Giáo án ngữ văn 11: Hai đứa trẻ

HAI ĐỨA TRẺ
Thạch Lam
Hoạt động của thầy và trò
G: Ở tiết học trước các em đã tìm hiểu
xong cảnh phố huyện lúc chiều muộn. Đó
là cảnh ngày tàn, cảnh chợ tàn và những
kiếp người tàn tạ. Con người hoà lẫn cùng
bóng tối như những cái bóng vật vờ lay lắt,
mong manh đang trôi theo thời gian. Cuộc
sống ấy cứ đều đều, đơn điệu, lặp đi lặp lại
buồn tẻ, nhàm chán. Bây giờ chúng ta sẽ
cùng tiếp tục tìm hiểu xem cảnh phố huyện
khi đêm về có gì thay đổi.

Nội dung cần đạt
I. TÌM HIỂU CHUNG.
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
1. Cảnh phố huyện lúc chiều muộn.
a. Bức tranh cuộc sống nơi phố huyện.
a1. Bức tranh cuộc sống nơi phố huyện lúc chiều tà.
– Âm thanh:
+Tiếng trống thu không từng tiếng một vang ra để gọi
buổi chiều.
+ tiếng muỗi vo ve.
+ tiếng ếch nhái kêu ran.
→ Nhữnh âm thanh nhỏ, rời rạc, khô khan, mệt mỏi, uể
oải, rã rời.
=> Không gian yên lặng, tịch mịch và buồn.
– Ánh sáng:
+ đỏ rực, ánh hồng như hòn than sắp tàn.
+ đèn hoa kì leo lét.

+ đèn dây sáng xanh.
→ Chiếu ra đường, làm cho đường mấp mô thêm vì
những hòn đá một bên sáng một bên tối.
→ Những ánh sáng yếu ớt, không đủ sức chiếu sáng mà
ngược lại còn tô đậm ấn tượng về sự tối tăm ảm đạm của
không gian.
– Cảnh chợ tàn
+ người về hết, tiếng ồn ào cũng mất

1


+ còn rác rưởi, còn mùi âm ẩm của hơi nóng ban ngày.
+ mấy đứa trẻ con cúi lom khom nhặt nhạnh rác rưởi….
→ gợi hình dung về bức tranh cuộc sống nghèo khổ, tối
tăm, tĩnh lặng.
=> Bức tranh cuộc sống được vẽ bởi những âm thanh tàn,
ánh sáng tàn, và chợ tàn.
– Giọng văn: chậm và trầm lắng. Mỗi câu văn buông ra
như cũng mệt mỏi, uể oải, rã rời.

Trước hết chúng ta tìm hiểu xem thiên
nhiên khi đêm xuống có gì khác so với
lúc chiều muôn.
Cảnh thiên nhiên khi đêm xuống được
nhà văn miêu tả như thế nào ?
G: khung cảnh thiên nhiên yên ả, êm đềm,
sự dịu dàng len thấm vào mọi cảnh vật.
Không gian tĩnh lặng đến mức Liên có thể
nghe thấy tiếng hoa bàng rụng khe khẽ.

Khi đêm xuống bóng tối đã ngự trị
Tìm những chi tiết miêu tả bóng tối ở
phố huyện ?
G. Nhà văn không chỉ miêu tả bóng tối của
không gian mà đó còn là bóng tối của xã
hội thực dân nửa phong kiến đang bao
trùm lên cuộc sống của con người. Bóng
tối là một chi tiết gây ấn tượng sâu sắc cho
người đọc. Bóng tối như cái nền không
gian nghệ thuật của tác phẩm và không
gian của xã hội.
G:Giữa thế giới đầy bóng tối ấy cuộc
sống của con người đã diễn ra như thế
nào. Chúng ta tiếp tục tìm hiểu bức tranh
cuộc sống
G: Trong đêm tối ấy mọi ánh nhìn sẽ tập
trung vào ánh sáng.
ánh sáng được nhà văn miêu tả qua
những hình ảnh nào?
Trong những hình ảnh miêu tả ánh sáng
thì hình ảnh nào làm em chú ý nhất?
Hình ảnh đó có ý nghĩa gì?

→ Góp phần thể hiện nhịp sống nơi đây.

2. Cảnh phố huyện khi đêm về.
a.Bức tranh thiên nhiên.
- Khung cảnh thiên nhiên: một đêm mùa hạ êm
như nhung và thoảng qua gió mát. Vòm trời hàng
ngàn ngôi sao ganh nhau lấp lánh, đom đóm bay

là là trên mặt đất, hoa bàng rụng khe khẽ ->
Khung cảnh thiên nhiên đẹp, thơ mộng nhưng
buồn và tĩnh lặng.
- Hình ảnh bóng tối: đường phố và các con ngõ
dần dần chứa đầy bóng tối. Vũ trụ thăm thẳm bao
la. Tối hết cả, con đường thăm thẳm ra sông, con
đường qua chợ về nhà, các ngõ vào làng lại càng
sẫm đen hơn nữa
=> Bóng tối tối dày đặc bao trùm lên phố huyện
-> Thế giới bóng tối cũng chính là cuộc sống tăm
tối và tù túng đang bao phủ con người
<=> Bức tranh thiên đẹp nhưng buồn, tĩnh
lặng và tăm tối.
b.Bức tranh cuộc sống
* Ánh sáng:
- Một khe ánh sáng, quầng sáng quanh ngọn đèn
con của chị Tí. Một chấm lửa của ngọn đèn bác
phở Siêu, bếp lửa của bác Siêu chiếu sáng một
vùng cát. Từng hột sáng lọt qua phên nứa.
- Ngọn đèn của chị Tí được nhắc tới 7 lần là biểu
tượng về kiếp sống nhỏ nhoi,vô danh,leo lét trong
màn đêm của xã hội thực dân nửa phong kiến
2


Em có nhận xét gì về những hình ảnh
miêu tả ánh sáng?
Âm thanh của cuộc sống đã vang lên nhè
nhẹ.
Âm thanh của cuộc sống đã vang lên

như thế nào? nhận xét về những chi tiết
miêu tả âm thanh đó?

->Ánh sáng nhỏ nhoi, hiếm hoi, yếu ớt, đơn
độc cũng chính là hình ảnh của những cuộc
đời tù mù, le lói, tăm tối, dễ lụi tàn.
* Âm thanh:Tiếng đòn ghánh kĩu kịt nghe rõ rệt,
mấy tiếng đàn bầu bật lên trong yên lặng, trống
cầm canh ngắn, khô khan, chìm ngay vào bóng
tối => âm thanh nhỏ, rời rạc khiến cho không
gian càng tĩnh lặng còn cuộc sông con người
Miêu tả cảnh phố huyện khi đêm về tác càng buồn chán, tẻ nhạt.
giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật
nào?Hiệu quả của biện pháp ây?
->Nghệ thuật tương phản giữa ánh sáng và
G: Tác giả đã xây dựng bức tranh phố bóng tối, giữa động và tĩnh đã nhấn mạnh
huyện khi đêm về bằng thủ pháp tương bóng tối dày đặc và không gian mênh mông,
phản giữa ánh sáng và bóng tối; động- tĩnh lặng của phố huyện.
tĩnh; nhịp điệu câu văn chậm rãi... để nhấn
mạnh bóng tối đậm đặc và sự tĩnh lặng
đang bao trùm không gian. Đêm tối như
ôm trùm lên tất cả phố huyện và càng dày
đặc mênh mông hơn khi nhà văn điểm vào
đó những điểm sáng nhỏ nhoi, lập lờ, yếu
ớt như “khe sáng” ,“hột sáng”, “quầng
sáng” “chấm lửa nhỏ lơ lửng”. Thạch lam
đã dựng lên trong truyện của mình không
gian nghệ thuật là không gian bóng tối.
Ánh sáng xuất hiện chỉ là thứ ánh sáng le
lói không đủ sức xé rách màn đêm mà nó

chỉ làm cho đêm tối thêm mêmh mông
hơn.
Giữa bóng tối đậm đặc và không gian
tĩnh lặng ấy hình ảnh những cư dân phố *Những mảnh đời nơi phố huyện.
huyện hiện lên như thế nào?
- Hai chị em Liên ngồi trên chõng nhìn cảnh vật
G: gương mặt của con người lẫn cùng và nhớ lại ngày sống ở Hà Nội hưởng những thức
bóng tối. Con người thực chất chỉ là quà ngon, lạ, những cốc nươc lạnh xanh đỏ.
những cái bóng lay lắt mong manh theo - Bác phở Siêu ghánh phở đi bán, lưng vốn cao
thời gian
hơn nhưng cũng có nguy cơ ế ẩm vì đây là một
thứ quà xa xỉ.
- Chị Tí phe phẩy cành chuối khô đuổi ruồi trông
chờ những người khách quen thuộc nhưng không
thấy.
- Vợ chồng bác xẩm gia tài chỉ có manh chiếu,
Em có nhận xét gì về cuộc sống của con cái thau sắt trắng, đứa con lê la trên cát bẩn bác
người khi đêm xuống? Nhịp sống của chưa hát vì chưa có khách nghe.
con người nơi đây ra sao?
3


G:Phố huyện như một sân khấu cuộc đời
chỉ độc diễn một màn buồn tẻ, không có sự
thay đổi cả người lẫn cảnh. Khi đêm về
cuộc sống ở phố huyện vẫn cứ lặp đi lặp
lại đơn điệu, buồn tẻ, bế tắc. Ngày hôm
nay là sự lặp lại y nguyên những gì đã diễn
ra hôm qua và sẽ còn gặp lại ở ngày mai.
Hãy đưa ra nhận xét chung về cảnh

thiên nhiên và con người ở phố huyện
khi đêm về?
Qua việc miêu tả tỉ mỉ, chi tiết về bức
tranh phố huyện khi đêm xuống các em
nhận thấy nhà văn có tình cảm như thế
nào đối với những kiếp người cùng khổ?

<=> Cuộc sống của con người nghèo khó, bấp
bênh, bế tắc. Nhịp sống cứ lặp đi lặp lại một
cách đơn điệu, quẩn quanh, tẻ nhạt, mỏi mòn,
buồn chán.

Bức tranh hiện thực về cảnh thiên và con
người tất cả đều tăm tối, tàn lụi, bế tắc, leo lét
->Thạch Lam thể hiện tình cảm trân trọng, sự
cảm thông sâu sắc và tình cảm xót thương đối
Mặc dù sống một cuộc sống nghèo khó, với những con người sống cuộc sống nghèo
quẩn quanh, bế tắc, nhưng con người ở khó, quẩn quanh, bế tắc nơi phố huyện.
phố huyện có hoàn toàn tuyệt vọng
không?( không) Tìm câu văn thể hiện
điều đó? “Chừng ấy người trong bóng
tối mong đợi một cái gì tươi sáng cho sự
sống nghèo khổ hằng ngày của họ”.
G: Các em ạ! với tấm lòng nhân đạo nhà
văn đã không để cho các nhân vật mà ông
yêu thương, nâng niu, trân trọng chìm đi
trong bóng tối, trong bế tắc, tù túng mà
ông đã khơi dậy trong họ những khao khát
và hy vọng cho dù hi vọng đó rất mơ hồ:
“Chừng ấy người trong bóng tối mong đợi

một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo
khổ hằng ngày của họ”.
G: Con người tự muôn đời nay dù trong
bất cứ hoàn cảnh nào vẫn luôn luôn
sống trong khao khát và hi vọng vào một
cuộc sống, một tương lai tốt đẹp hơn
đang chờ ở phía trước.Trong tác phẩm
này chuyến tàu đêm đã thắp lên niềm hy
vọng đó cho mọi người. Chúng ta tiếp tục
tìm hiểu cảnh đợi tàu.
Mọi người ở phố huyện chờ tàu để làm
gì? chị em Liên chờ tàu để làm gì ?
4


G: Chuyến tàu đánh thức ở hai chị em
những kỉ niệm êm đềm trong quá khứ cùng
sống với gia đình ở Hà Nội với một cuộc
sống đầy đủ, vui vẻ.Trong con mắt hai đứa
trẻ chuyến tàu là hình ảnh của thế giới văn
minh, giàu sang, nhộn nhịp, huyên náo và
đầy ánh sáng. Đợi tàu đã lấp đầy được
những khoảng trống mênh mông trong tâm
hồn Liên bằng những hoài niệm và ước
mơ. Từ chuyến tàu Liên nhận rõ hơn cuộc
sống bế tác , tẻ nhạt, nghèo nàn của mình
và người xung quanh.

3. Cảnh đợi tàu.
a. Lí do đợi tàu.

* Mọi người ở phố huyện chờ tàu để bán hàng
->Vì mưu sinh
* An, Liên:
- Vì chuyến tàu ở Hà Nội về. Chuyến tàu gợi
nhắc đến quá khứ, đến Hà Nội, nó khiến hai đứa
trẻ được sống lại trong giây lát những khoảnh
khắc, những ngày tháng hạnh phúc, ấm áp, sung
túc khi xưa.
- Vì muốn được nhìn chuyến tàu đó là sự hoạt
động cuối cùng của đêm khuya tức là muốn nhìn
thấy một thứ khác với cuộc đời mà hai chị em
đang sống. Chuyến tàu là hoạt động sôi động cuối
cùng và cũng là duy nhất ở phố huyện.
- Vì con tàu đã đem một chút thế giới khác đi
qua. Một thế giới khác hẳn, đối với Liên, khác
hẳn cái vầng sáng ngọn đèn chị Tí và bếp lửa bác
Qua lí do chờ tàu đã bộc lộ niềm khao Siêu. Đó là một thế giới tràn đầy âm thanh và ánh
khát gì của con người nơi đây?
sáng.

Với những lí do ấy giờ chúng ta xem xem
chị em Liên chờ tàu trong tâm trạng như
thế nào.
Trước khi tàu đến chị em Liên chờ tàu
trong tâm trạng ra sao?
G: Đợi tàu, với hai chị em là đợi những mơ
tưởng, mơ tưởng được sống khác đi, được
sống sôi động hơn. Cố thức để đợi tàu là
nỗ lực vừa mơ hồ, vừa quyết liệt của Liên
và An hướng về một cuộc sống đích thực

thoát khỏi cuộc sống tàn tạ, để không bị
nhấn chìm trong ao tù phố huyện, để bứt ra
khỏi nhịp sống tẻ ngắt.

=> Khao khát của chị em Liên và người dân
phố huyện thoát ra khỏi bóng tối, thoát khỏi
cuộc sống quẩn quanh bế tắc, buồn tẻ, đơn
điệu để hướng tới một cuộc sống tươi sáng và
tốt đẹp hơn.
b. Tâm trạng đợi tàu
*Trước khi tàu đến
Ngày nào cũng vậy hai chị em Liên cố thức để
đợi tàu Liên buồn ngủ ríu cả mắt nhưng vẫn
gượng thức chờ tàu; An nằm xuống ngủ nhưng
vẫn dặn chị đánh thức khi tàu đến.
->Hai chị em chờ tàu trong nỗi khắc khoải,
háo hức, tha thiết mong đợi.

G: Đoàn tàu được miêu tả tỉ mỉ , chi tiết
qua sự chờ mong của chị em Liên, và nó
được miêu tả theo trình tự thời gian.
Hình ảnh đoàn tàu trong truyện đã
được Thạch Lam miêu tả như thế nào?
Chuyến tàu chỉ vụt qua giống như một vệt
5


nắng trong vườn nhưng đã mang đến cho *Khi tàu đến
họ một thế giới khác hẳn
Từ xa: sự xuất hiện của người gác ghi. Ngọn

Có lẽ bởi vậy mà chuyến tàu được nhà văn lửa xanh biếc, một làn khói bừng sáng. Tiếng còi
tập trung bút lực miêu.
vang lại, tiếng xe rít mạnh vào ghi, tiếng hành
khách ồn ào khe khẽ
Đến gần:Tiếng còi rít lên, tàu rầm rộ đi tới. lố
Khi tàu đến An và Liên có tâm trạng nhố những người, các cửa kính sang trọng. các
như thế nào?
toa đèn sáng trưng, sang trọng, đồng và kền lấp
lánh.
- An nhỏm dậy, lấy tay dụi mắt cho tỉnh hẳn. Liên
Hình ảnh đoàn tàu và hình ảnh phố lặng theo mơ tưởng.->Tâm trạng vui mừng, hân
huyện giống hay khác nhau? Tác giả đã hoan, hạnh phúc.
sử dụng biện pháp nghệ thuật nào khi
miêu tả đoàn tàu và phố huyện?
So sánh

Đoàn tàu: ánh sáng rực rỡ; âm
thanh sôi động, huyên náo, sang
trọng.

Phố huyện: chìm trong bóng
đêm dày đặc và không gian tĩnh
mịch, tăm tối, đói nghèo.
trọng
-> Nghệ thuật tương phản giữa động và tĩnh, giữa
ánh sáng và bóng tối kết hợp với miêu tả tỉ mỉ đã
Qua việc so sánh em thấy khi tàu tới làm nổi bật hình ảnh đoàn tàu.
phố huyện có gì biến đổi?
G: Con tàu như con thoi ánh sáng xuyên
thủng màn đêm phố huyện, đem lại ánh => Chuyến tàu tới làm cho phố huyện bừng

sáng xa lạ, rực rỡ chốn thị thành, át đi ánh sáng. Ánh sáng và âm thanh náo nhiệt của
sáng mờ ảo, yếu ớt của phố huyện. Âm đoàn tàu đã phá vỡ màn đêm mênh mông và
thanh của còi tàu, bánh xe rít trên đường tịch mịch của phố huyện.
ray và tiếng ồn ào của hành khách át đi
buồn tẻ, đơn điệu phố huyện. Ánh sáng mà
đoàn tàu mang đến chính là ánh sáng kì
diệu của tâm hồn con người, ánh sáng của
ước mơ bay lên từ phố huyện.

Khi tàu đi qua phố huyện như thế nào?
Tâm trạng của Liên lúc ấy ra sao?
G: Chuyến tàu vụt qua chỉ như một vệt
6


nắng lướt qua trong vườn, một ánh sao
băng vụt qua trong bầu trời đêm vì vậy phố
huyện lại trở lại trạng thái cũ tràn đầy bóng
tối và vô cùng tịch mịch.

* Tàu đi qua:
- Những đốm than đỏ, chiếc đèn xanh treo trên
toa sau cùng, xa xa mãi rồi khuất sau rặng tre.
Phố huyện tịch mịch và đầy bóng tối.=> phố
huyện chìm trong bóng tối và tịch mịch.
- Tâm trạng Liên: + Liên nhìn theo mãi cái chấm
nhỏ của chiếc đèn xanh. ->Liên nuối tiếc, bâng
khuâng, xót xa.
+ Liên đi ngủ: những cảm giác ban ngày lắng đi ,
hình ảnh thế giới quanh mình mờ đi trong mắt

chị, Liên thấy mình sống giữa bao nhiêu sự xa
Nêu nhận xét của em về nghệ thuật miêu xôi -> Liên khao khát một cuộc sống tươi sáng
tả tâm trạng của tác giả?
hơn.
=> Thạch Lam đã miêu tả rất thành công tinh
tế những sắc thái tâm trạng của Liên vừa khắc
khoải, háo hức, tha thiết, vừa vui mừng, hân
hoan, hạnh phúc lại vừa bâng khuâng nuối
Qua việc miêu tả chi tiết và tinh tế tâm tiếc, xót xa nhưng cuối cùng đọng lại là niềm
trạng của Liên khi đợi tàu nhà văn đã khát khao về một cuộc sống tươi sáng hơn.
thể hiện thái độ gì?
<=> Qua tâm trạng đợi tàu, nhà văn bày tỏ
sự xót thương sâu sắc với những kiếp người
Tất cả mọi người ở phố đặc biệt là chị em nhỏ bé, cơ cực, sự đồng cảm với ước mơ, khát
Liên đều rất mong chờ tàu
vọng của con người khi phải sống một cuộc
sống quẩn quanh, bế tắc, đơn điệu. Thạch
Hình ảnh đoàn tàu có ý nghĩa gì?
Lam đã thắp lên ước mơ và hi vọng. Dù là ước
G: Khi đoàn tàu tới cả phố huyện như mơ nhỏ bé, tội nghiệp.
bừng sáng, hai chị em liên như bừng tỉnh,
trong giây phút ấy chị em Liên có thể quên c. Ý nghĩa của đoàn tàu.
đi cái tăm tối, nghèo nàn, tù túng của phố Chuyến tàu đêm là biểu tượng của sự sống mạnh
huyện và nhen nhóm trong lòng những mơ mẽ, giàu sang, huyên náo và rực rỡ ánh sáng. Nó
ước
đưa phố huyện ra khỏi cảnh sống tù đọng, tăm tối
Em có nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả trong giây lát. Đoàn tàu mang ước mơ về một thế
và giọng văn của Thạch Lam?
giới khác tốt đẹp hơn.
Truyện không có cốt truyện.Miêu tả tinh tế

sâu sắc thế giới nội tâm nhân vật. Gợi tả
xúc động, tinh tế những biến thái mơ hồ, III. Tổng kết
mong manh trong lòng người và trong 1. Nghệ thuật.
cảnh vật. Nghệ thuật tương phản được khai - Truyện không có cốt truyện
thác triệt để. Ngôn ngữ bình dị. Những câu - Nghệ thuật miêu tả nội tâm, tương phản.
văn thanh nhẹ, trong sáng, đầy chất thơ.
- Ngôn ngữ bình dị.
7


Giọng văn nhẹ nhàng, điềm tĩnh, khách
quan.
Giá trị hiện thực của truyện ngắn này là
gì?
Qua truyện ngắn Hai đứa trẻ nhà văn
muốn phát biểu tư tưởng gì?
G: Tác phẩm thể hiện giá trị nhân đạo sâu
sắc đó ......nhà văn kêu gọi mọi người hãy
mang lại những điều tốt đẹp nhất đối với
người nghèo trong đó chú ý hơn cả là trẻ
thơ.

- Giọng văn nhẹ nhàng, điềm tĩnh, khách quan
2. Nội dung
- Giá trị hiện thực :Khắc họa chân thực tranh
thiên nhiên đẹp, thơ mộng nhưng đượm buồn và
bức tranh cuộc sống tăm tối, đơn điệu, buồn tẻ, tù
túng của con người ở phố huyện
- Giá trị nhân đạo: Lên án tố cáo xã hội thực dân
nửa phong kiến đã đẩy con người vào cảnh sống

tối tăm bế tắc.Thể hiện niềm cảm thông, xót
thương của tác giả đối với những kiếp người
nghèo khổ, cơ cực, quẩn quanh tăm tối ở phố
huyện nghèo trước cách mạng. Khẳng định và
trân trọng ước mong vươn tới một cuộc sống tốt
đẹp hơn của con người.

4. Củng cố
Qua tác phẩm Hai đứa trẻ em rút ra cho bản thân mình bài học học gì?
- Luôn lạc quan tin tưởng vào cuộc sống vào tương lai.
- Luôn nỗ lực hết sức để vươn lên trong cuộc sống.
- Biết đồng cảm chia sẻ với những khó khăn của người khác.
Câu 1: Biện pháp nghệ thuật nào được nhà văn sử dụng nhiều nhất trong tác phẩm?
A. Tương phản.
B. So sánh.
C. Nhân hóa.
D. Hoán dụ.
Câu 2:
Tác giả không miêu tả đoàn tàu theo cách nào?
A. Miêu tả một cách tỉ mỉ, kỹ lưỡng.
B. Miêu tả theo trình tự thời gian.
C. Miêu tả qua sự mong đợi và quan sát của Liên.
D. Miêu tả qua sự mong đợi của mẹ con chị Tí.
Câu 3: Những câu văn sau đọc với giọng điệu như thế nào?
Chiều, chiều rồi. Một chiều êm ả như ru, văng vẳng tiếng ếch nhái kêu ran ngoài ruộng theo
gió nhẹ đưa vào.(...)Trời đã bắt đầu đêm, một đêm mùa hạ êm như nhung và thoảng qua gió
mát.
A. Giọng điệu biến hóa linh hoạt
B. Giọng điệu mạnh mẽ, hào hùng.
C. Giọng điệu nhẹ nhàng, uyển chuyển.

D. Giọng điệu khẩn trương, dồn dập
5. Hướng dẫn
- Học bài
- Phân tích bức tranh thiên nhiên khi đêm xuống cảnh đợi tàu.
- Soạn: Tiết 35 ngữ cảnh.

8