chính thức trên địa bàn Hà Nội làm việc theo mẫu điều tra ............. 76
Bảng 3.21: Thu nhập bình quân của lao động di cư theo độ tuổi làm thuê trong khu
vực phi chính thức trên địa bàn Hà Nội làm việc trong từng ngành nghề
theo mẫu điều tra ..................................................................................... 78
Bảng 3.22: Thu nhập bình quân chung của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi
chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội theo trình độ văn hoá .............. 79
Bảng 3.23: Ảnh hưởng của trình độ văn hóa đến thu nhập bình quân của lao động di
cư làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa bàn Hà Nội (tính theo
từng ngành nghề) .................................................................................... 80
Bảng 3.24: Thu nhập bình quân chung của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi
chính thức trên địa bàn Hà Nội theo trình độ đào tạo ............................... 81
Bảng 3.25: Thu nhập bình quân của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức
trên địa bàn Hà Nội theo trình độ đào tạo................................................... 83
Bảng 3.26: Thu nhập bình quân chung của lao động di cư làm thuê theo thời gian làm
việc trong khu vực phi chính thức ........................................................... 84
Bảng 3.27: Thu nhập bình quân của lao động di cư làm thuê theo thời gian làm thuê
trong khu vực phi chính thức của từng ngành nghề ................................ 85
Bảng 3.28 Thu nhập bình quân chung của lao động di cư làm thuê theo môi trường
làm việc trong khu vực phi chính thức..................................................... 86
Bảng 3.29. Thu nhập bình quân chung của lao động di cư làm thuê theo tình trạng

thay đổi chỗ làm việc trong khu vực phi chính thức trên địa bàn nội thành
Hà Nội .................................................................................................... 87
Bảng 3.30. Thu nhập bình quân của lao động di dân làm thuê theo tình trạng thay đổi
chỗ làm việc trong khu vực phi chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội
theo ngành nghề ...................................................................................... 88


Bảng 3.31. Thu nhập bình quân chung của lao động di cư làm thuê theo tình trạng
hợp đồng lao động làm việc trong khu vực phi chính thức trên địa bàn nội
thành Hà Nội theo ngành nghề ............................................................... 89
Bảng 3.32: Thu nhập bình quân của lao động di dân làm thuê theo tình trạng hợp đồng
lao động trong từng ngành nghề của khu vực phi chính thức trên địa bàn
nội thành Hà Nội. .................................................................................... 89
Bảng 3.33: Chi tiêu của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa
bàn Hà Nội theo mẫu điều tra .................................................................. 90
Bảng 3.34: Chi tiêu của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa
bàn Hà Nội theo ngành nghề (theo mẫu điều tra) ..................................... 91
Bảng 3.35: Đánh giá của lao động theo ngành nghề về biến đổi đời sống sau khi họ
thực hiện di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa bàn Hà Nội
theo mẫu điều tra. (Điểm đánh giá từ 1-5, trong đó 5 là cao nhất)............ 93
Bảng 3.36: Biến đổi thu nhập của gia đình có lao động di cư làm thuê trong khu vực
phi chính thức trên địa bàn Hà Nội theo mẫu điều tra .............................. 94
Bảng 3.37: Đánh giá của lao động theo ngành nghề về biến đổi điều kiện sống của gia
đình sau khi họ thực hiện di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức và
giúp việc gia đình trên địa bàn Hà Nội (theo mẫu điều tra Điểm đánh giá
từ 1-5, trong đó 5 là cao nhất) ................................................................. 95
Bảng 3.38: Đánh giá của lao động theo ngành nghề về tác động của việc họ thực hiện
di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa bàn Hà Nội đến việc
phụ thêm chi phí cho sinh hoạt của gia đình (theo mẫu điều tra).............. 96
Bảng 3.39. Biến đổi thu nhập tác động đến sự phát triển chung của xã hội (điểm đánh

giá từ 1-5, trong đó 5 là cao nhất) ............................................................ 97
Bảng 3.40: Lao động và thu nhập của hộ gia đình có người di cư .............................. 98
Bảng 3.41. So sánh thu nhập của người lao động trong khu vực chính thức và phi
chính thức ở Hà Nội ................................................................................ 99
Bảng 3.42. Cơ cấu thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức
ở Hà Nội qua điều tra .............................................................................. 99
Bảng 3.43: Đánh giá về trình độ, kỹ năng, thái độ và sức khỏe của người lao động
làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa bàn Hà Nội (điểm đánh giá
từ 1-5, trong đó 5 là cao nhất) ............................................................... 101
Bảng 3.44. Đánh giá về điều kiện làm việc và quan hệ chủ thợ (điểm từ 1 đến 5 trong
đó, 5 là tốt nhất) .................................................................................... 103
Bảng 3.45: Đánh giá nhu cầu lao động phi chính thức trên địa bàn Hà Nội (điểm đánh
giá từ 1-5, trong đó 5 là cao nhất) .......................................................... 105


Bảng 3.46. Ý kiến đánh giá về môi trường chính sách, tổ chức quản lý của nhà nước
đối với khu vực phi chính thức .............................................................. 106
Bảng 4.1. Mức độ khó khăn của lao động di cư làm thuê ở thành phố hiện nay
(điểm từ 1 đến 5, trong đó 5 là khó khăn nhất) ...................................... 115
Bảng 4.2. Nhìn nhận, đánh giá về hiện tượng lao động di cư đến Hà Nội làm việc
trong khu vực phi chính thức ................................................................. 117
Bảng 4.3. Thứ tự ưu tiên cho việc hoàn thiện các yếu tố tăng thu nhập của lao động
di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức (Điểm từ 1 đến 5, trong đó 5
là ưu tiên cao nhất) ................................................................................ 125


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 3.1:

Phân bố % thanh niên di cư đến khu vực phi chính thức ở Hà Nội theo

tiện nghi sinh hoạt tại nơi ở hiện tại......................................................... 58

Hình 3.2.

Phân bố % thanh niên di cư thông báo về điều kiện môi trường sống tại
nơi cư trú hiện tại. ................................................................................... 59


1

MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của đề tài luận án
Dưới tác động của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH), tình
trạng di cư từ nông thôn ra thành phố làm việc đang ngày càng có xu hướng gia tăng
cả trong khu vực chính thức (KVCT) và khu vực phi chính thức (KVPCT). Năm 2010,
khu vực kinh tế phi chính thức (KTPCT) cả nước ta chiếm trên 11 triệu việc làm trong
tổng số việc làm cả nước - chiếm khoảng 1/4 tổng việc làm chính và 1/2 số việc làm
phi nông nghiệp. Nếu cộng thêm cả những việc làm phụ thì KTPCT có trên 12,4 triệu
việc làm. Theo ước tính, Việt Nam có khoảng 8,4 triệu hộ SXKD PCT, trong đó 7,4
triệu người coi việc làm PCT của mình là chính và 1 triệu hộ coi đó là việc làm thứ hai
(Đặng Tiến, 2010).
Người lao động di cư ra thành phố làm việc trong KVPCT làm nhiều công việc
khác nhau, nhìn chung là thu nhập thấp, việc làm bấp bênh không ổn định, gần như
không có bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp
(BHTNg) và phần lớn vẫn chưa được hưởng lợi từ những chính sách đặc thù. Năm
2010 trên 50% số lao động làm việc tại khu vực này thu nhập thấp hơn 1,4 triệu
đồng/người/tháng, trong khi có tới 30% số lao động phải làm việc trên 60 giờ/tuần,
phần lớn người lao động phải làm việc từ 49 giờ đến 52 giờ/tuần (Đặng Tiến, 2010).
Vấn đề đặt ra là làm thế nào để cải thiện điều kiện tăng thu nhập của người lao
động di cư ra thành phố làm thuê trong khu vực này?

Cho đến nay, ở nước ta đã có nhiều nghiên cứu có liên quan đến vấn đề lao
động, việc làm, thu nhập và đời sống của người lao động làm việc trong khu vực phi
chính thức. Tuy nhiên, việc nghiên cứu một cách có hệ thống các yếu tố tác động đến
thu nhập của đối tượng này hầu như vẫn chưa được thực hiện một cách thỏa đáng.
Nhiều vấn đề đặt ra đòi hỏi phải làm sáng tỏ.
Hà Nội là một trong số những thành phố có lực lượng lao động di cư làm
việc trong khu vực phi chính thức rất lớn. Năm 2010 tại thành phố Hà Nội thì khu
vực KTPCT là nguồn cung cấp việc làm cho số lượng lớn người lao động và lực
lượng lao động này chiếm khoảng 30% tổng số lao động của thành phố. Nếu loại bỏ
hoạt động nông nghiệp thì tại Hà Nội, có 300.000 hộ SXKD phi chính thức với
470.000 lao động (Minh Bắc, 2010). Người lao động di cư làm việc trong KVPCT
ở Hà Nội cũng nằm trong tình trạng chung là thu nhập thấp, việc làm bấp bênh,
không tiếp cận được sự hỗ trợ các chính sách trợ giúp của nhà nước, không tham


2

gia BHXH, BHYT và BHTNg,... Nhà nước hầu như chưa quản lý đối với khu vực
này, vì thế thiếu các chính sách phát triển và đảm bảo quyền lợi cho người lao động
trong khu vực phi chính thức nói chung cũng như đối với lao động làm thuê trong
khu vực phi chính thức nói rêng. Vì vậy việc nghiên cứu đề tài “Thu nhập của lao
động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa bàn nội thành Hà
Nội” có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp bách.

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu
Trên cơ sở lý luận về thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi
chính thức tại các đô thị, luận án phân tích thực trạng và đề xuất quan điểm, phương
hướng và giải pháp đảm bảo thu nhâp của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi
chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội.

2.2. Nhiệm vụ
Thứ nhất, tổng quan những nghiên cứu đã được công bố ở trong và ngoài nước
liên quan đến thu nhập của lao động di cư làm việc trong khu vực phi chính thức tại
các đô thị, chỉ ra khoảng trống nghiên cứu về lý luận, về không gian, thời gian, trên cơ
sở đó xác định đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài Luận án.
Thứ hai, luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn về thu nhập của lao động di
cư làm thuê trong khu vực phi chính thức và các yếu tố tác động đến thu nhập của lao
động di cư ra thành phố làm thuê trong khu vực phi chính thức.
Thứ ba, phân tích thực trạng thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu
vực phi chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội hiện nay, chỉ ra những ưu điểm, hạn
chế và nguyên nhân của những hạn chế về thu nhập của lao động di cư làm thuê trong
khu vực phi chính thức trên địa bàn nội thành Hà Nội.
Thứ tư, đề xuất quan điểm, phương hướng và giải pháp nhằm đảm bảo thu nhập
hợp pháp của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính thức trên địa bàn thành
phố Hà Nội.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của Luận án là thu nhập của lao động di cư làm thuê
trong khu vực phi chính thức tại đô thị.


3

Lao động di cư vào làm việc tại các đô thị có hai loại: làm những công việc
hợp pháp và công việc bất hợp pháp, nên thu nhập trong khu vực này cũng được hình
thành từ những hoạt động hợp pháp và từ hoạt động bất hợp pháp: buôn bán hàng cấm,
mại dâm, kinh doanh trốn thuế ... Phạm vi nghiên cứu của Luận án là thu nhập của lao
động di cư làm thuê ở những ngành nghề hợp pháp.

Đến lượt nó, lao động di cư làm thuê trong các ngành nghề hợp pháp cũng có
hai loại.
Loại thứ nhất, di cư ổn định là lao động di cư cùng cả gia đình ra thành phố
sinh sống, mua hoặc thuê nhà ở là làm việc dài hạn ở thành phố. Luận án không nghiên
cứu thu nhập của loại lao động này.
Loại thứ hai, là di cư tạm thời, tức những lao động có gia đình sống ở nông
thôn, còn bản thân người lao động làm trong khu vực phi chính thức ở thành phố
quanh năm, thời vụ hoặc di cư con lắc. Loại di cư tạm thời cũng có 2 nhóm:
+ Nhóm 1: làm tự do, không làm thuê cho ai cả, ví dụ đó có thể là dịch vụ xe
ôm, đạp xích lô, bán hàng rong, buôn đồng nát, thậm chí làm chủ một cửa hàng buôn
bán nhỏ ....). Thu nhập của những lao động ấy không thuộc phạm vi nghiên cứu của
Luận án này.
+ Nhóm 2: làm thuê trong khu vực phi chính thức và được chủ trả công. Luận
án nghiên cứu thu nhập của nhóm này.
Tóm lại, đối tượng nghiên cứu của Luận án là thu nhập của lao động di cư làm
thuê trong khu vực phi chính thức tại đô thị.

3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu vực phi chính
thức tại đô thị bao gồm:
(i) Tiền công.
(ii) Tiền thưởng và các khoản thu nhập thêm khác của lao động di cư.
(iii) Các khoản trợ cấp, trợ giúp của nhà nước, các tổ chức xã hội.


4

Người lao động di cư ra thành phố làm thuê ở nhiều lĩnh vực. Luận án này đề
cập đến người lao động làm thuê trong bốn lĩnh vực là:
i)

Xây dựng và phục vụ xây dựng;

ii)

Sản xuất tiểu thủ công nghiệp, sửa chữa ô tô, xe máy;

iii)

Phục vụ trong các cửa hàng, cửa hiệu;

iv)

Giúp việc gia đình.

Các yếu tố tác động đến thu nhập của người lao động di cư ra thành phố làm
thuê trong khu vực phi chính thức có thể nhóm thành bốn nhóm chính là:
i)

Nhóm yếu tố liên quan đến cung cầu lao động;

ii)

Nhóm yếu tố liên quan đến điều kiện làm việc và quan hệ chủ - thợ;

iii)

Nhóm yếu tố liên quan đến bản thân người lao động;

iv)

Nhóm yếu tố liên quan đến chính sách và sự hỗ trợ của nhà nước;

v)

Nhóm yếu tố quan hệ giữa khu vực chính thức và PCT;

Về không gian, nghiên cứu tại bốn quận nội thành Hà Nội là Hai Bà Trưng,
Hoàng Mai, Thanh Xuân và Hà Đông.
Về thời gian, số liệu thu thập thực trạng trong những năm 2010-2015; đề xuất
giải pháp đến năm 2020 và tầm nhìn đến 2030.

4. Những đóng góp mới của Luận án
Về lý luận, luận án xây dựng được khung lý thuyết về thu nhập của lao động di
cư làm thuê trong khu vực PCT trên cơ sở làm rõ sự biến đổi của thu nhập và các nhân
tố tác động đến sự biến đổi đó. Luận án làm rõ thu nhập của lao động làm thuê trong
khu vực phi chính thức bao gồm tiền công, các khoản thu nhập khác mà chủ sử dụng
lao động trả cho người lao động như tiền thưởng, ... và các khoản thu nhập từ trợ giúp
của nhà nước và xã hội. Sự biến đổi của thu nhập chịu sự tác động của năng lực bản
thân người lao động, điều kiện làm việc và quan hệ chủ thợ, quan hệ cung cầu lao
động trên thị trường, cơ chế chính sách và vai trò tổ chức quản lý của nhà nước đối
với khu vực PCT và tác động của sự phát triển khu vực chính thức đến khu vực PCT.
Về thực tiễn, từ các số liệu thông tin từ điều tra khảo sát, luận án phân tích thực
trạng thu nhập của lao động di cư làm thuê trong khu vực PCT trên địa bàn nội thành
Hà Nội; so sánh thu nhập giữa các nhóm đối tượng lao động, cũng như thu nhập của
các ngành nghề; từ đó chỉ ra những mặt được và những vướng mắc, khó khăn cần tháo


Luận án đầy đủ ở file: Luận án full