Một số biện pháp nâng cao năng lực tự học môn học GDQP - AN 10 cho học sinh THPT

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC THỂ CHẤT

NGUYỄN ĐỨC DÂN

MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO
NĂNG LỰC TỰ HỌC MÔN HỌC
GDQP-AN 10 CHO HỌC SINH THPT

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục quốc phòng-an ninh

HÀ NỘI – 2012
1


TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC THỂ CHẤT

NGUYỄN ĐỨC DÂN

MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO
NĂNG LỰC TỰ HỌC MÔN HỌC
GDQP-AN 10 CHO HỌC SINH THPT

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục quốc phòng-an ninh

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

Thiếu tá. Đặng Việt Hùng

HÀ NỘI - 2012


LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo thiếu tá Đặng Việt
Hùng đã tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo trong suốt quá trình thực hiện khoá luận
Em xin cảm ơn Ban Giám đốc và các thầy giáo trong Trung tâm
GDQP-AN Hà Nội 2 đã tạo điều kiện thuận lợi giúp em hoàn thành khoá luận
tốt nghiệp.
Em cũng xin cảm ơn các thầy cô giáo và các em học sinh trƣờng THPT
Xuân Hoà và THPT Bến Tre đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình thực
hiện khoá luận.
Hà Nội, ngày 15 tháng 05 năm 2012
Sinh viên

Nguyễn Đức Dân


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan khoá luận này là kết quả nghiên cứu của bản thân tôi.
Những kết quả thu đƣợc hoàn toàn chân thực và chƣa có đề tài nào nghiên
cứu.
Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.

Hà Nội, ngày 15 tháng 05 năm 2012
Sinh viên

Nguyễn Đức Dân


CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

Giáo dục quốc phòng- an ninh :

GDQP- AN

Giáo dục quốc phòng

:

GDQP

Sách giáo khoa

:

SGK

Trung học phổ thông

:

THPT

Chủ nghĩa xã hội

:

CNXH

Bộ Giáo dục và Đào tạo

:

BGD&ĐT

Học sinh

:

HS

Thực nghiệm

:

TN

Giáo viên

:

GV

Phiếu học tập

:

PHT

Năng lực tự học

:

NLTH

Trắc nghiệm khách quan

:

TNKQ


DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ
Bảng 1: Kết quả dạy học theo phƣơng pháp truyền thống
Bảng 2: Kết quả của phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực môn học
GDQP-AN 10 nhằm nâng cao năng lực tự học cho học sinh
Bảng 3 : So sánh hai cách soạn bài.
Bảng 4 : Sơ đồ quy trình xây dựng kế hoạch bài học.
Biểu đồ 1: Biểu đồ biểu thị kết quả dạy học theo phƣơng pháp truyền
thống
Biểu đồ 2: Biểu đồ biểu thị kết quả dạy học theo hƣớng tích cực
MỤC LỤC

Trang

Mở đầu

1

1.

Lý do chọn đề tài

1

2.

Mục tiêu nghiên cứu

2

3.

Khách thể nghiên cứu

2

4.

Đối tƣợng nghiên cứu

2

5.

Giả thuyết khoa học

2

6.

Những điểm mới của đề tài

3

7.

Giới hạn nghiên cứu

3

8.

Nhiệm vụ nghiên cứu

3

9.

Phƣơng pháp nghiên cứu

3

10.

Cấu trúc của luận văn

4

Kết quả nghiên cứu

5

Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc nâng cao

5


năng lực tự học môn học GDQP-AN 10
cho hoc sinh trƣờng THPT
1.1

Tự học và tự học có hƣớng dẫn

5

1.2

Hoạt động tự học của HS trƣờng THPT

6

1.3

Cơ sở của việc nâng cao năng lực tự học của HS

7

1.4

Cơ sở thực tiễn để tiến hành biện pháp nâng cao NLTH

9

(năng lực tự học) cho HS THPT

2.1

Chƣơng 2. Thực trạng về giảng dạy GDQP-AN

17

Đánh giá thực trạng về dạy học theo hƣớng tích cực môn

17

học GDQP-AN 10 trƣờng THPT Xuân Hòa và trƣờng
THPT Bến Tre thuộc tỉnh Vĩnh Phúc (nhận thức, thực


hành dạy học, kết quả).
2.2

Một số phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực

19

2.3

Kết quả của phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực

25

môn học GDQP-AN 10 nhằm nâng cao năng lực tự học
cho học sinh.
Chƣơng 3: Một số biện pháp nâng cao năng lực học

28

môn học GDQP-AN cho học sinh trƣơng
THPT thông qua giảng dạy GDQP-AN 10
3.1

Những nguyên tắc trong việc đề xuất các biện pháp nâng

28

cao năng lực tự học môn GDQP-AN 10 cho học sinh
trƣờng THPT
3.2

Một số biện pháp nâng cao năng lực tự học môn GDQP

29

cho học sinh trƣờng THPT qua giảng dạy phần GDQP-AN

10
3.3.1

Nâng cao năng lực tự học GDQP - AN lớp 10 cho HS

29

trƣờng THPT thông qua các biện pháp rèn luyện kĩ
năng tự học
3.3.2

Nâng cao năng lực tự học cho HS lớp 10 trƣờng THPT

34

thông qua sử dụng hệ thống công cụ
3.3.3

Thiết kế bài giảng theo phƣơng pháp hƣớng dẫn HS tự học

42

3.3.4

Các biện pháp tổ chức, quản lí giáo dục nhằm nâng cao

45

năng lực tự học GDQP-AN cho HS lớp 10 THPT.
Kết luận

49

Kiến nghị

51

Tài liệu tham khảo phụ lục.

52


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1 Căn cứ vào các nghị quyết của Đảng, các văn bản pháp quy của
Nhà nước và của Bộ Giáo dục-Đào tạo
Nghị quyết kì họp lần 2, BCH Trung ƣơng Đảng khoá VIII trong phần
IV “Những giải pháp chủ yếu” nêu ra: “Đổi mới mạnh mẽ phƣơng pháp giáo
dục đào tạo, khắc phục lối đào tạo một chiều, rèn luyện thành nếp tƣ duy sáng
tạo của ngƣời học, từng bƣớc áp dụng các biện pháp tiên tiến và phƣơng tiện
hiện đại vào quá trình dạy học, tự nghiên cứu cho học sinh”. Phƣơng pháp
giáo dục phải phát huy tính tích cực tự giác, chủ động, tƣ duy sáng tạo của
ngƣời học, bồi dƣỡng cho ngƣời học năng lực tự học, khả năng thực hành,
lòng say mê học tập và ý chí vƣơn lên. Với đối tƣợng HS THPT (học sinh
trung học phổ thông), BGD&ĐT (Bộ Giáo dục và Đào tạo) chỉ rõ: “Đẩy mạnh
đổi mới phƣơng pháp dạy học, giúp HS (học sinh) biết cách tự học và hợp tác
trong tự học, tích cực chủ động sáng tạo trong phát hiện giải quyết vấn đề, tự
chiếm lĩnh tri thức mới, giúp HS tự đánh giá năng lực của bản thân”.
1.2 Xuất phát từ đòi hỏi của thực tiễn giáo dục:
Trong điều kiện của xã hội hiện đại, khi mà khoa học và công nghệ

phát triển rất mạnh mẽ, sự bùng nổ của cách mạng thông tin đã tác động, ảnh
hƣởng sâu sắc đến giáo dục nói chung và quá trình dạy học nói riêng, trong
hoàn cảnh nhƣ vậy, giáo dục ý thức tự học, tự học một cách thƣờng xuyên có
kế hoạch và phƣơng pháp đúng đắn, khoa học cho HS phổ thông là một
nhiệm vụ bắt buộc và trách nhiệm nặng nề của ngƣời thầy. Chỉ có dạy cách
học và dạy cách tự học, tự học sáng tạo mới đáp ứng đƣợc yêu cầu cao của
phát triển xã hội. Xuất phát từ những lí do trên tôi đã đề xuất và chọn đề tài:


“Một số biện pháp nâng cao năng lực tự học môn học GDQP-AN 10 cho
học sinh THPT”.
2. Mục tiêu nghiên cứu
- Tìm hiểu tình hình khó khăn của HS THPT, liên quan đến trực tiếp
năng lực tự học trong quá trình học tập SGK GDQP-AN ( sách giáo khoa giáo
dục quốc phòng an ninh) lớp 10.
- Xây dựng cở sở lí luận và thực tiễn của giải pháp nâng cao năng lực
tự học thực chất là hình thành và sử dụng tốt các kĩ năng tự học cho HS
THPT trong quá trình học tập GDQP-AN (giáo dục quốc phòng an ninh) lớp
10 hiện hành, vận dụng đối với HS cấp trung học phổ thông.
3. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học GDQP-AN.
4. Đối tƣợng nghiên cứu
Năng lực tự học của học sinh trƣờng THPT Xuân Hoà và THPT Bến
Tre trong quá trình dạy học môn học GDQP-AN lớp 10.
5. Giả thuyết khoa học
Nếu bồi dƣỡng để HS trƣờng THPT có đƣợc các năng lực tự học trong
khâu sử dụng SGK (sách giáo khoa), các hoạt động trong lớp và ngoài lớp thì
sẽ tạo cho các em lòng ham thích, sự tự tin, tính tích cực chủ động trong học
tập và đặc biệt sẽ nâng cao đƣợc chất lƣợng học tập bộ môn đáp ứng yêu cầu
học tập bộ môn GDQP-AN.

6. Những điểm mới của đề tài
* Phát hiện tình hình thực tiễn khả năng tự học của học sinh THPT đối
với môn học GDQP-AN qua các số liệu điều tra.
* Xác lập cơ sở lí luận và thực tiễn cùng các giải pháp đối với việc
nâng cao năng lực tự học cho học sinh nó i chung .
7. Giới hạn nghiên cứu


* Đối tƣợng nghiên cứu đại diện: HS lớ p 10 ở trƣờng THPT Xuân
Hoà và THPT Bến Tre .
* Bồi dƣỡng năng lực tự học cho học sinh với hình thức làm việc với
SGK, bài giảng trên lớp và hoạt động học tập ngoài lớp.
8. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Phát hiện những khó khăn đặc thù của học sinh trƣờng THPT trong
quá trình học tập môn học GDQP-AN lớp 10.
- Bồi dƣỡng năng lực tự học cho học sinh nói chung và học sinh trƣờng
THPT Xuân Hoà, trƣờng THPT Bến Tre nói riêng.
- Thực nghiệm sƣ phạm để kiểm tra, đánh giá tính khả thi của giả
thuyết đề ra.
9. Phƣơng pháp nghiên cứu
9.1 Phương pháp nghiên cứu lí thuyết:
- Nghiên cứu các văn kiện của Đảng , các văn bản pháp quy của Nhà
nƣớc, Bộ GD-ĐT, các tài liệu chuyên môn, SGK và các tài liệu khác để phân
tích tổng hợp hệ thống những thông tin có liên quan đến đề tài.
9.2 Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn giáo dục:
- Đối thoại với giáo viên GDQP-AN học sinh.
- Sử dụng phiếu trƣng cầu ý kiến.
9.3 Phương pháp thực nghiệm sư phạm:
- Địa điểm TN (thực nghiệm) sƣ phạm: Giảng dạy TN một số giờ ở
trƣờng THPT Xuân Hoà và trƣờng THPT Bến Tre theo phƣơng pháp đã đề

ra.
- Thời gian làm TN: Từ 7.10.2011 đến 2.02.2012.
- Phân tích kết quả TN.
9.4 Phương pháp thống kê toán học để xử lí số liệu các kết quả thực
nghiệm


* Phân tích-đánh giá định lƣợng các bài kiểm tra thông qua các tham số
đặc trƣng.
* Phân tích định tính:
Phân tích kết quả bài kiểm tra của HS để thấy rõ:
+ Về hứng thú học tập và mức độ tích cực của học tập.
+ Mức độ nắm vững và độ bền đối với kiến thức học tập.
10. Cấu trúc của khoá luận
Phần mở đầu phần kết quả nghiên cứu: Gồm 3 chƣơng
Chƣơng 1: Cở sở lý luận và thực tiễn của việc nâng cao năng lực tự
học môn học GDQP-AN 10 cho học sinh trƣờng THPT Xuân Hoà.
Chƣơng 2: Thực trạng về giảng dạy GDQP-AN.
Chƣơng 3: Một số biện pháp nâng cao năng lực tự học môn học
GDQP-AN 10 cho học sinh trƣờng THPT.


Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC NÂNG
CAO NĂNG LỰC TỰ HỌC MÔN HỌC GDQP-AN 10 CHO HỌC SINH
TRƢỜNG THPT
1.1 Tự học và tự học có hướng dẫn
* Khái niệm về tự học: “Tự học là quá trình tự mình hoạt động lĩnh hội
tri thức khoa học và rèn luyện kỹ năng thực hiện không có sự hƣớng dẫn của
giáo viên và sự quản lý trực tiếp của cơ sở giáo dục và đào tạo”. Cụ thể hơn
“Tự học là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ ( quan

sát, so sánh, phân tích, tổng hợp) và có khi cả cơ bắp (khi phải sử dụng công
cụ) cùng các phẩm chất của mình, rồi cả động cơ, tình cảm, cả nhân sinh
quan, thế giới quan (nhƣ trung thực khách quan có ý chí tiến thủ, không ngại
khó kiên trì nhẫn nại, lòng say mê khoa học) để chiếm lĩnh một lĩnh vực hiểu
biết nào đó của nhân loại biến lĩnh vực đó thành sở hữu của mình.
* Tự học có hƣớng dẫn: “Tự học có hƣớng dẫn là việc học cá nhân và
tự chủ, đƣợc sự giúp đỡ và tăng cƣờng của một số yếu tố nhƣ GV (giáo
viên), nhƣ công nghệ thông tin giáo dục hiện đại. Việc tự học có hƣớng dẫn
có thể đƣợc cụ thể hoá theo mô hình sau:
- Thu nhận thông tin: Qua SGK, tài liệu, qua quan sát, qua thí nghiệm,
qua bài tập, qua mạng internet, qua nghe giảng và ghi chép …
- Xử lí thông tin: Phân tích, tổng hợp, khái quát, nhận xét đánh giá, phê
phán, tự trình bày, ứng dựng, lập bảng hệ thống …
- Tự kiểm tra, tự điều chỉnh: Qua trả lời của bạn, qua tự trả lời,qua tổng
kết của thầy.
Nhƣ vậy nguời học là chủ thể, trung tâm tự mình chiếm lĩnh tri thức,
chân lí bằng hành động của mình. Thầy là tác nhân hƣớng dẫn, tổ chức đạo
diễn cho học trò tự học trong sự hợp tác với bạn.


* Tóm lại:
- Tự học là một bộ phận, một thành phần của học, khi nói đến học thì
bao giờ cũng gắn với tự học, nhƣng không phải bất cứ sự học nào cũng là tự
học. Chỉ khi nào học sinh độc lập, tự lực thực hiện hoạt động học trong điều
kiện không có sự tác động trực tiếp của giáo viên thì khi đó tự học mới xảy ra.
- Có thể nói là một hành vi trong đó kiến thức, hiểu biết và lập luận
đƣợc vận dụng một cách công khai.
* Nâng cao năng lực tự học: Thực chất là hình thành và hoàn thiện hệ
thống kĩ năng tự học. Khi tiếp xúc với nguồn kiến thức khác nhau,học sinh
cần có kỹ năng hành động tƣơng ứng. Học sinh biết cách tổ chức, thu thập

thông tin, xử lý thông tin, tự kiểm tra, tự điều chỉnh trong quá trình làm việc
với các nguồn tri thức nghĩa là đã nắm đƣợc phƣơng pháp học để học trên lớp
và tự học. Hoạt động học bao gồm một số hành động học có mục đích phù
hợp, đáp ứng mục đích chung của hoạt động học, biết cách sắp xếp trình tự,
các hành động một cách hợp lý, biết thực hiện các hành động học có kết quả.
Ngƣời nào biết lựa chọn, sắp xếp và thực hiện đúng các hành động theo đúng
quy trình để đạt tới mục đích hoạt động thì ngƣời đó có phƣơng pháp học.
1.2 Hoạt động tự học của HS trƣờng THPT
- Điểm nổi bật trong khả năng tƣ duy của học sinh THPT là thói quen
lao động trí óc cha bền, ngại động não. Trong học tập nhiều em không biết lật
đi lật lại vấn đề, phát hiện thắc mắc, suy nghĩ sâu sắc về vấn đề học tập.
Nhiều HS không hiểu bài nhƣng không biết mình không hiểu ở chỗ nào. Tƣ
duy của HS chƣa nhanh nhạy và linh hoạt, khả năng thay đổi giải pháp chậm,
nhiều khi máy móc, dập khuôn. Học sinh THPT đa số chăm chỉ, chịu khó
song phƣơng pháp học tập nói chung chƣa khoa học,thƣờng tiếp thu tri thức
một cách thụ động bằng cách ghi nhớ, tái hiện. Cố gắng ghi nhớ toàn bộ lời
giảng của giáo viên rồi cố gắng lặp lại y nguyên, ngại đào sâu, ngại chôn giấu,
suy nghĩ tìm dấu hiệu bản chất của nội dung vấn đề nghiên cứu ( học vẹt ).


- Hình thức học tập của HS vẫn hay sử dụng là học thuộc lòng trong vở
ghi, các hình thức ôn tập mang tính tích cực ít đƣợc sử dụng, kỹ năng xây
dựng dàn ý tóm tắt bài học, kỹ năng xây dựng kiến thức đƣợc học, lập bảng
tóm tắt của HS đa số ở mức yếu và hầu nhƣ chƣa đƣợc hình thành.
- Sự nỗ lực của bản thân trong tự học chƣa cao, khi gặp khó khăn trong
học tập (một bài tập khó, một vấn đề chƣa hiểu..) hầu hết các em bỏ qua, một
số ít hỏi bạn, hỏi thầy, còn một số nhỏ tự mình mày mò, tiếp tục suy nghĩ, tìm
tài liệu để giải quyết vấn đề.
Việc tự học của mỗi HS tốt hay không còn phụ thuộc ít nhiều vào việc
tự học của các HS khác. Do vậy việc tổ chức tự học cho HS THPT phải có tổ

chức hƣớng dẫn của giáo viên và liên quan đến việc tổ chức, quản lý giờ tự
học trong tập thể. Nhƣ vậy với đặc điểm nhận thức, phƣơng pháp học tập và
những đặc điểm về hoạt động tự học của HS trong THPT nhƣ đã trình bày ở
trên, thì việc bồi dƣỡng cho các em năng lực tự học nói chung và năng lực tự
học môn học GDQP-AN nói riêng là vấn đề rất quan trọng, cần giúp cho HS
THPT có phƣơng pháp học hợp lý, khoa học mà trọng tâm chính là phƣơng
pháp tự học, cần đặc biệt nhấn mạnh việc rèn luyện cho các em thói quen tự
học có khoa học, thƣờng xuyên đặt ra các câu hỏi: Tại sao? Nhƣ thế nào? Tại
sao nhƣ thế này mà không phải thế kia? Nếu thế này thì sao?...
Cũng nhƣ rèn luyện cho các em một số kĩ năng trong tự học nhƣ:
- Kĩ năng rèn luyện với SGK, kĩ năng phân tích bài, hình vẽ, kĩ năng
thảo luận nhóm trong quá trình học tập.
1.3 Cơ sở của việc nâng cao năng lực tự học của HS
1.3.1 Cơ sở triết học
Theo quan điểm triết học thì kết quả của hành động bị chi phối bởi hai
yếu tố đó là nội lực và ngoại lực. Yếu tố ngoại lực trong học tập là sự tác
động, hƣớng dẫn, tổ chức, đạo diễn của giáo viên. Ngƣời thầy giỏi là ngƣời
biết tự học sáng tạo suốt đời. Yếu tố nội lực là vốn tri thức đã có, động cơ học


tập, năng lực tự điều chỉnh và quan trọng nhất là nội lực. Nội lực là nhân tố
quyết định đến kết quả quá trình nhận thức và rèn luyện kĩ năng. Do đó phải
chú trọng đến yếu tố nội lực. Song tự học-thuộc quá trình cá nhân hoá việc
học-không có nghĩa là học một mình, đơn thân độc mã, mà học trong sự hợp
tác với các bạn, trong môi trƣờng xã hội, dƣới sự hƣớng dẫn của thầy và sự
hợp tác của các bạn-ngoại lực. Ngƣợc lại, tác động của thầy và môi trƣờng xã
hội sẽ kém hiệu lực nếu không phát huy đƣợc tinh thần tự học của ngƣời học.
Nhƣ vậy, kết hợp quá trình dạy với quá trình tự học là nhằm làm cho “ dạy”
và “tự học” cộng hƣởng đƣợc với nhau tạo ra chất lƣợng và hiệu quả cao để
đạt mục tiêu đào tạo con ngƣời lao động tự chủ, năng động và sáng tạo, có

năng lực tƣ duy, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tự học.
1.3.2 Cơ sở tâm lí học sư phạm
* Cơ sở tâm lí: Do đặc điểm tâm lí học lứa tuổi: ở HS phổ thông (từ 1518 tuổi), sự chú ý tập trung và độ bền cao hơn, khả năng ghi nhớ có tính khái
quát hơn, mang tính chọn lọc và có phê phán hơn HS cấp trung học cơ sở.
Phẩm chất tƣ duy sáng tạo, khả năng tự điều chỉnh, tự đánh giá cũng bộc lộ rõ
hơn. Về mức độ phát triển cần đạt đƣợc là học sinh làm chủ từng bƣớc các
mối quan hệ xã hội của bản thân, phát triển nhân cách với tƣ cách là chủ thể
xã hội. Với những đặc điểm tâm lí trên rất thuận lợi cho việc dạy-tự học, vì
dạy-tự học không phải là một phƣơng pháp cụ thể nào đó mà nó bao gồm
nhiều tập hợp phƣơng pháp. Hầu hết các phƣơng pháp đều nhằm phát huy
tính tích cực học tập của HS và đều có đặc điểm chung là:
- Dạy học bằng vịêc tăng cƣờng tổ chức các hoạt động cho HS.
- Dạy học chú trọng rèn luyện phƣơng pháp tự học.
- Tăng cƣờng học tập cá nhân và hoạt động nhóm.
- Dạy HS tự đánh giá, tự điều chỉnh.
- Tìm ra ý nghĩa, làm chủ các kỹ xảo nhận thức, tạo ra các cầu nối nhận
thức trong tình huống học.


- Biến đổi mình, tự làm phong phú mình bằng cách thu lƣợm và xử lý
thông tin từ môi trƣờng sống xung quanh mình.
- Tự học, tự nghiên cứu, tự tìm ra kiến thức bằng hành động của chính
mình, cá nhân hoá việc học đồng thời hợp tác với các bạn trong cộng đồng
lớp học, dƣới sự hƣớng dẫn của thầy cô giáo.
Tóm lại, trên cơ sở hiểu đƣợc các vấn đề liên quan đến năng lực tự học,
ta có thể vận dụng vào giảng dạy để hình thành năng lực tự học cho HS.
1.4 Cơ sở thực tiễn để tiến hành biện pháp nâng cao NLTH (năng
lực tự học) cho HS THPT
1.4.1 Phương pháp xác định thực trạng
Để tìm hiểu thực trạng của việc giảng dạy nói chung và việc rèn luyện

năng lực tự học cho HS trƣờng THPT Xuân Hoà và THPT Bến Tre trong việc
học GDQP- AN lớp 10 nói riêng, tôi đã sử dụng các phƣơng pháp sau :
- Sử dụng phiếu trƣng cầu ý kiến:
Tôi đã sử dụng phiếu trƣng cầu ý kiến để khảo sát 2 giáo viên GDQPAN đã và đang trực tiếp giảng dạy môn GDQP-AN lớp 10, 85 em học sinh ở
trƣờng THPT Xuân Hoà và trƣờng THPT Bến Tre. Tôi đã thiết kế 3 phiếu
khảo sát dành cho học HS.
+ Phiếu số 1: Khảo sát về những khó khăn thƣờng gặp của HS trong
việc học tập GDQP-AN lớp 10 ở trƣờng THPT Xuân Hoà và trƣờng THPT
Bến Tre
+ Phiếu số 2: Khảo sát về việc tự học môn GDQP-AN lớp 10 trƣờng
THPT Xuân Hoà và trƣờng THPT Bến Tre.
+ Phiếu số 3: Khảo sát về cách thức thầy (cô) giáo bộ môn thƣờng
hƣớng dẫn HS tự học trong trƣờng THPT.


Các phƣơng pháp khác: Tôi tiến hành dự giờ dạy, tham khảo bài soạn
của một số giáo viên dạy môn GDQP-AN 10, tiến hành quan sát hoạt động tự
học của HS, gặp gỡ trao đổi với các giáo viên và học sinh về vấn đề quan tâm.
1.4.2 Kết quả
Qua kết quả ở bảng kết quả trƣng cầu ý kiến có thể tóm tắt nhƣ sau:
Về những khó khăn thƣờng gặp của học sinh trong việc học tập GDQPAN ở trƣờng THPT-HS trƣờng THPT thƣờng gặp khó khăn khi phát biểu
trƣớc đám đông vì ngại ngùng, thiếu tự tin, các kiến thức vốn đã hiểu( tức là
trong óc thì hiểu mà lại khó khăn để nói ra, viết ra), đặc biệt có 50% học sinh
khó khăn trong việc tự tìm hiểu các loại sơ đồ, hình vẽ trong sách giáo khoa.
Qua dự giờ và trao đổi với HS, tôi thấy khi làm việc với hình vẽ nhiều học
sinh còn chƣa chú ý xem xét các bộ phận chi tiết cụ thể của hình vẽ, khả năng
nhận biết ý nghĩa của các dấu hiệu và mối liên quan giữa các bộ phận trên
hình vẽ còn rất hạn chế.
* Về việc tự học môn GDQP-AN 10 ở trƣờng THPT kết quả, tôi rút ra
một số nhận xét sau:

- Về việc chuẩn bị bài mới trƣớc khi đến lớp:
+ Nếu các thầy cô giao nhiệm vụ, yêu cầu học sinh đọc bài ở nhà thì
phần lớn HS có ý thức đọc trƣớc. Nếu các thầy cô không giao nhiệm vụ,
không yêu cầu HS đọc bài ở nhà thì chỉ một phần nhỏ các em tự giác đọc (chủ
yếu đối với các em học khá, giỏi). Qua điều tra thấy rằng hầu hết các em chỉ
đọc lƣớt qua (đọc lấy lệ hay đọc đối phó), một số có tìm hiểu xem nội dung
bài học gồm những mục nào, nội dung nào, rất ít các em tìm thuật ngữ khó
hiểu để dự định hỏi thầy cũng nhƣ tìm mối liên quan giữa kiến thức mới và
kiến thức đã học.
+ Về việc học bài cũ và thực hiện ôn tập chƣơng: Hầu hết các em sử
dụng hình thức học thuộc lòng bài cũ thậm chí cả bài ôn tập chƣơng cũng học
tập (có một số em không hiểu nhƣng vẫn học thuộc), một số ít học bằng cách


xây dựng đề cƣơng, lập sơ đồ làm bài tập thông qua đó mà ghi nhớ kiến thức.
Một số ít học kiến thức cơ bản của bài, chƣơng và có thực hiện đọc thêm tài
liệu để mở rộng kiến thức có liên quan nhƣng mức độ còn ít. Có thể kết luận
rằng xu hƣớng của HS về tự học là để chuẩn bị cho việc kiểm tra bài cũ của
giáo viên để lấy điểm, một số để nắm vững những kiến thức cơ bản chứ ít có
nhu cầu mở rộng, hiểu sâu kiến thức.
- Về hoạt động của HS trong giờ lên lớp: Phần lớn HS thụ động nghe
giảng, ít động não suy nghĩ, chỉ trả lời khi thầy yêu cầu và không dám hỏi
thầy khi có thắc mắc, ghi (chép lại) theo nội dung đọc tóm tắt của thầy, chỉ có
một số nhỏ HS tích cực chủ động trong quá trình học sẵn sàng trả lời các câu
hỏi của thầy nếu biết và thậm chí sẵn sàng hỏi lại thầy khi có thắc mắc.
- Về vấn đề thảo luận nhóm: Qua dự giờ và trao đổi với các em HS và
GV tôi thấy: Khi GV yêu cầu nghiên cứu SGK trao đổi nhóm và thảo luận,
một số nhỏ HS không làm gì chỉ nghe các bạn trong nhóm làm và báo cáo,
phần lớn các em có tham gia (để giáo viên không phê bình) nhƣng không
nhiệt tình. Chỉ những HS học khá, hay phát biểu (năng động) thì giữ vai trò

chủ chốt trong giờ học khi GV sử dụng hình thức trao đổi nhóm. Đa số các
em biết bám sát yêu cầu của câu hỏi khi thảo luận để bảo vệ ý kiến của mình,
của nhóm mình còn hạn chế.
- Về ý thức môn học thì phần lớn các em chỉ coi trọng môn học GDQPAN 10 là nhiệm vụ bắt buộc, không hứng thú, say mê môn học. Chỉ một phần
nhỏ là yêu thích và say mê nó.
* Về việc giáo viên bộ môn thƣờng hƣớng dẫn HS tự học trong trƣờng
THPT:
- Giáo viên thƣờng chỉ yâu cầu HS học bài cũ và chuẩn bị bài mới theo
câu hỏi và bài tập trong SGK, một số GV có hƣớng dẫn HS học bài cũ và
chuẩn bị bài cũ. Một số GV quan tâm đến việc yêu cầu lập dàn ý và xây dựng
sơ đồ Grap cho các bài học và các bài ôn tập chƣơng.


- Trong giờ lên lớp hầu hết các GV thƣờng đặt câu hỏi dễ, các câu hỏi
tái hiện kiến thức cũ hoặc yêu cầu HS tóm tắt kiến thức để từ đó dạy kiến thức
mới, một số GV quan tâm đến việc hƣớng dẫn HS phân tích bảng biểu, sơ đồ,
đồ thị, hình vẽ cũng nhƣ đặt ra các tình huống có vấn đề hƣớng dẫn HS thảo
luận nhóm để tìm ra kiến thức mới nhƣng không thƣờng xuyên.
* Qua dự giờ, trao đổi chuyên môn và tham khảo giáo án của một số
GV dạy môn GDQP-AN tôi có nhận xét nhƣ sau:
+ Tình hình hƣớng dẫn học sinh tự học qua giáo án: Trong giáo án chủ
yếu là liệt kê những kiến thức cơ bản HS cần nắm đƣợc qua giờ giảng, thậm
chí có nhiều câu hỏi chỉ để gọi là có câu hỏi. Ở cột phƣơng pháp, đa số các
giáo án chỉ chú ý đến kiến thức cần truyền đạt không chú tâm đến việc rèn
luyện các thao tác tƣ duy, kĩ năng chiếm lĩnh nội dung kiến thức. Hầu hết các
bài soạn chƣa thể hiện rõ hoạt động của HS, chƣa có các tình huống (dự kiến
cho các thao tác, hoạt động rõ ràng) cụ thể mà chỉ chung chung, chƣa có các
biện pháp tổ chức giúp HS hoạt động để chiếm lĩnh kiến thức mới cũng nhƣ
chƣa có nội dung cụ thể hƣớng dẫn HS các công việc ở nhà nhƣ học bài cũ
và chuẩn bị bài mới, hay nói cách khác trong giáo án giáo viên chƣa thể hiện

rõ đƣợc ý đồ dạy học-tự học.
+ Tình hình hƣớng dẫn HS tự học qua giờ dạy:
- Trong một số tiết học GV sử dụng phƣơng pháp dạy học tích cực thì
giờ học đạt hiệu quả rất tốt, các em HS hào hứng sôi nổi chủ động tích cực
tham gia xây dựng bài giảng, trong các giờ học này vai trò của HS đƣợc huy
động tối đa (nghiên cứu SGK, tóm tắt kiến thức, trả lời câu hỏi, tìm ví dụ
minh hoạ, làm các bài tập sáng tạo, làm thí nghiệm và thậm chí các em còn
đặt câu hỏi cho GV, vận dụng kiến thức vừa học để giải thích các hiện tƣợng
thực tế cũng nhƣ vận dụng trong đời sống của các em). Xong số giờ đạt đƣợc
nhƣ vậy không đƣợc nhiều chủ yếu là các giờ dự thi giáo viên dạy giỏi, các


giờ thao giảng và một số tiết học hàng ngày nhƣng chủ yếu với các lớp chọn
hoặc lớp học khá.
- Trong rất nhiều giờ dạy thì thấy rằng nhiều HS trong lớp còn thụ
động, chủ yếu nghe cô giảng, HS khác phát biểu và ghi chép nội dung kiến
thức của bài, các em chỉ hiểu mang máng chƣa nắm rõ bản chất. Đa số GV
vẫn lo không đủ thời gian cho giờ học (giảng bài, đặt các câu hỏi và thậm chí
tự trả lời các câu hỏi), các em HS chủ yếu trả lời nội dung câu hỏi dễ, câu hỏi
có đáp án sẵn trong SGK, có ít HS trả lời đƣợc các câu hỏi mang tính phát
hiện và nếu có thƣờng mất nhiều thời gian. Việc quan sát hình vẽ, sơ đồ, đồ
thị chủ yếu do GV giải thích, không có câu hỏi định hƣớng nghiên cứu cho
HS.
- Việc hƣớng dẫn HS chuẩn bị bài ở nhà nhiều GV chƣa thật quan tâm
mặc dù có thể nói rằng khâu này có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc
hƣớng dẫn HS tự học có hiệu quả, nâng cao đƣợc tính chủ động, sáng tạo cho
quá trình học bài mới ở trên lớp. Hầu hết GV chỉ nhắc nhở các em về học bài
cũ và chuẩn bị bài mới theo câu hỏi cuối SGK, chứ không hƣớng dẫn cụ thể
học bài cũ nhƣ thế nào và chuẩn bị bài mới theo hệ thống câu hỏi.
* Qua quan sát hoạt động tự học của HS trong giờ tự học buổi chiều

theo quy định tôi thấy rằng hầu hết các em ở các tự ngồi quản rất trật tự, song
chƣa thật sự say mê tự học, chỉ khoảng 45% các em nghiêm túc, say mê, tích
cực chủ động trong tự học, số còn lại vẫn tự học song không chuyên tâm, học
môn này chƣa xong lại chuyển sang môn khác, khi gặp bài khó thì bỏ dở, một
số HS vẫn quen học theo lối học vẹt gây ảnh hƣởng đến việc học của các bạn
khác, một số ít ngồi chơi hoặc không làm gì….
Tóm lại: Qua kết quả điều tra cho phép rút ra một số nhận xét sau:
* Thực trạng sử dụng các hình thức tự học của học sinh trƣờng THPT:
Hình thức ôn tập của HS vẫn thƣờng sử dụng là học thuộc lòng những gì giáo
viên cho ghi. Các hình thức ôn mang tính tích cực ít đƣợc HS sử dụng.


* Thực trạng kĩ năng tự học của HS trƣờng THPT: Kết quả khảo sát
cho thấy kĩ năng tự học nhƣ kĩ năng lập dàn ý, kĩ năng lập bảng tóm tắt, kĩ
năng phân tích hình vẽ, kĩ năng làm việc với SGK của đa số HS còn yếu, cần
đƣợc bồi dƣỡng.
* Giáo viên đối với việc nâng cao năng lực tự học cho HS trƣờng
THPT: Giáo viên ở trƣờng THPT đã sử dụng một số biện pháp rèn luyện kĩ
năng tự học cho HS nhƣ: Hƣớng dẫn HS trả lời câu hỏi, hƣỡng dẫn HS giải
bài tập. Một số giáo viên đã hƣớng dẫn cho HS biện pháp tự học tích cực khác
nhau: Hƣớng dẫn HS xây dựng đề cƣơng, xây dựng sơ đồ tóm tắt, hƣớng dẫn
HS phân tích đồ thị hình vẽ, tổ chức cho HS thảo luận… Tuy nhiên việc
hƣớng dẫn chủ yếu là do giáo viên chuẩn bị sẵn nội dung, giảng giải cho các
em rồi yêu cầu HS làm lại, việc phát huy tính tích cực chƣa đƣợc chú trọng.
* Việc tự học của HS THPT hầu hết thời gian là tự học tập trung, do
vậy có sự ảnh hƣởng rất lớn giữa các cá nhân cũng nhƣ chịu ảnh hƣởng của
việc tổ chức quản lý giờ tự học của các giáo viên và của cả nhà trƣờng.
1.4.3 Nguyên nhân của thực trạng nói trên
Qua kết quả ở bảng kết quả trƣng cầu ý kiến có thể tóm tắt nhƣ sau:
* Về phía HS:

- Các em đã quá quen với cách học từ cấp 2 theo lối bị động, chƣa có
phƣơng pháp tự học hiệu quả.
- Có nhiều HS thiếu hụt về kiến thức, động vào đâu cũng thấy khó
thành ra chán nản với việc học và từ đó dẫn đến không quan tâm đến tự học.
- Tâm lý nhiều HS cho bộ môn GDQP-AN là môn phụ do vậy không
quan tâm, không chịu đầu tƣ công sức, thời gian cũng nhƣ không hứng thú
lắm đến bộ môn này nên thƣờng học đối phó mà chƣa thực sự say mê, yêu
thích môn học.
- Một số HS yêu thích môn học nhƣng lại chƣa đƣợc hƣớng dẫn
phƣơng pháp tự học do vậy gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình tự học.
22


* Đối với GV:
- Phần lớn GV đều nhận thức đƣợc tầm quan trọng của việc đổi mới
phƣơng pháp dạy học truyền thống sang dạy học-tự học, song do ảnh hƣởng
của lối dạy truyền thống đã quá quen thuộc trong thời gian dài, do thói quen
ngại thay đổi cái cũ cũng nhƣ ngại mất nhiều công sức, thời gian cho việc
soạn bài theo hƣớng tăng dần tính tích cực của ngƣời học. Do vậy những giờ
dạy theo phƣơng pháp dạy học-tự học tăng cƣờng hoạt động của HS chƣa
đƣợc nhiều.
- Do các em HS có trình độ nhận thức không đều, rất nhiều em học yếu,
ít nói do vậy tâm lý của nhiều GV chỉ lo dạy cho các em nắm đƣợc kiến thức
cơ bản, còn việc rèn luyện, hƣớng dẫn phƣơng pháp tự học rất hạn chế.
- Bản thân một số ít GV chƣa thật sự là tấm gƣơng về tự học cho HS
noi theo cũng nhƣ chƣa thật sự quan tâm và hiểu sâu sắc về phƣơng pháp dạy
học-tự học.
- Nhiều GV chƣa đƣợc trang bị các phƣơng pháp cơ bản về kĩ năng
dạy học - tự học.
* Ngoài các nguyên nhân cơ bản trên chúng tôi thấy còn có một số

nguyên nhân khác nhƣ thiếu tài liệu hƣớng dẫn tự học, do cơ sở vật chất còn
chƣa đáp ứng đủ cho việc đổi mới phƣơng pháp nhƣ phòng học hiện đại, máy
tính, đèn chiếu… Qua nghiên cứu thực trạng là nguyên nhân nói trên thì
khẳng định rằng việc nâng cao năng lực tự học nói chung và năng lực tự học
bộ môn GDQP - AN nói riêng cho HS trƣờng THPT cần đƣợc quan tâm và
chú trọng hơn nữa đề không ngừng nâng cao chất lƣợng học tập của HS.


KẾT LUẬN CHƢƠNG 1

1. Tự học là một thành phần của hoạt động học, tự học là một hoạt động
phức tạp, nên muốn tổ chức tự học thành công cần nghiên cứu nhiều vấn đề
về cơ sở triết học, tâm lý học đặc biệt là tâm lí học sƣ phạm và lí luận dạy học
bộ môn.
2. Yếu tố quan trọng nhất, đảm bảo cho việc nâng cao năng lực tự học cho
HS thành công là phát huy nội lực của HS. Do đó, hoạt động của GV phải
hƣớng vào việc hình thành kĩ năng, phƣơng pháp tự học, tự thu nhận và xử lí
thông tin.
3. Khảo sát thực trạng việc dạy học-tự học ở trƣờng THPT cho thấy: Các
kĩ năng tự học của HS và việc rèn luyện năng lực tự học cho HS còn nhiều
hạn chế. Sự hạn chế của thực trạng này do nhiều nguyên nhân, khách quan và
chủ quan. Do vậy, GV cần có các biện pháp tổ chức nâng cao năng lực tự học
cho các em, thông qua đó kích thích động cơ, hứng thú học tập và tạo điều
kiện cho HS học tích cực, chủ động góp phần nâng cao chất lƣợng học tập của
HS.


Chƣơng 2. THỰC TRẠNG VỀ GIẢNG DẠY GDQP-AN
2.1. Đánh giá thực trạng về dạy học theo hƣớng tích cực môn học
GDQP-AN lớp 10 trƣờng THPT Xuân Hòa và trƣờng THPT Bến Tre

thuộc tỉnh Vĩnh Phúc (nhận thức, thực hành dạy học, kết quả)
Qua điều tra, khảo sát thu thập thông tin một số trƣờng THPT thuộc
tỉnh Vĩnh Phúc thấy rằng, có 90% giáo viên giảng dạy vẫn theo phƣơng pháp
truyền thống. Họ chƣa biết soạn giáo án theo hƣớng tích cực, nghĩa là giáo
viên chƣa biết đặt những vấn đề, xây dựng những tình huống có tính vấn đề
để học sinh tham gia thảo luận, nhận xét và cùng giải quyết. Bài giảng lý
thuyết, giáo viên GDQP-AN một số trƣờng THPT chuẩn bị rất sơ sài, thậm
chí có giáo viên không soạn giáo án mà vẫn lên lớp, dẫn đến truyền đạt kiến
thức rất hời hợt, đơn giản, nghèo nàn. Khi giới thiệu bài học, giáo viên không
chuẩn bị tranh vẽ, không có mô hình học cụ trực quan, không nói đầy đủ,
không thứ tự. Phƣơng pháp dạy học phần kỹ năng thực hành đối với giáo viên
THPT thật đáng lo ngại. Hầu hết họ không có phƣơng pháp sƣ phạm, chƣa
đƣợc tập huấn, thống nhất nội dung chƣơng trình, thống nhất cách dạy, cách
học. Đa số giáo viên GDQP-AN tại các trƣờng THPT chƣa biết quy trình, thứ
tự dạy học phần kỹ năng thực hành, chƣa thể hiện đầy đủ 3 bƣớc (nhanh,
chậm - phân tích và tổng hợp). Có thể khẳng định rằng, nếu chỉ dạy học theo
phƣơng pháp truyền thống môn học GDQP-AN mà không dạy học theo
phƣơng pháp tích cực nhằm nâng năng lực tự học cho học sinh vào môn học
GDQP-AN 10 thì chắc chắn chất lƣợng, hiệu quả môn học không cao. Thực
tế chứng minh rất rõ tại một số trƣờng THPT thuộc tỉnh Vĩnh Phúc khi dạy
học GDQP-AN 10 theo phƣơng pháp truyền thống. Bài giảng GDQP-AN cho
học sinh lớp 10, giáo viên dạy theo phƣơng pháp cũ chủ yếu đọc cho học sinh
chép, cách dạy học đó hoàn toàn thụ động.