Nghiên cứu và bảo tồn loại hình nghệ thuật Ca trù ở làng Kinh Châu, Xã Châu Hóa, Huyện Tuyên Hóa, Tỉnh Quảng Bình (Khóa luận tốt nghiệp)

L IC
Trong quá trình th c hi n bài khóa lu

c nhi u s giúp

n c a quý th

n bè.

c h t, em xin chân thành c
i tr c ti

Th c S Tr n Th Tuy t

ng d

em v ki n th

c khóa lu n t t nghi p này.
ng c

y cô giáo trong Khoa Khoa h c

Xã h i. Các th

i h c Qu

d y em trong su t ba

h c

n

n tình gi ng
em trong quá trình

th c hi n khóa lu n.
Em xin chân thành c

i h c Qu

em trong quá trình tìm ki m và khai thác tài ti u ph c v cho vi c
nghiên c u hoàn thành khóa lu n.
Cu i cùng em xin g i l i c m

t t i nh

ng h

i thân

ng viên em hoàn thành t t khóa

lu n t t nghi p này.
M c dù có nhi u c g

và th i gian có h n nên

khóa lu n này ch c ch n không tránh kh i có nhi u thi u sót và h n ch . Tác
gi khóa lu n r t mong mu n nh
b

khóa lu

cs

n c a th y cô và

c hoàn thành t

Em xin chân thành c

Qu
i th c hi n

Phan Th


Tôi xin ca

n t t nghi p này là công trình nghiên c u c a

c th c hi

is

ng d n khoa h c c a cô giáo ThS. Tr n

Th Tuy t Nhung.
Các s li u và k t qu nghiên c u trong khóa lu n này hoàn toàn trung
th c. Các thông tin trích d n trong khóa lu n có ngu n g

c

nh
Qu ng Bình, tháng 5
i th c hi n

Phan Th

7


M CL C
L IC
L IC
PH N I M

U.................................................................................................... 1

1. LÝ DO CH
2. L CH S

TÀI.......................................................................................... 1

NGHIÊN C U V

...................................................................... 2

NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U ....................................................... 3
ng nghiên c u:......................................................................................... 3

3.2. Ph m vi nghiên c u: ........................................................................................... 3
4. M C TIÊU VÀ NHI M V NGHIÊN C U ....................................................... 4
4.1. M c tiêu nghiên c u ............................................................................................ 3
4.2 Nhi m v nghiên c u ........................................................................................... 3
5. NGU N TÀI LI

U........................................ 4

5.1. Ngu n tài li u ...................................................................................................... 4
p nghiên c u .................................................................................... 4
TÀI .................................................................................... 4
6.1. V m t khoa h c .................................................................................................. 4
6.2. V m t th c ti n ................................................................................................. 4
7. B c c c

tài..................................................................................................... 5

PHÂN II N I DUNG ............................................................................................... 6
NG QUAN V NGH THU T CA TRÙ ...................................... 6
1.1. Khái quát v hát ca trù

Vi t Nam ..................................................................... 6

1.1.1. L ch s hình thành và phát tri n c a Ca trù...................................................... 6
1.1.1.1. Câu chuy n truy n thuy t v v t Ca trù ..................................................... 6
1.1.1.2. Ti n trình phát tri n c a lo i hình Ca trù t th K

n th k XX.... 8

1.1.1.3. Tình hình phát tri n c a lo i hình Ca trù hi n nay..................................... 10

thu t Ca trù. .......................................................................... 12
1.1.2.1. V tên g i Ca trù.......................................................................................... 12
1.1.2.2. Tính ch t và ch t li u c a Ca trù ................................................................ 13
1.1.2.3. N i dung và b c c chính c a bài Ca trù ................................................... 14
1.1.2.4. Ti ng hát và cách hát Ca trù ........................................................................ 15
1.1.2.5. Thành ph n c a m t ch u hát..................................................................... 16


1.1.2.6. Nh c c trong hát Ca trù.............................................................................. 17
1.1.2.7. Các l i hát Ca trù ......................................................................................... 19
u múa khi hát Ca trù.............................................................................. 23
1.1.2.9. M t s c ngh nhân tiêu bi u v lo i hình Ca trù..................................... 26
1.2. Kh

u lu t c a Ca trù ........................................................................ 27
a vi c b o t n nh

1.3.1. Giá tr c

................... 29
i s ng nhân dân .................................................... 29

1.3.2. Giá tr c
mc

iv
n

thu t................................................ 32
c v i vi c b o t n nh

trong các di s n phi v t th ....................................................................................... 33
TI U K

............................................................................................ 36
............................................................................................................. 37

TH C TR NG HO

NG C A LO I HÌNH CA TRÙ

LÀNG KINH

CHÂU, XÃ CHÂU HÓA, HUY N TUYÊN HÓA, T NH QU NG BÌNH........... 37
2.1. T ng quan v làng Châu Hóa ............................................................................ 37
u ki n t nhiên ......................................................................................... 37
2.1.1.1. V

...................................................................................... 37
a hình ...................................................................................................... 38

2.1.1.3. Khí h u ....................................................................................................... 38
2.1.1.4. Sông ngòi..................................................................................................... 39
2.1.2.

i s ng kinh t -

xã h i............................................................... 39

2.2. Quá trình hình thành và phát tri n c a lo i hình ngh thu t Ca trù

Châu,

làng Kinh

xã

Hóa

Châu
Error!

Bookmark not defined.
2.2.1. Quá trình du nh p Ca trù
m Ca trù

làng Kinh Châu... Error! Bookmark not defined.

làng Kinh Châu, xã Châu Hóa ........................................ 41

2.2.3. Quá trình hình thành và phát tri n................................................................. 40
2.2.3.1. Quá trình hình thành và phát tri n c a lo i hình ngh thu t Ca trù

làng

c Cách m ng tháng Tám......................................... 43
2.2.3.2. Quá trình hình thành và phát tri n c a lo i hình ngh thu t Ca trù
Kinh Châu, xã Châu Hóa sau Cách m ng tháng T

làng

n hi n nay......................... 44


2.3. Th c tr ng c a lo i hình ngh thu t Ca trù

làng Kinh Châu, xã Châu

hóa,T nh Qu ng Bình hi n nay................................................................................. 48
2.4.

vi c phát tri n c a Ca trù làng Kinh Châu hi n nay .............. 51

2.5. Gi i pháp và ý ki

xu t ............................................................................... 53

2.5.1. Gi i pháp........................................................................................................ 53
2.5.2. Ý ki
Ti u k

xu t................................................................................................ 55
.................................................................................................... 57

PH N III K T LU N ............................................................................................ 58
TÀI LI U THAM KH O ........................................................................................ 60
PH L C


PH N I. M
1. LÝ DO CH

U

TÀI

Vi t Nam trong ti n trình phát tri n l ch s dân t
thu t c a

c nh

c ch

i nh ng thành t u c

th . T t c là minh ch ng hùng h n cho c m t th i kì dài c a n n ngh thu t dân
t c. Trong nh ng thành t

có m t s lo i hình ngh thu t

t lên c chi u dài th i gian và chi u r

t lên s ph n,

kh

nh mình. Dù

l p b i th i gian có ph m t t c nh ng s c s ng ti m tàng cùng ngh thu t chân
chính không cho phép các th lo
chúng s mãi t

ng xa xôi. Giá tr

cc a

u ki n níu kéo chúng v i hi

chính là th lo i Ca trù.
Quá kh

, th i gian giúp chúng ta chiêm nghi m m t cách công b ng

i v i th lo i Ca t

có th kh

nh r ng:

là m t lo

hóa c a truy n th ng dân t c Vi t Nam.

Kinh
Châu
c

ca trù

t
trù

.

.
1

ca


nh

cho

2. L CH S

NGHIÊN C U V

sa

Ca trù.

-

và
a Ca trù.
- Tác

khác nhau.

- Góp ph n tìm hi u l ch s Ca trù, c a Nguy n Xuân Di n, NXB Khoa h c xã

h

.
-G

t

i con Vi t Nam s ng

dày công nghiên c u và gi i thi u lo i hình ngh thu

c s c này c a dân t

n

b n bè qu c t . Có th tìm hi u nh ng ghi chép c a ông v Ca trù thông tin qua
cu

c dân t
- Trong lu

hát Ca trù

2000.

a Tr n Di u Linh

o t n nh

làng Chánh Thôn, huy n Phú Xuyên, Hà N

2

tác gi

c

n quá


trình hình thành, phát tri n c
trong phát tri

i s ng và

xã h i.
n,

-

là tài li u vô cùng quan tr ng giúp tôi trong quá trình nghiên c u nh m ph c v cho
vi c hoàn thành khóa lu n.
3.

NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U

3.1.
Ca trù

ng nghiên c u:

làng Kinh Châu, xã Châu Hóa, huy n Tuyên Hóa, t nh Qu ng Bình.

3.2. Ph m vi nghiên c u:
- V không gian: Nghiên c u lo i hình ngh thu t Ca trù

làng Kinh Châu, xã

Châu Hóa, huy n Tuyên Hóa, t nh Qu ng Bình.
- V th i gian: T khi hình thành và phát tri n c a lo i hình ngh thu t Ca trù
làng Kinh Châu, xã Châu Hóa, huy n Tuyên Hóa, t nh Qu

n ngày

nay.
4. M C TIÊU VÀ NHI M V NGHIÊN C U
4.1. M c tiêu nghiên c u
Làm rõ th c tr ng c a ngh thu t Ca trù
huy n Tuyên Hóa, t nh Qu
hình ngh thu t

c

t

làng Kinh Châu, xã Châu Hóa,
xu t các gi

b o t n lo i

làng Kinh Châu, xã Châu Hóa, huy n Tuyên Hóa, t nh

Qu ng Bình.
4.2. Nhi m v nghiên c u
3


- Nghiên c u, tìm hi u v ngh thu t Ca trù.
- Tìm hi u v th c tr ng và phát tri n ngh thu t Ca trù.
-

ng gi i pháp và ý ki

t n c a Ca trù

xu t nh m góp ph n vào công tác b o

làng Kinh Châu, xã Châu Hóa, huy n Tuyên Hóa, t nh Qu ng Bình

n hi n nay.
5. NGU N TÀI LI

ÊN C U

5.1. Ngu n tài li u
th c hi n m c tiêu và nhi m v c

tài, tác gi

d ng các ngu n tài

li u chính sau:
- Ngu n tài li u t i Trung tâm h c li u v i các quy n tài li
ngh thu t Ca trù, Ca trù nhìn t nhi

,

ch s và

c gi gi i quy t ph n

tài.
- Ngu n tài li u t

n t v i các trang tài li

, tnamplus, />gi i quy t ph

tài.

5.2.

u
cs d

l ch s

th pm ts m ts
ng h

i chi u, th

p trong hát Ca trù toàn qu c nói chung và

a nh m làm rõ nh ng nét

làng Kinh Châu, xã Châu Hóa nói

riêng.
6.

TÀI

6.1. V m t khoa h c
u tìm hi u có h th ng v Ca trù

làng Kinh Châu, xã Châu

Hóa, huy n Tuyên Hóa, t nh Qu ng Bình. Góp ph n gìn gi
làng Kinh Châu, xã Châu Hóa, huy n Tuyên Hóa, t nh Qu ng Bình.
6.2. V m t th c ti n
- B sung ngu n tài li u v

n vào vi c nghiên

c u, gi ng d y, h c t p ph n l ch s
- Qua tìm hi

n v i qu n chúng nhân dân, kêu g i

s tham gia, chung tay cùng nhau b o t n Ca trù

Hóa, huy n Tuyên Hóa, t nh Qu ng Bình.
4

làng Kinh Châu, xã Châu


7. B

C

TÀI

Ngoài ph n m

u, k t lu n, ph l c, tài li u tham kh o, n i dung c

tài

: T ng quan v ngh thu t Ca trù.
c tr ng ho

ng c a lo i hình Ca trù

Châu Hóa, huy n Tuyên Hóa, t nh Qu ng Bình.

5

làng Kinh Châu, xã

PH N II N I DUNG
NG QUAN V NGH THU T CA TRÙ

1.1. Khái quát v hát ca trù

Vi t Nam

1.1.1. L ch s hình thành và phát tri n c a Ca trù
1.1.1.1. Câu chuy n truy n thuy t v v t Ca trù
Công tác kh o c cho chúng ta hi u thêm cu c s ng c a t
Các di v t quá kh là b
d ng phong phú v

ng v cu c s ng c a h . Cu c s
c tinh th

c bi t là sinh ho

i

Vi t Nam v n yêu múa hát. H luôn thèm khát ti ng nh c, ti
cu c s ng h

u múa trong

làm cho cu c s ng c a h
n

c ta là m

gia có n

c có v

a lý giáp Trung Qu c, m t qu c

nt r ts

c an
kh o

i.

c ta ch u

Vi t Nam Ca trù biên

c. Cùng vi t v
c ta

ng sâu s c

g n Trung Qu c, l i s m giao thi p v i Hán t c, nên các

c vua Trung Qu c l p ban nhã nh c dùng khi t t giao mi u
và ban n nh c dùng trong nh ng d p khánh ti t, ti

th n ngo i qu c hay

y n ti c

c ta xu t hi n và phát tri n t r t s m.
i t lúc nào là công vi c không ph i d dàng. Và th i
i có r t nhi u ý ki n khác nhau. Song ý ki n cho r ng Ca trù manh
nha t kho

i nhà Lý ( th k

h p lý nh t.
:

Nguyên Sinh,

6


Ít lâu sau, Nguyên Si

g

Hoàng làng.

Ca

trong

dân làng [7].

7

1.1.1.2. Ti n trình phát tri n c a lo i hình Ca trù t th K

n th k

XX.
Ca trù
i

[7].

VI

gian trong các

i gian này,

8


trong Ca trù

[10].
i
c

nhanh
chóng

theo con

gi
9

[5].


.

ca trù không

.

[22].
.

.
1.1.1.3. Tình hình phát tri n c a lo i hình Ca trù hi n nay
Qúa trình hình thành và phát tri n c a Ca trù qua nhi u th i kì có s nhi u s
bi

us

không ph i là chuy n d dàng. Và thành qu c a vi
10

u tranh không m t m


gìn gi và phát tri n Ca trù c a r t nhi u c ngh

Liên
hi hát Ca trù toàn

cá

uay

c

.

11


,
.
Hi n nay các tài li
v

u

c các t nh c g ng b o t n và gìn gi m t cách th n tr ng.
M t tin vui cho s gìn gi phát tri n c a

Ca trù Vi

Ca trù Vi t Nam ngày 01/10/2009

c UNESCO ghi danh vào Danh s
[33].

t

1.1.2.

thu t Ca trù.

1.1.2.1. V tên g i Ca trù
V khái ni m Ca trù có m t s quan ni

y
t Nam hình th c và th lo

r
là khái ni

. Ông cho r ng:

t r ng, ch chung t t c nh

c nâng lên m
12

t t ghép có
chính quy và


c th a nh
quy n,

di

c a mi u,

c a

[15].

G
ghi ch

ng trong các bu i l long tr ng

i ta nghe dùng
ng nh ng ch hát hay cu

(cái th làm b ng m nh tre
m th ,

bình giá và

ng ti n.
Hát Ca trù còn nhi u tên g
Ca trù có r t nhi

c,

ngâm vong, nh p ba cung b c, g

u

di n k t h p các lo i nh c c : phách, tr

-

-

-

-

ké
tre g
1.1.2.2. Tính ch t và ch t li u c a Ca trù

13


t Nam hình

V tính ch t c
th c và th lo

là tính giai c p [15]. Tính ch t này th hi n trong vi c phân ra

thành hai lo i là nhã nh c và t c nh c.
Nhã nh c là nh c c quý t c ch y u là dùng trong cung mi u và c a quy n.
Còn T c nh c là nh c dùng m t ph n
Trong ngh thu

y u là trong dân gian

t thành t quan tr ng. Ca trù có nhi u làn

u, nhi u th Ca trù s d ng các th

c và thu n Vi

c bát,

song th t l c bát.
V ch t li u trong Ca trù thì trong s 34 th
ghi nh n v l

ch Hán Nôm có

c dùng trong Ca trù là:

+ Th l c bát dùng trong 17 th Ca trù.
+ Th song th t l c bát: dùng
+ Th
+ Th

m t th Ca trù.

và m t câu l c cu i bài: dùng trong 3 th Ca trù.
ng lu t (th t ngôn, t tuy t) dùng trong 8 th Ca trù.

+ Th phú: dùng trong m t th Ca trù.
+ Th

ng lu

ng thi n: dùng trong 2 th Ca trù.

+ Th hát nói là th riêng c a Ca trù.
c bát là th

c s d ng ph bi n trong Ca trù, nh t là trong các

c ph n H ng H nh, Non M

i Th

c bi t, trong các th
nhi u nh
L ch s

l is
ng nh

c Vi

ng

n bó v i các tên tu i l n trong
n Công Tr , Cao Bá Quát, Nguy n Khuy

1.1.2.3. N i dung và b c c chính c a bài Ca trù
-

N i dung chính c a bài Ca trù
Ca trù là ch t li u chính c a th hát nói. Do v y, n i dung c a các bài hát Ca
c chuy n t i qua n
Ta có th b t g

hình

ng c a nh ng bài hát nói.
ng chính th ng c a nho gia bi u hi n qua

i quân t

. Ta l i có th

th y tinh th n c a Thi n trong nh ng bài hát nói thoát t c c a Nguy
Hi n, Chu M nh Trinh.

14

ng


c bi t trong các bài hát Ca trù ta còn b t g p

ng c a t

c pt ir ts
c, t

ng Lão
a Nguy n

ng Lão Trang t p trung

nh ng khía c nh sau:

- Tinh th n t do, t t i, thoát kh i quy ph m c a Nho giáo.
- Thiên nhiên trong Ca tra là thiên nhiên tiên gi i và m ng o.
-

ng l c tr thành tri

th c hi

o gi ng n i dung

nghiêm túc c a h c thuy t Kh ng M nh mà ch nh m m

i

trí [14].
-

B c c m t bài Ca trù
Theo sách

thì có th s p x p b c c m t bài ca trù g m 11

- Câu 1 và câu 2 g i là t ng m o

- Câu 3 và câu 4 g i là th
- Câu 5 và câu 6 dùng l i th t ngôn, c thi ho c qu c âm, nói t

i ý c a toàn

bài.
- Câu 7, 8, 9, 10 nói theo ý c
- Câu 11 t ng k

m r ng thêm.

àn bài

t thúc câu th 11 l i có thêm 2 ho c 4 câu n a li

m

r ng thêm ý t c a bài hát.
1.1.2.4. Ti ng hát và cách hát Ca trù
Trong ph m vi m t bài nghiên c u t ng quát v l i hát

i vi t

không th trình bày, phân tích m t cách rõ ràng v trình t và s k t h p l n nhau
gi a ti ng hát, ti

ng phách, ti ng tr ng trong m

u này

ch có th hi u thông qua vi c phân tích t ng y u t
th nào trong m t bài hát Ca trù. Th t
ng, g
th ng nh

ng s d
y trong m t bài hát Ca trù, cách

ng hát c a m i bài g

u theo m t truy n

nh.

Ca trù là m t b môn ngh thu t r
ph i h c

t

c

ng mi

u c a các cung b c c a

lo i, nh c tính và nh c c m.
i yêu c u di n c
cao. Vì th

ih c

cho th t gi
15

t
i ng hát Ca trù


p lung linh gi
m

t cái vòng vàng, vòng b c ch m tr công phu t ng nét

[11]. Hát Ca trù dùng toàn

gi

c m to mi ng, mi

c lâu,

t, ti

t trong c h ng phát ra, g
c bi t là hát c

i gi

t gi

m b o yêu c

ng xa nghe th y.

M t yêu c u n a, khi hát ph
duyên l li u.

n

ng yêu c

ph i kh công rèn luy

hát su t

c nhí nh y làm

thu

c.

1.1.2.5. Thành ph n c a m t ch u hát

-

ù

-

(

ng. Trong

nam, còn kép

-

quan viên

16


,
"

1.1.2.6. Nh c c trong hát Ca trù
th hi n hay hòa quy n vào nhau t o nên
m t bài Ca trù xu t s c không th không k

n các nh c c trong Ca trù bao g m

có [21]:
- Phách:

phách, hai

rí
còn

17

-

cá

mà là

-

-

là

và không

thích;

n
-

Ch dùng duy nh

thang, m

nh t hay hình

ng ch t li u t
c bi t

ng, sau này có th có nhi u ch t li u

ch , g

n r t dài, g n 10 hay

11 phím b ng tre r

u

ngay gi a b dài c

t quãng b

n cho ti ng tr m, b m phím thành

ti ng cao. Không có c m

c khi qu n dây vào tr
ng

n chùn

ra ph

thì l i phát ra m

t quãng 2
n theo thang âm

chia quãng

th

c ba dây

u, th hi n d dàng quãng ba trung bình gi a
ng, m

c thù c

c sông H

hát nói và sa m c. Nh c công ph

ng g p trong hát ru,

ng vê, ti ng v y, ti ng lia, tay trái ph i

bi t cách nh n, rung, nh n chùn, b
t, khi m nh khi nh , ti
nét nh c, mà còn t

h a theo l i ca ch ng nh ng có

n nh c .

18


1.1.2.7. Các l i hát Ca trù

quán),
công) và Hát thi

hong

i hát không liên quan t i th
vi c t ch c các cu

ng. M

ng th c ngh thu

m di n ra

cu c hát hò mà có nh ng tên g i khác nhau. Ch ng h
dinh th c a các quan l i hay các công s (t

T

anh

c t ch c

các nhà riêng c a quan viên hay

u th k XX, có phong trào m

g

c t ch c

ng g

ti p tân hay y n ti c thì g
công s . Khi t ch c

a

u

u ho c Hát ca quán, t t c

c al

giá.
nên có thêm tên

u cùng m t l

t m c bi u

ng do thính gi có th yêu c u, l i thêm các quan

viên d h ng chí, xu t th

ho

o c hát.

n là m t hình th c trình di n xu t hi n t r t s m c a ngh thu t

Ca trù. Khác v i l i hát th
u. Nh

dành cho m t ít thính gi
c t ch c vào bu i t i kéo dài su

à lúc không gian tr

ch và

m t x nhi

t Nam thì

không khí mát m và d ch
d ng nhi u ti t m c khác v i Hát th . N i dung c a các bài ca ch
y u xoay quanh vi c t tình, t c nh, nói lên ni m tâm s và c m xúc cá nhân. T t
c

. L i hát này
uv

i trau chu t gi ng sao cho
sáng, rõ l i, sang tr

(ti

u, trong
nh ng l i ph i

19


bi t thêm th t nhi u ti ng

sao cho linh ho t tinh t

th c t ng ngón (k thu t) ch p, nh
gi ng hát, v a bi

i thu n

a bi t ghim ti
di n t u các kh

ng nét hoa m .

Hát c

hi u Hát khuôn
khép mình vào khuôn kh , u n n n t ng ti ng cho chính xác, lên

xu

ng b c, phát âm rõ ch , không v i vàng. Ti

vang r n và ph i dùng công l y ti ng g n t trong c h ng v a sâu s c v a không
ti ng nào th a. Có th hi
ngoài khuôn kh

thoát ra

i ph i bi t thêm th

thái tr

y làm sao cho gi ng phong

m

m chí l

Cùng v i ngh thu t ngày càng trau chu
ng di

nt im

t

n th hi n ngày càng thu g n và gi m d n t i m c t i

thi u. Ban nh c ch còn m

t ti

ng th i tay gõ phách và m t

m ch
ng n

b tr ng l n v i nh ng ti ng

chuy n sang tr ng nh

n hòa t u

nh ng ti

i tình t trai
nh và tinh t

l c và uy n chuy n cùng c
m

c công chúng hâm

c s d ng v i t n su t l

u so v i Hát th . Chính t n i dung

có ph n phóng túng y mà l

u Hát nói có kh

l y thành ti ng nh

u tuy t t c c

i. H u h t nh

u Ca trù còn truy n l

u là nh ng bài hát
cl

chúng ta nghe th y
c trình di n trong l i Hát

i m t cách v a quy
: B c ph n, Thét nh

h

yn i

u d ng), Hát nói, G

,

u(
- Th ng- d

u
c phú, Ch khi, Hát

ru, Cung b c, T bà hành, K chuy n, Hãm, Ngâm v ng, X m hu tình,

20

phi n.