Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học của loài cây Thông lông gà (Dacrycarpus imbricatus ( Blume) laubenf), làm cơ sở cho việc bảo tồn và phát triển nguồn gen thực vật quý hiếm tại khu bảo tồn thiên nhiên Phia Oắc Phia Đén (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM

TR

NGUY N TR NG TI N
NGHIÊN C U M T S

C I M SINH H C C A LOÀI CÂY

THÔNG LÔNG GÀ (DACRYCARPUS IMBRICATUS (BLUME)
LAUBENF), LÀM C

S

CHO VI C B O T N VÀ PHÁT TRI N

NGU N GEN TH C V T QUÝ HI M T I KHU B O T N THIÊN
NHIÊN PHIA O C – PHIA ÉN – HUY N NGUYÊN BÌNH
T NH CAO B NG

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
Khoá h c
Gi ng viên h ng d n

IH C

: Chính quy
: Lâm nghi p
: Lâm nghi p
: 20011 – 2015
: ThS Nguy n Tu n Hùng

Thái Nguyên, n m 2015


L IC M

N

Sau m t th i gian h c t p và nghiên c u t i tr

ng

i h c Nông Lâm

Thái Nguyên, tôi ã trang b cho mình ki n th c c b n v chuyên môn d
s gi ng d y và ch b o t n tình c a toàn th th y cô giáo.

i

c ng c l i

nh ng ki n th c ã h c c ng nh làm quen v i công vi c ngoài th c t thì
vi c th c t p t t nghi p là m t giai o n r t quan tr ng.
Xu t phát t

tr

nguy n v ng c a b n thân,

ng, ban ch nhi m khoa Lâm Nghi p và s h

c s

ng d n tr c ti p c a th y

giáo Th.S Nguy n Tu n Hùng, tôi ti n hành nghiên c u
m t s

c

nh t trí c a nhà
tài: “Nghiên c u

i m sinh h c c a loài cây Thông lông gà (Dacrycarpus

imbricatus ( Blume) laubenf), làm c s

cho vi c b o t n và phát tri n

ngu n gen th c v t quý hi m t i khu b o t n thiên nhiên Phia O c Phia
én huy n Nguyên Bình t nh Cao B ng”
Trong th i gian nghiên c u

tài,

c s giúp

, ch b o t n tình c a

th y giáo Th.S Nguy n Tu n Hùng và các th y cô giáo trong khoa cùng v i
s ph i h p giúp
én và ng

i dân

c a các ban ngành lãnh
a ph

ng tôi ã hoàn thành khóa lu n úng th i h n. Qua

ây tôi xin bày t lòng c m n sâu s c nh t
Lâm Nghi p, th y giáo h
ban nghành lãnh

o khu b o t n Phia O c – Phia
n các th y cô giáo trong khoa

ng d n Th.S Nguy n Tu n Hùng, xin c m n các

o, các cán b ki m lâm viên khu b o t n Phia O c – Phia

én và bà con trong khu b o t n ã t o i u ki n giúp tôi hoàn thành khóa lu n.
Do trình

chuyên môn và kinh nghi m th c ti n còn h n ch do v y khóa

lu n không tránh kh i nh ng thi u sót. Tôi kính mong nh n
các th y cô giáo cùng toàn th các b n

khóa lu n này

c s giúp

c a

c hoàn thi n h n.

Tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, n m 2015
Sinh viên

Nguy n Tr ng Ti n


DANH M C CÁC B NG

B ng 4.1. B ng th ng kê s hi u bi t c a ng

i dân v Thông lông gà. ....... 26

B ng 4.2. Tình hình s d ng loài Thông lông gà trong khu v c nghiên c u. 27
B ng 4.3. Kích th

c hình thái c b n thân cây Thông lông gà .................... 30

B ng 4.4: S lá trung bình trên m t
B ng 4.5: Kích th
B ng 4.6.

c i m

t c a cây Thông lông gà.................... 31

c lá trung bình c a cây Thông lông gà .......................... 31
tàn che n i có Thông lông gà phân b ..................... 33

B ng 4.7: B ng công th c t thành cây t ng c ây g

OTC 7 – 8 ........... 34

B ng 4.8: T thành tái sinh n i có loài Thông lông gà phân b .................... 35
B ng 4.9: B ng t ng h p

che ph c a th m t

i

OTC có

cây Thông lông gà phân b .......................................................................... 36
B ng 4.10: B ng mô t ph u di n

t ô tiêu chu n 07 - 08 ........................... 37

B ng 4.11: Tr ng thái r ng n i Thông lông gà phân b ............................... 38

B ng 4.12: Phân b theo

cao ................................................................... 39

B ng 4.13. B ng i u tra s tác

ng c a con ng

i và v t nuôi .................. 40

n h th c v t r ng trong khu v c .............................................................. 40


DANH M C CÁC T , C M T

VI T T T

OTC

: Ô tiêu chu n

FFI

: Fauna & Floura International - T ch c B o t n

ng, th c

v t hoang dã Qu c t
IUCN

: International Union for Conservation of Nature and Natural
Resources - Liên minh B o t n Thiên nhiên Qu c t IUCN

KBT

: Khu b o t n

Hvn

: Chi u cao vút ng n

D1.3

:

PRA

: Participatory Rapid Assessment - Ph

ng kính ngang ng c
ng pháp ánh giá

nhanh có s tham gia
ODB

: Ô d ng b n

HST

: H sinh thái

LSNG

: Lâm s n ngoài g

TB

: Trung bình

PRCF
UBND

: People Resouces And Conservasion Foundation – T ch c
con ng

i tài nguyên và b o t n

: y ban nhân dân


M CL C

Ph n 1. M

U........................................................................................... 1

1.1.

............................................................................................. 1

tv n

1.2. M c tiêu nghiên c u
1.3. Ý ngh a c a

tài ...................................................................... 2

tài .................................................................................... 2

1.3.1 Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c ...................................... 2
1.3.2 Ý ngh a trong th c ti n .......................................................................... 3
Ph n 2. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U ......................................... 4
2.1. C s khoa h c ........................................................................................ 4
2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i và trong n

c .................................... 5

2.2.1 Trên th gi i ......................................................................................... 5
2.2.2. Tình hình trong n

c ............................................................................ 6

2.3. i u ki n t nhiên, dân sinh, kinh t khu v c nghiên c u ........................ 8
2.3.1. i u ki n t nhiên c a khu v c nghiên c u .......................................... 8
2.3.1.1. V trí

a lý ........................................................................................ 8

2.4. Tình hình dân c , kinh t ....................................................................... 11
2.4.1. Tình hình dân s , dân t c và phân b dân c ...................................... 11

2.4.2. Kinh t - xã h i ................................................................................... 12
2.4.3. C s h t ng ...................................................................................... 13
2.5. Nh ng thách th c và c h i ................................................................... 14
2.5.1. C h i và thu n l i trong b o t n và phát tri n b n v ng.................... 14
2.5.2. Khó kh n và thách th c trong b o t n và phát tri n b n v ng ............ 15
Ph n 3.

IT

N I DUNG PH
3.1.

it

NG, PH M VI, TH I GIAN, ......................................... 16
NG PHÁP NGHIÊN C U ............................................ 16

ng nghiên c u ............................................................................ 16


3.2.

a i m và th i gian nghiên c u .......................................................... 16

3.3. N i dung nghiên c u ............................................................................. 16
3.3.1.

c i m s d ng và hi u bi t c a ng

3.3.2.

c i m phân lo i loài cây nghiên c u .............................................. 16

3.3.3. Các

i dân v cây Thông lông gà .. 16

c i m n i b t v hình thái c a loài: R , thân, lá, hoa và qu c a

cây Thông lông gà ........................................................................................ 16
3.3.4.M t s

c i m sinh thái c a cây Thông lông gà................................ 16

3.3.5 Nh ng tác
3.3.6.

ng c a ng

i dân

n sinh c nh trong khu b o t n ......... 17

xu t m t s bi n pháp phát tri n và b o t n loài Thông lông gà t i

khu v c nghiên c u ...................................................................................... 17
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u ....................................................................... 17

3.4.1. Công tác chu n b ............................................................................... 17
3.4.2. Ph

ng pháp k th a tài li u có s n t i

a ph

ng ............................ 17

3.4.3. Ph

ng pháp ngo i nghi p ................................................................. 17

3.4.3.2. Ph

ng pháp l p tuy n i u tra........................................................ 18

3.4.4. Ph

ng pháp n i nghi p .................................................................... 21

Ph n 4. K T QU VÀ PHÂN TÍCH K T QU NGHIÊN C U ................ 26
4.1.

c i m s d ng và ki n th c c a ng

4.1.1. S hi u bi t c a ng

i dân

a ph

i dân v cây Thông lông gà. ... 26

ng v loài Thông lông gà

trong khu b o t n ......................................................................................... 26
4.1.2

c i m s d ng n i b t c a cây Thông lông gà ................................ 27

4.1.3. S phân b c a loài cây .................................................................... 28
4.1.4. Ý ki n óng góp c a ng
4.2.

i dân trong vi c b o t n và phát tri n loài .. 28

c i m hình thái c a loài ................................................................... 28

4.2.1.

c i m v phân lo i c a loài trong h th ng ................................... 28

4.2.2.

c i m hình thái r ........................................................................... 29

4.2.3.

c i m c a thân và cành cây ............................................................ 29

4.2.4.

c i m c u t o lá ............................................................................ 30

4.2.5.

c i m v hình thái hoa, qu ........................................................... 31

4.3.

c i m sinh thái c a cây Thông lông gà ............................................ 32

4.3.1

tàn che n i có loài nghiên c u phân b ......................................... 32

4.3.2

c i m t ng cây cao n i có loài Thông lông gà phân b .................. 34

4.3.3

c i m tái sinh cây Thông lông gà ................................................... 34

4.3.4

c i m v các loài cây b i, th m t

4.3.5

c i m

i n i Thông lông gà sinh s ng . 36

t n i loài cây nghiên c u phân b ..................................... 36

4.4.

c i m phân b c a loài..................................................................... 38

4.4.1

c i m phân b loài trong các tr ng thái r ng.................................. 38

4.4.2

c i m phân b loài cây theo

4.5. ánh giá s tác
4.6.

ng c a con ng

cao ................................................ 39
i t i khu v c nghiên c u ................. 39

xu t m t s bi n pháp phát tri n và b o t n loài............................... 43

Ph n 5. K T LU N VÀ KI N NGH ......................................................... 45
5.1 K t lu n .................................................................................................. 45
5.2 Ki n ngh ................................................................................................ 47


1

Ph n 1
M
1.1.

U

tv n
Theo k t qu nghiên c u trong và ngoài n

Thông
b

c xác

nh b n

a

c, trong t ng s 33 loài

Vi t Nam, có t i 14 loài n m trong danh sách

e d a c p toàn c u và 29 loài ang b

ed a

c p qu c gia [5]. Trong ó,

có nhóm Thông lông gà thu c chi Dacrycarpus h Podocarpaceae.
qu n th Thông lông gà hi n nay môi tr

iv i

ng s ng c a chúng ngày càng b thu

h p m t cách nghiêm tr ng, nghiên c u th c t cho th y loài này ang b
nguy c p

m c EN (EN:Endangered)

Trong ngu n tài nguyên th c v t r ng Vi t Nam, nhóm Thông ch chi m
m ts l

ng loài h t s c khiêm t n, song chúng l i có giá tr v khoa h c,

ngu n gen và kinh t

áng l u ý.

N m 2002, Thomas và Nguy n
Thông lông gà

Vi t Nam là i m phân b cu i cùng v phía Nam c a chi

Dacrycarpus trong l c
phân b c a loài
nên có th

c T L u còn cho r ng: qu n th

phía

a châu Á. Chúng phân b bi t l p, cách xa các i m
ông Nam Trung Qu c và vùng lân c n Himalaya,

ây là m t xu t x riêng. Nh v y, Thông lông gà có giá tr vô

cùng l n v ngu n gen và c n

c quan tâm duy trì. [5]

Ngoài ra, Thông lông gà còn có giá tr l n v kinh t , không ch cho g
có ch t l

ng t t, ph c v cho s n xu t các s n ph m

c nh ó, theo Kh e 24,

Hàn Qu c ng

(

i v i ng

i u ng r

ng, au

u bia nhi u),

gia d ng. Bên

i ta dùng tinh d u chi t xu t t cây

Thông lông gà s n xu t Pine Power Gold - lo i d
huy t áp, m trong máu, ti u

g ,

c ph m i u tr b nh cao

u, stress... lo i tr ch t

ph i (v i ng

giúp tu n hoàn và d n truy n th n kinh trong các tr

c

gan

i hút thu c nhi u), tr
ng h p au dây th n

kinh, kháng viêm, tê tay chân, ch ng r ng tóc (không rõ nguyên nhân) và


2

nhi u công d ng khác. Dùng ngoài da giúp ch ng nhi m trùng v t th
giúp da mau li n s o. Dùng ngoài

kh

c môi tr

ng,

ng không khí trong

nhà, trong phòng. [11]
Tuy nhiên, do nhu c u c a th tr
c ng nh ý th c c a ng

ng và công tác qu n lý, b o v r ng

i dân còn y u kém, nên loài Thông lông gà hi n b

khai thác tr m r t nhi u và ch y u b bán sang Trung Qu c, h u h t các cây
to th ng

p

u b ng

i dân

a ph

ng ch t bán ho c làm c t nhà. N u nh

không có bi n pháp b o v và nghiên c u gây tr ng c n th n thì ch ng m y
ch c mà loài Thông lông gà bi n m t.
Xu t phát t lý do nói trên tôi ti n hành th c hi n
m t s

c

tài: “Nghiên c u

i m sinh h c c a loài cây Thông lông gà (Dacrycarpus

imbricatus (Blume) laubenf). làm c s

cho vi c b o t n và phát tri n

ngu n gen th c v t quý hi m t i khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
én - huy n Nguyên Bình - t nh Cao B ng" làm c s cho vi c b o t n và
nhân r ng loài cây này.
1.2. M c tiêu nghiên c u
- Nghiên c u

tài

c s hi u bi t và s d ng c a ng

i dân v loài cây

Thông lông gà t i khu v c nghiên c u.
- Bi t

c các

c tính sinh v t h c, và mô t

c hình thái c a cây

Thông lông gà.
-

xu t

1.3. Ý ngh a c a

c m t s bi n pháp phát tri n và b o t n loài Thông lông gà.
tài

1.3.1 Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c
- Giúp cho sinh viên th c hành nh ng ki n th c ã bi t trên l p

áp

d ng vào th c t . Thông qua quá trình h c h i nh ng kinh nghi m và ki n

th c c a cán b , và ng

i dân t i n i công tác s giúp b sung ki n th c cho


3

sinh viên, nâng cao n ng l c, k n ng, thái

hoàn thành t t công vi c c a

mình sau này.
- K t qu c a

tài nghiên c u s là c s cho vi c b o t n và nhân r ng

loài cây Thông lông gà.
1.3.2 Ý ngh a trong th c ti n
- K t qu nghiên c u c a

tài s là c s cho vi c xây d ng các bi n

pháp b o t n và phát tri n cây Thông lông gà trong khu b o t n m t cách
thích h p.
- Giúp cho nhân dân và cán b ki m lâm nh n th c

c t m quan tr ng

c a vi c b o t n loài cây Thông lông gà, nh ng tác d ng c a Thông lông gà
trong

-

i s ng và nghiên c u.
a ra

c nh ng c s sinh thái h c loài cây Thông lông gà t i khu

v c nghiên c u, t o ti n

cho vi c gây tr ng loài cây này t i khu b o t n.


4

Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U
2.1. C s khoa h c
Hi n nay, do nhi u nguyên nhân khác nhau làm cho ngu n tài ngu n tài
nguyên a d ng sinh h c c a Vi t Nam ã và ang b suy gi m. Nhi u h sinh
thái và môi tr
ang

ng s ng b thu h p di n tích và nhi u Taxon loài và d

ng tr

c nguy c b tuy t ch ng trong m t t

i loài

ng lai g n.

V c s sinh h c
Nghiên c u

c i m sinh h c c a loài h t s c c n thi t và quan tr ng, ây là

c s khoa h c cho vi c b o v và s d ng h p lý ngu n tài nguyên thiên
nhiên, ng n ng a suy thoái các loài nh t là nh ng loài
hi m, ng n ng a ô nhi m môi tr
h gi a con ng

ng, th c v t quý

ng...là c s khoa h c xây d ng m i quan

i và th gi i t nhiên.

V c s b ot n
kh c ph c tình tr ng trên Chính ph Vi t Nam ã

ra nhi u bi n

pháp, cùng v i các chính sách kèm theo nh m b o v t t h n tài nguyên
DSH c a

tn

c. Tuy nhiên, th c t

ang

t ra nhi u v n

liên quan

n b o t n a d ng sinh h c c n ph i gi i quy t nh quan h gi a b o t n và
phát tri n b n v ng ho c tác

ng c a bi n

i khí h u

iv ib ot n a

d ng sinh h c .v.v..
H th c v t c a Vi t Nam không ch nh ng giàu v thành ph n mà nó
còn mang nét
trong c n

c áo c a h sinh thái nhi t

c, m i vùng m i mi n

i. Chúng phân b r ng kh p

u có nh ng loài th c v t có nét

tr ng riêng. Chúng có giá tr r t nhi u m t nh
tr

ng..., t xa x a ã

s ng. Tuy nhiên s tác
d n t i s suy thoái v

c

v kinh t , xã h i, môi

c nhân dân ta s d ng và ng d ng nó vào cu c
ng c a con ng

i vào các loài cây ngày càng nhi u

a d ng sinh h c, nh h

ng

n s phát tri n c a các


5

loài cây. M t s loài cây ã b bi n m t hoàn toàn, nhi u loài ang
tr

c nguy c b tuy t ch ng. Càng ngày càng có nhi u loài cây

sách

c

ng
a vào

c a Vi t Nam, công tác b o v và phát tri n chúng ang là m i quan

tâm c a các chuyên gia và các t ch c, trong s

ó có loài Cây Thông lông

gà (Dacrycarpus imbricatus).

C n c vào tiêu chu n ánh giá các loài c a IUCN, chính ph Vi t Nam
c ng ã công b sách

Vi t Nam

h

ng d n, thúc

thiên nhiên, tính a d ng sinh h c và môi tr
vào 9 b c theo các tiêu chí v m c
thoái (rate of decline), kích th

y, b o v tài nguyên

ng sinh thái. Các loài

e d a tuy t ch ng nh t c

cx p
suy

c qu n th (population size), ph m vi phân

b (area of geographic distribution), và m c

phân tách qu n th và khu

phân b (degree of population and distribution fragmentation) [2].
+ Tuy t ch ng ( EX).
+ Tuy t ch ng trong t nhiên( EW).
+ C c kì nguy c p( CR).
+ Nguy c p (EN).
+ S p nguy c p (VU).
+S pb

e d a.

+ Ít quan tâm: Least Concern.
+Thi u d li u: Data Deficient
+ Không

c ánh giá: Not Evaluated.

2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i và trong n

c

2.2.1 Trên th gi i
H Thông lông gà tên khoa h c là Dacrycarpus imbricatus là m t h
c a th c v t h t tr n. H này

Vi t nam xu t hi n nhi u v i loài kim giao

(thu c chi nageia) nên trong v n b n ng

i ta th

ng có thói quen g i là h

Kim giao. H này có kho ng 18-19 chi v i 170-200 loài.


6

c i m chung
Ch y u là các cây g l n, g nh , g nh , cây b i. Cành m c g n vòng.
Lá hình trái xoan, hình d i, hình ng n giáo, ho c hình v y, m c xo n c ho c
g n

i, th
Th

lá g n
th

ng v n cu ng và cùng v i cành t o thành m t ph ng.

ng là nón

n tính khác g c. Nón

c m c l ho c m c c m

nách

u cành, nh nhi u, x p xo n c, m i nh mang 2 bao ph n. Nón cái

ng m c l

nách lá g n

o, các lá noãn khác t teo

u cành ng n, lá noãn trên cùng mang 1 noãn
d ng v y ho c dính l i thành

1 h t, d ng qu kiên ho c qu h ch, h t th
b c. Các lá noãn phía d

ng có v gi khô ho c m p bao

i b t th t o thành

Phôi có 2 lá m m, n y m m trên

m p. Qu nón

m p ho c v y l p cu ng qu .

t.

Phân b
Phân b ch y u

vùng nhi t

i và á nhi t

i nam bán c u.

Trong ti ng Vi t g i tên chi là Thông lông gà
v t ph bi n c a chi này

l y theo tên loài th c

Vi t Nam. Có kho ng 105 loài trong chi này. D ng

s ng ch y u c a th c v t trong chi này là cây g th

ng xanh và cây b i.

Thân c a các loài trong chi có chi u cao 1-25m, có th lên t i 40m. Trong
thân th

ng có nh a m . Lá kim th

ng là thon dài nh hình li m ho c g n

nh lá tre trúc, dài t 0,5–15 cm. Trong h gân có 1 gân chính

c bi t ch y

d c lá.
2.2.2. Tình hình trong n
Vi t Nam là m t n
i gió mùa,

c
c trong khu v c

ông Nam Á, có khí h u nhi t

c bi t là mi n B c Vi t Nam có mùa ông l nh do

c thù

a

hình i u ó làm cho mi n B c Vi t Nam là m t vùng mà các loài cây d

c

li u giàu nh t trên th gi i.
Vi t Nam Thông lông gà (Dacrycarpus imbricatus), là cây thân g có
giá tr kinh t cao, hi n ang

c công ngh d

c ph m r t quan tâm vì ây


7

là ngu n thiên nhiên cung c p các h p ch t taxane, s d ng trong hóa tr ung
th nh : ung th bu ng tr ng, ung th vú, ung th ph i, ung th

u và c , và

m t s d ng di c n c a ung th da ... Do có giá tr kinh t cao, Thông lông gà
ang b l m d ng khai thác

h u h t các n i trên th gi i. Thêm vào ó,

Thông lông gà là loài có kh n ng tái sinh t nhiên r t th p, nên ngu n
nguyên li u thiên nhiên này ngày càng tr nên quý hi m. Lâm
các qu n th Thông lông gà
th t i Xuân Tr

c bi t

n nhi u nh t

n

ng là t nh có

c ta v i các qu n

ng, Bidoup, H Tiên, Núi Voi...[12].

Vi t Nam Thông lông gà ch phân b

các t nh: Lào Cai, Yên Bái,

S n La, Ngh An, Hà T nh, Phú Yên, Khánh Hoà, Lâm
Thông lông gà ch phân b

ng. [2 ]

các t nh: V n Bàn (Lào Cai) , Mai Châu

(Hòa Bình), Yên Châu (S n La), Qu n B (Hà Giang), Trùng Khánh (Cao
B ng) …[2].
V is l

ng qu n th ít, s cá th trong m i qu n th c ng không cao,

do ó tính a d ng trong qu n th Thông lông gà t i Vi t Nam là m t i u r t
áng

c quan tâm

i v i l nh v c b o t n và khai thác h p lý ngu n tài

nguyên này. M c a d ng di truy n c a qu n th càng cao thì qu n th càng

có kh n ng s ng sót tr

c nh ng bi n

i c a i u ki n môi tr

ng. Tính a

d ng cao c a qu n th còn giúp cho các nhà nhân gi ng có nhi u l a ch n
h n trong vi c ch n ra ngu n gi ng có kh n ng sinh t ng h p l

ng h p

ch t taxane cao. Vì v y c n nghiên c u ánh giá tính a d ng di truy n
qu n th t o c s
xu t và có h

l a ch n nh ng gi ng t t ph c v cho nhu c u s n

ng b o t n h p lý. Các nghiên c u v tính a d ng di truy n

các loài th c v t nói chung và Thông lông gà nói riêng ã
n

m c

c ta c ng nh

c ti n hành

nhi u n i ch y u s d ng các marker phân t nh

allozyme, RAPD, AFLP, RFLP, microsatelite...


8

2.3. i u ki n t nhiên, dân sinh, kinh t khu v c nghiên c u
2.3.1. i u ki n t nhiên c a khu v c nghiên c u
2.3.1.1. V trí

a lý

Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

én thu c

Thành Công, Quang Thành, Phan Thanh, V Nông, H ng
th tr n T nh Túc huy n Nguyên Bình, t nh Cao B ng,

a ph n các xã
o, Ca Thành và

c xác l p t i Quy t

nh s 194/CT ngày 09 tháng 8 n m 1986 c a Ch t ch H i
v vi c Quy

ng B tr

ng

nh các khu r ng c m, trong ó có r ng Phia O c – Phia én.

Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia én, có to
+ T 220 31' 44"

n 220 39' 41" v

+ T 1050 49' 53"

a lý:

B c;

n 1050 56' 24" kinh

ông.

Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

én n m trong

a gi i hành

chính c a 6 xã Thành Công, Quang Thành, Phan Thanh, V Nông, H ng
o, Ca Thành và th tr n T nh Túc huy n Nguyên Bình, t nh Cao B ng.
Trung tâm c a Khu b o t n là xóm Phia én thu c xã Thành Công [1].
2.3.1.2.

c i m

a hình

a hình,

am o

a m o,

a ch t

Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
trung bình và núi cao m p mô l

én ch y u ki u

n sóng t o thành nh ng d i núi

núi á vôi và b chia c t b i nhi u khe su i.
nh t

t ai

d c l n (>250C).

a hình núi
t xen k
a hình cao

phía B c và tho i d n xu ng phía Nam. Là n i phát nguyên c a nhi u

sông su i chính c a huy n Nguyên Bình nh : sông Nhiên, sông N ng, sông
Th D c (m t nhánh c a sông B ng)... Quá trình ki n t o
thành 2 ti u vùng chính:
Công, Quang Thành;
Túc, Ca Thành [1].

a hình vùng núi

a hình vùng núi á

a ch t ã chia

t phân b ch y u

xã Thành

xã Phan Thanh, th tr n T nh


9

2.3.1.3.
*

c i m khí h u, th y v n
c i m khí h u

Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia én có

khí h u l c

c i m

c tr ng c a

a mi n núi cao, chia thành 2 ti u vùng khí h u khác nhau. Vùng

cao có khí h u c n nhi t

i, vùng th p ch u nh h

ng c a khí h u nhi t

i

gió mùa; m t n m có 2 mùa rõ r t, ó là:
Mùa m a b t

u t tháng 4

n tháng 10, chi m 85,4% t ng l

ng m a

c n m và t p trung vào các tháng 7 và 8. Mùa khô kéo dài t tháng 11
tháng 3 n m sau; th
xu ng th p, l

ng ch u nh h

ng m a ít, có nhi u s

- Ngoài ra, còn có hi n t

ng c a gió mùa

ng mù n ng nh t là

ông B c, nhi t

ng mù.

ng s

ng mù xu t hi n vào sáng s m, chi u

t i và êm c a t t c các tháng trong n m, ph n nhi u là s
i ms

n

nh èo Colea. S

ng mù toàn ph n.

ng mu i th

ng xu t hi n

vào tháng 12, 1 hàng n m v i s ngày xu t hi n trung bình là 3 ngày. S ngày
dài nh t c a m t

ts

ng mu i trong tháng là 5 ngày, s gi xu t hi n dài

nh t trong m t ngày là 7 gi .
Tháp truy n hình và

c bi t, ã có xu t hi n m a tuy t

khu v c

nh èo Colea [1].

* H th ng thu v n
Ch a có s li u nghiên c u c th

ánh giá l u t c dòng ch y c a các

su i l n trong khu v c Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
qua k t qu kh o sát c a oàn công tác có th
có 4 su i l n; các su i k trên có n

ánh giá s b trong khu v c

c quanh n m, l u l

nhi u, ch y m nh v mùa m a, mùa khô l

ng n

tl

t do trong khu v c có

ng n

c ch y

c ch y ít h n. M t

trung bình kho ng 2 km/100 ha, nh ng vào mùa m a th
ng, tr

én; nh ng

su i

ng gây ra l quét, l

d c l n, a hình l i b chia c t m nh.


10

Do
ngu n n

a hình b chia c t m nh,

c ng m r t hi m; hi n nay trong vùng ch t p trung vào khai thác

và s d ng n
2.3.1.4.

d c l n và có nhi u á vôi xen k p nên

c m t[1].

c i m

ng, th c v t

* V th c v t
Ki u r ng kín th
th

ng phân b

ng xanh m a m á nhi t

cao

i núi trung bình và cao,

700 m. Ki u r ng này, bao ph ph n phía trên c a

dãy núi Phia O c – Phia én v i nhi u h th c v t i n hình có ngu n g c t

h th c v t á nhi t

i (y u t di c ) t Hymalaya-Vân Nam-Quý Châu,

-Mi n i n i xu ng

nh c

Vi t Nam; các

n

i di n chính thu c h Hoa

h ng (Rosaceae) v i loài Xoan ào, Tú bà, Da bò, Kim anh, M , M n,

ào;

h Re (Lauraceae) v i loài Re, Kháo; h Trúc ào (Apocynaceae) v i loài
S a, Dây cao su; h Chè (Theaceae) v i loài Chè, Súm, V i thu c; h G o
(Bombacaceae) v i loài G o; h ng c lan (Magnoniaceae) v i loài Gi i xanh,
Ng c lan; h D (Fagaceae) v i loài S i bán c u, D gai, S i gai; h H

ào

(Juglandaceae) v i loài Ch o tía; h Thích (Aceraceae) v i loài Thích.
*V

ng v t

Thành ph n
có 222 loài

ng v t c a Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

ng v t có x

én

ng s ng, trong ó có 87 loài thú thu c 26 h ; 90

loài chim thu c 37 h và 14 b (trong ó b S có s loài nhi u nh t 48 loài);
17 loài l

ng c ; 28 loài bò sát và hàng ngàn loài

s ng, côn trùng,

ng v t nhuy n th ,

Trong s các loài
loài

N u

nh

ng v t quý hi m; bao g m 24 loài thú có tên trong Sách
ux )

th h ng nguy c p (EN) và 8 loài
i chi u v i Ngh

ng

t.

ng v t có tên trong danh m c ã xác

(n m 2007), trong ó có 1 loài (H
15 loài

ng v t

ng v t không x

c 56

Vi t Nam

th h ng c c k nguy c p (CR),
th h ng ang b

nh 32/2006/N -CP thì có 13 loài

e do (VU).
ph l c IB và


11

11 loài có tên trong ph l c IIB và 13 loài có tên trong Danh m c

c a Th

gi i IUCN (n m 2011)
V chim có 11 loài trong ó có 3 loài
th h ng ang b

th h ng nguy c p (EN), 8 loài

e do (VU); trong s này n u

i chi u v i Ngh

nh

32/2006/N -CP thì có 9 loài n m trong ph l c IIB.
V bò sát và l

ng c có 14 loài trong ó có 3 loài

nguy c p (CR), 9 loài nguy c p (EN) và 2 loài
N u

i chi u v i Ngh

th h ng c c k

th h ng b

e do (VU).

nh 32/2006/N -CP thì t t c 14 loài này

un m

trong ph l c IIB [3].
T nh ng s li u trên cho th y trong Khu b o t n thiên nhiên Phia O c Phia én ang hi n h u 56 loài

ng v t hoang dã quý hi m, ây là ngu n tài

nguyên vô cùng quý, là di s n c a Khu b o t n. Nh ng ngu n gen
quý hi m này có giá tr kinh t và giá tr b o t n cao c n
sách các loài

c

ng v t

a vào danh

c u tiên b o t n theo Lu t a d ng sinh h c.

2.4. Tình hình dân c , kinh t
2.4.1. Tình hình dân s , dân t c và phân b dân c
* Dân s : Theo Niên giám th ng kê huy n Nguyên Bình n m 2010, Khu
b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
kho ng 4.918 lao

én có 11.438 kh u, v i 2.287 h ,

ng. Xã Thành Công, Phan Thanh, H ng

o, Quang

Thành ch y u là h nông nghi p, còn th tr n T nh Túc ch y u là h phi
nông nghi p. T c

t ng dân s c a vùng hi n kho ng 2,2%/n m.

Dân t c: Khu b o t n có 5 dân t c ang sinh s ng; trong ó: Ng
5.398 kh u chi m 47,2% t ng dân s Khu b o t n, ng

i Nùng 2.335 kh u

chi m 20,3%, ng

i Kinh 2.027 kh u chi m 17,8%, ng

chi m 13,8%, ng

i H’Mông 105 kh u chi m 0,9% t ng dân s .

Phân b dân c : M t
b không

ng

dân s bình quân 51 ng

i Dao

i Tày 1.573 kh u

i/km2 nh ng l i phân

u gi a th tr n và các xã trong vùng, xã có m t

dân s


12

th p nh t là H ng
ng

o 25 ng

i/km2, cao nh t là th tr n T nh Túc 135

i/km2.

2.4.2. Kinh t - xã h i
2.4.2.1. Ngành nông nghi p
* S n xu t nông nghi p

ng

Vi c qu n lý, b o v r ng

c th c hi n

i dân nên b

c nh ng k t qu kh quan, di n tích r ng

t nhiên
r ng tr ng

c

u ã

t

n c p c s và c ng

ng

t 8.883 ha (n m 2008), t ng 76 ha so v i (n m 2001); di n tích
t 688 ha (n m 2008), t ng 17 ha so v i n m 2001. T k t qu

trên cho th y công tác phát tri n r ng còn r t ch m, trong khi di n tích

t

ch a có r ng trong vùng còn l n. Tuy nhiên, s li u trên ch ph n ánh

c

ph n di n tích th c hi n thông qua các ch
t ph c h i, di n tích do ng

ng trình d án, còn di n tích r ng

i dân t tr ng ch a ph n ánh h t trong bi u s

li u trên.
2.4.2.2. Ngành công nghi p – xây d ng
I. Công nghi p
Giá tr s n xu t công nghi p tính theo giá th c t trên
b o t n thiên nhiên có chi u h
lên 1.694,7 tri u

a bàn các xã Khu

ng t ng nhanh t 646 tri u

ng n m 2010; t c

ng n m 2001

t ng bình quân 5 n m (2006-2010) là

7,6%/n m.
* Công nghi p ch bi n khoáng s n
Quá trình hình thành và ki n t o l ch s lâu dài, s bi n
nên khu v c Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
s n quý hi m nh kim lo i màu (chì, k m...)

ng v

én có nhi u khoáng

xã Phan Thanh và Thành

Công; kim lo i quý hi m (Atimon, Thi c, Vonfram, Uran, Vàng...)
T nh Túc và xã Thành Công; Ngu n tài nguyên khoáng s n
t p trung ch y u

a ch t

th tr n

c khai thác

m Thi c T nh Túc, ngoài ra còn có các nguyên li u, v t


13

li u xây d ng nh : nguyên li u sét, á, cát, s i,...
khai tr ng b ào x i làm gi m

liên k t, r t d b r a trôi, s t l

* Công nghi p khai thác và c p n
Do

t x y ra.

c s ch

c, nh ng l i có r t nhi u khu v c thi u n

v c có núi á vôi, m c n
c d i dào

nhu c u n

c bi t là các khu

i dân trong các thung l ng

c sinh ho t. Hi n nay, h th ng c p n

cho các h dân ch a
cv

c

c ph thu c theo mùa. Ngay c nh nh ng ngu n

các thung l ng, vùng th p, ng

karts v n thi u n

d nn

t á trên

a hình núi á vôi xen k v i các tr m tích l c nguyên nên nhi u khu

v c th a n

n

c khai thác.

c

u t , ng

s d ng, b

c

c s ch sinh ho t

i dân t b kinh phí làm h th ng ng

u ã gi i quy t

c m t ph n khó kh n v

c sinh ho t cho các h dân t i nh ng n i thi u n

c.

* Công nghi p ch bi n nông, lâm nghi p và ti u th công nghi p
Tính

n n m 2012

khu v c Phia O c - Phia

én có 2 c s ch bi n

nông, lâm s n và m t s ngh th công truy n th ng nh : ch bi n mi n
dong, s n xu t gi y b n, s i lanh t nhiên và n u r
ngh

u...Nhìn chung các ngành

u phát tri n ch m, quy mô s n xu t nh l , t phát và thi u n nh.
II. Xây d ng
Các công trình c s h t ng: giao thông, th y l i và các công trình ph c

v

i s ng c ng

ng dân c ch y u

huy n, c p t nh, ngu n v n
ch

c qu n lý và tri n khai b i c p

u t ch y u t ngân sách nhà n

c và t các

ng trình d án c a các t ch c phi chính ph .

2.4.3. C s h t ng
* Giao Thông
H u h t các tuy n

ng giao thông trên ã

c

u t nâng c p, m t

ng r ng 3,5 m, láng nh a nên vi c i l i r t thu n ti n nh ng v n còn m t
s tuy n vi c i l i v n g p nhi u khó kh n, i n hình nh tuy n t tr
h c Phia

én - UBND xã Phan Thanh m i

ng

c xây d ng nh ng ã b h ng,


14

m t

ng b c y x i do m t s ph

ng ti n có tr ng t i l n ch

á và các

lo i khoáng s n; các tuy n giao thông liên thôn, liên xóm, ch y u là
t, ch t l

ng

ng x u nên ch a áp ng

ng

c nhu c u i l i, giao l u

kinh t v i các xã trong huy n.
* Y t - Giáo d c
- Y t : Trong khu v c có 1 b nh vi n a khoa v i 50 gi
tr n T nh Túc, 1 phòng khám a khoa khu v c v i 6 gi
y t t i các xã. Nhìn chung, công tác y t
ã

c

u t trang thi t b và

ng b nh t i th

ng b nh và các tr m

ã có nh ng chuy n bi n tích c c,

i ng cán b ; m i tr m

c b trí 2 y s , 2

y tá và n h sinh v i nhi m v khám, ch a b nh và c p phát thu c cho nhân
dân.
- Giáo d c:
và

c s quan tâm c a T nh y, UBND các c p, s Giáo d c

ào t o, các ban ngành oàn th

a ph

ng nên t l h c sinh i h c

ngày càng t ng. Tuy nhiên, a s h c sinh là dân t c thi u s s ng

vùng sâu,

vùng xa, i l i khó kh n, dân c s ng r i rác phân tán nên ã h n ch và là
thách th c l n

n công tác giáo d c ào t o

a ph

ng.

2.5. Nh ng thách th c và c h i
2.5.1. C h i và thu n l i trong b o t n và phát tri n b n v ng
B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, chính quy n
Ban qu n lý Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
ph

ng ã có nh ng thay

a ph

ng các c p,

én, nhân dân

i v nh n th c, quan tâm úng m c

a

n công tác

b o t n và phát tri n b n v ng.
Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
sánh v

én có ti m n ng, l i th so

i u ki n t nhiên, tài nguyên thiên nhiên nên có i u ki n thu n l i,

c h i phát tri n các ho t

ng d ch v , du l ch sinh thái.


15

2.5.2. Khó kh n và thách th c trong b o t n và phát tri n b n v ng
Do ch a nh n th c, hi u bi t rõ ràng

các c p, các ngành v b o t n

và phát tri n b n v ng nên không tránh kh i s thi u th ng nh t, lúng túng
trong vi c th c hi n các h ng m c t

i u tra c b n, nghiên c u khoa h c, h

tr phát tri n kinh t xã h i, phát tri n d ch v , du l ch sinh thái, b o v môi
tr

ng và phát tri n ngu n nhân l c.
Trong khu v c Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

én có nhi u

h dân ang sinh s ng, trong s này, ph n l n là dân t c Dao, Tày, Nùng…,
i s ng còn nhi u khó kh n. Vi c h tr phát tri n kinh t xã h i và nâng cao

i s ng cho nhân dân các xã vùng

m là m t khó kh n l n

m b o hài

hoà gi a b o t n và phát tri n b n v ng.
Thách th c l n là gi i quy t tri t

n n khai thác, ào b i khoáng s n

trong khu v c Khu b o t n.
Trong vùng có ngu n lao
T nh Túc có kho ng 3.000 lao
tr

c ây,

ng dôi d nhi u,

c bi t khu v c Th tr n

ng là con em, công nhân m thi c T nh Túc

n nay thi u vi c làm. Trong s lao

ng này, có m t s hàng

ngày ph i vào khu v c Khu b o t n ào b i, mót khoáng s n t i các h m m
khai thác tr c ây, gây xáo tr n

n môi tr

ng sinh thái t nhiên trong r ng.


16

Ph n 3
IT

NG, PH M VI, TH I GIAN,

N I DUNG PH
3.1.

it

NG PHÁP NGHIÊN C U

ng nghiên c u

i t

ng nghiên c u là loài cây Thông lông gà (Dacrycarpus

imbricatus) phân b trong r ng t nhiên thu c khu b o t n thiên nhiên Phia
O c – Phia én huy n Nguyên Bình – Cao B ng.
3.2.

a i m và th i gian nghiên c u
-

a i m: Nghiên c u trên

a bàn khu b o t n thiên nhiên Phia O c –

Phia én huy n Nguyên Bình – Cao B ng.
- Th i gian ti n hành nghiên c u: Khóa lu n ti n hành thu th p s li u
nghiên c u, phân tích và t ng h p tài li u hoàn thi n

tài t tháng 1 n m 2015

n tháng 5 n m 2015.
3.3. N i dung nghiên c u
3.3.1.

c i m s d ng và hi u bi t c a ng

- S hi u bi t c a ng

i dân

a ph

i dân v cây Thông lông gà

ng v loài Thông lông gà trong khu

b ot n

-

c i m s d ng n i b t c a cây Thông lông gà

- S phân b c a loài cây
- Ý ki n óng góp c a ng
3.3.2.

i dân trong vi c b o t n và phát tri n loài

c i m phân lo i loài cây nghiên c u

3.3.3. Các

c i m n i b t v hình thái c a loài: R , thân, lá, hoa và qu

c a cây Thông lông gà
3.3.4.M t s

c i m sinh thái c a cây Thông lông gà

-

tàn che n i có loài nghiên c u phân b

-

c i m t ng cây g n i có loài Thông lông gà sinh s ng

-

c i m tái sinh cây Thông lông gà


17

-

c i m v các loài cây b i, th m t

-

c i m

-

c i m phân b loài

+

c i m phân b loài trong các tr ng thái r ng

+

c i m phân b loài cây theo

3.3.5 Nh ng tác
3.3.6.

i n i Thông lông gà sinh s ng

t n i loài cây nghiên c u phân b

ng c a ng

cao.

i dân

n sinh c nh trong khu b o t n

xu t m t s bi n pháp phát tri n và b o t n loài Thông lông gà t i

khu v c nghiên c u
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u

3.4.1. Công tác chu n b
- Thu th p, phân tích,
tr

c

i chi u các tài li u v cây Thông lông gà t

n nay.
- Chu n b

y

các d ng c c n thi t

mà ta nghiên c u nh : gi y bút, b n
3.4.2. Ph

, các công c PRA, GPS...

ng pháp k th a tài li u có s n t i

- Thu th p các s li u có s n: B n

thu th p s li u, nh ng v n

a ph

ng

, các tài li u nghiên c u v th c v t, h sinh

thái r ng ,... t i KBT và các nghiên c u có liên quan t tr c n nay.
3.4.3. Ph

ng pháp ngo i nghi p

3.4.3.1. Ph ng v n ng
- Ph ng v n ng

i dân
i dân và các cán b ki m lâm, có 2 ph

ng pháp chính

c áp d ng:
+ Ph ng v n m : Là ki u ph ng v n t do, ta có th h i b t c nh ng
v n

nào mà ta c n quan tâm.
+ Ph ng v n bán c u trúc: Các câu h i ã

c chu n b t tr

h i thêm các câu h i liên quan tùy t ng tình hu ng c th .

c, có th


18

- Khi ph ng v n ph i ph ng v n nhi u ng
ki m lâm khác nhau...Vì m i ng

i, nhi u

tu i, nhi u cán b

i s có nh ng kinh nghi m riêng và s hi u

bi t riêng v cây Thông lông gà.
3.4.3.2. Ph

ng pháp l p tuy n i u tra

- Ch n và l p tuy n 60 i u tra
thám khu v c nghiên c u trên b n
quan và s h
th o

i di n cho khu v c nghiên c u: S

và th c t , tham kh o các tài li u có liên

ng d n c a các cán b , ng

i dân

a ph

ng quen bi t thông

a hình. Ti n hành l p k ho ch cho công tác i u tra ngo i nghi p.
Tuy n i u tra

c l p t chân lên

r ng có trong khu v c nghiên c u, có tính
tra ánh d u to

,

n

nh, ph i i qua các tr ng thái
i di n cao. Trên m i tuy n i u

cao, tên các loài cây quý hi m và các ch s

c n thi t [6]. Các s li u thu th p

o

m

c ghi vào m u b ng 3.1.

M u b ng 3.1: B ng thu th p s li u các loài cây theo tuy n (ph l c 2)
- Loài cây sinh s ng cùng loài Thông lông gà ang i u tra trong tuy n
i u tra:
- Loài Thông lông gà g n khu v c các loài cây khác:
Khi g p cây Thông lông gà là
chi ti t các

c i m hình thái,

it

ng nghiên c u, ti n hành o

m

làm c s cho vi c nh n bi t và phân lo i loài

cây này v i các loài cây khác.
Ti n hành quan sát chi ti t các cá th Thông lông gà ã g p trong
tuy n i u tra. Sau ó o chi u cao c a cây, và mô t các
c a cây. Trong ó các ch tiêu chính c n o

c i m hình thái

m là:

* Hình thái r
Ti n hành nghiên c u, quan sát
s c, các

phân lo i h r , mô t hình d ng, màu

c i m n i b t c a r và các ch tiêu khác. Sau ó ghi s li u thu th p

c vào m u b ng d

i ây: