DSpace at VNU: Thực trạng các vấn đề sức khỏe tinh thần của trẻ em có cha mẹ nhiễm HIV AIDS tại Hà Nội

Thực trạng các vấn đề sức khỏe tinh thần của
trẻ em có cha mẹ nhiễm HIV/AIDS tại Hà Nội
Mental health problems of children having parents infected by HIV/AIDS in Hanoi
NXB H. : ĐHGD, 2013 Số trang 87tr. +

Nguyễn Thị Ánh Nguyệt
Đại học Giáo dục
Luận văn ThS ngành: Tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên;
Mã số: Chương trình thí điểm
Người hướng dẫn: TS. Phạm Thị Thu Hoa
Năm bảo vệ: 2013
Keywords: Tâm lý học; Sức khỏe tinh thần; Tâm lý học trẻ em
Content
1. Lý do chọn đề tài
Tốc độ phát triển kinh tế xã hội một cách nhanh chóng trong những năm qua đã phần nào
tạo ra những áp lực mới với các gia đình Việt Nam. Kèm theo sự phát triển kinh tế là sự phân
hóa giàu nghèo ngày càng lớn. Tỷ lệ người dân nông thôn di cư ra thành phố cũng như khắp
nơi trong nước để tìm việc làm cũng ngày một tăng cao. Hệ quả tất yếu của sự gia tăng chênh
lệnh về kinh tế, nạn thất nghiệp, tốc độ đô thị hóa nhanh, tình trạng di cư, gia đình tan vỡ và
xói mòn các giá trị truyền thống là tỷ lệ trẻ em bị bỏ rơi, bị lạm dụng, bị bóc lột và bị ảnh
hưởng bởi HIV/AIDS ngày càng cao.
Trẻ em luôn là đối tượng đầu tiên bị ảnh hưởng trước những thay đổi lớn. Bộ Lao độngThương binh-Xã hội (MOLISA) ước tính năm 2007 có hơn 2,5 triệu trẻ em sống trong “các
hoàn cảnh đặc biệt”, chiếm gần 10% tổng số trẻ em trai và trẻ em gái ở Việt Nam. Con số này
bao gồm: 1,2 triệu trẻ khuyết tật; 300.000 trẻ bị ảnh hưởng bởi HIV và AIDS, trong đó
4.720 trẻ nhiễm HIV; 168.000 trẻ mồ côi và trẻ không được cha mẹ đẻ nuôi nấng; 27.000 trẻ
lao động; hơn 13.000 trẻ em đường phố; 20.000 trẻ sống trong các trung tâm xã hội; 3.800 trẻ
sử dụng ma túy; và ít nhất 850 trẻ bị lạm dụng tình dục [34].
Dễ dàng nhận thấy rằng trẻ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS ngày càng tăng do số lượng
người nhiễm HIV/AIDS trên toàn quốc liên tục tăng cao. Hơn nữa những trẻ em này thường
sống trong các gia đình khó khăn về kinh tế, bạo lực gia đình do cha là người sử dụng ma túy
hoặc mẹ là người hành nghề mại dâm, mồ côi cha hoặc mẹ do ảnh hưởng bởi HIV và bị cộng

đồng kỳ thị, xa lánh. Hầu hết các em đã từng trải qua những cú sốc lớn về tâm lý trong cuộc
đời do phải trải qua sự đau khổ và mất mát người thân bởi HIV/AIDS.
Hiện nay có nhiều chương trình hỗ trợ của các tổ chức phi chính phủ nhằm hỗ trợ cho
các em bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS nhưng chủ yếu nhằm vào hỗ trợ vật chất như cung cấp
sữa, gạo, dinh dưỡng hoặc cung cấp các dịch vụ dạy nghề. Các tổ chức quan tâm đến vấn đề về
sức khỏe tinh thần cũng như những dịch vụ hỗ trợ tâm lý cho các em còn yếu và thiếu rất
nhiều. Đối với các nơi có dịch vụ chuyên môn thì dịch vụ đó thường nhỏ lẻ, không tập trung
hoặc không theo quy định.
Có thể nói việc tập trung vào hỗ trợ vật chất, học tập, cũng như thuốc men cho người có
HIV/AIDS đã làm giảm sự chú ý của các nhà chuyên môn đến vấn đề sức khỏe tinh thần của

1


người có HIV nói chung và của trẻ có cha mẹ có HIV nói riêng. Phần lớn những nghiên cứu
về sức khỏe tinh thần của trẻ em tập trung vào trẻ em nói chung trong cộng đồng, chưa có
nghiên cứu cụ thể nào về sức khỏe tinh thần dành riêng cho trẻ có cha mẹ nhiễm HIV. Như vậy
có thể nói rằng vẫn còn thiếu những nghiên cứu mang tính chất đại diện về các vấn đề sức khỏe
tinh thần cho đối tượng chuyên biệt là trẻ em có cha mẹ nhiễm HIV. Những vấn đề về sức khỏe
tinh thần nào mà các em bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS thường gặp phải; HIV/AIDS có ảnh
hưởng như thế nào đến sức khỏe tinh thần của trẻ em... vẫn là những câu hỏi còn bỏ ngỏ và
cần nhiều hơn nữa những nghiên cứu chuyên sâu.
Chính vì những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Thực trạng các vấn đề sức khỏe tinh
thần của trẻ em có cha mẹ nhiễm HIV tại Hà Nội”nhằm bước đầu tìm hiểu những vấn đề sức
khỏe tinh thần của trẻ em có cha mẹ có HIV trên địa bàn thành phố Hà Nội.
2. Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu thực trạng các vấn đề sức khỏe tinh thần của trẻ em có cha và/hoặc mẹ nhiễm
HIV tại Hà Nội. Trên cơ sở đó đề xuất một số khuyến nghị nhằm nâng cao chất lượng sức khỏe
tinh thần của trẻ em có cha và/hoặc mẹ nhiễm HIV/AIDS.
3. Đối tượng, khách thể nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu
Các vấn đề sức khỏe tinh thần của trẻ em có cha và/hoặc mẹ bị nhiễm HIV và những yếu
tố nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của trẻ em có cha mẹ nhiễm HIV/AIDS.
3.2. Khách thể nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện trên 2 nhóm trẻ:
- Nhóm 1: 40 trẻ em có cha và/hoặc mẹ nhiễm HIV lứa tuổi từ 7 đến 11 trên địa bàn quận
Long Biên và huyện Gia Lâm.
- Nhóm 2: 60 trẻ em trong độ tuổi 7 đến 11hiện đang sinh sống cùng trên địa bàn dân cư
với nhóm trẻ trên (Quận Long Biên và huyện Gia Lâm) nhưng không có cha và/hoặc mẹ nhiễm
HIV/AIDS.
Cả hai nhóm này đều có tỉ lệ cân bằng về giới tính.
4. Giả thuyết khoa học
Tỉ lệ các vấn đề sức khỏe tinh thần mắc phải ở trẻ em có cha mẹ nhiễm HIV ở Hà Nội là
khoảng từ 40% đến 50%.
Những yếu tố về người chăm sóc chính của trẻ, sự mồ côi, kinh tế gia đình, sự kỳ thị và
phân biệt đối xử, lạm dụng chất, bạo hành gia đình và tình trạng nhiễm HIV của cha và/hoặc
mẹ của trẻ có ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe tinh thần của trẻ em.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về các vấn đề sức khỏe tinh thần.
- Xác định tỷ lệ trẻ em có cha và/hoặc mẹ nhiễm HIV có các vấn đề sức khỏe tinh thần.
- Phân tích mối liên quan giữa các yếu tố về người chăm sóc chính của trẻ, kinh tế hộ gia
đình, sự kỳ thị và phân biệt đối xử, tình trạng lạm dụng chất, sự bạo hành gia đình và tình trạng
nhiễm HIV của cha và/hoặc mẹ của trẻ với tình trạng sức khỏe tinh thần của các em.
- Đề xuất một số khuyến nghị nhằm nâng cao chất lượng sức khỏe tinh thần của trẻ em
có cha và/hoặc mẹ nhiễm HIV.

2


6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu

- 40 trẻ em có cha và/hoặc mẹ nhiễm HIV trong độ tuổi từ 7 đến 11 tuổi trên địa bàn 2
quận Long Biên và huyện Gia Lâm và 60 trẻ em có cha mẹ không nhiễm HIV/AIDS trên cùng
địa bàn sinh sống.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Phương pháp nghiên cứu lý luận được sử dụng chính là phương pháp nghiên cứu tài liệu,
nhằm hệ thống hóa lý thuyết, cũng như những nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước
đã được đăng tải trên các sách báo, tạp chí và website khoa học về các vấn đề liên quan đến đề
tài. Phương pháp nghiên cứu lý luận được thực hiện qua các giai đoạn như thu thập, phân tích,
tổng hợp, hệ thống hóa. Phương pháp nghiên cứu lý luận được thực hiện nhằm xác định một số
vấn đề lý luận liên quan đến đề tài, bao gồm các khái niệm về sức khỏe tinh thần, các vấn đề về
sức khỏe tinh thần, dịch tễ học các vấn đề sức khỏe tinh thần của trẻ em có cha mẹ nhiễm
HIV/AIDS.
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1. Phương pháp đánh giá bằng trắc nghiệm (test):Mục đích của phương pháp này là xác
định tỉ lệ các vấn đề về sức khỏe tinh thần mà trẻ em gặp phải. Để đạt được mục đích trên,
nghiên cứu sử dụng bộ câu hỏi chẩn đoán sàng lọc rối nhiễu tâm trí Strengths and Difficulties
Questionnaire (SDQ25) do tác giả Robert Goodmanthuộc viện tâm thần London xây dựng cách
đây gần 20 năm[31]. SDQ25gồm 25 câu hỏi sàng lọc và đánh giá rối nhiễu tâm trí trong 5 lĩnh
vực:
- Tăng động giảm chú ý (hyperactivity/inattention)
- Rối loạn hành vi (conduct problems)
- Rối loạn cảm xúc (emotional symptoms)
- Rối nhiễu trong quan hệ bạn bè (peer relationship problem)
- Mức độ thích ứng xã hội (prosocial behavior)
7.2.2 . Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi (anket): Bên cạnh phương pháp đánh giá bằng trắc
nghiệm nhằm xác định tỉ lệ các vấn đề về sức khỏe tinh thần trẻ em gặp phải, nghiên cứu còn
sử dụng bảng điều tra hộ gia đình. Bảng hỏi này dựa trên các yếu tố nguy cơ gây ra các vấn đề
về sức khỏe tinh thần của trẻ em có cha mẹ nhiễm HIV/AIDS nhằm cung cấp thêm các thông
tin về tình trạng nhiễm HIV của cha mẹ trẻ, người chăm sóc chính hiện nay của trẻ, tình trạng

kinh tế gia đình, sự lạm dụng chất, bạo hành gia đình và sự kỳ thị và phân biệt đối xử đối với
trẻ.
7.2.3 Phương pháp sử lý kết quả nghiên cứu bằng thống kê toán học:
Để trình bày và phân tích số liệu, nghiên cứu sử dụng chương trình phần mềm thống kê
STATA dùng trong môi trường Window, phiên bản 11.
Các thông số và phép toán thông kê được sử dụng trong nghiên cứu này là phân tích sử
dụng thống kê mô tả với các chỉ số:
 Điểm tổng SDQ25
 Tỷ lệ rối nhiễu tâm trí giữa hai nhóm trẻ bị ảnh hưởng và không bị ảnh hưởng bởi
HIV.
 Tỷ lệ rối nhiễu tâm trí trong 5 lĩnh vực.
 Mối tương quan giữa tỷ lệ rối nhiễu tâm trí và các yếu tố nguy cơ gây ra rối nhiễu
tâm trí ở trẻ em.

3


8. Đóng góp mới của luận văn
8.1. Đóng góp về mặt lý luận
- Luận văn là nghiên cứu đầu tiên về sức khỏe tinh thần của trẻ em có cha và/hoặc mẹ
nhiễm HIV/AIDS trên địa bàn thành phố Hà Nội.
- Luận văn là nghiên cứu dịch tễ về sức khỏe tinh thần trẻ em có cha mẹ nhiễm
HIV/AIDS đầu tiên sử dụng các công cụ sàng lọc tiêu chuẩn. Mẫu nghiên cứu mang tính ngẫu
nhiên khách quan và mang tính đại diện.
- Luận văn giúp chỉ ra mối tương quan giữa tình trạng người chăm sóc chính của trẻ, kinh
tế gia đình, sự lạm dụng chất, bạo hành gia đình, sự lạm dụng,bỏ rơi, sự kỳ thị, phân biệt đối
xử với trẻ em có cha mẹ nhiễm HIV/AIDS với thực trạng các vấn đề sức khỏe tinh thần của các
em.
8.2. Đóng góp về mặt thực tiễn
- Kết quả của nghiên cứu thực trạng đưa ra được những con số chính xác về tỉ lệ trẻ em có

cha mẹ nhiễm HIV/AIDS có các vấn đề về sức khỏe tinh thần.
9. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính
của luận văn được trình bày trong 03 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu.
Chương 2: Tổ chức và phương pháp nghiên cứu.
Chương 3: Kết quả nghiên cứu.
References
1.

Vũ Dũng. Từ điển Tâm Lý Học. Nhà xuất bản Từ điển Bách khoa, Hà Nội, 2008.

2. Reuben Granich. HIV sức khỏe và cộng đồng của bạn. Nhà xuất bản Y học, Hà
Nội, 2004.
3. Ngô Thanh Hồi và cộng sự. Khảo sát sức khỏe tâm thần học sinh trường học thành
phố Hà Nội. Hội thảo quốc tế “Phòng ngừa và can thiệp cho trẻ có vấn đề về Hà Nội
13,14/12/2007.
4. Đặng Bá Lãm, Weiss Bahr. Giáo dục, tâm lý và sức khoẻ tâm thần trẻ em Việt
nam: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn liên ngành. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà nội.
2007
5. Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đặng Hoàng Minh. Tư vấn tâm lý học đường. Tài liệu lưu hành
nội bộ, Vụ giáo dục trung học Trường đại học giáo dục, 2012.
6. Đặng Hoàng Minh, Hoàng Cẩm Tú. Thực trạng sức khỏe tâm thần (SKTT) ở học sinh
THCS ở Hà Nội và nhu cầu tham vấn SKTT học đường. Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, tập
25, số 1S, 2009, trang106-112, 2009.
7. Vũ Thị Nho. Tâm lý học phát triển. Nhà xuất bản đại học Quốc Gia Hà Nội, 2008.
8. Nguyễn Văn Siêm. Nghiên cứu dich tễ học bệnh tâm thần phân liệt tại cộng đồng.
Tạp chí Y học Thực Hành, (705) – số 2/2010, 2010.
9. Bùi Hồng Tâm, Cao Tiến Đức. Khảo sát tỷ lệ các rối loạn tâm thần thường gặp tại
quảng ninh. Tạp chí Thông tin Y Dược của Viện Công nghệ Thông tin - Thư viện Y học Trung

ương, Bộ Y tế, số 7, tr. 38-40, 2010.
10. Trần Tuấn. Bàn về rối nhiễu tâm trí và bệnh tâm thần nêu trong đề án 1215. Tài
liệu hội nghị toàn quốc triển khai đề án 1215. Bộ Lao Động Thương Binh Xã Hội – Bộ Y Tế UNICEF – AP – CIMH – VVAF – FHI – RTCCD, 2005.

4


11. Phan Văn Tường, Phạm Thị Hồng, Nguyễn Nguyên Ngọc. Đánh giá nhu cầu và
sự đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe cho trẻ nhiễm và bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS (trẻ
OVC) tại huyện Sóc Sơn, Hà Nội năm 2011. Tạp chí Y học thực hành, số 9 (840), tr.38-42,
2012.
12. Cục phòng, chống HIV/AIDS. Định hướng nghiên cứu khoa học về HIV/AIDS giai
đoạn 2012 – 2015, Bộ y tế, 2012.
13. Hội khoa học tâm lý giáo dục Việt Nam. Kỷ yếu hội thảo khoa học “Chăm sóc sức
khỏe tinh thần”, 2008.
14. Nghị định 84/2009/QĐ-TTg. Kế hoạch hành động quốc gia vì trẻ em bị ảnh hưởng
bởi HIV và AIDS đến năm 2010 và tầm nhìn 2020, 2009.
15. RTCCD. Báo cáo nghiên cứu Bảo vệ sức khỏe tâm thần cộng đồng. 2007.
16. Tổ chức Y tế thế giới. Phân loại bệnh tâm thần quốc tế lần thứ 10 về các rối loạn
tâm thần và hành vi. Viện sức khỏe tâm thần – Bệnh viện tâm thần trung ương, 1999
17. Unicef. Tài liệu tập huấn tham vấn cho trẻ em bị nhiễm và ảnh hưởng bởi
HIV/AIDS, 2005
18. Theresa S. Betancourt et al.Annual Research Review: Mental health and resilience
in HIV/AIDS-affected children – a review of the literature and recommendations for future
research, Journal of Child Psychology and Psychiatry 54:4, pp 423–444, 2013.
19. Boyes, M.E. and Cluver, L.D. Relationships between HIV/AIDS-orphanhood,
stigma, and symptoms of anxiety and depression in South African youth: A longitudinal
investigation using a path analysis framework. Clinical Psychological Science, DOI:
10.1177/2167702613478595, 2013.
20. Brook, D.W., Brook, J.S., Whiteman, M., Arencibia-Mireles, O., Pressman,

M.A., & Rubenstone, E. Coping in adolescent children of HIV-positive and HIV-negative
substance abusing fathers. Journal of Genetic Psychology, 163, 5–23, 2002.
21. Doku, P.N.Psychosocial adjustment of children affected by HIV/AIDS in Ghana.
Journal of Child and Adolescent Mental Health, 22, 25–34, 2010.
22. Dutra, R., Forehand, R. Child resiliency in inner city families affected by HIV:
The role of family variables. Behaviour Research and Therapy, 38, 471–486, 2000.
23. Mary C. Smith Fawzi, Eddy Eustache, Catherine Oswald, Pamela Surkan,
Ermaze Louis, Fiona Scanlan, Richard Wong, Michelle Li, Joia Mukherjee.Psychosocial
Functioning Among HIV-Affected Youth and Their Caregivers in Haiti: Implications for
Family-Focused Service Provision in High HIV Burden Settings. AIDS Patient Care
STDS. 24(3): 147–158. doi: 10.1089/apc.2009.0201, 2010 March.
24. Herrenkohl EC, Herrenkohl RC, Egolf B. Resilient early school-age children
from maltreating homes: outcomes in late adolescence.Am J Orthopsychiatry. 64(2):301-9,
1994 Apr.
25. Murphy, D. A. & Marelich, W. D. Resiliency in young children whose mothers
are living with HIV/AIDS. AIDS Care, 20, 284-291, 2008.
26. Orban, L.A., Stein, R., Koenig, L.J., Conner, L.C., Rexhouse, E.L., Lewis,
J.V.,…& LaGrange, R.Coping strategies of adolescents living with HIV: Disease-specific
stressors and responses. AIDS Care, 22, 420–430, 2010.
27. Stein, J.A., Rotheram-Borus, M.J., & Lester, P. Impact of parentification on longterm outcomes among children of parents with HIV/AIDS. Family Process, 46, 317–333, 2007.
28. Zhao, G., Li, X., Fang, X., Zhao, J., Hong, Y., Lin, X., & Stanton, B.Functions
and sources of perceived social support among children affected by HIV/AIDS in China. AIDS
Care, 23, 671–679, 2011.

5


29. Plan. The Psychosocial Impact of Parental Loss and Orphanhood on Children in an
Area of high HIV Prevalence: a Cross Section Study in the North West Region of Cameroon,
2007.

30. Unicef. An Analysis of the situation of children in Viet Nam 2010, Executive Summary.
2010.
 Các tài liệu online:
31.www.SDQ25infor.com
32. www.younglives.org.uk
33. />34. />35. />36. />37. />38. />39. />40. />g-c-quc-t-v-cac-quyn-tr-em&catid=6:b-lut-nhan-quyn-quc-t&Itemid=20
41. />42. />
6