Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

GV: Lê Thị Phụng


Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa t
ờng minh và hàm ý .
1. Ví dụ : SGK
/Tr.74
* Nhận xét .

? Qua câu Trời ơi chỉ
còn có năm phút ! , em
hiểu anh thanh niên
muốn nói điều gì ?

Đoạn trích

:

- Trời ơi, chỉ còn có năm
phút !
Chính là anh thanh niên
giật mình nói to, giọng cời
nhng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra
nhà phía sau, rồi trở vào
liền, tay cầm một cái làn.
Nhà hoạ sĩ tặc lỡi đứng dậy.
Cô gái cũng đứng lên, đặt lại
chiếc ghế, thong thả đi đến
chỗ bác già .
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi

soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào,
kêu lên. Để ngời con gái khỏi
trở lại bàn, anh lấy chiếc
khăn tay còn vo tròn cặp


Câu “Trời ơi, chỉ còn có năm phút !”
C1: ChØ cßn 5 phót lµ ph¶i chia tay.
C2:TiÕc qu¸, kh«ng ®ñ thêi gian ®Ó trß
chuyÖn.
C3: Thế là tôi phải ở lại một mình.
C4: Giá mọi người ở lại thêm chút nữa thì hay quá !

C1: Mang tÝnh phæ biÕn (ai cũng hiểu)
®îc diÔn ®¹t trùc tiÕp b»ng nh÷ng tõ

ng÷ trong c©u.
C2,3,4: Kh«ng mang tÝnh phæ biÕn
(không phải ai cũng hiểu) kh«ng diÔn ®¹t
trùc tiÕp b»ng nh÷ng tõ ng÷ trong
c©u nhng cã thÓ suy ra b»ng nh÷ng tõ


Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa t
ờng minh và hàm ý .
1. Ví dụ :
SGK
* Nhận xét .

Anh rt tic vỡ sp ht thi gian gp g.
Anh khụng mun núi thng iu ú vỡ
ngi ngựng, vỡ mun che giu tỡnh cm
ca mỡnh

Đoạn trích :
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật
mình nói to, giọng cời nhng
đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà
phía sau, rồi trở vào liền, tay
cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ
tặc lỡi đứng dậy. Cô gái cũng
đứng lên, đặt lại chiếc ghế,
thong thả đi đến chỗ bác già .
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa
đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu
lên. Để ngời con gái khỏi trở lại
bàn, anh lấy chiếc khăn tay
còn vo tròn cặp giữa cuốn
sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ s
mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc


Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa t
ờng minh và hàm ý .
1. Ví dụ :
SGK

* Nhận xét .
Câu
này
không
chứa
ẩn
Câunói
nói
thứ
hai của
anh
ýthanh
(nói trực
tiếp
cô
niên
cósự
ẩnviệc
ý gì
kĩ
s quên chiếc mùi soa).
không?

Đoạn trích :
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật
mình nói to, giọng cời nhng
đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà
phía sau, rồi trở vào liền, tay
cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ

tặc lỡi đứng dậy. Cô gái cũng
đứng lên, đặt lại chiếc ghế,
thong thả đi đến chỗ bác già .
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa
đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu
lên. Để ngời con gái khỏi trở lại
bàn, anh lấy chiếc khăn tay
còn vo tròn cặp giữa cuốn
sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ s
mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc


Tiết 123: Nghĩa tờng minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa t
ờng minh và hàm ý .
1. Ví dụ : SGK /Tr.74
* Nhận xét .
Tri i, ch cũn cú nm phỳt!
Anh rất tiếc vì sắp hết
thời gian gặp gỡ.
Anh không muốn nói thẳng
điều đó có thể vì ngại
ngùng, vì muốn che giấu
tình cảm của mình.
=> Hàm ý
-ễ ! Cụ cũn quờn chic mựi soa õy
ny !
Câu nói này không chứa ẩn
ý (nói trực tiếp sự việc cô

kĩ s quên chiếc mùi soa) =>
Nghĩa tờng minh

Đoạn trích

:

- Trời ơi, chỉ còn có năm
phút !
Chính là anh thanh niên
giật mình nói to, giọng cời
nhng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra
nhà phía sau, rồi trở vào
liền, tay cầm một cái làn.
Nhà hoạ sĩ tặc lỡi đứng dậy.
Cô gái cũng đứng lên, đặt lại
chiếc ghế, thong thả đi đến
chỗ bác già .
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi
soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào,
kêu lên. Để ngời con gái khỏi
trở lại bàn, anh lấy chiếc
khăn tay còn vo tròn cặp
giữa cuốn sách tới trả cho cô


TiÕt 123: NghÜa têng minh vµ hµm ý
I. Ph©n biÖt nghÜa t
êng minh vµ hµm ý .

1. VÝ dô : SGK /Tr.74
* NhËn xÐt .
2. Ghi nhớ: SGK/Tr.75

- Nghĩa tường minh là phần
thông báo được diễn đạt trực
tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy
không được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu nhưng
có thể suy ra từ những từ ngữ
ấy.


Cho lời thoại sau: “Trời sắp mưa đấy!”
Hãy tìm các tình huống giao tiếp khác nhau để
có những hàm ý khác nhau.
Hàm ý: -Lấy quần áo vào.
- Nhớ mang theo áo mưa.
- Đừng đi, kẻo ướt.
- …..


Câu tục ngữ:
- Không thầy đố mày làm nên.

Nghĩa tường minh

- Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.

Hàm ý

? Theo em, câu nào được hiểu theo nghĩa tường
minh, câu nào có chứa hàm ý.


TiÕt 123: NghÜa têng minh vµ hµm ý
I. Ph©n biÖt nghÜa t
êng minh vµ hµm ý .
1. VÝ dô : SGK /Tr.74
* NhËn xÐt .
2.Ghi nhớ: SGK/Tr.75

* Lưu ý:
-Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao
tiếp.
-Hàm ý thường được sử dụng trong
các văn bản nghệ thuật.
- Hàm ý còn xuất hiện qua các hành
động, cử chỉ.

- Nghĩa tường minh là phần
thông báo được diễn đạt trực
tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy
không được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu nhưng
có thể suy ra từ những từ ngữ
ấy.

TIẾT 123

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 1 /sgk.75:

-Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng
đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một
cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại
chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở
lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả
cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)


TIẾT 123

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

II. LUYỆN TẬP:

Bài tập 1 /sgk.75:
a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: chưa muốn chia tay.
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:…mặt đỏ ửng, nhận lại
chiếc khăn, quay vội đi --> Cô gái đang bối rối đến vụng về vì
ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh

niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên
nên gọi cô để trả lại.


TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 1 /sgk.75:
Bài tập 2 /sgk.75:

Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây
là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần
nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè
pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
-> Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.


TIẾT 123

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP:

Bài tập 1 /sgk.75:
Bài tập 2 /sgk.75:
Bài tập 3 /sgk.75
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của
hàm ý.

Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng
lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn
cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
-> Hàm ý : “Ông vô ăn cơm đi!”


TIẾT 123

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

II. LUYỆN TẬP
Bài 4 (SGK trang 76): Đọc các đoạn trích sau và cho biết những
câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao?
a. Có người hỏi:
- Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? …
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười
nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào …
Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng
cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi
theo.
->Không chứa hàm ý (đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác)

TIẾT 123

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

II. LUYỆN TẬP
4.b. – Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
-Thầy nó ngủ rồi à?
-Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
-Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
-Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt.
->Không chứa hàm ý (Câu nói dở dang, chưa trọn ý hoặc không
muốn nói hết ý.)


BÀI TẬP CỦNG CỐ
? Hãy chọn đáp án đúng nhất trong những câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
A.
B.
C.
D.

Trái ngược với nghĩa tường minh.
Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Được diễn đạt trực tiếp trong câu.

2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
A.
B.
C.
D.

Khi không biết diễn đạt rõ ý.
Khi không muốn nói rõ ý.
Khi không muốn người nghe hiểu ý.
Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.


Trống vào lớp đã 10 phút, Nam mới hớt hải chạy
vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói:……..
? Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng 2 câu.
Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý.
- Nghĩa tường minh: Em đến trễ 10 phút rồi đấy!
- Hàm ý: Em có đồng hồ không?


TiÕt 123: NghÜa têng minh vµ hµm ý
I. Ph©n biÖt nghÜa t
êng minh vµ hµm ý .
1. VÝ dô : SGK/Tr.74
* NhËn xÐt .
2. Ghi nhớ:SGK/Tr.75

* Lưu ý:
-Hàm ý phụ thuộc vào tình huống

giao tiếp.
-Hàm ý thường được sử dụng trong
các văn bản nghệ thuật.
-Hàm ý còn xuất hiện qua các hành
động, cử chỉ.
II. Luyện tập:

- Nghĩa tường minh là phần
thông báo được diễn đạt trực
tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy
không được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu nhưng
có thể suy ra từ những từ ngữ
ấy.


HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
- Ôn tập khái niệm nghĩa tường minh và hàm

ý
- Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường
minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng
hàm ý và hiểu hàm ý.
- Hoàn thiện bài tập (SGK trang 75, 76)
- Soạn bài Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ


1.03
2012

BÀI HỌC KẾT THÚC
CHÂN THÀNH CẢM ƠN QUÍ
THẦY CÔ VÀ CÁC EM HỌC SINH