DSpace at VNU: Đánh giá thực trạng khai thác tiềm năng du lịch văn hóa trên địa bàn nội thành Hà Nội giai đoạn 2009 - 2013

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
VIỆN VIỆT NAM HỌC VÀ KHOA HỌC PHÁT TRIỂN

NGUYỄN THỊ YẾN

ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KHAI THÁC TIỀM NĂNG DU LỊCH
VĂN HÓA TRÊN ĐỊA BÀN NỘI THÀNH HÀ NỘI
GIAI ĐOẠN 2009 - 2013

Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Việt Nam học
Mã số : 60.22.01.13

Người hướng dẫn khoa học :
TS. Vũ Kim Chi

HÀ NỘI – 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu mà tôi tự làm, các số
liệu thống kê và tài liệu tham khảo đều được trích dẫn nguồn rõ ràng, hồn
tồn khơng có sự sao chép, ăn cắp bản quyền cơng trình nghiên cứu của tác
giả khác. Nội dung của luận văn này chưa được công bố ở bất cứ đâu.
Tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này.
Tác giả

Nguyễn Thị Yến


LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian học tập, cố gắng và được sự chỉ bảo tận tình của thầy,

cơ tơi đã hồn thành luận văn này.
Tơi xin gửi lời cảm ơn đến các thầy, cô giáo của Viện Việt Nam học và
Khoa học phát triển đã giảng dạy, chỉ bảo tơi trong suốt q trình học tập và
nghiên cứu của mình.
Tơi xin gửi lời cảm ơn đến Sở Du lịch Hà Nội – nơi đã tạo điều kiện
cho tôi được sử dụng và khai thác nguồn tài liệu quý báu phục vụ cho việc
nghiên cứu đề tài luận văn.
Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các Cô, chú, anh chị trong ban quản lý di
tích Văn Miếu Quốc Tử Giám, cụm di tích lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và cụm
di tích Hồ Gươm đã giúp đỡ tơi trong việc khảo sát các thông tin từ khách du
lịch.
Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới cô giáo TS Vũ Kim Chi . Cô
đã giúp em từ việc định hướng đề tài, tận tình chỉ bảo em những kiến thức cần
thiết, luôn quan tâm, động viên em trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Cuối cùng, em xin gửi tới những người thân trong gia đình, bạn bè lịng
biết ơn chân thành nhất vì đã ln bên cạnh giúp đỡ em để em có được thành
quả ngày hơm nay.
Đây là nghiên cứu đầu tay của em nên không tránh khỏi những hạn chế,
thiếu sót. Em rất mong nhận được sự góp ý của các thầy giáo, cơ giáo để bài
khóa luận của em được hồn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày

tháng
Học viên

Nguyễn Thị Yến

năm 2015

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
1.

LATS: Luận án tiến sĩ

2.

PGS.TS: Phó giáo sư.Tiến sĩ

3.

Tp. HCM: Thành phố Hồ Chí Minh

4.

TS: Tiến sĩ

5.

CN : Công nghiệp

6.

DL: Du lịch

7.

ĐTNC : Đối tượng nghiên cứu

8.

MICE : loại hình du lịch kết hợp hội thảo, hội nghị, khen thưởng, hội

họp và triển lãm. (Meeting, Incentive, Convention, Exhibition)
9.

HDV: Hướng dẫn viên

10.

GDP: Thu nhập tổng sản phẩm quốc dân


DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ
Hình 1.1 dưới đây sẽ tổng hợp lại các đặc điểm của du lịch. . Error! Bookmark not
defined.
Hình 1.1. Đặc điểm của du lịch ................................. Error! Bookmark not defined.
Hình 1.2. Căn cứ phân loại các loại hình du lịch ...... Error! Bookmark not defined.
Hình 1.3. Phân loại du lịch văn hóa .......................... Error! Bookmark not defined.
Hình 1.4. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả khai thác tiềm năng du lịch văn hóa Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.1. Tình hình phát triển kinh tế xã hội Hà Nội giai đoạn 2010 – 2014 .. Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.2 Tương quan về số lượng di tích lịch sử văn hóa...... Error! Bookmark not
defined.
Bảng 2.3 Số lượng và tỉ lệ các loại hình di tích ở Hà Nội. ..... Error! Bookmark not
defined.
Bảng 2.4: Các di tích có giá trị đặc biệt về du lịch văn hóa ở Hà Nội .............. Error!
Bookmark not defined.

Bảng 2.5 Diễn biến lượng khách du lịch đến Hà Nội giai đoạn 2006 - 2010 .. Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.6 Biến động tổng lượt khách du lịch đến Hà Nội giai đoạn 2009 – 2013 . Error!
Bookmark not defined.
Từ Bảng 2.5, ta cũng có Hình 2.1 dưới đây biểu diễn những biến động trong tổng
lượt khách du lịch đến Hà Nội giai đoạn 2009 – 2013. .......... Error! Bookmark not
defined.
Bảng 2.7. Cơ cấu lượt khách du lịch sử dụng các loại hình du lịch trên địa bàn Hà
Nội giai đoạn 2010 – 2014 ........................................ Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.8. Đánh giá của các khách hàng sử dụng sản phẩm du lịch văn hóa tại Hà
Nội về các nội dung liên quan đến hiệu quả khai thác tiềm năng du lịch văn hóa
................................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.5 Hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm du lịch
văn hóa trên địa bàn Hà Nội giai đoạn 2009 - 2013 . Error! Bookmark not defined.


Bảng 2.9 Số lượng cơ sở lưu trú du lịch đã xếp hạng đến hết năm 2010 ......... Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.10: Cơng suất sử dụng phịng trung bình, phân theo loại cơ sở lưu trú năm
2010 ........................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.11. Đánh giá của các khách hàng sử dụng sản phẩm du lịch văn hóa tại Hà
Nội về các nội dung liên quan đến hiệu quả khai thác tiềm năng du lịch văn hóa
................................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.12. Đánh giá của các cán bộ, lãnh đạo tại các doanh nghiệp kinh doanh các
sản phẩm du lịch văn hóa tại Hà Nội về các nội dung liên quan đến hiệu quả khai
thác tiềm năng du lịch văn hóa .................................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.13. Ma trận SWOT về những thuận lợi - khó khăn và cơ hội - thách thức
cho sự phát triển ngành du lịch thành phố Hà Nội.... Error! Bookmark not defined.
Mơ hình xây dựng chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của các di tích:
................................................................................... Error! Bookmark not defined.

MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu ............................. Error! Bookmark not defined.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................ Error! Bookmark not defined.
4. Phương pháp nghiên cứu ...................... Error! Bookmark not defined.
5. Phạm vi nghiên cứu ............................... Error! Bookmark not defined.
6. Kết cấu đề tài ......................................... Error! Bookmark not defined.
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
................................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài .......... Error! Bookmark not
defined.
1.1.1. Các cơng trình nghiên cứu.............. Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Đánh giá tổng quan về tình hình nghiên cứu đề tài ............. Error!
Bookmark not defined.
1.2. Cơ sở lý luận về du lịch ...................... Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Khái niệm du lịch ............................ Error! Bookmark not defined.


1.2.2. Đặc điểm du lịch .............................. Error! Bookmark not defined.
1.2.3. Phân loại du lịch .............................. Error! Bookmark not defined.
1.2.4. Vai trò du lịch .................................. Error! Bookmark not defined.
1.3. Cơ sở lý luận về du lịch văn hóa ....... Error! Bookmark not defined.
1.3.1. Khái niệm du lịch văn hóa .............. Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Phân loại du lịch văn hóa ................ Error! Bookmark not defined.
1.3.3. Vai trị du lịch văn hóa .................... Error! Bookmark not defined.
1.3.4. Nội dung khai thác tiềm năng du lịch văn hóa .. Error! Bookmark
not defined.
1.3.5. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả khai thác tiềm năng du lịch văn

hóa ............................................................... Error! Bookmark not defined.
Chương 2. THỰC TRẠNG CƠNG TÁC KHAI THÁC TIỀM NĂNG DU LỊCH
VĂN HĨA TRÊN ĐỊA BÀN NỘI THÀNH HÀ NỘI GIAI ĐOẠN 2009 - 2013
................................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1 Các điều kiện phát triển du lịch văn hóa ở Hà Nội. ... Error! Bookmark
not defined.
2.1.1 Tài nguyên du lịch nhân văn ........... Error! Bookmark not defined.
2.1.1.1 Các di tích lịch sử văn hóa. ............. Error! Bookmark not defined.
2.1.1.2 Lễ hội truyền thống ......................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2 Các tài nguyên du lịch văn hóa khác. ........... Error! Bookmark not
defined.
2.1.2.1 Ca mùa nhạc dân tộc. ...................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2.2 Ẩm thực. .......................................... Error! Bookmark not defined.
2.2. Sơ lược tình hình phát triển kinh tế xã hội Hà Nội giai đoạn 2009 2013 ............................................................. Error! Bookmark not defined.
2.3. Phương pháp nghiên cứu áp dụng để phân tích thực trạng cơng tác
khai thác tiềm năng du lịch văn hóa trên địa bàn nội thành Hà Nội giai
đoạn 2009 - 2013 ........................................ Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Phương pháp thu thập thông tin và dữ liệu Error! Bookmark not
defined.


2.3.2. Phương pháp xử lý số liệu ............. Error! Bookmark not defined.
2.4. Đánh giá hiệu quả công tác khai thác tiềm năng du lịch văn hóa
trên địa bàn nội thành Hà Nội giai đoạn 2009 - 2013 . Error! Bookmark
not defined.
2.4.1. Đánh giá theo tiêu chí đánh giá hiệu quả khai thác tiềm năng du
lịch văn hóa ................................................ Error! Bookmark not defined.
2.4.2. Kết quả thu thập từ phương pháp bảng hỏi và phân tích, xử lý
..................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.4.3. Đánh giá hiệu quả công tác khai thác tiềm năng du lịch văn hóa

trên địa bàn nội thành Hà Nội giai đoạn 2009 - 2013 . Error! Bookmark
not defined.
Chương 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM KHAI THÁC HIỆU QUẢ CÁC TIỀM
NĂNG DU LỊCH VĂN HÓA TRÊN ĐỊA BÀN NỘI THÀNH HÀ NỘI GIAI
ĐOẠN TỚI ............................................................... Error! Bookmark not defined.
3.1 Các nhóm giải pháp nhằm khai thác hiệu quả các tiềm năng du lịch
văn hóa tại ba điểm điều tra mẫu ............ Error! Bookmark not defined.
3.1.3 Về chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của di tích.
..................................................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.4 Về xây dựng cơ sở vật chất và tổ chức sự kiện nhằm tôn vinh giá
trị văn hóa của điểm di tích. ..................... Error! Bookmark not defined.
3.2. Các nhóm giải pháp nhằm khai thác hiệu quả các tiềm năng du
lịch văn hóa trên địa bàn nội thành Hà Nội giai đoạn tới ............. Error!
Bookmark not defined.
3.2.1. Giải pháp về nhân sự du lịch văn hóa ......... Error! Bookmark not
defined.
3.2.2. Giải pháp về xây dựng và triển khai các sản phẩm du lịch văn
hóa mới trên địa bàn nội thành Hà Nội... Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Giải pháp về kiểm tra thường xuyên quá trình triển khai và áp
dụng các gói sản phẩm du lịch văn hóa mới trên địa bàn nội thành Hà
Nội ............................................................... Error! Bookmark not defined.


3.3. Một số kiến nghị ................................. Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Đối với ban quản lý các di tích. ...... Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Đối với Tổng cục du lịch ................. Error! Bookmark not defined.
3.3.3. Đối với các doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm du lịch ..... Error!
Bookmark not defined.
KẾT LUẬN .............................................................. Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................3

PHỤ LỤC ................................................................. Error! Bookmark not defined.


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Hà Nội có hàng trăm di tích kiến trúc nghệ thuật, di tích lịch sử, danh
lam thắng cảnh gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của một trong
những trung tâm lâu đời của quốc gia dân tộc, từ thành Cổ Loa - đến
Thăng Long - Hà Nội. Trong số này, có rất nhiều di tích lịch sử văn hóa được
cơng nhận là Di sản Văn hóa Thế giới và di tích quốc gia đặc biệt như : Trung
tâm hồng thành Thăng Long, Văn Miếu Quốc Tử Giám, khu di tích lăng chủ
tịch Hồ Chí Minh, Hồ Hồn Kiếm…
Hệ thống di tích lịch sử và văn hóa của Hà Nội cịn bao gồm những di
tích lịch sử tiêu biểu của sự nghiệp cách mạng và kháng chiến chống Pháp,
chống Mỹ... cùng các di tích lưu niệm về các vị danh nhân cách mạng. Hà Nội
là nơi đặt trụ sở những bảo tàng tiêu biểu nhất của quốc gia, đang bảo quản và
giới thiệu hàng nghìn bộ sưu tập quý giá về văn hóa nghệ thuật Việt Nam, về
lịch sử dựng nước và giữ nước vẻ vang của quốc gia dân tộc và về Chủ tịch
Hồ Chí Minh, người anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất của
dân tộc Việt Nam.
Cùng với hệ thống các di tích lịch sử văn hố, Hà Nội cịn có rất nhiều
thắng cảnh - những di sản thiên nhiên, những cảnh quan văn hoá và đồng thời
là những tài nguyên du lịch tiêu biểu của thủ đô như: Hồ Tây, các khu du lịch
chùa Hương, Quan Sơn, Ao Vua, Khoang Xanh, Ba Vì...
Ngồi ra, Hà Nội cịn có các di sản văn hố phi vật thể đặc sắc, đặc biệt
là các lễ hội truyền thống. Có lễ hội mang tầm quốc gia như: Hội chùa Hương
là lễ hội kéo dài nhất ở Việt Nam trong suốt ba tháng mùa xuân; hội Gióng ở
đền Phù Đổng, xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm và đền Sóc xã Phù Linh, huyện
Sóc Sơn. Với những giá trị tiêu biểu và độc đáo trên, các lễ hội của Hà Nội đã
được UNESCO cơng nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

1


Hà Nội còn nổi tiếng với sự phong phú của các làng nghề cùng
nhiều sản phẩm thủ công truyền thống dặc thù như: “gốm Bát Tràng, vàng
Định Công, đồng Ngũ Xã”. Tính đến nửa cuối năm 2008, sau khi địa giới Hà
Nội được mở rộng đã có tới 1.264 làng nghề, trở thành nơi tập trung làng
nghề đông đúc bậc nhất Việt Nam. [34]
Nghệ thuật truyền thống Hà Nội được biết đến với Tranh Hàng Trống,
cùng các loại hình âm nhạc, sân khấu dân gian như rối nước, hát Chèo tàu.
Trong số này, Ca trù đã được UNESCO công nhận là di sản phi vật thể cần
được bảo vệ khẩn cấp. Văn hóa ẩm thực Hà Nội nổi tiếng với những sản vật
tiêu biểu như: cốm làng Vòng, bánh cuốn Thanh Trì, chả cá Lã Vọng, bánh
tơm Hồ Tây và đặc biệt là Phở Hà Nội…
Kho tàng di sản văn hóa độc đáo và phong phú, đa dạng của Hà Nội là
những tài nguyên du lịch hấp dẫn tạo nên nhưng lợi thế và tiềm năng to lớn
của du lịch Hà Nội. Trong xu thế hiện nay, ngành du lịch đã, đang và sẽ có
nhiều bước chuyển mình mới, hịa cùng với xu thế phát triển trên toàn thế giới.
Thực tế cho thấy, ngày nay hầu hết các quốc gia trên thế giới đều xác định du
lịch là một trong những ngành kinh tế quan trọng, đóng góp đáng kể và hiệu
quả vào sự nghiệp phát triển kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa,... của đất nước.
Ngành Cơng nghiệp khơng khói “Du lịch” giữ một vị trí quan trọng trong nền
kinh tế toàn cầu. Theo thống kê , ngành du lịch và lữ hành hiện chiếm khoảng
9,9 GDP, 10,9 % xuất khẩu, và 9,4 đầu tư của thế giới .[3,14]
Du lịch bao gồm tất cả mọi hoạt động của những người du hành, tạm trú,
trong mục đích tham quan, khám phá và tìm hiểu, trải nghiệm hoặc trong mục
đích nghỉ ngơi, giải trí, thư giãn; cũng như mục đích hành nghề và những mục
đích khác nữa, trong thời gian liên tục nhưng khơng q một năm, ở bên ngồi
mơi trường sống định cư; nhưng loại trừ các du hành mà có mục đích chính là

kiếm tiền. Du lịch có nhiều loại hình khác nhau từ du lịch sinh thái, du lịch
giải trí, du lịch mạo hiểm cho tới du lịch bụi, du lịch hội thảo, triển lãm… và
2


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Báo cáo tổng kết hoạt động của Sở du lịch văn hóa thể thao Hà Nội giai
đoạn 2010 - 2014.

2.

GS.TS. Trần Minh Đạo (2006) Giáo trình Marketing căn bản, Nxb Đại
học Kinh tế Quốc dân.

3.

GS.TS. Nguyễn Văn Đính – TS. Trần Thị Minh Hồ (2004), Giáo trình
kinh tế Du lịch, Nxb Lao động – Xã hội,.

4.

Nguyễn Văn Đức, PGS.TS. Phạm Hồng Chương và TS. Nguyễn Văn
Lưu, (15/5/2013), LATS Kinh tế “Tổ chức các hoạt động du lịch tại
một số di tích lịch sử văn hóa quốc gia của Hà Nội theo hướng phát
triển bền vững”, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội.

5.

Nguyễn Văn Hợp, GVHD: PGS.TS. Nguyễn Đình Hịa, TS. Lê Thị Lan
Hươn, “Giải pháp quản lý và khai thác du lịch sinh thái ở các vườn
quốc gia Việt Nam theo hướng phát triển bền vững (Nghiên cứu điểm
VQG Cúc Phương)”, Đại học kinh tế quốc dân, 04/09/2014.

6.

Đỗ Quang Hưng (2010), Đời sống tơn giáo tín ngưỡng Thăng Long –
Hà Nội, Nxb Hà Nội.

7.

TS. Nguyễn Văn Mạnh – TS. Phạm Hồng Chương (2006), Giáo trình
Quản trị kinh doanh lữ hành, Nxb Đại học Kinh tế quốc dân.

8.

Nghị quyết số 12/2012/NQ-HĐND của Hội đồng nhân dân thành phố
Hà Nội về việc thông qua quy hoạch phát triển du lịch thành phố Hà
Nội đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, ban hành ngày 13 tháng
07 năm 2012.

9.

Lê Văn Lan, Nguyễn Bá Đang, Trần Lê Văn (2010), Di tích lịch sử văn hố trong khu phố cổ và xung quanh hồ Hoàn Kiếm - Hà Nội , Nxb
Hà Nội

10.

Trần Thị Thuý Lan - Nguyễn Đình Quang (2005), Giáo trình tổng quan

du lịch, Nxb Hà Nội,
3


11.

Nguyễn Vinh Phúc (2010), Hà Nội cõi đất - con người, Nxb Hà Nội

12.

Nguyễn Vinh Phúc (2010), 1000 năm Thăng Long – Hà Nội, Nxb Trẻ

13.

Nguyễn Vinh Phúc; Lê Văn Lan, Nguyễn Minh Tường (2010), Lịch sử
Thăng Long - Hà Nội, Nxb Hà Nội

14.

TS. Võ Quế (2014), Du lịch cộng đồng – Lý thuyết và vận dụng (Tập 1),
Nxb Khoa học kỹ thuật.

15.

Quyết định 4597/QĐ-UBND phê duyệt Quy hoạch phát triển du lịch Hà
Nội đến năm 2020, định hướng đến năm 2030

16.

Nguyễn Hải Kế (2010), Thành Thăng Long, Nxb Hà Nội

17.

Vũ Khiêu, Nguyễn Vinh Phúc (2010), Thăng Long – Trung tâm văn
hiến và trí tuệ Việt Nam, Nxb Thời đại

18.

PGS. TS. Hồng Văn Thành (2014), Giáo trình văn hóa du lịch, Nxb
Chính trị quốc gia.

19.

Lưu Minh Trị, Giang Quân, Nguyễn Dỗn Tn (2009), Di tích danh
thắng Hà Nội và vùng phụ cận, Nxb Hà Nội

20.

Trần Quốc Vượng, Đỗ Thị Hảo (2010), Làng nghề – Phố nghề Thăng
Long – Hà Nội , Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội

21.

Trần Quốc Vượng (2009), Đất thiêng nghìn năm văn vật, Nxb Hà Nội.

22.

Trang web chính thức của Sở du lịch văn hóa thể thao Hà Nội:
và .

23.

Viện nghiên cứu phát triển du lịch, “Chiến lược phát triển du lịch Việt
Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”, 2011.

24.

Website

của

Tổng

cục

du

lịch

Việt

Nam:

/>25.

Website của Tổng cục thống kê: .

26.

Website Cục thống kê thành phố Hà Nội: .

27.

Website

của

Viện

nghiên

.
4

cứu

phát

triển

du

lịch:


28.

Website Tổng cục Thống kê: .

29.

Website tin tức du lịch trực tuyến hàng đầu Việt Nam:
.

30.

Website thư viện học liệu mở Việt Nam: />
31.

UNEP/ UNESCO (1993), Managing Tourism in Nature World heritage
sites.)

5