Tìm hiểu tri thức bản địa trong việc sử dụng các loài thực vật làm thuốc của đồng bào dân tộc Mông tại xã Cán Tỷ huyện Quản Bạ tỉnh Hà Giang (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUN
I H C NƠNG LÂM
-----------

-----------

tài:

-

-

KHĨA LU N T T NGHI

H

o

IH C

: Chính quy

Chun ngành

: Nơng lâm k t h p

Khoa

: Lâm nghi p

Khóa h c

: 2011 - 2015

Thái Nguyên - 2015


I H C THÁI NGUN
I H C NƠNG LÂM
---------------------

tài:

-

-

KHĨA LU N T T NGHI
H

o

: Chính quy

Chun ngành

: Nơng lâm k t h p

Khoa

: Lâm nghi p

L p

: K43 - NLKH

Khóa h c

: 2011 - 2015

Gi

IH C

ng d n

Khoa Lâm nghi p -

: ThS. Nguy n Vi
i h c Nông Lâm

Thái Nguyên - 2015


i

L IC
cs

ng ý c a ban giám hi

i H c Nông Lâm Thái

Nguyên, s phân công c a ban ch nhi m khoa Lâm Nghi p và s
th

ng d n Th.S Nguy n Vi

tri th c b

c hi

tài

a trong vi c s d ng các loài th c v t làm thu c c

ng ý c a
u
ng bào

dân t c Mông t i xã Cán T - huy n Qu n B - t
hồn thành khóa lu n này tơi xin bày t lịng bi
s ct

i H c Nơng Lâm Thái Nguyên, ban ch nhi m khoa Lâm

Nghi p, chân thành c
truy

ng d n, gi ng d y

t ki n th c trong su t quá trình h c t p, nghiên c u và rèn luy n t i
c bi t, xin chân thành c

tr c ti

ng d

y giáo ThS. Nguy n Vi

tôi th c hi n thành công khóa lu n này.

Xin g i l i c

c t i UBND xã Cán T và toàn th nhân dân trong

u ki n thu n l

tôi thu th p s li

u

tài t t nghi p.
M
do bu

tc g

th c hi

tài m t cách hoàn ch nh nh t, song

u làm quen v i công tác nghiên c u khoa h c, ti p c n v i th c t s n

xu

n ch v ki n th c và kinh nghi m nên không th tránh kh i

nh ng thi u sót nh

nh mà b n thân khơng th nhìn th

c s góp ý ki n, phê bình c a q th y cơ và các b
hồn ch

c. R t mong nh n
khóa lu

a.

Cu i cùng tơi kính chúc q th y cô d i dào s c kh e, thành công trong s
nghi p cao quý.
M t l n n a xin chân thành c

Sinh viên

c


ii

DANH M C CÁC B NG
Trang
B ng 4.1. K t qu
u tra các h s d ng và thu hái cây thu c t i khu v c
nghiên c u .........................................................................................23
B ng 4.2.

m hình thái phân b m t s cây thu c tiêu bi
cs
d ng làm thu c t i xã Cán T - huy n Qu n B - t nh Hà Giang .....24

B ng 4.3. Các bài thu c ch y u c
i Mông t i xã Cán T - huy n
Qu n B - t nh Hà Giang ...................................................................53


iii

DANH M C M U BI U
Trang
M u bi u 01.

c s d ng làm thu c trên tuy n
u tra .......................................................................................20

M u bi u 02.

Thơng tin v các lồi cây s d ng làm thu c trên tuy
u
tra ...............................................................................................21

iv

DANH M C CÁC T , C M T
BTTN

: B o t n thiên nhiên

GT

: Gi i tính
:H

IUCN

VI T T T

ng nhân dân

: T ch c B o t n thiên nhiên và tài nguyên
thiên nhiên Qu c t

NXB

: Nhà xu t b n

PRA

:

Stt

: S th t

TCN
UBND

có s tham gia

c công nguyên
:

y ban nhân dân

VQG

n qu c gia

WHO

: T ch c y t th gi i
: Y h c hi

YHCT

:

i

v

M CL C
Trang

PH N 1 M
1.1.

U

tv

1.2. M

u

1.3. M c tiêu nghiên c u
1.4.

a khóa lu n

1.4
1.4
PH N 2 T NG QUAN TÀI LI U VÀ V

NGHIÊN C U

2.1. C s khoa h c
2.2. Tình hình nghiên c u và s d ng th c v t làm thu c trên Th gi i và

Vi t Nam
2.2.1. Trên th gi i
2.2.2.

Vi t Nam

2.3. T ng quan khu v c nghiên c u
u ki n t nhiên
u ki
PH N 3

IT

nh t , xã h i
NG, N I DUNG VÀ PH

NGHIÊN C U
3

it

ng và ph m vi nghiên c u c
m, th i gian ti n hành

3.3. N i dung nghiên c u
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u

3.4.1. Ph

ng pháp thu th p thông tin

3.4.2. Ph

ng pháp ngo i nghi p

NG PHÁP


vi

3.4.3. Ph

ng pháp n i nghi p

PH N 4 K T QU NGHIÊN C U
4.1. Tình hình s d ng và khai thác các loài th c v t làm thu c
t i xã Cán T - huy n Qu n B - t nh Hà Giang
4.1.1. Tình hình chung
4.1.2. Hi n tr ng khai thác, s d ng và ch bi n cây thu c
m hình thái và sinh thái m t s cây thu c tiêu bi

c ng

i

Mông s d ng làm thu c t i xã Cán T - huy n Qu n B - t nh Hà Giang
4.3. M t s bài thu c c a ng

i Mông t i xã Cán T - huy n Qu n B - t nh

Hà Giang
4.4. Ngu n g c c a nh ng loài th c v t r ng làm thu c
4.5. Nguyên nhân suy gi m ngu n tài nguyên cây thu
t n và phát tri n
4.5.1. Nguyên nhân suy gi m ngu n tài nguyên cây thu c
4.5.2

xu t m t s gi i pháp b o t n và phát tri n

PH N 5 K T LU
5.1. K t lu n
5.2.

ngh

NGH

xu t gi i pháp b o


1
PH N 1
M

1.1.

U

tv
Tri th c b

b ns

a là m t trong nh ng thành t quan tr ng góp ph n t o nên
at

quan h c a m i c

i, là tài s n trong quá trình phát tri n, ph n ánh m i
ng v

tri n c a nhi u qu

ng t nhiên và xã h i. Kinh nghi m phát
ra m t th c t , tri th c khoa h c hi

nh ng thách th c v kinh t i nh

-

ng - xã h i. Trong

c ch n l c và b o t n trong m t th i gian lâu

dài, tri th c b

i nh ng hi u ng tích c c trong q trình phát tri n

c a xã h i.
Trong th i gian g
khoa h c quan tâm và c g
c a nó trong nhi
các nghi l
gi

cv

c bi

c nhi u nhà

trí, vai trị, ch

c ch a b nh, trang ph c, d ng c ,
t ng vùng t

cây thu

d ng

c các nhà khoa h c nghiên c u nhi u nh t.


2
M c dù mang l i nhi u l
thu c v

n nay các loài cây làm

c quan tâm khai thác, b o t n và phát tri n m t cách b n

v ng. M t khác, các loài th c v
tr ng t

c thu hái trong t

n nhà n

c gây

t cách q m c m t s lồi

khơng cịn kh

y chúng ta c n ph i có nh

b o t n và phát tri n các th c v t làm thu c có giá tr trong t nhiên.
nhiên

Xu t phát t yêu c

cs

ng ý c a khoa Lâm nghi p

ng

i h c Nông Lâm Thái Nguyên. Tôi ti n hành th c hi n khóa lu n:

tri th c b

a trong vi c s d ng các loài th c v t làm thu c c

dân t c Mông t i xã Cán T - huy n Qu n B - t
thác ti

ng kê thêm m t s loài th c v t r

bài thu
giá tr c
1.2. M

u
ng bào
nh m khai

c s d ng trong các

b o t n và phát tri n các cây thu c có
i Mơng.
u

Tìm hi u ki n th c b

a và kinh nghi m c

ng bào dân t c Mông

trong vi c s d ng các loài th c v t làm thu c góp ph n b o t n, khai thác và

phát tri n ngu n gen cây thu c t i xã Cán T - huy n Qu n B - t nh Hà Giang.


3
1.3. M c tiêu nghiên c u
th c hi

cm

a nghiên c u thì các m

c

th c hi n:
1.4.

a khóa lu n

1.4
- V n d ng nh ng ki n th c trong quá trình h c t p
t

ng vào th c ti n

a bàn nghiên c u.
- Rèn luy

p c n và thu th p thông tin t c

cách phân tích, x

-

c và k

cv ic

u làm quen v i cơng tác nghiên c u khoa h

ng. Bi t
ng.

ng th i sau khi

hồn thành khóa lu n có th làm tài li u tham kh o cho nh ng nghiên c u sâu
d ng b n v ng các loài th c v t làm thu c c a c

ng các dân

t c thi u s .
1.4
- K t qu nghiên c u c

tài s

khách quan nh t trong vi

xu t gi i pháp qu n lý, b o v và phát tri n r ng m t cách b n v ng.
-

cho vi c b o t n và phát tri n các cây thu c quý hi m có giá

tr kinh t cao.
- Góp ph n nâng cao nh n th c c
qu các ngu n l i t r ng.

i dân trong vi c s d ng có hi u


4
PH N 2
T NG QUAN TÀI LI U VÀ V

NGHIÊN C U

khoa h c
n hi n nay v
ph i k t h p gi a truy n th ng và hi
c

phát tri n b n v ng luôn c n
i, k t h p gi a tri th c b

ng và tri th c khoa h c. Tri th c b

trong vi c

i s ng c

và phát huy giá tr tri th c b

n quan tr ng
n thi t ph i nghiên c u b o t n

a.

Vi c dùng thu

ót r

i. Th i nguyên th y

t tiên chúng ta trong lúc tìm ki m th
hơn mê, th m chí ch

ac a

i ch

i ho c tích t

c nơn m a,

nm

b nh. D n d n h nh n th

c và

h bi t l i d ng tính ch

làm th

V i di n tích r

c ch a b nh.

i l n, Vi t Nam có nhi u lồi lâm s n ngồi g

có giá tr v i 2.000 lồi lâm s n ngoài g là cây thân g ;

c li u;

400 loài cho l

u, lâm

c, th c ph m, th

s n ngồi g

c có v trí quan tr ng trong ngành lâm nghi p.

Lâm s n ngoài g g n li n v i cu c s ng c a 24 tri
trong và g n r ng,
nh p kinh t h
nghi

ng bào mi n núi s ng

n thu t lâm s n ngoài g chi m 10-20% trong thu

Gây tr ng lâm s n ngoài g trên di

t lâm

c giao ho c khai thác, thu hái lâm s n ngoài g t r ng t nhiên và

ch bi n lâm s n ngồi g

ng khu v c nơng thơn.

Theo th

ng 36/63 t nh gây

tr ng, thu hái lâm s n ngoài g v i di n tích 1,6 tri u ha, chi m 13% di n tích
t có r ng trong ph m vi tồn qu
n
g

n tích lâm s n ngồi g có kh

r ng t nhiên là 1,1 tri u ha, di n tích lâm s n ngồi
c tr ng là 469.794ha.


5
Theo t ch c y t th gi i (WHO), kho ng 80% dân s hi n nay trên th
gi i v n d a vào thu c có ngu n g c t

c kh e c ng

ng d

truy n

cc

n ngh dùng các thu c c truy

sóc s c kh

an toàn và hi u qu

m

ngu n cung c p nh ng thu c này.
c 40.000 bài thu c kinh nghi m c
bào trên kh p các mi

i phát hi

ch

ng

c giá tr c a các h p

ng b ô nhi m nghiêm tr ng, cân b ng

sinh thái b phá v
thách th

c n ki

là

i v i m t vùng mi n mà là v

i v i toàn c u.

Vi t Nam ghi nh n 325 loài th c v t quý hi

tình tr ng c n

b o v thì cây thu c có 128 lồi (chi m 38,2%) ch c ch n con s này s
nhanh và danh sách các loài thu c quý hi

n ki t d n còn nhi

m b o ngu n nguyên li u cây thu

c nhu c u hi n t i và c

n chú ý song song gi a vi c khai thác trong t

m

b o tái sinh v i vi c nghiên c u gây tr ng các loài cây con làm thu c.
2.2. Tình hình nghiên c u và s d ng th c v t làm thu c trên Th gi i và
Vi t Nam
2.2.1. Trên th gi i

Tri th c b

c trong nhi

v

n

vi c qu n lý tài nguyên thiên nhiên qua các nghiên c u v th c v t - dân t c h c
hi

i. C th là tri th c b

v

v

cn

c nh ng

ng sinh h c và qu n lý r ng t nhiên. Tri th c b

góp vào khoa h c nh ng hi u bi t sâu s c v thu n hoá cây tr ng, gây gi ng,
qu n lý và giúp các nhà khoa h c nh n th

n v nguyên t c, thói quen

y, nông nghi p sinh thái - nông lâm k t h p, luân canh cây

6
tr ng, qu n lý sâu b nh h i

u ki n th c khác v khoa h c nông

nghi p.
T th i c

t khai thác và s d ng cây thu c vào cơng

sóc s c kh e và các nhu c u cu c s ng c a mình. Theo Aristote (384322 TCN)

ng k

c, các dân t c vùng Trung C

n c ngàn cây thu c, sau

i Ai C

d ng chúng (d n theo

Tr n H p, 1999) [1]. Charles Pickering
i cho bi

nh ng cây có tinh d

t cách ch bi n và s

tr b

t kho

i Ai C p c

i

t s d ng

p xác các vua chúa ho
i Trung Qu

t s d ng tinh d u làm

thu c ch a b nh t lâu. T

i Nh t B

làm thu c tr b nh t

(d n theo

t s d ng cây B c hà
i và các tác gi ,

2001) [13

u và t ng k t r ng:

N n y h c c truy n Trung Qu c và
d ng cây c làm thu

c ghi nh n trong l ch s s
- 5

d n theo Tr

2003) [14]. Qua các nghiên c u v l ch s s d ng cây thu c c a các dân t c
trên th gi i cho th y, m i dân t c trên th gi
ch a b nh t

u có tri th c s d ng cây thu c

c s c tùy thu c vào t ng n

a.

sinh D.Choupinxkaia và A.A.
Yatsenko
gt
trên c
ch cao và không gây h i cho s c
ch a b nh b ng cây thu c

giá tr cây thu c
c


7

cây thu c và ch

nh v i

].
Trên th gi i, nghiên c u v cây thu c có nhi u thành công và quy mô
r ng ph i k

n Trung Qu c. Có th kh

trong vi c s d ng cây thu
B n th

nh Trung Qu c là qu

u

ch a b nh. Vào th k 16 Lý Th

c

n b n th

N i dung cu

t

b

T

c in n l i.

i cách s d ng các lồi cây c
Qu

ch a

u thành cơng cơng

c d ng th c v t c p sinh lý h c

n sách này gi i thi u t

i

cách s d ng t ng lo i cây thu c, tác d ng sinh lý, sinh hóa c a chúng, cơng
Giang Tơ

d ng, cách ph i h p các lồi cây thu c theo t
t nh th c v

c tài chí

Qu

c trí

c danh th

kh o

n theo Tr n H ng H nh, 1996

1968, m t s nhà nghiên c u cây thu c t i Vi t Nam, Trung Qu
K thu t gây tr ng cây thu c

cu

tb n

Trung Qu

c p

n cây Th o qu v i m t s n
- Phân lo i Th o qu : g m có tên khoa h c (Amomum tsao-ko Crevost
Lemaire), tên h (Zingiberceae)
- Hình thái: d ng s ng, thân, g c, r , lá, hoa, qu .
- Vùng phân b
-

Trung Qu c.

m sinh thái: khí h

- K thu t tr ng: nhân gi

t, tr ng,

sâu

b nh h i.
- Thu ho ch và ch bi n, ph m ch t quy cách, bao gói, b o qu n.
- Cơng d ng: dùng làm thu c tr các b
i hoàn ch
th ng v

ng ru t.
i thi u m t cách t ng quát và có h

m sinh v t h c, sinh thái h c, k thu t gây tr ng, thu hái ch

bi n và b o qu n (d

ng, 2002) [17].

Tr i qua nhi u th k , cây thu c gi vai trò tr ng y u trong vi c duy trì s c
kh e và h nh phúc c a các c

i trên kh p th gi i. Các kinh nghi m


8
dân gian v s d ng cây thu c ch a b

c nghiên c u

các m

nhau tùy thu c vào s phát tri n c a t ng qu c gia. Và t
dân t c hình thành nên n
-

c th o

truy n th ng c

khác

i châu l c m i

c th o mang nh

châu Âu r

ng và ph n l n d a trên n n t ng c a y h c

n. Th y thu

i Hy L

t

m t cu n sách th ng kê 600 lo i th o m c; Nicholas Culpeper xu t b n cu n
The English Physitian

c th

- Trung Qu c và

là hai qu c gia có n n y h c c truy

Trung Qu c, Lý Th i Trân (th k
t p "B n th

c 12.000 v thu c trong

c

T

c c truy n Trung Qu c

n bách khoa v các

ng kê 5.757 m c t

Cu n sách "Cây thu c Trung Qu c" xu t b
lồi cây c ch a b nh có

Trung Qu c t

truy n - y h

i.

là th o m c.
t kê h u h t các

c t i nay.

,n nyh cc

n m nh, nhi u tri th c b

nghiên c

c

ng d ng có hi u qu , theo th ng kê có kho ng 2.000

lồi cây c có cơng d ng làm thu
Theo thông tin c a t ch c Y t th gi
th gi

t t i 20.000 loài th c v t b c th

s

cv

xu t x

cung c p các ho t ch

c cao (trong t ng

c s d ng tr c ti p làm thu c hay có
làm thu c (N.R.Farnsworth $

D.D.Soejarto,1985). Theo
30.000 - 70.000 loài cây thu
loài th c v

c tính t
Trung Qu

i trên 10.000

c coi là cây thu c;

i

- Nam Á kho
P.G. Xiao, 2006), (d n theo Nguy n V
ng kê trên th gi
trong các n

T p, 2007) [15]. Theo Lewington
cv

c s d ng

a b nh. Nhi u lồi trong s
ng khơng th ki

c trong các ho

ng buôn bán

9
c qu c t (d n theo Ph m Minh To i và Ph
2005) [19

n,

u t T ch c B o t n thiên nhiên và tài nguyên thiên nhiên

Qu c t (IUCN) cho bi t, hiên nay trong t ng s 43.000 loài th c v t mà t ch c
này có thơng tin thì có t
các m

a tuy t ch ng

xu t b n t

c pt

thu c hay trong b

v th c v t c a

i thi u t i g

c n b o v (d n theo Nguy

a

n l n là các loài cây

Trung Qu c th c v t h

Trung Qu

2.2.2.

cv tb

khác nhau. Trong t p tài li u

c s d ng làm thu c

p, 2007) [15].

Vi t Nam

Ph n l n cây thu c Vi t Nam m c hoang d i
chi m 3/4 di n tích tồn lãnh th , và
kho ng 24 tri

i, chi

vùng r ng núi, m t vùng
a các dân t c thi u s v i

qu c gia. Chính s

i cùng v i s khác bi t v

a trong t ng c

u ki n th

ng v t c

ng, khí h u, phong t c t p

ng dân t

ns

ng nh ng kinh

nghi m gia truy n trong vi c ch a b nh và cách s d ng cây c xung quanh
mình làm thu c ch a b nh.

C

p

p, 2007) [15].


10
Vi t Nam, nh ng nghiên c u v cây thu

c ti n hành t r t s m,

g n li n v i tên tu i c a các danh y n i ti

k XIV), H
nhà nghiên c

n Bá

ng Lãn Ông - Lê H u Trác (1721 - 1792), hay các
u v cây thu

T t L i, Ph m

Hoàng H
Trong n

i Vi t

h c c truy n dân t

danh y v i 497 t p sách y

c vi t b ng ti ng Hán và ti ng Nôm. Trong th k 20

các v danh y Vi

n trên 200 t p sách có giá tr v

b ng ch Qu c ng . N n y h c dân gian c a 54 dân t c trong c

ng Vi t

Nam g n li n v i s sinh s ng t

i. T ng dân

t c trong quá trình sinh t n và phát tri
v s d ng cây con thu c có

c nh ng kinh nghi m

t

t Nam v i h th ng

lý lu n ch t ch , v
v

a b nh có hi u qu

c l c cho vi c gi gìn và b o v s c kh e cho nhân dân t

c

i nay.

ng cơng trình nghiên c u v cây thu c và
pháp ch a b nh b ng cây thu

c th n hi u

s

H i

i y thi
aH

H
ng y tơng tâm

ng Lãn Ơng Lê H u Trác. Các tác ph
c th n hi u

ng B n Lai

chùa H ng Phúc

p, b sung in l

m b n th o

c tính 499 v (b

a b nh, v

c nam

l n cho n n YHCT dân t c. B

ng tr 184 lo i b nh, kèm theo môn thu c ch a b nh gia súc.
b n

c chính

13 (1705- 1719) sai các quan n i th ph chúa

Tr nh, các quan y vi n duy t l i và b sung s p x p
H

i

c th t và
m quy

ng và

quy n h .
- Quy
thu

c qu c ng phú

ng g
Tr c gi i ch

Y lu n v lý lu

n, âm d

c tính phú

c h c 50 v

thu c nam) và m t thiên

ng ph , kinh m ch.


11
Th

- Quy n h g

gi m

sau di n d

B

i

(d n theo Nguy

Tu

16].

u Trác có cơng to l n trong vi

kh

ov s c

ng th

ng kê ghi chép l i

các kinh nghi m ch a b
b nh hi u nghi

ng bài thu c ch a

vi

n cho h u th . Tuy nhiên, các tác

ph m ch t p trung nghiên c u v công d ng ch a b nh c a các cây thu c, các
ab

u ki n nghiên c u v phân b , tr

ng c a các loài cây thu c trên lãnh th Vi t Nam.
i th i Pháp thu c có m t s canh tranh chia r sâu s c gi a YHCT và
n này, không có m t cơng trình nghiên c u nào v cây thu c
c a Vi

c th c hi n do n n y h c b chính quy n th c dân

và bóp ngh t khơng cho phát tri n. M t s nhà khoa h
nh ng c g ng tìm hi u nh ng cây thu c và v thu c
thành tài li

có

Vi

n

l i bao g m có hai b :
c li

- B th nh

n Trung Vi t

M.Perrot và Paul Hurrier xu t b n t

a hai tác gi E.

g b sách này các tác

gi chia thành hai ph n l n. ph n m t có s nh n xét chung v n n Y h c Á
c hành ngh y

Trung Qu c và Vi t Nam; ph n hai ki m kê các danh

m c thu c có ngu n g c th c v

ng v t, khoáng h c dùng trong y h c Trung

Qu c và Vi t Nam. Tài li u có tính ch t toàn di

sách xu t b

nên so v i s ti n b c a khoa h c hi n nay thì có nhi u thi u sót, c n ph

c

s a l i và b sung thêm. N i dung gi i thi u t ng v thu
c so v i s
- B th

i th c t hi n nay.
Danh m c nh ng s n ph m

n cây thu c

do hai tác gi Ch. Crevest và A. Pestelot biên so n thành hai t p: T
1928, t

i 1.430 v thu c th o m c c
2, A. Pesterot có s a ch a l i và b

t cho b sách cái


12
Nh ng cây thu c c a Campuchia và Vi t Nam

tên m
th o m

i 1.428 v thu c

c in thành 4 t p: T p I (1925), t p II (1953), t p III (1954), t p
c m c l c và b ng tra c u (d n theo

T t

L i, 2006) [12]. Các tác ph m nghiên c u v cây thu c c a các tác gi

i

pháp tuy

và t m

sách biên so n khá công phu và giúp

ích nhi u cho nh ng nghiên c u v cây thu c c a Vi t Nam sau này.
Sau Cách m

t là sau khi mi n B

c gi i

c Vi t Nam có nhi u thu n l i trong vi c
m, nghiên c u các cây c

c s d ng làm thu c trên c

kì kháng chi n các nhà khoa h c Vi
tìm hi u s

c. Trong th i

u th ng kê, h th ng l i,

ng, khu phân b các lo i cây thu c. Công vi c

c ti n hành

trong su t m t th i gian dài v i s tham gia c a nhi u nhà khoa h
T tL

u ngành:

Trong các nghiên c u v cây thu c

Vi t Nam có m t cơng trình nghiên c
- Cu

Cây thu c và v thu c Vi t Nam

c in t
thu c 116 h

- 1965. Tác gi

T tL ig m6t p
ng 430 loài cây thu c

h ng kê các cây thu

m nh n bi

t cách t m các

c tính sinh h c và sinh thái h c, phân b

a lí,

cơng d ng, cách dùng c a các dân t c có s d ng v thu c này, các cơng trình
khoa h c trên th gi

có l

và v thu c Vi t Nam
Nam. Cu

ng trong n

c các nhà khoa h c và nhân

xu t b

Nh ng cây thu c

n cây thu

-

2006 cu

c h c Vi t
n r t l n. T khi
c tái b n 14

l n, trong quá trình tái b n cu n sách có ch nh s a b sung ngày càng hồn thi n
các thơng tin c p nh t và hình nh minh h a v cây thu c.
- Cu

Tóm t

m các h cây thu c
ch uh

thu c

Vi t Nam. Tác gi

tb n
m c a các h có cây

các thông tin v : Tên khoa h c, tên


13
ph

m nh n bi t chung, khu v c phân b c a t ng h cây thu c.
u c a công tác nghiên c u

v h th c v t cây thu c Vi t Nam.

T

- Cu
1997. tác gi

n cây thu c Vi t Nam

tb

ng kê, mô t chi ti t v tên khoa h c, tên ph thông, tên

a

m nh n bi

a

c tính sinh h c và sinh thái h c, phân b

lý, công d ng cách dùng c a các dân t c có s d ng v thu c này, các cơng trình
khoa h c trên th gi
thu c m c t nhiên

n cây thu c c a 3.200 loài cây
Vi t Nam và các cây thu

Nam. Cu n sách mô t

c du nh p gây tr ng

Vi t

ng hình nh các cây thu c b ng các hình v và

nh m u.
-

c
15].
Ngồi ra có r t nhi u các cơng trình khoa h
ngu n tài nguyên cây thu c Vi
n H p xu t b
t p II c

tb

c cơng b có liên quan t i

Cây c có ích Vi t Nam
T

m4t pc a

n th c v t thông d ng

pI

3 v.v.

2.3. T ng quan khu v c nghiên c u

u ki n t nhiên
2.3.1.1. V

a lý

Cán T thu c huy n Qu n B , t nh Hà Giang cách trung tâm th tr n Tam
phía b c

c chia thành 8 thơn b n g

uC

u C u II,

Su i H , Lùng Vái, S ng Cán T , S a Cán T , P Chúa L ng, Giàng Chu Phìn.
Xã có v
-

a lý và ranh gi


14
- Phía tây giáp xã
Là m t

u ki n kinh t

c bi

c bi t

quan tr ng là c u n i gi a các huy n, t nh mi n xi v
a hình, th

ng

Cán T n m trong vù

a khu v

a hình b

chia c t m nh b i h th

- 1500m so v i m

bi n, tr i dài t b c xu

c

d c trung bình 40%. Xen k gi

i

h p có con sơng Mi n ch y qua, hai bên b sơng là
ng giao thơng, chính vì v
nhi u so v i di n tích c

t canh tác c a xã khơng có

t c a xã ch y

t xám b c màu dùng

tr ng ngô và tr ng các lo i cây

t phát tri n

t xen l n phi n sét.
Nhìn chung Cán T

i ph c t

trí các cơng trình phúc l i xã h
c

d c l n nên vi c b

h t ng ph c v phát tri n kinh t xã h i

p r t nhi u k
m Khí h u, th
* Khí h u
Cán T n m trong ti u vùng khí h u nóng m v i hai mùa rõ r

và mùa khô: Mùa khơ kéo dài t
u
h

ít,

ng kéo dài và r t kh c nghi t.
* Th
- 1500mm t p trung nhi u vào

tháng 6 - 7 chi m kho
ng nhi

n

ng x
is

H th ng sông, su i, ao, h h
ho

sông

canh tác nông nghi p c
i ho

u ph thu c vào m t con sơng chính ch y qua xã.

i dân.
i tiêu, sinh


15
u ki

, xã h i

Các ho

thu

c ch

thôn b n, nh ng k ho
truy n sâu r

o t ch c th c hi

c

nt n
c tuyên

n các t ng l p nhân dân. T ch

bóng chuy n cho các thơn b n n

u
ng các phong trào xây d ng

nông thôn m i.
M các l p truy n th
thơn b n xóa b các ch

a dân t c cho th h tr , v

, h t c l c h u, mê tín d

các thơn b n,
hóa c a

ng bà con
ng

ng v i s nghi p cơng nghi p hóa hi

i

c.

2.3.2.2. Kinh t
Cán T là m t xã thu

i dân ch y u canh tác cây ngơ là chính

tuy nhiên b ng s c g ng, c n cù, ch u khó mà s
i s ng c

i dân kh m khá và d n d n

nh.

* S n xu t nông nghi p
- Tr ng tr t: T ng di n tích gieo tr
k ho

ng s

t 101%
c là 2.372 t

t 114% k

ho
+ Cây ngơ: Di n tích ngơ tr
di

t 101% k ho ch giao,
t 40,5 t /ha, s

ng bình

t 1.871,1 t n.
+ Cây lúa mùa: Tr
65 t /ha, s
+
ho

t 100% k ho

t 500,5 t n.
ng di n tích gieo tr
t 16,1 t /ha, s

+ Cây c
t 75% k ho

t

t 91,7 % k
t 444 t
ng m

c 30/40 ha


16
+ Cây l c: Tr
t /ha, s

t 108% k ho

t 13

ng 35,1 t n.

* B o v và phát tri n r ng
Do n m trong khu b o t
r ng

có di n tích

il nv is

ng, phong phú c a các h

ng th c v t trên núi

Tuy nhiên, vi c khai thác các s n ph m t r
mang tính t phát, hi

,

ng ch t phá r ng,

y v

ng

xuyên x y ra.
Chính vì v

p trung ch

o cán b chun môn và l

ng b o

v r ng xây d ng k ho ch ph i h p v i cán b ph trách thôn, b n t ch c
tuyên truy

i dân nâng cao nh n th c v công tác b o v và phát tri n

r ng. Ph i h p v

th c trong t nh t ch c c p phát g o b o v

r ng cho các h
2.3.2.3. Xã h i
* Giáo d c

o:

Hoàn thành th ng l i nhi m v

c 2013 - 2014

c h c M m non k t qu
tr . B c h c Ti u h c k t qu

chuy n c

t 98%, t l h

t 3,6%. B c h c Trung h

ch t ti p t

k t qu chuy n l

t 99%,

c sinh bán trú

ng d y và h c chuy n bi n rõ r
ng, công tác ph c p giáo d

Nhìn chung các phong trào h
cho h

t 99%
t 20.72%, t l

t 100%, s h c sinh có h c l c khá, gi
c ch

c t p, các ch

v t

c duy trì.

c phát tri n sơi n i t o khí th
chính sách c

c tri n khai k p th
và quy

t 478 tr

ng h c sinh t 6-10 tu

k ho ch giao, k t qu chuy n l
h c sinh gi i

ng

t t c các c p h c,

nh s 1883 c a UBND t nh Hà Giang.

nh s 74/2013 c a chính ph

c


17
*Yt :
Ch

o k p th i tr m y t xã th c hi n t t công tác tr c tr m, khám ch a

b nh và c p phát thu

c ngành ph c v t n tình

n khám ch a b

ng xuyên tri

y giun

cho h c sinh và truy n d ch tiêm phòng s i, th

t 99,7% cho các l a tu i

m m non và l a tu i t 6 - 20 tu i. T ch c tiêm ch ng v c xin cho tr t 1 - 15
tu

c tri

s

* Giao thông:
Tuy n

ng qu c l 4c ch

u ki n thu n l

chuyên ch hàng hóa gi a mi n xi và mi

c. Các tuy

c s a sang và tr

ng dân sinh

id

a hình hi m tr , ph c t
tl

i
ng gây thi t h i n ng n v kinh t .

* Qu c phòng An ninh:
- Cơng tác qu c phịng: Th c hi n t t vi c xây d ng th tr n qu c phịng
tồn dân g n v i th tr n an ninh nhân dân, th c hi n nghiêm ch nh Phát l nh
Dân quân t v .
- Cơng tác An ninh: An ninh chính tr
h

c

nh. Chú tr

c gi v ng, tr t t an ninh toàn xã

ng xun n m tình hình an ninh chính tr .

* Công tác an sinh xã h i:
Ph i h p v

i th c hi n chi tr k p th i

các ch

ng b o tr xã h i theo ngh

t ng quà t t, h tr
t khó k

nh s 67/CP,

c, th c ph m cho các h

nh kinh

p nh n quà t thi n t các nhà h o tâm trên c

c.

Qua k t qu rà sốt tồn xã có 914 h v i 4836 kh u, t ng s h nghèo là
362 h chi m 39,60%, h c n nghèo là 224 h chi m 24,51%, h trung bình là
328 h chi

p trung ch

theo ngu n v n h tr c a Ngân hàng Ngo
tri

ng/h

cu c s ng

n nay các h
i dân.

o cán b ph trách thôn xét nhà t m
t Nam v i m c h tr 30
m b o ch

ng và