Từ ngữ xưng hô trong văn xuôi Vi Hồng (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG THANH VÂN

TỪ NGỮ XƯNG HÔ TRONG VĂN XUÔI VI HỒNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2017


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG THANH VÂN

TỪ NGỮ XƯNG HÔ TRONG VĂN XUÔI VI HỒNG
Chuyên ngành: NGÔN NGỮ VIỆT NAM
Mã số: 60.22.01.02

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Phạm Văn Hảo

THÁI NGUYÊN - 2017


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luâ ̣n văn “Từ ngữ xưng hô trong văn xuôi Vi Hồng”
là kế t quả nghiên cứu của riêng tôi, các kế t quả của đề tài là trung thực và chưa
đươ ̣c công bố trong bất cứ một công trình khoa học nào.
Nô ̣i dung của luâ ̣n văn có sử du ̣ng tài liê ̣u, thông tin đươ ̣c đăng tải
trên các tác phẩ m, ta ̣p chí, cá c trang web theo danh mu ̣c tài liê ̣u tham khảo
củ a luâ ̣n văn.
Nế u sai tôi xin hoàn toàn chiụ trách nhiê ̣m.
Thái Nguyên, tháng 11 năm 2017
Tác giả luâ ̣n văn

Dương Thanh Vân

i


LỜI CẢM ƠN
Em xin bày tỏ lòng biế t ơn chân thành và sâu sắ c tới PGS.TS Phạm Văn
Hảo về sự hướng dẫn tâ ̣n tin
̀ h, đầ y đủ, chu đáo và đầ y tinh thầ n trách nhiê ̣m của
thầy trong toàn bô ̣ quá triǹ h em hoàn thành luâ ̣n văn.
Em xin trân tro ̣ng cảm ơn sự ta ̣o điề u kiêṇ giúp đỡ của Ban chủ nhiê ̣m
Khoa Ngữ Văn, các thầ y cô giáo Phòng đào tạo Trường Đa ̣i ho ̣c Sư pha ̣m Thái
Nguyên đã giúp đỡ em thực hiê ̣n đề tài luâ ̣n văn này. Xin được cảm ơn những
thầy cô đã trực tiếp giảng dạy các chuyên đề cao học cho lớp Ngôn ngữ khóa
2015 - 2017.
Em cũng xin chân thành cảm ơn gia đình, ba ̣n bè, người thân đã đô ̣ng
viên và giúp đỡ em trong thời gian hoàn thành luâ ̣n văn.
Thái Nguyên, tháng 11 năm 2017
Tác giả luâ ̣n văn
Dương Thanh Vân

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC ..........................................................................................................iii
DANH MỤC BẢNG .......................................................................................... iv
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................... 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................ 3
5. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 4
6. Đóng góp của luận văn ................................................................................. 5
7. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 5
NỘI DUNG ......................................................................................................... 6
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ
LÝ LUẬN ........................................................................................................... 6
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ................................................................ 6
1.1.1. Tình hình nghiên cứu vấn đề xưng hô ................................................. 6
1.1.2. Tình hình nghiên cứu tác phẩm Vi Hồng ............................................ 7
1.2. Cơ sở lý luận ............................................................................................ 10
1.2.1. Giới thuyết về phạm trù xưng hô ....................................................... 10
1.2.2. Lý thuyết giao tiếp ............................................................................. 28
1.2.3. Lý thuyết hội thoại ............................................................................. 33
1.3. Vài nét về cuộc đời và sự nghiệp văn chương của Vi Hồng ................... 37
1.3.1. Cuộc đời nhà văn Vi Hồng ................................................................ 37
1.3.2. Sự nghiệp sáng tác của Vi Hồng........................................................ 38

Tiểu kết chương 1: .......................................................................................... 40

iii


Chương 2: ĐẶC ĐIỂM TỪ NGỮ XƯNG HÔ TRONG VĂN XUÔI
VI HỒNG ......................................................................................................... 42
2.1. Từ ngữ xưng hô qua ngôn ngữ đối thoại của nhân vật ............................ 42
2.1.1. Thống kê hệ thống từ ngữ xưng hô trong văn xuôi Vi Hồng ............ 42
2.1.2. Từ ngữ xưng hô xét về các vai giao tiếp............................................ 54
2.2. Từ xưng hô qua ngôn ngữ trần thuật của tác giả ..................................... 56
2.2.1. Từ “lão”.............................................................................................. 57
2.2.2. Từ “hắn”............................................................................................. 61
2.2.3. Từ “mụ” ............................................................................................. 63
2.2.4. Từ “chàng”, “nàng” ........................................................................... 65
Tiểu kết chương 2 ........................................................................................... 70
Chương 3: HIỆU QUẢ SỬ DỤNG TỪ NGỮ XƯNG HÔ TRONG
VĂN XUÔI VI HỒNG .................................................................................... 73
3.1. Dùng từ xưng hô thể hiện văn hóa dân tộc Tày....................................... 73
3.1.1. Văn hóa gắn bó tự nhiên, sùng bái thần linh ..................................... 74
3.1.2. Văn hóa cộng đồng, làng bản ............................................................ 81
3.2. Dùng từ xưng hô thể hiện bản chất con người miền núi ......................... 86
3.2.1. Dùng từ xưng hô thể hiện tính cách chân thật, hiền lành, chất
phác, ngay thẳng .......................................................................................... 87
3.2.2. Dùng từ xưng hô thể hiện tâm hồn lãng mạn, bay bổng ................... 90
Tiểu kết chương 3 ........................................................................................... 95
KẾT LUẬN....................................................................................................... 97
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 99
PHỤ LỤC

iv


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Từ ngữ xưng hô phân loại theo nhóm ............................................... 43
Bảng 2.2. Đặc điểm cấu tạo của đại từ nhân xưng ............................................ 45
Bảng 2.3. Đặc điểm cấu tạo của từ ngữ thân tộc ............................................... 46
Bảng 2.4. Cấu tạo của nhóm từ ngữ chỉ tên riêng ............................................. 48
Bảng 2.5. Cấu tạo của từ ngữ chỉ chức vụ, nghề nghiệp ................................... 50
Bảng 2.6. Vai giao tiếp trong từ ngữ xưng hô ................................................... 54
Bảng 2.7. Từ ngữ xưng gọi xét về vai giao tiếp trong các tác phẩm................. 55

iv


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Ngôn ngữ ra đời đáp ứng nhu cầu giao tiếp của xã hội. Tùy theo
hoàn cảnh, nội dung, mục đích giao tiếp mà người giao tiếp lựa chọn cách xưng
hô sao cho phù hợp. Việc sử dụng các đại từ nhân xưng và các lớp từ xưng hô
trong hội thoại là rất quan trọng. Bởi vì, các đại từ nhân xưng và lớp từ xưng hô
thể hiện thái độ tình cảm của người nói đối với người nghe hay đối tượng được
nói tới. Do đó, sử dụng từ xưng hô không chỉ giúp cuộc thoại có thể tiến hành
mà nó còn thể hiện chiến lược và hiệu quả giao tiếp. Xưng hô đúng, hay sẽ góp
phần thúc đẩy giao tiếp phát triển. Ngược lại, xưng hô không hợp lý sẽ gây ra
những hậu quả không mong muốn trong giao tiếp. Qua cách sử dụng từ xưng
hô người ta có thể biết được tình cảm, thái độ, mối quan hệ, trình độ học vấn
của các nhân vật tham gia giao tiếp. Có thể nói, xưng hô là yếu tố đầu tiên mà
các vai giao tiếp cần phải lựa chọn để xác lập vị trí của mình. Dựa vào xưng hô
mà quan hệ giữa các vai giao tiếp được thiết lập.

Tiếng Việt có một hệ thống từ ngữ xưng hô lớn và tùy thuộc vào đối
tượng giao tiếp cũng như hoàn cảnh giao tiếp mà người Việt sử dụng những từ
ngữ xưng hô khác nhau nhằm thực hiện những mục đích giao tiếp riêng. Các từ
ngữ này đóng góp lớn vào vốn từ vựng của ngôn ngữ dân tộc và tạo nên đặc
trưng tâm lý - văn hóa Việt.
1.2. Hệ thống các từ ngữ xưng hô không chỉ được sử dụng trong giao
tiếp đời sống hàng ngày mà còn được các nhà văn, nhà thơ sử dụng hết sức tinh
tế trong các tác phẩm văn học, đặc biệt là ngôn ngữ đối thoại trong văn xuôi.
Dưới ngòi bút tài hoa, khéo léo của người nghệ sĩ, các lớp từ ngữ xưng hô trong
các truyện ngắn, tiểu thuyết đa dạng và phong phú, qua đó thể hiện những cảm
xúc hết sức thú vị. Đồng thời những từ ngữ này trở thành những tín hiệu
chuyên trở những mạch nguồn cảm xúc và thái độ của nhà văn đối với các nhân
vật trong tác phẩm. Một trong những nhà văn sử dụng hệ thống từ ngữ xưng hô

1


hay và mang sắc thái địa phương sâu sắc nhất trong các sáng tác văn xuôi Việt
Nam thời kì hiện đại chính là nhà văn Vi Hồng.
1.3. Vi Hồng được biết đến là nhà văn viết về dân tộc và miền núi. Với
số lượng các tác phẩm đồ sộ, đăc biệt là về tiểu thuyết, chưa có nhà văn dân tộc
thiểu số nào vượt qua được ông. Điểm nổi bật trong các tác phẩm của Vi Hồng
là cái nhìn hiện thực và con người miền núi luôn ở thế lưỡng cực với hai tuyến
thiện, ác mang tính dân gian. Tác phẩm của Vi Hồng không chỉ được khẳng
định được vị thế ở trong nước mà giá trị của nó còn vượt ra ngoài biên giới
quốc gia (tác phẩm Vãi Đàng của Vi Hồng được dịch ra tiếng Nga in trong
Tuyển tập chọn lọc 6 nhà văn châu Á được ấn hành tại Liên Xô cũ). Tính từ tác
phẩm đầu tay năm 1959 đến lúc nhà văn qua đời năm 1997, Vi Hồng đã sáng
tác được một số lượng tác phẩm không nhỏ. Ông đã cho xuất bản 15 cuốn tiểu
thuyết, 4 tập truyện vừa, 1 tập truyện ngắn, 7 cuốn sách nghiên cứu và sưu tầm

văn học dân gian, gần 30 công trình nghiên cứu khoa học về sli lượn, dân ca,
nghi lễ người Tày, Nùng Việt Bắc.
Một trong những yếu tố tạo nên sự thành công và nét đặc sắc trong văn
xuôi Vi Hồng chính là cách sử dụng từ ngữ xưng hô một cách mới mẻ, phong
phú, tinh tế và phù hợp với tư tưởng chủ đề của từng tác phẩm. Các nhân vật
của ông thường đối thoại với nhau bằng ngôn ngữ của thơ ca. Đó là hình thức
“nói với nhau theo đường ong bay hoa nở”, theo lối nói “trai thanh gái nụ”
mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Tày.
Vì vậy, việc tìm hiểu cách sử dụng từ ngữ xưng hô trong văn xuôi Vi
Hồng vừa có ý nghĩa khoa học lại vừa có ý nghĩa thực tiễn. Khảo sát, thống kê
các từ ngữ xưng hô trong văn xuôi Vi Hồng sẽ cung cấp, bổ sung thêm cái nhìn
cụ thể, chi tiết về hệ thống từ xưng hô trong văn hóa Tày - Nùng nói riêng và
hệ thống từ xưng hô tiếng Việt nói chung. Đồng thời trên cơ sở phân tích có hệ
thống các từ xưng hô trong văn xuôi Vi Hồng một lần nữa khẳng định được tài
năng của nhà văn trong cách sử dụng linh hoạt, sáng tạo ngôn ngữ dân tộc. Mặt

2


khác, tìm hiểu cách sử dụng lớp từ ngữ này sẽ góp phần quan trọng trong công
việc giảng dạy, nghiên cứu tác phẩm Vi Hồng hiệu quả và sâu sắc hơn. Đó là
những lí do cơ bản để chúng tôi lựa chọn đề tài “Từ ngữ xưng hô trong văn
xuôi Vi Hồng” làm công trình nghiên cứu khoa học tốt nghiệp của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Việc nghiên cứu “Từ ngữ xưng hô trong văn xuôi Vi Hồng”, luận văn
nhằm hướng tới mục đích:
- Khảo sát các từ ngữ xưng hô trong văn xuôi Vi Hồng để có một bức
tranh tổng thể về việc sử dụng từ ngữ xưng hô trong sáng tác của nhà văn.
- Thấy được những nét đặc sắc về cách dùng từ ngữ xưng hô, qua đó tìm
hiểu phong cách nhà văn. Đồng thời, khẳng định được vị trí và những đóng góp

của Vi Hồng cho nền văn học đương đại Việt Nam. Từ đó, giúp cho người học,
người yêu thích Vi Hồng có thêm cách tiếp cận mới trong việc tìm hiểu tác
phẩm của nhà văn.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xác lập hệ thống cơ sở lý luận chung được sử dụng để nghiên cứu các
từ ngữ dùng để xưng hô.
- Khảo sát, thống kê, phân loại... các từ ngữ được dùng làm phương tiện
xưng hô trong văn xuôi Vi Hồng.
- Miêu tả, phân tích, nhận xét những nét đặc sắc trong việc sử dụng từ
ngữ xưng hô trong văn xuôi Vi Hồng. Qua đó, cho thấy vẻ đẹp phong cách
cũng như giá trị nghệ thuật qua các sáng tác của nhà văn.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hệ thống từ ngữ xưng hô trong văn
xuôi Vi Hồng.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là các từ ngữ xưng hô, cách sử dụng và
hiệu quả của chúng trong các tác phẩm văn xuôi của Vi Hồng.
Phạm vi khảo sát tư liệu là 6 tiểu thuyết, 4 truyện ngắn, 1 truyện vừa và 2
truyện dài sau:

3


Luận văn đầy đủ ở file: Luận văn full