Nghiên cứu thực trạng và đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát triển lâm sản ngoài gỗ tại khu bảo tồn thiên nhiên Pu Canh huyện Đà Bắc Tỉnh Hòa Bình (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
I H C NÔNG LÂM

tài:

KHÓA LU N T T NGHI

H

o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

: Nông lâm k t h p

Khoa

: Lâm nghi p

Khóa h c

: 2011 - 2015


I H C THÁI NGUYÊN
I H C NÔNG LÂM

tài:

KHÓA LU N T T NGHI

H

o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

: Nông lâm k t h p

L p

: K43 - NLKH

Khoa

: Lâm nghi p

Khóa h c

: 2011 - 2015

Gi

ng d n

: PGS. TS. Tr n Qu


i

ây là công trình nghiên c u do tôi th c hi n.
- S li u và k t qu nêu trong lu
c, khách quan.
- Các k t lu n khoa h c c a lu
ng ai công b trong các
nghiên c u khác.
- Các thông tin trích d n trong lu
c ch rõ ngu n g c.
Tôi xin hoàn toàn ch u trách nhi m v nh ng l
5
Xác nh n gi

ng d n

ng ý cho b o v k t qu
H

c

(Ký ghi rõ h tên)

ng khoa h c

(Ký ghi rõ h tên)

Tr n Qu

Bù

Xác nh n c a giáo viên ph n bi n
Ch m ph n bi
cs a
sai sót sau khi H
ng ch m theo yêu c u
(Ký ghi rõ h tên)


ii

L IC

hoàn thành ch
giám hi

c h t em xin chân thành c

ng, ban ch nhi m khoa lâm nghi p, c

th

t c các

t cho em nh ng ki n th c, nh ng kinh nghi m quý báu

trong su t quá trình h c t p và rèn luy n t

i h c Nông lâm

Thái Nguyên.
c bi t xin chân thành c
PGS.TS Tr n Qu

và t

th i gian th c t
ki m lâm huy n
b
tình t

t n tình c a th y giáo
u ki n thu n l i cho em trong

tài này. Em xin g i l i c

c, Ban qu n lý Khu B o t n Thiên nhiên Pu Canh, cán
ng Chum Huy

u ki

c, t

t

và h p tác v i tác gi trong quá trình nghiên c u

thu th p s li u t
Xin chân thành c

iH t

n!

Tác gi


iii

DANH M C B NG

B ng 2.1. T ng h p các nhóm công d ng c a th c v t

khu b o t n thiên

nhiên Phu Canh...................................................................................................................................... 22
B ng 2.2.

u dân t c các xã thu c khu b o t n ........................................................ 23

B ng 2.3. Thành ph n dân t c các xã s ng trong khu b o t n .................................. 23
B

u di

t nông nghi p c a 4 xã thu c Khu BTTN Phu

Canh ............................................................................................................................................................. 24
B ng 4.1: Th c tr ng khai thác,ch bi n, s d ng m t s cây LSNG là cây
th c ph m t i khu v

u tra..................................................................................................... 33

B ng 4.2. Th c tr ng gây tr ng m t s cây LSNG là th c ph m c a các h
....................................................................................................................................................... 37

B ng 4.3. Th c tr ng khai m t s cây LSNG là th c ph m c a các h
t r ng và m

ng g

u tra. ......................................................................... 38

B ng 4.4. Th c tr ng khai thác, ch bi n, s d ng m t s cây LSNG là cây
thu c t i khu v c nghiên c u. ....................................................................................................... 40
B ng 4.5. Th c tr ng gây tr ng m t s cây LSNG là thu c c a các h gia
r ng.............................................................................................................................................. 46
B ng 4.6. Th c tr ng khai thác m t s cây LSNG là thu c c a các h
t r ng và m
B ng 4.7
ph

ng g

u tra. ......................................................................... 47

u thu nh p t m t s lo i LSNG thu c nhóm thu c và th c
c khai thác s d ng trong các h

..................................... 49


iv

CÁC DANH M C VI T T T

Vi t t t

Ti ng vi t

BTTN

B o t n thiên nhiên.
ng sinh h c .

FAO

T ch

gi i.
t giao r ng .

H

ng b

ng

KBT

Khu b o t n.

KT- XH

Kinh t xã h i

LSLG

Lâm s n ngoài g .

NN&PTNT

Nông nghi p và phát tri n nông thôn.

ÔTC

Ô tiêu chu n

TNR

Tài nguyên r ng

UBND

y ban nhân dân

VQG

n qu c gia

WHO

T ch c y t th gi i


v

PH N 1: M
tv

U .................................................................................................................................. 1
............................................................................................................................................ 1

1.2. M c tiêu nghiên c u ....................................................................................................................... 3
1.3

tài............................................................................................................................. 4
c t p ..................................................................................................................... 4

PH N 2: T NG QUAN NGHIÊN C U ....................................................................................... 6
khoa h c .................................................................................................................................. 6
2.1.1. M t s khái ni m v LSNG ..................................................................................................... 6
2.1.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i ....................................................................................... 6
2.2.2. Tình hình nghiên c

c .......................................................................................... 6

2.2.3. Phân lo i lâm s n ngoài g

....................................................................................................... 6

2.3. T ng quan khu v c nghiên c u. ................................................................................................ 7
u ki n t nhiên ...................................................................................................................... 18
2.3.2. Tình hình dân sinh - kinh t - xã h i .................................................................................. 22
PH N 3:

NG, PH M VI, N

NGHIÊN C U ......................................................................................................................................... 28
ng và ph m vi nghiên c u .......................................................................................... 28
ng nghiên c u.............................................................................................................. 28
3.1.2.Ph m vi nghiên c u .................................................................................................................... 28
a

m và th i gian ti n hành ............................................................................................... 28

3.3. N i dung và các ch tiêu theo dõi ............................................................................................ 29
3.3.1. N i dung ......................................................................................................................................... 29
3.3.2. Các ch tiêu theo dõi.................................................................................................................. 29
n hành nghiên c u ............................................................................... 29
3.4.1. Các s li u c n có ....................................................................................................................... 29
p s li u ....................................................................................... 30
c ti

tài........................................................................................................ 31

vi

PH N 4: K T QU VÀ PHÂN TÍCH K T QU

................................................................. 32

4.1. Th c tr ng qu n lý khai thác,ch bi n, s d ng và b o qu n m t s LSNG
là nhóm cây thu c và cây th c ph m t

ng Chum. .............................. 32

4.1.1. Th c tr ng khai thác, ch bi n, s d ng và b o qu n m t s lo i LSNG
là nhóm th c ph m .................................................................................................................................... 32
4.1.2. Th c tr ng khai thác, ch bi n s d ng, và b o qu n m t s lo i LSNG
là nhóm cây thu c trong khu v c nghiênn c u................................................................................. 39
u thu nh p t m t s lo i LSNG thu c nhóm thu c và
th c ph

c khai thác s d ng trong các h

..................................... 49

4.3. Nguyên nhân làm suy gi m ngu n tài nguyên cây thu c, th c ph m..................... 50
4.4. Các gi i pháp b o t n, phát tri n và s d ng b n v ng nh ng loài
lâm s n ngoài g làm thu c, th c ph m ........................................................................................ 51
nh l a ch n nh ng cây LSNG b o t n và phát tri n............................................... 51
4.4.2 Gi

b o t n và phát tri n các s n ph m này.................................................. 52

PH N 5: K T LU N VÀ KI N NGH

....................................................................................... 54

5.1. K t lu n .............................................................................................................................................. 54
5.2. Ki n ngh

............................................................................................................................................ 56

TÀI LI U THAM KH O ..................................................................................................................... 1


1

c ta v i di n tích t
nhi

i núi ch u s

ng c a

u ki n t

o cho

ta h th c v

c

ng có nhi u loài g và lâm s n ngoài

g (LSNG) quý có giá tr

ng bào các dân t

i

s ng trong r ng và g n rùng có t p quán và kinh nghiêm khai thác các ngu n
lâm s n ngoài g vô cùng quý giá do thiên nhiên ban t
và ch a tr các b nh

nuôi s ng mình

i . Trong nh
uc

i ngày càng l

tích r ng ngày càng b thu h
r

ngày
n

c khai thác các s n có s n t
c nhu c u hi n t

c

i.
c ta qu n lý kho ng 13.3 tri u

ha r

n 11 tri u ha r ng là r ng t

r ng tr ng trên di

t nhi

r ng, ch y u là d a vào r

i dân sinh s ng trong r ng và g n
phát tri n kinh t xã h i còn khó

u c a nhân dân trong c
nông nghi

u ha r ng là

i ph i có các s n ph m t

sinh s ng và phát tri n b n v ng và lâu dài .

N n s n xu t nông lâm nghi p theo truy n th

chú ý

n l i nhu n v kinh t t g mà xem nh các s n ph m ph khác t r ng. vì
ch trú tr ng thu n túy m c tiêu ch y u thu các s n ph m g nên di n tích
r ng t nhiên n

c ta b tàn phá thu h p m t cách nhanh chóng.

c Vi t Nam tr i dài tr i dài trên nhi
ng

i núi, l i có khí h
n á nhi

i

vùng cao phía B

n, v
i t nhi
o nên s

a hình r t
i m
ng v h


2

sinh thái t nhiên và phong phú v các loài sinh v t. Nh ng h
bao g m nhi u lo

ng cây có lá r

r ng r ng lá, r

ng xanh, r ng n a r ng lá,

ng h n giao lá r ng lá kim, r ng tre n a,

r ng ng p m n , r ng tràm, r ng ng

c ng

R ng không ch có các s n ph m là g mà còn có r t nhi u s n ph m
khác ngoài g có giá tr kinh t l

i v i nh

i dân làm ngh r ng

thì chính nh ng s n ph m ngoài g này là ngu n th
nh

hu

ng. Ngu n lâm s n ngoài g cung c

dân c

, th c ph
Nh ng s n ph

i

c li
c, th c ph m và gia v là các loài cây

cho các s n ph m là tinh b

i d ng c , qu , h t, thân d

c

mài, c M , c Dong
Ri

a các loài thu c h ph tre n

ng, L ô, các lo

ng, Mai, V u

ng, rau Bao, rau Tàu bay. Các loài cây

cho lá, c , qu , làm gia v

H i, Sa nhân, lá Sim, lá i, qu Qu , S u,

D c, B a....
Các lo i cây cho nh a d u, nh a sáp, nh
-Ri-Be ,Thông ba lá, b

a,
, Trám tr

Các loài cây cho tinh d u theo th ng kê trong h th c v

c ta có

kho ng 657 loài cây có ch a tinh d u.Chúng thu c 257 chi và 114 h th c v t
b c cao có m

Cam, h G ng, h B

Các lo i cây cho tanin
nhiên g h n giao , nhi u lo

r ng Vi t Nam có nhi u, tuy nhiên trong r ng t
ng phân b gi i giác nên không

th khai thác t p trung trên quy mô l n. R ng ng p m n ven bi
ít nh

c, V t, Trang, S i, D
Các loài cây khác ph c v cho phát tri n ti u th công nghi p, các

nghành ngh ph


3

Các lo i LSNG ngoài vi c ph c v
dân nó còn co tác d ng làm giàu r ng

i s ng sinh ho t c
che ph

cho r ng. Nh có ngu n LSNG thay th
khai thác g b

i

ng sinh h c
m n n ch t phá r ng,

ph c v cho các m

i.

n hi n nay khi di n tích r ng ngày càng b thu h p, dân
s t i các vùng mi
nhi

i s ng c

ì ngu n LSNG ngày càng tr nên quan tr

i dân còn
nh

y m nh và phát tri n hàng hóa nghành lâm nghi

che ph và phát tri n r ng b n v ng thì vi c phát tri n ngu n LSNG có th
c nh ng yêu c u trên.

lãnh

,

-

tài nh m th c hi n góp ph n tìm hi u m i quan h gi

v i phát tri n b n v ng LSNG là cây thu c và cây th c ph m
i trong s d ng LSNG.

i
iv i


4

-

ng th

u làm sáng t

thu c và th c ph m

ng c a LSNG thu c nhóm

n phát tri n kinh t c

- Tìm hi

ng t

ng gi i pháp nh m nâng cao s nh n th c c a

i dân v phát tri n b n v ng m t s LSNG là cây thu c và th c ph m
v i phát tri n kinh t h

ng Chum và Tân Pheo huy

B c t nh Hòa Bình.
-

c th c tr ng v khai thác, b o t n và phát tri n m t s

loài LSNG mà thu c và th c ph m t i khu v c nghiên c u. Các nhân t
ng t i vi c b o v và phát tri n ngu n LSNG này t

nh

xu t các gi i

pháp b o t n và phát tri n các lo i lâm s n này.

Giúp cho sinh viên c ng c ki n th

u làm quen v i

nghiên c u khoa h c. Có s nh n th

n

th ng s d ng ngu n tài nguyên này c a m t s dân t c mi
cs

cm

cây th c ph m cùng nh ng v

LSNG là cây thu c và
liê

n ngu n tài nguyên này.

tài là k t qu c a vi c th c hành sau m t quá trình h c lý thuy t
t s c quan tr
chín mu

iv

i th c hi n. Nó kh

nh s

chín mu i c a tác gi thông qua nghiên c u và k

làm vi c th c t thông qua cách vi

kh o nghiên c u và phát tri n b n v ng ngu

u tham
t

xu t cho

gi i pháp phát tri n b n v ng ngu n LSNG thu c nhóm cây thu c và cây th c
ph m t


5

c ti n s n xu t.
i c ng c nh ng ki n th

ct

ng th i giúp

cho b n than v n d ng t t nh t nh ng ki n th
vào th c ti n ph c v cho công vi c sau kh
Th

c và tìm hi u áp d ng
ng.

c nh ng m t y u, h n ch trong công tác phát tri n b n v ng

ngu n LSNG là cây thu c và cây th c ph m t

K t qu nghiên c u c
thông tin t
quan nh t cho vi

a bàn 2 xã.

c thông qua ph ng v n thu th p
u tra t i

khách

xu t các gi i pháp qu n lý, b o t n và phát tri n b n

v ng LSNG thu c nhóm cây thu c và cây th c ph m t


6

Vi t Nam hi n nay LSNG là m t trong nh ng v

c

nhi u nhà khoa h c và các t ch c quan tâm. Có r t nhi u công trình nghiên
c

c gi i quy t t t và nhu c u s d ng LSNG c

i dân mi n

a các nghành s n xu t, ch bi t tài nguyên này.

Tuy nhiên trong nh

u v LSNG còn phân b

r i rác ho c ch nghiên c u v m t hay m t s cây quan tr ng ho c có s t
ch c nghiên c u nh
vì th

c thông tin k t qu . Chính

nh

u thì vi c s d ng LSNG c

v n còn mang tính ch t t

i k t qu

c

a m i vùng khác nhau nên s r
qu nghiên c u t
còn nhi

nh
gian

ck t

áp d

n nay

mi

Th c hi

i dân

u bi t th c s v LSNG.

t i t i khu b

a trên

khoa h

p thi t c

tài ch ti n hành nghiên c

tài và gi i h n v th i

xu t m t s các gi i pháp ch y u

cho phát tri n b o t n m t s cây LSNG là cây th c ph m và cây thu c mà
ng s d ng trong khu b o t n thiên nhiên Pu Canh.
2.1.1.
trí ngu

c mang l i l i nhu n

kinh t l n nên tài nguyên ngoài g

c coi là lâm s n ph . Th c ra thì nó là

ngu n l i l n khi t ng giá tr hàng

.

xu t kh
Thái Lan, riêng tre và cánh ki

c ta kim ngh ch

n 1980 b ng xu t kh u g .
hàng

t kh u giá tr 4 tri


7

Tài nguyên LSNG là ngu n nguyên li u quý chúng cung c p cho con
i nh ng lo i s n ph m có giá tr kinh t
u, nh a, th c
ph m, thu c ch a b
t khai thác và s d ng m t s lo i
LSNG t lâu. Cánh ki
làm ch t k

hàn dò d , d
th p sáng, trát thuy n, làm ch t ch ng m c, c
nhu m v
- Trong h i ngh các chuyên gia LSNG c
c vùng Châu Á, Thái
p t i Bangkok, Thái Lan t ngày 5-8/
nh
n ngoài g (Non-wood forest products) bao
g m t t c các s n ph m c th , có th tái t o, ngoài g , c i và than. Lâm s n
ngoài g
c khai thác t r
t r ng ho c t các cây thân g
c v t r ng g m t t c các loài cây, loài c , dây leo b c cao và b c
th p phân b trong r ng. Nh ng loài cây không cho g ho c ngoài g còn cho
các s n ph
a Thông, qu H i, v Qu ho c s i Song mây
là th c v
cs nr
Lê M
[4].
- Lâm s n ngoài g là t t c nh ng s n ph m có ngu n g c sinh v t
không k g
ch v
ct r
t r ng. D ch v
ng ho
ng t du l ch sinh thái, làm dây leo,
thu gom nh a và các ho
n thu hái và ch bi n nh ng s n
ph m này.

- Lâm s n ngoài g bao hàm t t c các v t li u sinh h c khác g
c
khai thác t r ng t nhiên ph c v m
i. Bao g m các s n
ph
ng v t s ng, nguyên li u thô và c i, song mây, tre n a, g nh và
s i.
có

- Lâm s n ngoài g là các s n ph m ngu n g c sinh v t, lo i tr g l n,
r ng,
t r ng và các cây bên ngoài r ng.

- Lâm s n ngoài g bao g m t t c các v t li u sinh h c khác g
c khai
thác t r ng (hi u theo ng
ng g m r ng t nhiên và r ng tr ng) ph c v
m
i. Bao g m các loài th c v
ng v t dùng làm th c
ph
c li u, tinh d u, nh a sáp, nh a dính, nh a m , cao su, tanin,
màu nhu m, ch t béo, cây c nh, nguyên li u gi y, s


8

- Lâm s n ngoài g bao g m t t c các s n ph m có ngu n g c sinh h c
và các d ch v
c t r ng ho c t b t k

t nào có ki u s d ng
, lo i tr g l n t t c các hình thái c a nó.
trên, LSNG là m t ph n tài nguyên
r ng.
m
n ngoài g là không th .
i ph thu
u ki n kinh t , xã h i, vào
m s d ng, phát tri n tài nguyên và nhu c u khác. Các lo i s n ph m
ngoài g s
tìm tòi, phát hi n giá tr c a chúng
ph c v cu c s
i, chúng g m các s n ph m qua ch bi n
ho c không c n qua ch bi n.
2.1.2
Trên th gi i, nghiên c u v cây thu c có nhi u thành công và quy mô
r ng ph i k
n Trung Qu c. Có th kh
nh Trung Qu c là qu
u trong vi c s d ng cây thu
ch a b nh. Vào th k 16 Lý Th i Trân
n th
n b n th
c in
n l i. N i dung cu
i cách s d ng các lo i cây c
ch a b
T Qu
u thành công
c d ng th c v t c p sinh lý h

n sách này gi i thi u t i
c cách s d ng t ng lo i cây thu c, tác d ng sinh lý, sinh hoá c a
chúng, công d ng, cách ph i h p các loài cây thu c treo t
nh th c v
c danh th
kh
ng Tây trung
(Tr n H ng H nh, 1996) [19].
c tính c a Qu thiên nhiên th gi i (WWF) có kho ng 35.00070.000 loài trong s
c s d ng vào m
a b nh
trên toàn th gi i. Ngu n tài nguyên cây thu c này là kho tàng vô cùng quý
giá c a các dân t c hi
d
c kho ,
phát tri n kinh t , gi gìn b n s c c a các n
aT
ch c Y t Th gi i (WHO) ngày nay có kho ng 80% dân s
phát tri n có nhu c
c kho
u ph thu c vào ngu
c
li u ho c qua các ch t chi t xu t t
c li u (Nguy
p, 2006) [14].


9

Ngay t nh

c nghiên c u v cây thu c c a
u v cây thu c trên quy mô r ng l
các tác gi
u thành công công
u hoá sinh - sinh lý cây thu
cho vi c s d ng và ch bi n cây thu
t hi u qu t
t, t n d ng
t
ng c a các loài cây thu c. Các tác gi A.F.Hammermen, M.D.
c giá tr c a t ng loài cây thu c
(c v giá tr
c li u và giá tr kinh t ) trong t
cây thu
r ng rãi trên c
c Liên Xô
c s d ng cây thu c v a mang l i l i ích cao v a không gây h i cho s c
kho c
i. Qua cu
a b nh b ng cây thu
c lo i cây thu c và ch
nh v i
li
n
nh s n (Tr n Th Lan, 2005) [21].
Ti n s James A.Dule c lý h
im
cho t ch c Y t Th gi i (WHO) trong vi c xây d ng danh m c các loài cây
thu c, cách thu hái, s d ng, ch bi n và m t s th n tr ng khi s d ng các

lo i cây thu c (Tr n Th Lan, 2005) [21].
2.2.1.2.
Nhi

c trên th gi

, Trung Qu
u các s n
ph m lâm s n ngoài g
i rau, qu r ng mang l i nhi u dinh
ng, nh
i s ng c
i dân b
a và b o v
ng sinh
h c c a các h sinh thái r
Everlyn Mathias, 2001) [2].
vào giá tr s d ng c
phân
thành 5 nhóm: Các s n ph m th c v
c, keo dán và nh a, thu c
nhu m và ta nanh, cây cho s i, cây làm thu
vào th
ng tiêu th
phân lâm s n ngoài g thành 3 nhóm: Nhóm bán trên th
ng, nhóm bán
d ng tr c ti p b
i thu
ho ch. Nhóm th
ng chi m t tr ng r

c
giá tr
n ngoài g
c
lu m
n (Ph
ng, 2002) [17].


10

Theo Falconer, 1993, h u h t m
u th a nh
t
y u t quan tr ng cho phát tri n kinh t xã h i mi n núi. Ghana, LSNG có
vai trò cung c p th c ph m, thu c ch a b nh, v t li u xây d
ng th i
m g n 90% ngu n thu nh p c a các h
(Ph
ng,
2002) [17].
thu n ti n cho vi c nghiên c u C. Chandrasekhanran (1995) - m t
chuyên gia LSNG c
A. Cây s ng và các b ph n c a cây.
ng v t và các s n ph m c
C. Các s n ph

ng v t.

c ch bi n (các gia v , d u, nh a th c v t...)

D. Các d ch v t r ng (Ph

ng, 2002) [17].

Các nghiên c u ch ra r ng r ng nhi
i không ch phong phú v tài
nguyên g
ng v các lo i th c v t cho s n ph m ngoài g . Khi
nghiên c
ng lâm s n ngoài g trong ph m vi m t b n Thakek,
loài làm th

(Ph

ng, 2002) [17].

2.2.2.1. Tìn
Vào nh
n nh
t s nhà khoa h c khi
nghiên c u v cây thu c
c
n th o qu . Do th o qu là cây
n th
c thù riêng khác v i m t s loài LSNG là có ph m vi
phân b h
c tr ng ch y
i tán r ng các t nh phía B
Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang nên các nhà khoa h c ít quan tâm. Các công trình

nghiên c u liên quan còn t n m n (Ph
ng, 2002) [17].
ng (Coscinium fenestrum) ngu n nguyên li u
cho berberin coi là có vùng phân b r ng, có tr
ng l n. Song ch sau
nên r t hi m và tình tr ng
s nguy c
Vi t Nam. Ba Kích (Morinda offcinalis) là
m t cây th c có tác d
ng kh
c nam gi i, ch a
th p kh p và m t s b
khai thác m
c t n liên
t
n ki t (Vi
c Li u, 2002) [17].


11

u v các v thu c Vi t Nam. Tác gi
T tL i
ng: th o qu là loài cây thu
c tr ng
c ta vào kho
1990. Trong th o qu có kho ng 1-1,5% tinh d u màu vàng nh
ng t, v nóng cay d ch u có tác d ng ch a các b
ng ru
t

công trình nghiên c u kh
nh công d ng c a th o qu
c ta. Tuy n i
dung nghiên c u v th o qu c
n nào m
ra m t tri n v ng cho vi c s n xu t và s d ng th o qu trong y h c
c ta
Ph
ng [17].
Trong nh

riêng ngành y h c dân t c c truy
c ta
c li u khá l n. Theo th
1995, ch
c c truy
d ng t i 20.000 t n
c li
bi n t kho ng 200 loài cây. Nhu c u cho công nghi p
ch bi
c ph m, m ph
m c n kho ng 20.000 t n. Ngoài ra
còn xu t kh u kho ng trên 10.000 t n nguyên li u thô. Vi c khai thác liên t c,
không có k ho ch, không h
c ho
tuy t ch ng (Vi
c li u, 2002) [22].
Tr ng cây nông nghi
c li
c s

i tán r ng, Nguy n
Ng c Bình và cs, 2000, gi i thi u k thu t gây tr
i tán
r
t o ra s n ph
p cho các h
n khoán, b o
v , khoanh nuôi r ng. Tác gi
i thi u giá tr kinh t
m hình thái,
sinh thái, phân b , k thu t gây tr
th o qu , trám tr ng, mây n
Nguy n Ng c Bình, 2000) [7].
Tìm hi u vi c khai thác, s d ng và b o v ngu n cây thu c c
i
ch Qu - huy
- t nh Phú Th , Ph m Thanh Huy n và
cs, 2000. K t qu nghiên c u cho th y ki n th c v vi c s d ng ngu n cây
thu c c
ng bào dân t c Dao
i ki n th
có th ch a kh i
r t nhi u lo i b nh nan y b ng nh ng bài thu c c truy n. Tuy nhiên, nh ng
ki n th
c phát huy và có cách duy trì hi u qu , có t
ch c. Tác gi
rõ nh ng loài th c v t r
i dân s d ng làm
thu
, công d

ra m t cách r t chi ti t v m
iv
u kiêng k khi thu hái


12

cây thu
ng c
làm suy gi m ngu n tài nguyên cây thu c (Ph m Thanh Huy n, 2000) [16].
c yêu c u b o t n và tr ng th
làm thu c, t
n 2002, Vi
c li
i h p v i m t s h nông dân huy
Hùng, t nh Phú Th xây d ng thành công m t s mô hình tr ng cây Ba kích.
ng xen
n trang tr i,
mô hình tr ng Ba kích
u các mô hình này
i nh ng hi u qu
(Nguy n Chi u, Nguy n T p, 2006) [6].
c ta s loài cây làm thu

c ghi nh n trong th i gian g

không ng
t có 1.863 loài.
t có 3.200 loài.
t có 3.800 loài

i, 2003) [3]
Cây thu c - ngu

n ki t, Tr n Kh c
B
t s nguyên nhân làm c n ki t ngu n tài nguyên cây
thu
n tích r ng b thu h p, ch
ng r ng suy thoái hay qu n lý r ng
còn nhi u b t c p ch ng chéo, kém hi u qu . T
cho r ng chi
c
b o t n tài nguyên cây thu c là b o t n các h sinh thái, s
c
h t là các loài có giá tr y h c và kinh t , quý hi
ch
t
ch ng) và s
ng di truy n. B o t n cây thu c ph i g n li n v i b o t n và
phát huy trí th c y h c c truy n và y h c dân gian g n v i s d ng b n v ng và
phát tri n cây thu c (Tr n Kh c B o, 2003) [20].
Khi nghiên c u các bi n pháp phát tri n b n v ng ngu n tài nguyên th c
v t phi g t i VQG Hoàng Liên, Ninh Kh c B
c 29
loài cây dùng làm thu c và cây cho tinh d
a ch n
c m t s loài cây tri n v
n: Th o qu , Thiên niên
ki n, Xuyên khung,... (Ninh Kh c B n, 2003) [9].
Nghiên c u m t s bài thu c, cây thu c dân gian c a c

thi u s t
k- Huy

ng dân t c
-


13

T nh Dak Lak, Nguy
2004. Nghiên c
ra t c ng
ng các bài thu c, cây thu
tr các lo i b
ng g p
trong cu c s ng t
a ch n các bài thu c, cây thu c hay, quan tr
b o
t n và phát tri n nhân r ng d
s l a ch n có s tham gia c a
c 46 bài thu c v i t ng c ng 69 loài cây làm
thu
i dân t i c
d
u tr t các b nh thông
ng n các b nh có th g
p x p thành 9 nhóm các bài
thu c theo nhóm b nh (Nguy
2004) [15].
xu t v b o t n và phát tri n ngu n cây thu c t

o, Ngô
- 2005 nhóm nghiên c
n hàn
u tra
vi c khai thác, s d ng cây thu c nam t
mc
n qu c gia, nghiên
c u k thu t nhân gi ng, gây tr ng m t s loài cây thu c quý nh m b o t n và
phát tri n cho m
c Qu nghiên c u c a
D án h tr chuyên ngành Lâm s n ngoài g t i Vi t Nam - pha II tài tr , nghiên
c u ch
c n quan tâm, vi c thu hái b ng
cây do b ph n dùng ch y u là r , c làm cho s
ng loài suy gi m
n s khan hi m, th m chí là s tuy t
ch ng c a m t s l n các cây thu c. Vì v y, vi c nhân gi ng nh m m
tr cây gi
i dân có th tr ng t
ng các
n cây thu c t
gi m áp l c thu hái cây thu c trong r ng t
nhiên là vi c làm r t c n thi
ng gi
xu t h
b o
t n và phát tri n (Ngô Quý Công, 2005) [12].
Theo tác gi Nguy
b o t n cây thu c có hi u qu
c n ph i ti

u tra quy ho ch, b o v và khai thác b n v ng,
ng b o t n cây thu c trong h th ng các khu r
c d ng và r ng
phòng h , b o t n chuy n v k t h p v i nghiên c u gieo tr ng t i ch , có
y thì các lo i cây thu c quý hi m m i thoát kh
tuy t
ch
ng th i l i t o ra thêm nguyên li
làm thu c ngay t i các vùng
phân b v n có c a chúng [13].
Khi nghiên c u v LSNG
c ta, các công trình nghiên c
u kh ng
nh: LSNG chính là m t y u t cho phát tri n kinh t xã h i mi n núi. Lâm s n


14

ngoài g
n cung c p các th c ph m, thu c ch a b nh ph c v cho
cu c s ng c
i dân nông thôn mi n núi. Trong quá trình s d ng, giá tr
c a lâm s n ngoài g
c phát hi n ngày càng nhi u, vai trò c
iv i
phát tri n KT-XH mi n núi càng l n (Ph
ng, 2002) [17].
M t s rau d
c Vi t Nam, Nguy n Ti n Bân và cs, 1994. Các
nhà nghiên c

c 113 loài th c v t r ng làm th c ph m, gia
v có Vi t Nam và tìm hi u giá tr
ng, phân bi
c và rau
ng, cách thu hái, ch bi
tài khoa h c
c a nhi u th h các nhà nghiên c
u tra, kh o sát, tìm hi u, trong m t
th
y công phu và t m trên nhi u vùng sinh thái khác nhau
(Nguy n Ti n Bân, 1994) [10].
u VQG Ba Vì, Nguy
n và cs, 1999
t lu n: LSNG là ngu n thu nh p quan tr
i v i cu c s ng c a
i dân nông thôn. Tác gi cho r ng m t trong nh ng nguyên nhân m t
r
ng sinh h c có ngu n g c t
is
a
i dân, LSNG b s d ng không h p lý, c n ki t. M t trong nh ng gi i
pháp có hi u qu
gi i quy t v
is
i dân mà
v n b o t n và phát tri n r ng b n v ng
c ta là phát tri n tài nguyên
LSNG ( Ph
ng, 2002) [17].
xu t cách phân lo i m i, theo các tác

gi
c chia ra làm 6 nhóm chính bao g m: S n ph m có s i, s n ph m
dùng làm th c ph m, các s n ph m thu c và m ph m, các s n ph m chi t xu t,
ng v t và các s n ph
ng v t khác làm th c ph m, làm thu c, các s n ph m
khác g m cây c
gói th
i cách phân lo i
u có nh ng t n t i nh
nh,
uv s
ng, phong phú c a LSNG, v ti
n ngành LSNG Vi t Nam
(Ph
ng, 2002) [17].
c hi n d
d ng b n v
t
m khu b o t n thiên nhiên K G
m VQG Ba B các
nhà nghiên c u k t lu n r ng: phát tri n LSNG là m t trong nh
i hi u qu kinh t
ng m c tiêu nâng cao ch
ng s ng cho


15

i dân, t
(Ph

m nghèo và phát tri n KT-XH trong khu v c
ng, 2002) [17].

Trong công trình nghiên c
và s d ng LSNG
B cK
a Ph
ng và cs, 2001 cho th y giá tr s
iv
i dân r t l n, 90% s h dân s ng d a vào r ng. S
ch y u hi n nay là g
i, gi
Thu nh p t lâm s n ngoài g trong m i h
ng th
nh p c a h
m trung bình kho ng 22% t ng
(Ph
ng, 2002) [17].

2 t nh Cao B ng,
d ng c a LSNG
n ph m khai thác
c li u.
u thu
thu nh p kinh t

Tìm hi u vi c s d ng th c v t r ng làm thu c, rau c a nhân dân các xóm
B n Cám, Nà N m thu
n qu c gia Ba B - t nh B c K

,
2001. Tác gi
c tên, giá tr s d
b c a 15 loài th c v t r
mc
i dân t c trong
khai thác, s d ng, ch bi
tài là m t s
ng
cho t nh B c K n trong vi
n tr ng ngu n tài nguyên LSNG (La
, 2001) [3].
Tr ng và ch bi n Th
- m t ngh c truy n c a dân t c Tày
Nùng, Phùng T u Bôi, 2005. Cây Th
n g c t Trung Qu c
c nh p vào ta t r
i. Vi
c tr ng m t
s
ng nhi u L
ng, nhi u nh t là ba xã
C
ng và Tân Ti n thu c huy
nh, t nh L
Theo tác gi Th
t loài LSNG có nhi u giá tr và tri n v ng, c n
có chính sách và k thu t h tr
i dân có th phát tri n lâu dài lo i
hàng hoá này (Phùng T u Bôi, 2005) [18].

16

i LSNG theo h th ng sinh:
i các
LSNG theo h th ng ti n hóa c a sinh gi i. Theo phân lo
n, sinh
gi
c chia là hai gi
ng v t và th c v t. Gi
ng v t và gi i
th c v t, tuy r
u có th s p x p m t cách
khách quan vào h th ng các b c phân lo i t l
n nh
Gi i\Ngành\L p\B \H \
m c a cách phân lo i này là th
c
m i quan h thân thu c gi a các loài và nhóm loài cùng s ti n hóa c a
m sinh h c c
c
i s d ng ph i có nh ng hi u bi t nh
nh v phân lo i
ng, th c v t (Lê M ng Chân, Lê Th Huyên, 2000) [5].
-

Là cách phân

Nhóm cây cho

-nanh; nhóm cây cho

Bài
.
Nhóm 1-


17

Nhóm 2 -

Nhóm 3 Nhóm 4 -

-nanh

Nhóm 5 -

Nhóm 6 -

và (c

-