Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

1


Tình huống thứ nhất:
Sắp đến giờ vào lớp,
cô giáo hỏi một bạn
học sinh:

Tình huống thứ hai:
Nam đi học muộn, đến
sân trường gặp cô giáo
chủ nhiệm, cô hỏi:

-Mấy giờ rồi em?

- Mấy giờ rồi em?

 Cô giáo muốn hỏi
giờ bạn học sinh.

 Cô giáo nhắc nhở
việc Nam đi học muộn.

2


Tiết 123: Tiếng Việt

3

Ví dụ a: Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
“- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!”

Chính là anh thanh niên giật mình nói to,
giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà
phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài
làn.Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng
đứng lên, đặt lại chiếc ghế,thong thả đi đến chỗ
bác già.”
( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa”- Nguyễn Thành Long)

? - Qua câu “Trời ơi, chỉ còn có năm phút!”,em hiểu anh thanh niên
muốn nói điều gì?
- Vì sao anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái?

4


Ví dụ a: “- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
→ Thể hiện thái độ tiếc nuối
→ Nghĩa hàm ý:
là phần thông báo tuy không được
diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong
câu nhưng có thể suy ra từ những từ
ngữ ấy.

5


Tìm hàm ý trong những mẩu đối thoại sau:

1
- Ôi, quả ổi trông
ngon chưa kìa!

- Cành cây cao
quá không với
được!

 Hàm ý: Không thể hái quả ổi trên cành
cây xuống được
6


2
- Trời nóng quá!
- Mất điện rồi.

Hàm ý: Không bật quạt được.
7


3
- Minh ơi, lấy áo
quần vào nhanh
lên con!

- Con đang học
bài mẹ ạ!

Hàm ý: Người con không muốn lấy áo
quần giúp mẹ.

8


Bài tập nhanh:
Tình huống 1:
Bạn đến gọi em đi chơi nhưng em không đi
được.
- Mình đang làm bài tập.
- Mình phải làm việc nhà giúp mẹ.
9


Tình huống 2:
Một bạn nhờ em ngày mai chở đi học
nhưng em muốn từ chối mà không làm
mất lòng bạn.
 - Mai mình phải chở em đi học .
- Ngày mai anh mình mượn xe rồi.
10


Ví dụ b:Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
“ – Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!

Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi
trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa
cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận

lại chiếc khăn và quay vội đi.”
( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa” - Nguyễn Thành Long)

? Câu nói của anh thanh niên trong đoạn trích có ẩn
ý gì không?
 Câu nói này không chứa ẩn ý, vì anh thanh niên
muốn nói cho cô gái biết là cô đang quên chiếc
khăn tay.
11


Ví dụ b:
“ – Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây
này!
→Nghĩa tường minh
là phần thông báo được diễn đạt trực
tiếp bằng từ ngữ trong câu.

12


Ghi nhớ : (SGK trang 75)
- Nghĩa tường minh là phần thông báo
được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong
câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không
được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong
câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ
ấy.
13

Bài tập 1:Đọc lại đoạn trích sau:
“ - Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười
nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền,
tay cầm một cài làn.Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng
đứng lên, đặt lại chiếc ghế,thong thả đi đến chỗ bác già.”
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại
bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới
trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và
quay vội đi.” ( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa” - Nguyễn Thành Long)
14


STT Câu hỏi:
1.

Câu nào cho thấy
họa sĩ cũng chưa
muốn chia tay anh
thanh niên? Từ ngữ
nào giúp em nhận ra
điều ấy?

2.

Tìm những từ ngữ
miêu tả thái độ của

cô gái trong câu cuối
đoạn văn? Thái độ
ấy giúp em đoán ra
điều gì liên quan tới
chiếc mùi soa?

Câu trả lời:

15


Bài tập 4: sgk/ 76:
Đọc đoạn trích và cho biết những
câu in đậm:
- Hà nắng gớm, về nào…
- Tôi thấy người ta đồn…
Có phải là câu chứa hàm ý không? Vì
sao?

16


STT Câu hỏi:
1.

2.

Câu nào cho thấy
họa sĩ cũng chưa
muốn chia tay anh

thanh niên? Từ ngữ
nào giúp em nhận ra
điều ấy?
Tìm những từ ngữ
miêu tả thái độ của
cô gái trong câu cuối
đoạn văn? Thái độ
ấy giúp em đoán ra
điều gì liên quan tới
chiếc mùi soa?

Câu trả lời:
- Câu: “Nhà hoạ sĩ tặc
lưỡi đứng dậy”.
- Từ: “Tặc lưỡi”.

- Mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc
khăn, quay vội đi.
 Cô gái rất bối rối ngượng
ngùng, cô định kín đáo để lại
chiếc khăn tay làm kỉ niệm cho
anh thanh niên, thế mà anh lại
quá thật thà tưởng cô bỏ quên,
nên gọi cô để trả lại.
lại
17


Bài tập 4: SGK/ 76 : Câu in đậm

- Hà nắng gớm về nào…
→ Câu đánh trống lảng

- Tôi thấy người ta đồn…
→ Câu nói dở dang
→ Cả hai câu không chứa hàm ý
18


Bài tập 2: SGK/ 75
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau:

-Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô
gái:
Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão
thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp.
Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước
chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra
cái món chè pha nước mưa thơm như nước
hoa của Yên Sơn nhà anh.
Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ SaPa

Hàm ý: ông họa sĩ chưa kịp uống nước trà
sáng nay trước khi đi.

19


Bài tập 3: SGK/ 75
Tìm câu chứa hàm ý và cho biết nội dung của hàm ý

trong
tríchnổi
sau:
Mẹđoạn
nó đâm
giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó
phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im giả vờ không nghe, chờ nó
gọi “Ba vô ăn cơm”.Con bé cứ đứng trong bếp
nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại
20


Câu chứa hàm ý:
Cơm chín rồi!
Nội dung hàm ý:
→ Bé Thu muốn bảo ông Sáu vô ăm
cơm

21


Bài tập làm thêm: Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau:

Xin nước lạnh
Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi
đũa. Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách

không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng:
- Cho tôi xin một chén nước lạnh.
Chủ nhà hỏi:
- Hả, để làm gì vậy?

- Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn.
Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không
22
chu đáo của gia chủ.


Dặn dò
Về nhà:
- Học thuộc ghi nhớ
- Hoàn thành các bài tập
- Lấy các ví dụ minh họa một số tình
huống sử dụng nghĩa tường minh – hàm ý
Chuẩn bị bài mới:
Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
- Đọc ví dụ văn bản : sgk/ 77,78
- Trả lời các câu hỏi sgk/78
23