Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thông theo tiếp cận năng lực
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.78 MB, 260 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH
NGUYỄN THỊ KIM CHI
QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH
GIÁO DỤC NHÀ TRƢỜNG PHỔ THÔNG
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
NGHỆ AN, 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH
NGUYỄN THỊ KIM CHI
QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH
GIÁO DỤC NHÀ TRƢỜNG PHỔ THÔNG
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
Chuyên ngành: Quản lí giáo dục
Mã số: 62.14.01.14
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học
1. PGS.TS. NGUYỄN THỊ HƢỜNG
2. PGS.TS. THÁI VĂN THÀNH
NGHỆ AN, 2017
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết
quả nêu trong luận án này chƣa đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào.
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Kim Chi
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................. i
DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................................. viii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ .......................................................................................... ix
MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 1
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH
GIÁO DỤC NHÀ TRƢỜNG PHỔ THÔNGTHEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ........... 9
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ............................................................9
1.1.1. Những nghiên cứu về phát triển CTGD nhà trƣờng theo tiếp cận năng lực .....9
1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo
tiếp cận NL ...............................................................................................................13
1.1.3. Đánh giá chung ..............................................................................................16
1.2. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN ............................................................................ 17
1.2.1. Năng lực, tiếp cận năng lực ................................................................................... 17
1.2.2. Chƣơng trình giáo dục, chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng phổ thông theo tiếp
cận năng lực ....................................................................................................................... 24
1.2.3. Phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo tiếp cận NL ................................ 29
1.2.4. Quản lý, quản lý phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo tiếp cận NL... 30
1.3. VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ TRƢỜNG PHỔ
THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC...................................................................... 33
1.3.1. Ý nghĩa của phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo tiếp cận NL ............. 33
1.3.2. Nội dung phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo tiếp cận phát triển
NLHS .................................................................................................................................. 37
1.3.3. Quy trình phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo tiếp cận NL .................. 40
1.4. VẤN ĐỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ
TRƢỜNG PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC .....................................41
1.4.1. Mục tiêu, nguyên tắc quản lý phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo
tiếp cận NL ...............................................................................................................41
1.4.2. Nội dung quản lý phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo tiếp cận NL ...46
iii
1.4.3. Chủ thể quản lý phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo tiếp cận NL ......53
1.4.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông
theo tiếp cận NL ........................................................................................................57
Kết luận chƣơng 1 ............................................................................................................. 61
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH GIÁO
DỤC NHÀ TRƢỜNG PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC .................... 62
2.1. TỔ CHỨC KHẢO SÁT THỰC TRẠNG ..........................................................62
2.1.1. Mục đích khảo sát ...........................................................................................62
2.1.2. Đối tƣợng, địa bàn khảo sát ...........................................................................62
2.1.3. Nội dung khảo sát............................................................................................62
2.1.4. Thời gian khảo sát ...........................................................................................63
2.1.5. Phƣơng pháp, công cụ khảo sát .......................................................................63
2.1.6. Đánh giá kết quả khảo sát ...............................................................................64
2.2. KHÁI QUÁT VỀ ĐỊA BÀN KHẢO SÁT.........................................................65
2.2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của các tỉnh Bắc Trung Bộ .....................65
2.2.2. Tình hình chung về GD của các tỉnh Bắc Trung Bộ .......................................66
2.3. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ
TRƢỜNG PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC .....................................70
2.3.1. Thực trạng nhận thức của các cấp quản lý, GV về phát triển CTGD nhà
trƣờng PT theo tiếp cận NL .......................................................................................70
2.3.2. Thực trạng việc thực hiện nội dung phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp
cận NL .......................................................................................................................72
2.3.3. Thực trạng thực hiện quy trình phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận
NL của GV ................................................................................................................80
2.4. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC
NHÀ TRƢỜNG PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ............................82
2.4.1. Thực trạng việc lập kế hoạch phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận
NL..............................................................................................................................82
2.4.2. Thực trạng tổ chức phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL ............85
2.4.3. Thực trạng chỉ đạo phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL...............87
iv
2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá việc thực hiện phát triển CTGD nhà trƣờng PT
theo tiếp cận NL ........................................................................................................89
2.4.5. Thực trạng việc đảm bảo các điều kiện cho việc phát triển CTGD nhà trƣờng
PT theo tiếp cận NL ..................................................................................................92
2.5. THỰC TRẠNG CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN QUẢN LÝ PHÁT
TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ TRƢỜNG PHỔ THÔNG THEO
TIẾP CẬN NĂNG LỰC ...........................................................................................98
2.6. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ THỰC TRẠNG......................................................100
2.6.1. Những điểm mạnh ..........................................................................................100
2.6.2. Những điểm yếu .............................................................................................101
Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................................... 103
Chƣơng 3. GIẢI PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC
NHÀ TRƢỜNG PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ........................... 105
3.1. CÁC NGUYÊN TẮC ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP ...............................................105
3.1.1. Đảm bảo tính mục tiêu ................................................................................105
3.1.2. Đảm bảo tính hệ thống ................................................................................105
3.1.3. Đảm bảo tính thực tiễn, tính khả thi ...........................................................105
3.1.4. Đảm bảo tính hiệu quả .................................................................................106
3.2. CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ
TRƢỜNG PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ...................................106
3.2.1.Tổ chức nâng cao nhận thức cho CBQL, GV, các bên liên quan về tầm quan
trọng và sự cần thiết phải phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL ........106
3.2.2 Lập kế hoạch phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL ở cấp độ
nhà trƣờng và tổ chuyên môn ................................................................................111
3.2.3. Xây dựng quy trình quản lý phát triển CTGD nhà trƣờng PT phù hợp với đặc
điểm cụ thể của mỗi nhà trƣờng ..............................................................................119
3.2.4. Tổ chức bồi dƣỡng nâng cao NL phát triển CTGD nhà trƣờng và NL QL
phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL cho đội ngũ GV, CBQL nhà
trƣờng ......................................................................................................................130
3.2.5. Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL ...........135
v
3.2.6. Thiết lập các điều kiện đảm bảo phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận
NL............................................................................................................................140
3.3. KHẢO SÁT TÍNH CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC GIẢI PHÁP ĐÃ
ĐỀ XUẤT ................................................................................................................143
3.3.1. Mục đích khảo sát ........................................................................................143
3.3.2. Nội dung và phƣơng pháp khảo sát ............................................................144
3.3.3. Đối tƣợng khảo sát .......................................................................................144
3.3.4. Kết quả khảo sát về sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề
xuất ..........................................................................................................................145
3.4. THỬ NGHIỆM GIẢI PHÁP ..........................................................................148
3.4.1. Tổ chức thử nghiệm.......................................................................................148
3.4.2. Phân tích kết quả thử nghiệm ......................................................................151
Kết luận chƣơng 3 ........................................................................................................... 157
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................................... 158
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................. 161
PHỤ LỤC
vi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Các chữ viết tắt
TT
Các chữ viết đầy đủ
1
BD
Bồi dƣỡng
2
CBQL
Cán bộ quản lý
3
CNTT
Công nghệ thông tin
4
CQG
Chuẩn quốc gia
5
CSVC
Cơ sở vật chất
6
CT
Chƣơng trình
7
CTGD
Chƣơng trình giáo dục
8
Đ
Điểm
9
ĐC
Đối chứng
10
GD
Giáo dục
11
GD – ĐT
Giáo dục và đào tạo
11
GDPT
Giáo dục phổ thông
12
GV
Giáo viên
13
HS
Học sinh
14
HTDH
Hình thức dạy học
15
KT – XH
Kinh tế - xã hội
16
KH – CN
Khoa học và công nghệ
17
KTDH
Kỹ thuật dạy học
18
KTĐG
Kiểm tra đánh giá
19
KN
Kỹ năng
20
NL
Năng lực
21
NLHS
Năng lực học sinh
22
PT
Phổ thông
vii
Các chữ viết tắt
TT
Các chữ viết đầy đủ
23
PPDH
Phƣơng pháp dạy học
24
QL
Quản lý
25
SGK
Sách giáo khoa
26
TBDH
Thiết bị dạy học
27
THPT
Trung học phổ thông
28
TN
Thử nghiệm
29
SL
Số lƣợng
30
VH
Văn hóa
viii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1. Quy mô mạng lƣới GD của các tỉnh Bắc Trung Bộ .................................66
Bảng 2.2. Nhận thức của CBQL, GV về tầm quan trọng và sự cần thiết của phát
triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL ...........................................................70
Bảng 2.3. Thực trạng việc xác định mục tiêu bài dạy và các NL cần hình thành, phát
triển cho HS qua bài ..................................................................................................72
Bảng 2.4. Thực trạng việc thực hiện điều chỉnh nội dung bài dạy và xây dựng kế
hoạch bài dạy theo tiếp cận NL của GV ...................................................................73
Bảng 2.5. Mức độ sử dụng các PPDH, HTDH, kỹ thuật dạy học, hình thức dạy học
theo tiếp cận NL của GV ...........................................................................................75
Bảng 2.6. Thực trạng đánh giá kết quả học tập của HS theo tiếp cận NL ................79
Bảng 2.7. Thực trạng qui trình phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL ..80
Bảng 2.8. Thực trạng xây dựng kế hoạch phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp
cận NL .......................................................................................................................83
Bảng 2.9. Thực trạng tổ chức phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL ........85
Bảng 2.10. Thực trạng chỉ đạo phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL ......87
Bảng 2.11. Thực trạng kiểm tra, đánh giá việc thực hiện phát triển CTGD nhà
trƣờng PT theo tiếp cận NL.......................................................................................89
Bảng 2.12. Thực trạng quản lí các điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, CNTT ...93
Bảng 2.13. Thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến QL phát triển CTGD nhà trƣờng
PT theo tiếp cận NL ..................................................................................................98
Bảng 3.1. Các tiêu chí đánh giá bài học theo tiếp cận NL ......................................129
Bảng 3.2. Tổng hợp các đối tƣợng khảo sát ............................................................144
Bảng 3.3. Đánh giá sự cần thiết của các giải pháp đề xuất .....................................145
Bảng 3.4. Đánh giá tính khả thi của các giải pháp đề xuất .....................................147
Bảng 3.5. Kết quả khảo sát trình độ ban đầu về kiến thức của nhóm TN và ĐC ...151
Bảng 3.6. Khảo sát trình độ ban đầu về KN QL phát triển CT của nhóm TN và ĐC .152
Bảng 3.7. Bảng tần suất kết quả kiểm tra sau TN về kiến thức ..............................153
Bảng 3.8. Phân bố tần xuất f i và tần xuất tích luỹ f i về kiến thức của nhóm TN và
ĐC ...........................................................................................................................153
Bảng 3.9. Kết quả về trình độ KN QL phát triển chƣơng trình của CBQL trƣờng
THPT ................................................................................................................................. 155
ix
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Biểu đồ phân bố tần suất f i ........................................................................... 154
Biểu đồ 3.2. Biểu đồ tần suất tích lũy f i ......................................................................... 154
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Mục tiêu giáo dục phổ thông của Việt Nam là giúp học sinh phát triển toàn
diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng
lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con ngƣời Việt Nam
xã hội chủ nghĩa, xây dựng tƣ cách và trách nhiệm công dân [65]. Để thực hiện có
hiệu quả mục tiêu trên, giáo dục phổ thông cần phải đổi mới căn bản, toàn diện các
yếu tố, trong đó cốt lõi là CTGD, bởi lẽ CTGD phổ thông cụ thể hóa mục tiêu giáo
dục phổ thông. Mục tiêu đổi mới đƣợc Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy
định: “Đổi mới chƣơng trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển
biến căn bản, toàn diện về chất lƣợng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy
chữ, dạy ngƣời và định hƣớng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về
truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng
lực, hài hòa đức, trí, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh” [64].
Để có hệ thống GD có chất lƣợng theo mục tiêu định hƣớng phát triển phẩm chất,
năng lực ngƣời học, CTGD nhà trƣờng phổ thông phải đƣợc xây dựng phù hợp với
đặc điểm của học sinh, điều kiện cụ thể của nhà trƣờng (giáo viên, cơ sở vật chất,
yêu cầu của địa phƣơng…). CTGD nhà trƣờng là một bộ phận trong cấu trúc CTGD
tổng thể, thể hiện xu thế tất yếu trong phân cấp, tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong
QL chƣơng trình GD phổ thông. Việt Nam mới hội nhập với xu thế này và đây là
vấn đề tƣơng đối mới mẻ trong nghiên cứu lý luận và thực tiễn đổi mới QL phát
triển chƣơng trình GD phổ thông ở nƣớc ta.
1.2. Phát triển chƣơng trình nói chung và CTGD nhà trƣờng PT nói riêng đã
đƣợc thực hiện ở nhiều nƣớc phát triển vào những năm 60 và là xu thế của nhiều
nƣớc trên thế giới. Các quốc gia trên thế giới cũng đã xây dựng mô hình phát triển
CTGD nhà trƣờng phù hợp với điều kiện thực tế của đất nƣớc mình. Nhằm đáp ứng
yêu cầu hội nhập quốc tế, trƣớc sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ,
đặc biệt là cách mạng công nghệ 4.0 và thực hiện Nghị quyết 29 BCHTW Đẳng
khóa XI về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, trong những năm gần đây, việc
2
phát triển và QL CTGD nhà trƣờng phổ thông của nƣớc ta đã có nhiều chuyển biến
theo hƣớng mở, trao thêm quyền tự chủ cho các địa phƣơng và giáo viên…
1.3. Để góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học, hoạt động GD của các trƣờng
phổ thông; khắc phục hạn chế của chƣơng trình, sách giáo khoa hiện hành; đồng
thời chuẩn bị cho đội ngũ cán bộ QL, giáo viên thực hiện CTGD phổ thông mới,
ngày 25/6/2013 Bộ GD- ĐT ban hành văn bản số 791/HD-BGDĐT về việc hƣớng
dẫn thí điểm phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông, bắt đầu từ năm học 2013-2014
[13]. Sau một năm thí điểm, ngày 29/8/2014, Bộ GD- ĐT tổ chức hội thảo đánh giá
một năm triển khai thí điểm phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông, triển khai thí
điểm CTGD nhà trƣờng gắn với sản xuất, kinh doanh tại địa phƣơng. Trên cơ sở kết
quả của quá trình thí điểm, kể từ năm học 2014-2015, Bộ GD- ĐT đã đƣa việc chỉ đạo
phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông qua việc tăng cƣờng giao quyền chủ động cho
các cơ sở GD phổ thông, xây dựng và thực hiện kế hoạch GD định hƣớng phát triển
NLHS và triển khai thí điểm CTGD nhà trƣờng gắn với sản xuất, kinh doanh và dịch
vụ tại địa phƣơng vào hƣớng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học.
Thực hiện chỉ đạo của Bộ GD- ĐT, trong những năm qua, các trƣờng PT
trong cả nƣớc, cụ thể là ở cấp THPT đã xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển
CTGD nhà trƣờng theo tiếp cận năng lực và đã thu đƣợc những kết quả tích cực.
Bên cạnh những kết quả đạt đƣợc, việc phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông tại
địa phƣơng vẫn còn những hạn chế, khó khăn nhất định. Vấn đề này do nhiều
nguyên nhân nhƣ nhận thức của CBQL các cấp và của đội ngũ GV chƣa đúng mức;
năng lực của đội ngũ giáo viên và các điều kiện cơ sở vật chất, môi trƣờng GD ở một
số nhà trƣờng còn hạn chế; Thói quen của việc thụ động thực hiện một chƣơng trình
và một bộ SGK đã quá lâu ngày tạo nên sức ỳ của cả các cấp QL và đội ngũ giáo
viên trong nhà trƣờng..., trong đó có nguyên nhân từ công tác QL.
Để nâng cao chất lƣợng GDPT đáp ứng với yêu cầu đổi mới căn bản, toàn
diện giáo dục, (đặc biệt là khi các trƣờng phổ thông đang chuẩn bị thực hiện chƣơng
trình và SGK mới) cần phải nghiên cứu, tìm kiếm những giải pháp QL hữu hiệu,
nhất là QL phát triển CTGD nhà trƣờng theo tiếp cận NL.
3
Vì những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu là: “Quản lý phát triển
chương trình giáo dục nhà trường phổ thông theo tiếp cận năng lực”.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất các giải pháp QL
phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL, góp phần nâng cao chất lƣợng
giáo dục PT, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện GD - ĐT.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Hoạt động phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo tiếp cận NL
4. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất và thực hiện các giải pháp dựa trên lý thuyết về phát triển
chƣơng trình và đặc trƣng kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục của địa phƣơng, điều
kiện cụ thể của nhà trƣờng thì có thể nâng cao hiệu quả QL phát triển CTGD nhà
trƣờng PT theo tiếp cận NL, góp phần nâng cao chất lƣợng GD PT, đáp ứng yêu cầu
đổi mới căn bản, toàn diện GD - ĐT.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của QL phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo
tiếp cận NL.
5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng QL phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo
tiếp cận NL.
5.3. Đề xuất và thử nghiệm một số giải pháp QL phát triển CTGD nhà trƣờng
PT theo tiếp cận NL.
6. Phạm vi nghiên cứu
- Khảo sát thực trạng QL phát triển CTGD nhà trƣờng PT khu vực Bắc
Trung Bộ theo tiếp cận năng lực ở một số trƣờng THPT các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh,
của khu vực Bắc Trung Bộ từ năm 2013 đến nay.
4
- Khảo sát sự cần thiết, tính khả thi của các giải pháp đề xuất ở một số trƣờng
THPT các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình của khu vực Bắc Trung Bộ.
- Thử nghiệm giải pháp đã đề xuất tại một số trƣờng THPT tỉnh Nghệ An.
7. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp luận
7.1.1. Tiếp cận hệ thống - cấu trúc
Tiếp cận hệ thống - cấu trúc yêu cầu khi nghiên cứu phải xem xét đối tƣợng
các đối tƣợng một cách toàn diện, nhiều mặt, trong mối quan hệ với các đối tƣợng
khác, trong trạng thái vận động và phát triển, trong những điều kiện cụ thể để tìm ra
bản chất của sự vật, hiện tƣợng.
Theo cách tiếp cận này, luận án xem hoạt động QL phát triển CTGD nhà
trƣờng PT theo tiếp cận NLHS là nhân tố quan trọng của quá trình quản lí hoạt động
dạy học và GD trong nhà trƣờng, bao gồm nhiều nội dung, cách thức khác nhau; có
mối quan hệ với CTGD của các cấp học, với QL các hoạt động khác của các cơ sở
GD PT; đặt trong hệ thống QL nhà nƣớc thống nhất về GD và đào tạo, giữa các cấp
QL giáo dục. Mặt khác, phát triển chƣơng trình và QL phát triển CTGD nhà trƣờng
PT theo tiếp cận NL có mối quan hệ mật thiết với các thành tố khác của quá trình dạy
học và QL hoạt động dạy học, chịu sự chi phối của các yếu tố khách quan, chủ quan,
và các điều kiện cụ thể của nhà trƣờng. Vì vậy, cần phải tiếp cận hệ thống - cấu trúc
khi triển khai, nghiên cứu đề tài luận án.
7.1.2. Tiếp cận lịch sử
Tiếp cận lịch sử trong nghiên cứu khoa học giáo dục đòi hỏi xem xét đối
tƣợng trong sự xuất hiện, phát triển với những điều kiện, hoàn cảnh cụ thể. Phát
triển chƣơng trình và QL phát triển CTGD nhà trƣờng là vấn đề có tính lịch sử, gắn
với lịch sử phát triển của giáo dục, của nhà trƣờng. Vì vậy khi nghiên cứu QL phát
triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL cần phải tính dến cách tiếp cận này.
Theo đó, việc nghiên cứu phát triển CTGD nhà trƣờng PT và QL phát triển CTGD
nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL đƣợc xem xét trong mối quan hệ nhân quả cả trong
quá khứ và tƣơng lai; đƣợc dựa theo lịch sử phát triển CTGD nói chung và CTGD
5
nhà trƣờng PT nói riêng, đặc biệt là trong bối cảnh đổi mới chƣơng trình, SGK GD
phổ thông.
7.1.3. Tiếp cận phát triển
Mọi sự vật, hiện tƣợng trong thế giới khách quan đều vận động và phát triển.
Theo cách tiếp cận này CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL đƣợc xem là quá
trình, còn GD là sự phát triển. Cách tiếp cận này chú trọng đến sự phát triển khả
năng hiểu biết, tiếp thu ở HS hơn là truyền thụ nội dung kiến thức đã đƣợc xác định
từ trƣớc.
QL phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL đƣợc xem xét trong sự
vận động và phát triển, hƣớng tới mục tiêu phát triển tối đa mọi NL tiềm ẩn trong mỗi
HS, giúp các em có thể giải quyết đƣợc các tình huống, đƣơng đầu đƣợc với những
thách thức trong học tập và cuộc sống một cách chủ động và sáng tạo. Vì vậy, QL phát
triển CTGD nhà trƣờng PT phải hƣớng tới việc giúp HS có thể đƣơng đầu với những
đòi hỏi của cuộc sống không ngừng thay đổi, với một thế giới không ngừng biến động,
giúp HS phát triển tối đa các NL sẵn có của mình. Đồng thời phát huy vai trò chủ
động, sáng tạo và NL của mỗi cán bộ QL, GV trong việc phát triển CTGD nhà trƣờng
theo tiếp cận NL, đảm bảo tính linh hoạt, mềm dẻo trong việc phát triển CT, hƣớng tới
việc nâng cao chất lƣợng GD toàn diện trong nhà trƣờng.
7.1.4. Tiếp cận năng lực
Tiếp cận NL là một xu thế tất yếu của giáo dục hiện đại, xuất phát từ những yêu
cầu về chất lƣợng nguồn nhân lực phục vụ sự phát triển KT – XH, đòi hỏi mỗi nhà
trƣờng cần chuyển từ việc trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện phẩm chất và
NL ngƣời học, chuyển từ việc quan tâm HS học đƣợc gì đến việc HS làm đƣợc cái gì
qua việc học. CTGD nhà trƣờng có vai trò hết sức quan trọng trong việc phát triển các
NL cho HS. Vì vậy, nghiên cứu QL phát triển CTGD nhà trƣờng PT phải dựa trên
tiếp cận NL. Mặt khác, phát triển chƣơng trình và QL phát triển CTGD nhà trƣờng
PT theo cách tiếp cận này đòi hỏi phải hƣớng đến đầu ra, đến những NL chung và
NL chuyên biệt mà HS có đƣợc sau khi hoàn thành chƣơng trình học.
6
7.1.5. Tiếp cận chức năng quản lý
QL nói chung, QLGD và QL nhà trƣờng nói riêng đƣợc thực hiện thông qua
các chức năng cơ bản: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá. QL phát
triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL đƣợc thực hiện thông qua các chức
năng QL này. Vì vậy, trong luận án, chúng tôi vận dụng tiếp cận chức năng QL để
xây dựng khung lý thuyết và đề xuất các giải pháp QL phát triển CTGD nhà trƣờng
PT theo tiếp cận NL.
7.1.6. Tiếp cận thực tiễn
Đây là tiếp cận quan trọng trong nghiên cứu khoa học nói chung, khoa học
giáo dục nói riêng vì thực tiễn là cơ sở quan trọng để kiểm chứng các lý thuyết khoa
học. Phát triển CTGD nhà trƣờng và QL phát triển CTGD nhà trƣờng phải bám sát
và phản ảnh đƣợc thực tiễn kinh tế, xã hội, giáo dục của địa phƣơng và thực tiễn của
mỗi nhà trƣờng. Vì vậy, nghiên cứu QL phát triển CTGD nhà trƣờng PT phải dựa
trên tiếp cận thực tiễn.
7.2. Phương pháp nghiên cứu
7.2.1.Các phương pháp nghiên cứu lý luận
- Phƣơng pháp phân tích và tổng hợp tài liệu: Tiến hành đọc, phân tích, tổng
hợp, hệ thống hoá, khái quát hoá trong nghiên cứu các nguồn tài liệu lý luận có liên
quan đến QL phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL.
- Phƣơng pháp khái quát hóa các nhận định độc lập: trên cơ sở đọc, phân tích
các tài liệu rút ra những luận điểm có tính khái quát về các vấn đề nghiên cứu.
7.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phƣơng pháp điều tra, khảo sát
+ Tiến hành điều tra bằng anket để khảo sát thực trạng QL phát triển CTGD
PT theo tiếp cận NL;
+ Thăm dò ý kiến về sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp QL phát triển
CTGD PT theo tiếp cận NL đã đề xuất
Kết quả điều tra, khảo sát đƣợc phân tích, so sánh, đối chiếu để tìm ra những
thông tin cần thiết theo hƣớng nghiên cứu của luận án.
- Phƣơng pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động
7
+ Nghiên cứu các CTGD nhà trƣờng PT của các trƣờng đƣợc Bộ GD – ĐT
đang thực hiện thí điểm phát triển theo tiếp cận NL.
+ Nghiên cứu các kế hoạch, quyết định, báo cáo của một số sở GD và đào tạo,
hiệu trƣởng các trƣờng có liên quan đến việc chỉ đạo, QL phát triển CTGD nhà
trƣờng PT theo tiếp cận NL.
- Phƣơng pháp chuyên gia
Việc lấy ý kiến chuyên gia tổ chức theo hai cách hội thảo hẹp, trao đổi hoặc
xin ý kiến đóng góp bằng văn bản.
- Phƣơng pháp thực nghiệm
Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để đánh giá tính hiệu quả của một số giải
pháp QL nhà trƣờng CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NLđã đề xuất.
7.2.3. Các phương pháp hỗ trợ
- Sử dụng thống kê toán học để xử lý các kết quả nghiên cứu về định
lƣợng.
- Sử dụng phần mềm tin học SPSS 16.0 để xử lý các số liệu thu đƣợc.
8. Luận điểm bảo vệ
8.1. Phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL là yêu cầu khách quan,
cấp bách, góp phần nâng cao chất lƣợng GD PT, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản
toàn diện GD – ĐT Việt Nam và xu thế phát triển GD trên thế giới. QL phát triển
CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL là hƣớng đi mới, vừa là cơ hội, vừa là thách
thức đối với CBQL và GV các trƣờng PT. Vì vậy, nội dung, cách thức QL phát
triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL phải dựa trên các nguyên tắc và chức
năng QL nhà trƣờng nói chung, đồng thời phải tính đến điều kiện cụ thể của địa
phƣơng và của các trƣờng PT nói riêng.
8.2. Hoạt động QL phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL ở các
trƣờng PT trong những năm vừa qua đã đạt đƣợc những kết quả đáng khích lệ. Tuy
nhiên, trƣớc yêu cầu đổi mới GD phổ thông hiện nay hoạt động này vẫn còn một số
bất cập, hạn chế. Vì vậy, để nâng cao hiệu quả phát triển CTGD nhà trƣờng PT
theo tiếp cận NL cần phải có những giải pháp QL hữu hiệu, có tính khả thi, phù hợp
với điều kiện của nhà trƣờng.
8
8.3. Tổ chức nâng cao nhận thức về tầm quan trọng và sự cần thiết phải QL
phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL; Lập kế hoạch phát triển CTGD
nhà trƣờng PT theo theo tiếp cận NL ở cấp độ nhà trƣờng và tổ chuyên môn; Xây
dựng quy trình phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL phù hợp với đặc
điểm cụ thể của mỗi nhà trƣờng; Tổ chức bồi dƣỡng nâng cao NL phát triển CTGD
và NL QL phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo theo tiếp cận NL cho đội ngũ GV
và CBQL nhà trƣờng; Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá phát triển CTGD nhà trƣờng
PT theo tiếp cận NL; Thiết lập các điều kiện để phát triển CTGD nhà trƣờng PT
theo tiếp cận NL... là những giải pháp cơ bản để nâng cao hiệu quả QL phát triển
CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL.
9. Đóng góp mới của luận án
9.1. Góp phần làm sáng tỏ lý luận về phát triển CT và QL phát triển
CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL; xác định rõ nội dung, vai trò của các chủ
thể trong QL phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL.
9.2. Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng phát triển CT và QL phát triển
CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL. Phân tích các nguyên nhân chủ quan, khách
quan của thực trạng và các yếu tố ảnh hƣởng đến công tác QL của các chủ thể QL
phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL.
9.3. Đề xuất đƣợc 6 giải pháp QL phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp
cận NL, góp phần thực hiện đổi mới GD PT. Đặc biệt là đã xây dựng quy trình phát
triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL, đồng thời xây dựng đƣợc bộ tiêu chí
đánh giá phát triển CTGD nhà trƣờng PT theo tiếp cận NL.
10. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và
phụ lục, luận án gồm 3 chƣơng:
- Chƣơng 1: Cơ sở lý luận của quản lý phát triển CTGD nhà trƣờng phổ
thông theo tiếp cận NL.
- Chƣơng 2: Thực trạng quản lý phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo
tiếp cận NL.
- Chƣơng 3: Giải pháp quản lý phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo
tiếp cận NL.
9
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH GIÁO
DỤC NHÀ TRƢỜNG PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
1.1.1. Những nghiên cứu về phát triển CTGD nhà trường theo tiếp cận
năng lực
1.1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài
CTGD nói chung và phát triển CTGD nhà trƣờng theo tiếp cận NL nói riêng
là vấn đề thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu với những góc độ khác nhau.
Tác giả Kieran Egan trong công trình nghiên cứu “Chƣơng trình giáo dục là
gì?” đã đƣa ra khái niệm CTGD và lịch sử phát triển của thuật ngữ này [95].
Quan niệm hiện đại về CTGD xuất hiện từ nửa đầu thế kỉ XX. Theo quan
điểm này, CTGD không nhấn mạnh ở nội dung mà nhấn mạnh vào những kiến thức,
kỹ năng mà học sinh thu nhận đƣợc, nghĩa là CTGD quan tâm hơn tới sự phát triển
NLHS, giúp HS tự phát hiện kiến thức, tự phát hiện các vấn đề nảy sinh trong cuộc
sống..., Quan điểm này đƣợc thể hiện trong một số công trình nghiên cứu của các tác
giả nhƣ Meigan [99], Smit [103],… Các tác giả này đã quan niệm CTGD là một
chuỗi kiến thức mà ngƣời học có thể thu nhận đƣợc, do nhà trƣờng thiết kế nhằm mục
đích rèn luyện cho HS các phƣơng pháp tƣ duy và hành động.
Trong công trình “Phát triển chƣơng trình giáo dục - Hƣớng dẫn thực hành”
Jon Wiles và Joseph Bondi đã đề cập về CTGD trong kỷ nguyên công nghệ cùng xu
thế mới của hoạt động xây dựng CTGD. Các tác giả chỉ rõ các công nghệ dạy học
mới đã tác động mạnh mẽ đến nhà trƣờng, thách thức nhà trƣờng truyền thống. Do
đó, các nhà trƣờng phải phái thay đổi, điều đó cũng có nghĩa là các nhà xây dựng
chƣơng trình, các nhà QLGD cũng phải đặt nhà trƣờng trƣớc những thử thách của
đổi mới [94].
Tác giả Peter F. Oliva trong công trình “Phát triển chƣơng trình” đã phân
tích khái niệm CTGD với các góc độ khác nhau, các nguyên tắc xây dựng chƣơng
10
trình, các mô hình xây dựng, tổ chức và thực hiện chƣơng trình, đánh giá chƣơng
trình, các trở ngại trong việc phát triển chƣơng trình...[102].
Trong công trình “Chƣơng trình học: Những cơ sở, nguyên tắc và chính sách
xây dựng” tác giả Allan C.Ornstein [89] đã đƣa ra những cơ sở để xây dựng chƣơng
trình, các nguyên tắc xây dựng chƣơng trình, các bƣớc phát triển, các chính sách và
khuynh hƣớng phát triển chƣơng trình. Theo tác giả, việc lựa chọn nội dung giảng
dạy thƣờng dựa vào các tiêu chí cơ bản nhƣ sau:
- Về ý nghĩa, nội dung phải có ý nghĩa đối với nhu cầu và lợi ích của ngƣời
học và có ý nghĩa đối với xã hội.
- Về tiện ích, nội dung phải thực sự hữu dụng trong cuộc sống của ngƣời
học.
- Về hiệu lực, nội dung phải chính xác và cập nhật liên tục.
- Về sự phù hợp, nội dung phải phù hợp với trình độ PTnhận thức và tâm
sinh lí của ngƣời học.
- Về tính khả thi, nội dung phải phù hợp với bối cảnh thực tế về môi trƣờng giáo
dục, điều kiện kinh tế, xã hội của đất nƣớc và vai trò của chính phủ.
Robert M.Diamond trong “Thiết kế và đánh giá môn học và chƣơng trình
học” đã phân tích các vấn đề xây dựng chƣơng trình, chƣơng trình môn học theo
quan điểm lấy ngƣời học làm trung tâm; quan hệ giữa mục tiêu, môn học và chƣơng
trình giảng dạy; thực thi, đánh giá và cải tiến CTGD và chƣơng trình môn học, xem
vấn đề xây dựng chƣơng trình là yếu tố quan trọng để đổi mới GD [92].
Trong bài viết "Chƣơng trình giáo dục: cấu trúc, nội dung, kỹ thuật phát
triển” tác giả А.М. Côrolia đã bàn luận về khái niệm CTGD theo nghĩa rộng và theo
nghĩa hẹp, về cấu trúc CT, nội dung, kỹ thuật phát triển CT. Theo tác giả, CTGD
ngoài những qui định chung từ cấp chủ quản cao nhất (Bộ giáo dục) cần đảm bảo
phần mềm mang tính linh hoạt phù hợp với đặc điểm của từng cơ sở GD và đặc
điểm của học sinh từng cấp học [108].
Từ những năm 90 của thế kỷ 20, CTGD định hƣớng phát triển NL đƣợc bàn
đến nhiều và ngày nay đã trở thành xu hƣớng GD quốc tế. Nhiều quốc gia trên thế
11
giới đã quan tâm vận dụng CTGD theo tiếp cận NL. Tên gọi của cách tiếp cận này
có khác nhau nhƣng thuật ngữ đƣợc dùng khá phổ biến là Competency-based
Curriculum (CT dựa trên cơ sở NL - gọi tắt là tiếp cận NL) [79].
Những năm đầu thế kỉ XXI, các nƣớc trong khối EU đã bàn luận rất sôi nổi
về khái niệm NL cơ bản (key competence) và nhấn mạnh: mục tiêu quan trọng của
hệ thống GD châu Âu là giúp thế hệ trẻ có thể thành công trƣớc những thách thức
của xã hội thông tin và nhận đƣợc tối đa lợi ích từ những cơ hội mà xã hội đó tạo ra.
Vì vậy cần phải có sự thay đổi chính sách giáo dục, xem xét lại nội dung CT và
phƣơng pháp dạy học, cần phải chú ý tới các NL cơ bản, cụ thể là những NL hƣớng
vào cuộc sống với mục đích suốt đời tham gia xã hội một cách tích cực [75], [76],
[79]. Qua nghiên cứu CTGD phổ thông của một số nƣớc có thể thấy có 3 loại [79]:
- Một số nƣớc tuyên bố CT thiết kế theo NL và nêu rõ các NL cần có ở học sinh.
Chẳng hạn nhƣ: Úc, Canada, New Zealand, Pháp...
- Một số nƣớc cũng tuyên bố CT thiết kế theo NL nhƣng không nêu hệ thống
NL, mà chỉ nêu chuẩn cụ thể cho CT theo hƣớng này; tiêu biểu là CT của Indonesia
(2006)...
- Một số nƣớc khác không tuyên bố CT thiết kế theo NL nhƣng thực chất CT
vẫn đƣợc thiết kế dựa trên cơ sở NL. Ví dụ CT của Hàn Quốc, Phần Lan...
1.1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam
Vấn đề CT và phát triển CTGD đã có lịch sử lâu đời ở các nƣớc phát triển. Tuy
nhiên đây vẫn là vấn đề mới mẻ ở Việt Nam. Thực hiện chủ trƣơng đổi mới căn
bản, toàn diện giáo dục, trong những năm qua, vấn đề phát triển CTGD nói chung,
phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo tiếp cận NL nói riêng đã thu hút sự quan
tâm nghiên cứu của các nhà QL, các nhà nghiên cứu giáo dục. Nhiều hội thảo khoa
học, nhiều công trình nghiên cứu của các tác giả về xây dựng CTGD theo định hƣớng
phát triển NL ngƣời học đã đƣợc tổ chức và công bố.
Hội thảo khoa học “Một số vấn đề chung về xây dựng chƣơng trình giáo dục
phổ thông sau 2015” do Bộ GD - ĐT tổ chức đã thu hút sự tham gia của các nhà
nghiên cứu giáo dục, cán bộ QL các cấp [6]. Báo cáo của các nhà khoa học tại Hội
12
thảo nhƣ Đỗ Ngọc Thống, Đinh Quang Báo, Đào Thái Lai, Nguyễn Anh Dũng,
Lƣơng Việt Thái, Nguyễn Công Khanh, Đỗ Tiến Đạt... đã đề cập vấn đề phát triển
NLHS phổ thông, hệ thống NL đầu ra ở một số nƣớc, mục tiêu và chuẩn, kinh
nghiệm đánh giá theo NL trên thế giới, quan điểm xây dựng CTGD phổ thông của
Việt Nam sau 2015.
Hội thảo Xây dựng chƣơng trình giáo dục phổ thông theo định hƣớng NL của
Bộ GD - ĐT tổ chức năm 2014 với 10 báo cáo khoa học lớn tập trung vào các vấn
đề đổi mới CT, sách giáo khoa GD phổ thông, xây dựng chuẩn đầu ra, các loại hình
tham chiếu đánh giá NL [15]...
Vấn đề phát triển CTGD nói chung, CTGD nhà trƣờng theo tiếp cận NL nói
riêng đƣợc nghiên cứu sâu trong nhiều công trình nghiên cứu của các tác giả nhƣ
Nguyễn Đức Chính, Vũ Lan Hƣơng, Bùi Minh Hiền, Nguyễn Vũ Bích Hiền,
Nguyễn Hữu Châu, Nguyễn Văn Khôi, Lƣơng Việt Thái... [19], [16], [37], [38],
[39], [46], [68], [69], [70].
Các tác giả Nguyễn Đức Chính và Vũ Lan Hƣơng trong “Phát triển chƣơng
trình giáo dục ” [19] đã nghiên cứu những vấn đề cơ bản của CTGD nhƣ khái niệm
CTGD và CT nhà trƣờng, phát triển CTGD và CT nhà trƣờng, các cách tiếp cận và
một số mô hình phát triển CT. Các tác giả cũng đã nghiên cứu chu trình phát triển
CTGD, trong đó đề cập đến NL và chuẩn đầu ra dƣới dạng NL khi xác định mục
đích, mục tiêu; vấn đề đánh giá CT...
Trong cuốn sách chuyên khảo “Phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng
phổ thông” [38] tác giả Nguyễn Vũ Bích Hiền và các cộng sự đã phân tích các vấn đề
về CTGD và phát triển CTGD, các mô hình phát triển CTGD. Đặc biệt, các tác giả
đã đi sâu phân tích vấn đề phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo hƣớng tiếp
cận NL, trong đó xác định qui trình phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông theo
hƣớng tiếp cận NL, vấn đề phát triển CTGD nhà trƣờng phổ thông trên cơ sở CTGD
nhà trƣờng phổ thông hiện hành.
Quan điểm, qui trình, định hƣớng phát triển CT nhà trƣờng theo tiếp cận NL
cũng đƣợc tác giả Bùi Minh Hiền và Nguyễn Vũ Bích Hiền phân tích, diễn giải trong
công trình “Quản lý và lãnh đạo nhà trƣờng” [37].
13
Trong các bài viết và báo cáo khoa học của mình, tác giả Đỗ Ngọc Thống đã
phân tích bản chất và lí do chuyển sang cách tiếp cận NL, khái niệm NL và phân
loại hệ thống NL, vấn đề thiết kế CT theo hƣớng tiếp cận NL [75], [76], [77], [78],
[79].
Trong công trình nghiên cứu “Xây dựng phƣơng thức, tiêu chí đánh giá chƣơng
trình giáo dục phổ thông” tác giả Nguyễn Thị Lan Phƣơng đã nghiên cứu chuyên sâu
về một khâu trong quy trình phát triển CTGD qua. Tác giả đã khái quát cơ sở lý luận
về đánh giá CTGD; giới thiệu kinh nghiệm đánh giá CTGD trong nƣớc và quốc tế [61].
Trong báo cáo tổng kết đề tài “Tổng quan kinh nghiệm quốc tế về phát triển
chƣơng trình nhà trƣờng trong giáo dục phổ thông”, tác giả Trịnh Thị Anh Hoa và
nhóm nghiên cứu đã trình bày một số khái niệm liên quan đến CT nhà trƣờng, phát
triển CTGD phổ thông, tổng quan kinh nghiệm phát triển CT nhà trƣờng trong GD
phổ thông ở các nƣớc trên thế giới. Báo cáo cho thấy, phát triển CT nhà trƣờng trong
GD phổ thông đã đƣợc nhiều nƣớc phát triển thực hiện vào những năm 60 của thế
kỷ XX và là xu thế của nhiều nƣớc phát triển trên thế giới [41].
1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý phát triển CTGD nhà trường phổ
thông theo tiếp cận NL
Một trong những nội dung quan trọng của QL nhà trƣờng nói chung, QL
trƣờng phổ thông nói riêng là phát triển CTGD. Vì vậy, trong các công trình nghiên
cứu của các tác giả trong và ngoài nƣớc về phát triển CTGD nói chung, GD nhà
trƣờng nói riêng đều đề cập vấn đề QL phát triển CT.
1.1.2.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài
Trong công trình “Phát triển chƣơng trình giáo dục ” Peter F. Oliva đã dành 2
chƣơng (chƣơng 3 và chƣơng 4) để bàn về hoạch định CT học với 5 cấp độ và 3
lĩnh vực khác nhau, về vai trò của ngƣời QL nhà trƣờng trong hoạch định CT, các
kỹ năng QL CT... Theo đó, việc phát triển CTGD sẽ thất bại nếu thiếu đi vai trò
lãnh đạo, QL của hiệu trƣởng nhà trƣờng. Ngƣời QL nhà trƣờng phải thiết lập cơ
cấu tổ chức để việc xây dựng CT tiến triển, đảm bảo các điều kiện về cơ sở vật chất
và các nguồn lực cần thiết, QL các nhóm theo nhiệm vụ, giải quyết các mâu thuận,
truyền đạt thông tin về các nhu cầu của nhà trƣờng đến các nhóm, duy trì bầu không
14
khi làm việc hoà thuận, tƣ vấn cho các nhóm về phát triển CTGD và là ngƣời đƣa ra
quyết định cuối cùng ở mức độ riêng biệt của mình [59], [102].
Tác giả Allan C.Ornstein trong công trình “Chƣơng trình học: Những cơ sở,
nguyên tắc và chính sách xây dựng” ngoài những nghiên cứu về cơ sở để xây dựng CT,
các nguyên tắc xây dựng CT, các bƣớc phát triển CT còn đề cập đến các chính sách
phát triển CT [89].
Tác giả А.М. Côrolia trong bài viết "Chƣơng trình giáo dục: cấu trúc, nội
dung, kỹ thuật phát triển” đã đề cập vấn đề QL phát triển CT. Theo tác giả, CTGD
ngoài những qui định chung từ cấp chủ quản cao nhất (Bộ giáo dục) cần đảm bảo
phần mềm mang tính linh hoạt phù hợp với đặc điểm của từng cơ sở GD và đặc
điểm của học sinh từng cấp học [108].
Với vai trò là nhà QL giáo dục, Е.V. Gubanôva trong “Nội dung và cấu trúc
chƣơng trình giáo dục, chƣơng trình giáo dục của giáo viên [107] đã phân loại
CTGD, bàn luận về nội dung, cấu trúc CTGD của các cơ sở giáo dục, CT, kế hoạch
GD của giáo viên. Đồng thời nhấn mạnh vấn đề QL, phân cấp CT, tính tự chủ của
các cơ sở GD trong hệ thống GD Liên bang trong việc thực hiện CT nhà trƣờng.
CTGD nhà trƣờng của nhiều quốc gia trên thế giới cũng đã đề cập vấn đề phân
cấp QL phát triển CT [52], [91], [94], [101], [102], [105], [106], [107], [110]. Chẳng
hạn, tại mục 5 Điều 12 của Luật GD Liên bang Nga về CTGD đã ghi: “CTGD đƣợc
phát triển độc lập và đƣợc phê duyệt bởi cơ sở thực hiện các hoạt động GD trên cơ
sở pháp luật liên bang” và “Các tổ chức tham gia vào các hoạt động GD đƣợc phát
triển các CTGD phù hợp với các tiêu chuẩn GD nhà nƣớc liên bang” [110].
1.1.2.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam
Vấn đề QL phát triển CT giáo dục nhà trƣờng phổ thông cũng đƣợc đề cập
trong một số văn bản QL và các công trình nghiên cứu của một số tác giả trong
nƣớc.
Ngày 25 tháng 6 năm 2013, Bộ GD - ĐT đã ban hành hành “Hướng dẫn thí
điểm phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thông” [13], trong đó xác
định mục đích yêu cầu, các hoạt động thí điểm, các trƣờng đại học sƣ phạm, các
