Khảo ngiệm một số biện pháp phòng trừ mối (Isoptera) hại rừng trồng keo (Acasia) tại xã Tân Thịnh, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

NÔNG TH THANH

KH O NGHI M M T S

BI N PHÁP PHÒNG TR

M I

(Isoptera) H I R NG TR NG KEO (Acasia) T I XÃ TÂN TH NH,
HUY N

NH HÓA, T NH THÁI NGUYÊN

KHOÁ LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
Khoá

: Chính quy
: Lâm nghi p
: Lâm nghi p
: 2011 – 2015

Thái Nguyên, 2015

IH C


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

NÔNG TH THANH

KH O NGHI M M T S

BI N PHÁP PHÒNG TR

M I

(Isoptera) H I R NG TR NG KEO (Acasia) T I XÃ TÂN TH NH,
HUY N

NH HÓA, T NH THÁI NGUYÊN

KHOÁ LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành

L p
Khoa
Khoá
Gi ng viên HD

IH C

: Chính quy
: Lâm nghi p
: K43 – LN
: Lâm nghi p
: 2011 – 2015
: TS. àm V n Vinh

Thái Nguyên, 2015


Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u khoa h c c a b n thân
tôi. Các s li u và k t qu nghiên c u là quá trình i u tra trên th c

a hoàn

toàn trung th c, ch a công b trên các tài li u, n u có gì sai sót tôi xin hoàn
toàn ch u trách nhi m!

Thái Nguyên, ngày
Xác nh n c a giáo viên h

ng d n

Ng

ch i

n m 2015

i vi t cam oan
(Ký, ghi rõ h tên)

ng ý cho b o v k t qu
tr

tháng

ng khoa h c!

(Ký, ghi rõ h tên)

TS. àm V n Vinh

Nông Th Thanh

XÁC NH N C A GV CH M PH N BI N
Giáo viên ch m ph n bi n xác nh n sinh viên
ã s a ch a sai xót sau khi H i

ng ch m yêu c u!

(Ký, ghi rõ h tên)

Th c t p t t nghi p là giai o n cu i cùng c a m i sinh viên, tr i qua 4
n m h c t p t i tr ng, th i gian th c t p giúp sinh viên c ng c l i ki n th c
ã h c và làm quen d n v i công vi c ngoài th c ti n, b sung và c ng c
ki n th c c a b n thân, tích l y
c nhi u kinh nghi m quý báu
ph c v
cho công vi c và các h a ng chuyên môn sau này.
cs
ng ý c a ban giám hi u tr ng
i h c Nông Lâm Thái
Nguyên, ban ch nhi m khoa Lâm nghi p và giáo viên h ng d n chúng tôi
ã ti n hành nghiên c u
tài: “Kh o ngi m m t s bi n pháp phòng tr
m i (Isoptera) h i r ng tr ng keo (Acasia) t i xã Tân Th nh, huy n nh
Hóa, t nh Thái Nguyên”.
Sau m t th i gian th c hi n trên c s nh ng tài li u thu th p
c
trong su t quá trình th c t p t i khu v c nghiên c u, k t h p v i nh ng lý
thuy t c b n ã
c trang b khi h c tr ng, n nay khóa lu n t t nghi p
c a tôi ã hoàn thành.
tài có k t qu nh ngày hôm nay tôi xin g i l i
c m n chân thành t i ban giám hi u nhà tr ng, ban ch nhi m khoa Lâm
nghi p, các cán b , các v lãnh o và các c quan ban ngành c a UBND xã
Tân Th nh, ã t o m i i u ki n giúp
tôi trong quá trình ngiên c u, s
óng góp ý ki n c a các th y, cô giáo và s giúp
c a b n bè
tôi hoàn

thành tài này.
c bi t tôi xin chân thành c m n th y giáo TS. àm V n Vinh ã t n
tình h ng d n và ch b o tôi trong su t quá trình th c hi n tài.
M c dù ã có nhi u c g ng, xong do th i gian th c t p có h n, do
trình
kinh nghi m còn h n ch
c bi t là l n u tiên làm quen v i công
tác nghiên c u khoa h c. Nên b n khóa lu n không th tránh kh i nh ng thi u
sót nh t nh. R t mong nh n
c nh ng ý ki n óng góp c a các th y cô
giáo và các b n ng nghi p
tài c a tôi
c y và hoàn thi n h n.
Tôi xin chân thành c m n !
Thái Nguyên, ngày….tháng….n m 2015
Sinh viên
Nông Th Thanh


B ng 4.1: K t qu

Trang
i u tra tình hình phân b m i b h i. ........................... 31

B ng 4.2a: K t qu

i u tra t l cây b nhi m m i r ng tr ng keo 2 tu i ....... 32

B ng 4.2b: K t qu

i u tra t l cây b nhi m m i r ng tr ng keo 4 tu i..... 32

B ng 4.2c: K t qu

i u tra t l cây b nhi m m i r ng tr ng keo 6 tu i ....... 33

B ng 4.3a. K t qu

i u tra m c

h i do m i

i v i r ng tr ng keo 2 tu i .... 33

B ng 4.3b. K t qu

i u tra m c

h i do m i

i v i r ng tr ng keo 4 tu i.... 34

B ng 4.3c. K t qu

i u tra m c

h i do m i

i v i r ng tr ng keo 6 tu i .... 34

B ng 4.4: M c

h i do m i

thí ngi m bi n pháp lâm sinh ................... 36

B ng 4.5: Ki m tra s sai khác gi a công th c

i ch ng và ô thí nghi m

bi n pháp k thu t lâm sinh .......................................................... 37
B ng 4.6: K t qu b y m i gi ng có cánh b ng èn i n ........................... 38
B ng 4.7: M c

h i do m i

thí ngi m bi n pháp tìm t m i ................ 39

B ng 4.8: Ki m tra s sai khác gi a ô

i ch ng và ô thí nghi m trong bi n

pháp ào t m i ............................................................................ 40
B ng 4.9: M c

h i do m i

thí ngi m bi n pháp r c lá cau t

B ng 4.10: Ki m tra s sai khác gi a ô

i .......... 41

i ch ng và ô thi nghi m trong thí

nghi m bi n pháp r c lá cau .......................................................... 42
B ng 4.11: M c

h i do m i h i, thí nghi m bi n pháp phun n

c lá, v lá

xoan ta.......................................................................................... 43
B ng 4.12: Ki m tra s sai khác gi a ô thí nghi m và ô
nghi m bi n pháp phun n
B ng 4.13. M c

h i do m i

i ch ng trong thí

c v lá xoan ta ................................... 44

bi n pháp th nghi m thu c hóa h c ...... 45

B ng 4.14: Ki m tra s sai khác gi a các ô thí nghi m và ô

i ch ng trong

thí nghi m bi n pháp hóa h c ....................................................... 46

B ng 4.15: B ng sai d t ng c p cho chi u dài v t h i ............................... 47


Hình 4.1: R ng tr ng keo t i xã Tân Th nh ............................................... 30
Hình 4.2: Hình nh m i xâm h i keo ......................................................... 35
Hình 4.3: Thí nghi m bi n pháp k thu t lâm sinh .................................... 36
Hình 4.4: B y m i gi ng có cánh .............................................................. 38
Hình 4.5: Hình nh t m i ........................................................................ 39
Hình 4.6: Hình nh m i vua m i chúa n m trong hoàng cung.................... 39
Hình 4.7: Thí nghi m r c lá cau ................................................................ 41
Hình 4.8: K t qu thí nghi m phun n

c lá và v Xoan ta......................... 43

Hình 4.9: Hình nh cho bi n pháp phun thu c hóa h c .............................. 47



Trang
L I CAM

OAN .......................................................................................................................... i

L IC M

N .............................................................................................................................. ii

DANH M C B NG ................................................................................................................... iii
DANH M C HÌNH .................................................................................................................... iv
DANH M C CÁC T

VI T T T .............................................................................................. v

M C L C................................................................................................................................... vi
U ....................................................................................................................... 1

Ph n 1: M
1.1.

tv n

............................................................................................................................. 1

1.2. M c tiêu nghiên c u c a

tài .............................................................................................. 3

1.3. Ý ngh a nghiên c u ............................................................................................................... 3
1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c ................................................................... 3
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n ....................................................................................................... 4
Ph n 2: T NG QUAN TÀI LI U ............................................................................................. 5
2.1. T ng quan tài li u .................................................................................................................. 5
2.1.1. C s khoa h c ................................................................................................................... 5
2.1.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i...................................................................................... 7
2.1.3. Tình hình nghiên c u

Vi t Nam ...................................................................................... 8

2.2. T ng quan i u ki n t nhiên – kinh t - xã h i khu v c nghiên c u..................................... 9
2.2.1. V trí

a lý ......................................................................................................................... 9

2.2.2. Khí h u th y v n ................................................................................................................ 9
2.2.3.

a hình,

a m o ............................................................................................................. 10

2.2.4. Ngu n n

c th y v n ....................................................................................................... 10

2.2.5. Các ngu n tài nguyên ....................................................................................................... 10
2.2.6. Môi tr

ng ....................................................................................................................... 11

2.3. K t qu tìm hi u v m t s

c i m sinh h c c a qu n th m i ......................................... 12

2.3.1. T m i .............................................................................................................................. 12
2.3.2. Th c n c a m i ............................................................................................................... 13
2.3.3. Thành ph n trong t m i .................................................................................................. 13
Ph n 3:

IT

NG, N I DUNG

A I M VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U ...... 17

3.1. N i dung và ph m vi nghiên c u ......................................................................................... 17
3.1.1.

it

ng nghiên c u c a

tài ....................................................................................... 17

3.1.2. Ph m vi nghiên c u .......................................................................................................... 17


3.2.

a i m và th i gian nghiên c u ........................................................................................ 17

3.3. N i dung nghiên c u .......................................................................................................... 17
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u ..................................................................................................... 18

3.4.1. Ph

ng pháp k th a s li u có ch n l c .......................................................................... 18

3.4.2. Ph

ng pháp i u tra qua ph ng v n và i u tra quan sát tr c ti p .................................. 18

3.4.3. Ph

ng pháp i u tra quan sát tr c ti p ............................................................................ 18

3.4.4. Ph

ng pháp nghiên c u th c nghi m k t h p i u tra quan sát tr c ti p ................... 20

Ph n 4: K T QU NGHIÊN C U ......................................................................................... 29
4.1. Hi n tr ng r ng tr ng keo và k t qu
t i xã Tân Th nh, huy n

i u tra tình hình m i h i cây ................................... 29

nh Hóa, t nh Thái Nguyên ................................................................ 29

4.1.1. Hi n tr ng r ng tr ng keo................................................................................................. 29
4.1.2. K t qu

i u tra ph ng v n ............................................................................................... 30

4.1.3. K t qu

i u tra tình hình phân b m i h i ....................................................................... 31

4.1.4. K t qu

i u tra t m t l cây nhi m m i

4.2. K t qu

r ng tr ng keo ............................................. 31

ánh giá hi u qu các bi n pháp phòng tr m i t i r ng tr ng ......................................... 35

4.2.1. K t qu c a bi n pháp k thu t lâm sinh .......................................................................... 35
4.2.2. K t qu c a bi n pháp c gi i v t lý ................................................................................. 37
4.2.3. Bi n pháp sinh h c ........................................................................................................... 40
4.2.4. K t qu thí nghi m bi n pháp hóa h c .............................................................................. 45
4.3.

xu t m t s gi i pháp phòng tr m i h i r ng tr ng keo t i khu v c nghiên c u ........... 48

4.3.1. Các bi n pháp k thu t lâm sinh ....................................................................................... 48
4.3.2. Bi n pháp c gi i v t lý.................................................................................................... 49
4.3.3. Bi n pháp sinh h c ........................................................................................................... 49
4.3.4. Bi n pháp hóa h c ............................................................................................................ 50
4.3.5. Công tác qu n lý và b o v r ng ...................................................................................... 50
4.3.6. Bi n pháp phòng tr t ng h p IPM .................................................................................. 50
Ph n 5: K T LU N VÀ

NGH ......................................................................................... 52

5.1. K t lu n ............................................................................................................................... 52
5.2. Ki n ngh ............................................................................................................................. 53

TÀI LI U THAM KH O ........................................................................................................ 54

PH L C


1

Nh chúng ta ã bi t r ng là ngu n tài nguyên thiên nhiên vô cùng
quan tr ng, nó không ch cung c p l

ng th c, th c ph m, nguyên v t li u,

các lo i lâm s n quý hi m mà còn góp ph n b o v môi tr

ng. Tính

ngày 31/12/2009, di n tích r ng toàn qu c là 13.258.843ha (

n

che ph

39,1%) trong ó 10.339.305ha r ng t nhiên và 2.919.538ha r ng tr ng (Tr n
Th Thanh Tâm, 2010) [11].V n

c m nh danh là "lá ph i xanh" c a trái

t, r ng có vai trò r t quan tr ng trong vi c duy trì cân b ng sinh thái và s
a d ng sinh h c trên hành tinh chúng ta. Góp ph n phòng ch ng thiên tai,
cung c p lâm s n, b o v môi tr

ng cho hôm nay và mai sau.

ng th i,

r ng còn óng góp to l n trong vi c b o v và phát tri n kinh t - xã h i, an
ninh, qu c phòng c a

tn

c g n li n v i

c bi t Vi t Nam là m t n

c n m trong khu v c nhi t

nên không ch có di n tích r ng và
d ng v thành ph n loài

i s ng c a nhân dân.
i gió mùa

t r ng l n mà còn r t phong phú và a

ng th c v t, do ó càng làm phát huy

c vai trò

t i a c a r ng. Nh ng hi n nay do s c ép c a dân s cùng v i ó nhu c u v
v t ch t và tinh th n c ng không ng ng t ng lên, công tác qu n lý và b o v

còn nhi u b t c p, sâu b nh h i phát d ch l n khi n di n tích r ng b suy gi m
nghiêm tr ng c v s l

ng và ch t l

ng. Vi c m t r ng gây m t cân b ng

sinh thái ã gây ra l l t, h n hán, th ng t ng ôzôn, nhi t

trái

lên… gây nh h

ng phát tri n

ng

n cu c s ng c a con ng

c a các loài sinh v t trên trái

i, s sinh tr

t t ng

t. B i v y, b o v r ng và ngu n tài nguyên

r ng luôn tr thành m t n i dung, m t yêu c u không th trì hoãn
c các qu c gia trên th gi i trong cu c chi n

iv it t

y gian khó hi n nay nh m


2

b o v môi tr

ng s ng ang b hu ho i

ch y u là do chính ho t
ng tr
tr

c th c tr ng trên

ng, chính sách ch

m i.

ng c a con ng

m c báo

ng mà nguyên nhân

i gây ra.

ng và nhà n

c ta ã có r t nhi u ch

o nh m th c hi n m c tiêu b o v r ng, tr ng r ng

áp ng m c tiêu nâng t l

t có r ng lên 42,6% vào n m 2010 và

t 47% vào n m 2020 (B NN & PTNT, 2005) [3] ã có r t nhi u tr

ng

trình tr ng r ng

c tri n khai nh d án: 661, 135, 327…Bên c nh tr ng

nh ng loài cây b n

a thì các cây nh p n i có hi u qu kinh t cao c ng

tr ng

các t nh n

c

c ta nh keo, m , lát, b ch àn… trong ó mi n b c loài

cây ph bi n là keo.

Chi keo (Acasia ) g m các loài cây a sáng m c nhanh, sinh tr
phát tri n m nh, tr ng ph xanh
G th

ng

t tr ng

ng và

i núi tr c, có tác d ng c i t o

t.

c dùng làm nguyên li u gi y, ván d m, g tr m …(Lê M ng

Chân và c ng s , 2000) [4] keo là loài cây có

c tính t t, nh ng ây c ng là

loài cây d b nhi m sâu b nh h i, trong ó có cách loài m i là nhóm loài côn
trùng phá ho i g m nh.
M i (Isoptera) thu c nhóm côn trùng s ng có tính ch t xã h i, có s
phân hóa cao v hình thái và ch c n ng. Khác v i nhi u lo i côn trùng
sinh, m i t m i là m t “

n v s ng” ho c

c coi là m t “ xã h i” riêng

bi t. Trong m i t m i tùy theo t ng loài có t vài tr m con
con. V i

c tính làm t và ho t

n

n vài ch c tri u

ng tinh vi cùng v i kh n ng phân gi i các

ngu n g c t xenluloza, m i ang

c xem là m t trong nh ng côn trùng

gây thi t h i l n nh t. Loài th c n a thích c a m i là xenlulo do ó chúng là
côn trùng phá ho i g r t m nh, nh h
s ng d

i

ng r t l n t i cây r ng. M i chúng

t phá ho i ng m trong thân cây do v y khó phát hi n

u xâm h i. Theo th ng kê ch a

y

c aM (

giai o n

ng Kim Tuy n và c ng

s , 2008 ) [13] hàng n m thi t h i do m i gây ra vào kho ng 150 tri u USD.


3

B iv yv n
ph

ng pháp

môi tr

t ra là c n nghiên c u bi n pháp h p lý, k t h p

c nhi u

v a có th phòng tr sâu h i có hi u qu mà ít nh h

ng t i

ng và các sinh v t có ích trong h sinh thái r ng.
Cùng v i s phát tri n c a kinh t xã h i, các loài m i gây h i càng

phát tri n m nh, ph bi n r ng kh p. Thái Nguyên là m t trong nh ng t nh
tr ng r ng keo khá ph bi n, trong nh ng n m g n ây hi n t

ng m i phá

ho i r ng ã gây nên nh ng t n th t không nh trong vi c kinh doanh r ng t i
a ph

ng. Tuy nhiên vi c nghiên c u các bi n pháp phòng tr m i h i keo

r ng tr ng còn r t nhi u h n ch , ch a

c áp d ng r ng rãi và ít

c

quan tâm. Nh n th c t m quan tr ng c a công tác b o v r ng và xu t phát t
th c t trên chúng tôi ti n hành nghiên c u
pháp phòng tr
Th nh, huy n

m i (Isoptera) h i r ng tr ng keo (Acasia) t i xã Tân
nh Hóa, t nh Thái Nguyên”.

tài th c hi n nh m
-

ánh giá

t các m c tiêu sau:

c hi u qu m t s bi n pháp phòng tr M i

r ng tr ng keo t i xã Tân Th nh, huy n
tr

tài: “Kh o nghi m m t s bi n

iv i

nh Hóa, t nh Thái Nguyên.

xu t các bi n pháp phòng tr m i phù h p giúp cây tr ng sinh

ng và phát tri n t t h n, góp ph n nâng cao n ng su t ch t l

ng r ng

tr ng keo t i khu v c nghiên c u.

- Qúa trình th c hi n

tài s giúp sinh viên làm quen v i vi c nghiên

c u khoa h c, c ng c ki n th c ã h c, v n d ng lý thuy t vào th c t , bi t
các thu th p, phân tích và x lý thông tin c ng nh k n ng ti p c n và làm
vi c v i c ng

ng thôn b n và ng

- N m v ng

i dân.

c các ph ng pháp i u tra m i h i cây t i r ng tr ng.


4

- Tìm hi u thêm v các kinh nghi m, k thu t phòng tr
trong th c ti n

a ph

c áp d ng

ng.

- K t qu nghiên c u c a

tài là c s

v n d ng vào th c ti n s n

xu t phòng tr m i h i r ng keo m t cách có hi u qu h n.
- L a ch n các bi n pháp phòng tr m i t t nh t mà
nghi m giúp cho r ng tr ng keo sinh tr
nh ng thi t h i do m i gây ra.

tài ã kh o

ng phát tri n t t h n, h n ch

c


5

Côn trùng là l p
loài,

ng v t h t s c phong phú, a d ng v thành ph n

ng th i là lo i ông úc nh t v s l

m tl p

ng. Trong t nhiên không có

ng v t nào có th sánh v i côn trùng v m c

l v thành ph n loài. Các nhà khoa h c

h

nk

c tính l p côn trùng có t i 8-10

tri u loài, chi m t i 78% s loài c a toàn b gi i
trái

phong phú

ng v t

c bi t

n trên

t (Nguy n Vi t Tùng, 2006) [12]. Chúng có m t kh p m i n i, nh
ng vào m i quá trình s ng trên hành tinh c a chúng ta. Trong ó có

s ng con ng

i

i.

M i là m t trong nh ng nhóm loài côn trùng gây h i kinh t quan tr ng
trên th gi i vì chúng phá ho i g và cây tr ng. Chúng có m t
trên trái
nhi t
có

t v i g m 3000 loài và t p trung nhi u nh t
i. M i có th phân b

cao

các vùng khí h u

n 2000m so v i m c n

i s ng xã h i kín áo, s ng và làm t trong

h i t t c các s n ph m ch a xenlulo. Trong

kh p m i n i

c bi n. M i

t ho c trong g , chúng n

t m i có th phân b

n

sâu 5m, ôi khi lên t i kho ng 36m. M i n h i t t c các s n ph m xenlulo
và gây h i các ê i u, c u c ng, các công trình xây d ng có s d ng tre g
n a..và phá ho i cây tr ng c cây s ng l n cây ch t. (

ng Kim Tuy n và

c ng s , 2008 ) [13].
Trong t m i vi c duy trì ho t

ng c a qu n th

c phân hóa theo

các ch c n ng riêng, m i th làm nhi m v l y th c n và giúp c gia ình

nhà m i tiêu hóa th c n, vì v y “ d dày c a m i th

c coi là d dày c a

c gia ình nhà m i” vì ch trong d dày c a m i th m i có vi khu n c ng
sinh giúp m i tiêu hóa xenlulo.

c bi t m i r t thích n g thông, g trám,


6

g b

…

ây là c s

chúng ta phòng tr m i b ng các lo i m i nh và

di t m i t n g c b ng con

ng lây nhi m b nh t m i th . Vi t Nam là

n

c n m trong vùng nhi t

i, c n nhi t

i nên r t thu n l i cho m i sinh

tr

ng và phát tri n. Chúng phân b và gây h i t b c vào nam.

n

c ta

theo th ng kê v m i, có kho ng trên 60 loài m i, trong ó kho ng 25 loài
m i chuyên phá ho i các công trình ki n trúc, 30 loài h i ê

p và hàng ch c

loài h i cây tr ng (Tr n Thái H i, 2007) [5].
h n ch tác h i do côn trùng

c bi t là loài m i gây ra

phát huy

c nh ng l i ích c a các lo i côn trùng. Sinh thái h c côn trùng là môn
nghiên c u

c tính sinh h c, sinh thái c a các loài côn trùng. Trên c s

ó

ng d ng vào th c ti n s n xu t, tr ng r ng phát huy nh ng l i ích và h n ch

tác h i c a các loài côn trùng.
phòng tr h p lý

ng th i

nghiên c u

xu t các bi n pháp

i v i t ng lo i côn trùng có h i nh : bi n pháp t ng h p,

bi n pháp sinh h c, bi n pháp c gi i v t lý…

ng n ch n nh ng thi t h i do

côn trùng gây ra.
Bi n pháp lâm sinh:

ây là ph

ng pháp thông qua hàng lo t các bi n

pháp k thu t canh tác h p lý trong các khâu s n xu t

t o ra nh ng di n

tích cây tr ng kh e m nh, có s c kháng sâu b nh cao, thúc

y quá trình cân

b ng sinh thái, h n ch s phát sinh, phát tri n c a sâu h i. Bi n pháp lâm
sinh bao g m: Ch n gi ng, x lý gi ng, x lý

t, ch m sóc…

Bi n pháp c gi i v t lý: Không gây h i cho môi tr
c u công lao

ng nh ng l i yêu

ng l n và hi u qu không cao, hi u qu lao

vào vi c t ch c lao

ng ph thu c

ng. Bi n pháp c gi i v t lý bao g m: B t gi t, m i

nh , b y h , b y èn…
Bi n pháp sinh h c: Mang l i hi u qu cao, không nh h
tr

ng c ng nh s c kh e c a con ng

ng t i môi

i nh ng chi phí l i cao. Bi n pháp


7

sinh h c bao g m: S d ng các ch ph m sinh h c, gây nuôi thiên

ch th

vào d ch, giun tròn kí sinh di t m i, n m kí sinh…
Bi n pháp hóa h c: Mang l i hi u qu nhanh, giá thành th p, th c hi n
n gi n nh ng l i gây ô nhi m môi tr
ng

ng, nh h

ng t i s c kh e con

i và gia súc. D gây m t cân b ng sinh thái trong t nhiên.
Vi c s d ng thu c hóa h c quá m c ngoài vi c phá v cân b ng sinh

h c trong t nhiên ã gây ra nh ng h u qu khôn l
sinh khó gi i quy t nh : Ô nhi m môi tr

ng, nhi u v n

ng, s c kh e con ng

n y

i, nhi u loài

sâu h i hình thành kh n ng kháng thu c… K t khi phát hi n ra nh ng nh
h

ng b t l i c a thu c hóa h c t i s c kh e con ng

i và môi tr

ng c ng

nh tác d ng di t sinh v t l i c a chúng và nh ng i m y u c a phòng tr
sinh v t h i truy n th ng, ng

i ta nh n ra r ng phòng tr sâu b nh h i không

ch b ng bi n pháp hóa h c nh quan ni m ban
cách gi i quy t h p lý

u mà c n thi t ph i có m t

tránh h u qu trên mà v n

phòng tr sâu b nh h i trong nông lâm nghi p (

t

ng Kim Tuy n, 2008) [13].

Côn trùng h c là môn khoa h c l y côn trùng làm
c u, côn trùng

c nghiên c u t th k XVI- XVII nh ng

thì côn trùng lâm nghi p m i th c s

c m c tiêu c a

it

ng nghiên

n th k XVIII

c chú ý khi nh ng tác h i do chúng

gây ra ngày càng l n (Tr n Công Loanh và c ng s , 1997) [8] các nghiên c u
v loài m i c ng

c nghiên c u t r t s m.

i b ph n m i phân b
B c Phi và các n

c ven bi n

vùng á nhi t

i. M t s ít phân b Châu Á,

a trung h i... Nói v toàn c u thì Châu Phi là

i b n doanh phân b các loài m i (Thái Bàng Hoa 1964) [6].
Theo tài li u c a Emerson (1952), trên th gi i ã phát hi n

loài trong ó có 1762 loài hi n nay ang t n t i và

c 1855

c có 93 loài hoá th ch.

Theo b n danh l c côn trùng và m i trên th gi i c a Snyder n m 1949

t


8

ó b sung tu ch nh cho phong phú thêm thì trong 12 n m t n m 1952

n

1963 là ng ng không b sung thì trên th gi i ã phát hi n thêm 150 loài m i
m i

a t ng s loài m i lên 2000 loài trong ó bao g m c hoá th ch. Hàng

n m, trên th gi i l i phát hi n thêm nh ng loài m i m i, theo th ng kê ch a
y

thì s loài m i trên th gi i có kho ng trên 2000 loài k c hoá th ch.
N m 1957, Linnes ã x p m i nh m t gi ng termes trong b không

cánh (Aptera). Fabricius lúc

u x p m i vào b cánh màng (Hymenoptera)

coi m i nh m t loài ki n nh ng

n 1781 l i x p m i vào b cánh m ch (

Neuroptera). N m 178, Samethman công b công trình phân lo i m i. N m
1785, linacus ã s p x p m i vào l p ph không cánh (Apterygota) thu c
gi ng termes (Ph m Bình Quy n, 2006) [9]
N m 1964, Thái Bàng Hoa trong “Trung Qu c Kinh T Côn Trùng
Chí” ã

a ra ph

N m 1965, FAO ã

ng pháp phun thu c di t t m i (Lê V n Nông, 1999) [7]
a ra khái ni m v phòng tr t ng h p.

N m 1837 Audouni ch r ng n m b ch c

ng ngoài gây b nh cho t m

còn có th dùng phòng tr côn trùng khác. (Weiser, 1996) [15]
Công trình nghiên c u m i t i Thái Lan c a Ahmad (1955), Roonval
t i n

(1962) các tác gi

ã miêu t

c nh ng

c i m chi ti t c u t o

hình thái c a m i. Sau chi n tranh th gi i th 2 thu c tr sâu thu c nhóm
h a c ra

i DDT, 666… sau ó nhi u lo i thu c hóa h c tr sâu b nh c ng

c ph bi n trên th tr

n
c a Nguy n

ng. (

ng Kim Tuy n và Cs, 2008) [13]

c ta, nh ng nghiên c u

cb t

u t n m 1962. Theo th ng kê

c Kh m (1976, 1989) ã phát hi n

c 82 loài m i chi m

4,1% s loài m i có trên toàn th gi i. (B NN & PTNT, 2006) [2]

Công trình nghiên c u c a Nguy n Tân V
Macrotermes (Termitidea, Isoptera)

ng n m 1997 “m i

mi n nam Vi t Nam và bi n pháp


9

phòng tr ”. Theo Lâm Bình L i và Nguy n Tân V
gi ng Macrotermes

c ghi nh n

ng có 11 loài m i thu c

nam Vi t Nam, trong ó có 3 loài m i

cho khu h và 3 loài m i cho khoa h c. Nh v y Vi t Nam có 18 gi ng 44
loài thu c Isoptera

c phát hi n t

èo ngang tr vào ( Nguy n Tân V

ng,

1997) [14].
N m 1999 Nhà xu t b n Nông nghi p xu t b n cu n “Côn trùng h i g

và bi n pháp phòng tr ” do tác gi Lê V n Nông biên so n.
N m 2005, Nhà xu t b n Nông nghi p ã xu t b n cu n “Sinh thái
h c côn trùng” do tác gi

Ph m Bình Quy n biên so n (Ph m Bình

Quy n, 2005) [9].
N m 2008, Nhà xu t b n Nông nghi p xu t b n cu n “Côn trùng lâm
nghi p” do tác gi

ng Kim Tuy n, Nguy n

c Th nh,

àm V n Vinh

biên so n.

Xã Tân Th nh n m

phía

ông B c c a huy n

nh Hóa, trung tâm

xã cách trung tâm huy n (Th tr n Ch Chu) 08 km. Cách trung tâm thành
ph Thái Nguyên là 58 km. Có

a gi i hành chính

+ Phía B c giáp v i xã Lam V (

c xác

nh nh sau:

nh Hoá) và t nh B c K n

+ Phía Nam giáp v i xã Tân D

ng ( nh Hoá)

+ Phía Tây giáp v i xã Kim Ph

ng

+ Phía ông giáp v i t nh B c K n.

Tân Th nh mang

c i m chung c a khí h u vùng mi n núi phía b c,

chia làm hai mùa rõ r t, ó là mùa nóng và l nh. Nhi t
n m là 28- 32

Cl

trung bình trong

ng m a trung bình là 1253 mm, phân b không

gi a các mùa trong n m m a th

ng b t

u t tháng 5 – 10, l

u

ng m a khá


10

l n nh ng không
l

ng

u t p trung vào các tháng 7, 8, 9 chi m 80 – 85 %

ng m a c n m. Mùa khô th

mùa này th

ng b t

u t tháng 11

n tháng 4 n m sau,

ng có gió mùa ông b c th i ti t khô hanh, ít m a, h n hán rét

m kéo dài gây r t nhi u khó kh n cho vi c s n xu t nông lâm nghi p.

- Nhìn chung, xã Tân Th nh có
i núi cao,

a hình khá ph c t p, ch y u là vùng

i núi an xen chèn k p nhau. Có

b chia c t m nh. Nh ng vùng

tt

ng

d c l n,

a hình hi m tr

i b ng ph ng thu n l i cho s n

xu t nông nghi p chi m t l nh , phân tán d c theo các khe ven su i và
thung l ng vùng núi.

c i m

a hình nh v y ã làm nh h

ng không

nh t i kh n ng phát tri n kinh t xã h i c a toàn xã.

- Ngu n n

c m t:

cl yn

c t hai ngu n, g m Su i ch y t Xã

Lam V xu ng 6 xóm (Khu v c Tân Minh) và các

p: B n Màn, Làng Ngõa,

Th nh M 3, Phai Kem, Nà Ky, Su i Làng Duyên ây là ngu n n

c chính

ph c v cho s n xu t nông nghi p.
- Ngu n n
và ngu n n

c ng m: Toàn xã ch y u s d ng gi ng kh i, gi ng khoan

c t ch y.

- Tài nguyên

t:

Xã Tân Th nh có t ng di n tích
ph n các lo i

t chính sau:

+ Di n tích
tích

t t nhiên là: 5.972,27 ha v i thành

t s n xu t nông nghi p: 5.658,41 ha, chi m 94,74 % di n

t t nhiên, trong ó:
+

t tr ng lúa 312,20 ha, chi m 5,23 % di n tích

t t nhiên

+

t tr ng cây ng n ngày 36,95 ha, chi m 0,62 % di n tích

+

t tr ng cây công nghi p 73.39 ha, chi m 1,23 % di n tích

t t nhiên
t t nhiên


11

-

t lâm nghi p: 5.180,96 ha, chi m 86,75 % di n tích

+ Di n tích r ng

t t nhiên.

c d ng: 5 ha.

+ Di n tích r ng s n xu t: 5.175,96 ha.
-

t nuôi tr ng th y s n: 54,91 ha, chi m 0,92 % di n tích

- Di n tích

t t nhiên.

t phi nông nghi p 42,85 ha chi m 0,72 % so v i di n tích

t t nhiên.
Trong ó:

-

t tr s c quan, công trình s nghi p: 0,6 ha chi m 0,01 % so v i

di n tích
tích

tích

t ngh a trang, ngh a

a: 1,50 ha, chi m 0,03 % so v i t ng di n

t t nhiên.
-

t có sông, su i: 12,37 ha, chi m 0,21 % so v i t ng di n tích

-

t có m t n

t t nhiên.

c chuyên dùng: 0.4 ha, chi m 0.01% so v i t ng di n

t t nhiên.
-

tích

t t nhiên.

t có m c ích công c ng: 27,98 ha, chi m 0,47 % so v i t ng di n

t t nhiên.
-

t

nông thôn: 86,01 ha chi m 1,44 % so v i di n tích

- Tài nguyên r ng: Hi n tr ng trên
xu t, ây là ngu n tài nguyên quý gái

- Môi tr

ng n

+ Ngu n n
y u t ngu n n

c trên

t t nhiên.

a bàn xã có 5.175,96 ha r ng s n

phát ti n kinh t c a

a ph

ng.

a bàn xã nhìn chung ch a ô nhi m:

c m t: Ngu n n
c su i, các phai

c m t trên

a bàn xã Tân Th nh ch

p, ao h Ngu n này ch y u ph c v cho

s n xu t.
+ Ngu n n

c ng m: Ngu n n

d ng trong sinh ho t c a ng
ào, gi ng khoan.

c ng m là ngu n n

i dân trong xã,

c chính

c khai thác t n

cs
c gi ng


12

+ Hi n tr ng v n

c th i sinh ho t, n

th i tr c ti p ra các rãnh thoát n
v c làm nh h

ng

ng

c m t.

t: Ngh a trang ngh a

a ch a

vi c s d ng phân bón, thu c b o v th c v t, ch t th i, n
ng sinh ho t, ch n nuôi ch a h p lý, ã gây nh h

ng

c quy ho ch,

c th i t các ho t

n môi tr

Nh n xét hi n tr ng i u ki n t nhiên, tài nguyên và môi tr
- L i th : V tr

a lý t

– xã h i gi a các xã trên

ng

ng

t.

ng

i thu n l i cho giao l u kinh t , v n hóa

a bàn huy n;

i u ki n t nhiên,

thu n l i nhi u lo i cây tr ng, v t nuôi; Di n tích
ng

c

c ch a qua x lý, nên c c b m t s khu

n ngu n n

- ánh giá môi tr

c th i ch n nuôi ph n l n

t ai, khí h u

t bình quân trên

u

i cao, phù h p v i nhi u hình th c canh tác, ây là l i th l n trong s n

xu t nông lâm nghi p.

D a trên vi c k th a các tài li u nghiên c u tr
ki n th c ã h c

c t th y cô trong chuyên ngành lâm nghi p,

môn côn trùng r ng,
th c

c c ng nh nh ng
c bi t là

ng th i k t h p v i nghiên c u i u tra quan sát ngoài

a chúng tôi nh n th y

c i m hình thái sinh h c c b n c a qu n th

m i nh sau:

T là n i sinh ho t t p trung c a m i. M i s ng trong
chúng h u nh không tách r i v i

t nên t c a

t nh ng c ng có m t s loài t c a chúng

trong g . Tùy theo loài, i u ki n ngo i c nh mà t c a m i thay
trong m t trình

nh t

m i. Nói chung ng
trong

nh c ng ã ph n ánh

c

i và

c tính sinh h c c a loài

i ta chia làm 3 lo i t m i: M i s ng trong g , m i s ng

t và m i s ng trong g ,

t (Chu Th Th m và Cs, 2006) [10]


13

M i n nhi u lo i th c n, ch y u là th c v t, trong r ng m i phá ho i
c cây s ng l n cây ch t.

r ng tr ng m i n r và g c cây. Lo i th c n m i

a thích h n c là g trám và g thông khô sau ó m i

n keo và các lo i

cây tr ng khác. Khi khan hi m th c n, m i n c da, xác

ng v t, len, d , có

khi n c tr ng m i thâm chí c m i con. (Chu Th Th m và Cs, 2006) [10]
2.3.3.1. Hình thái và ch c n ng các lo i m i.
M i tr

ng thành có th chia làm 2 lo i, d a theo ch c n ng sinh s n

c a chúng.
- Lo i m i sinh s n bao g m: M i chúa, m i vua và m i gi ng

• M i chúa
Do ch c n ng c a m i chúa là giao ph i v i m i vua
trì nòi gi ng, nó
nhi u. Ph n

c ch m sóc nuôi d

u và ph n ng c ít thay

g p t 250- 300 l n
ngày êm.
chúa

n

ng chu áo nên có hình thái bi n

i

i nh ng b ng m i chúa r t to có th

u. M i ngày m i chúa có th

c ta th

sinh s n, duy

hàng tri u tr ng m t

ng g p loài m i chúa có kích th

t k l c nh t Th gi i dài t i 140mm, th

c 50mm. M i

ng trong t m i ch có m t

m i chúa s ng, cá bi t có t i 2-3 m i chúa trong m t t .
• M i vua
Th

ng trong t m i c ng ch có m t m i vua s ng, cá bi t có loài có

2- 3 m i vua trong m t t . M i vua làm nhi m v th tinh cho m i chúa, nó
c ng
th

c m i th nuôi d

ng ch m sóc chu áo nh ng hình d ng và kích

c v n nguyên hình thái m i cách

c ban

u, duy ch có b má r t phát

tri n bè r ng h n.
M i vua và m i chúa

c s ng

“hoàng cung” trong t

M i gi ng
D ng này có c
gi ng không có cánh.

c l n cái và có hai lo i là m i gi ng có cánh và m i


14

M i gi ng có cánh: Lo i này chi m s
thái ít bi n

ông trong qu n th , v hình

i, có hai ôi cánh d ng cánh dài b ng nhau, khi không bay x p

d c trên l ng. L ng c a chúng màu nâu en và b ng màu tr ng
it

c, ây là

ng chia àn và phát tán nòi gi ng.
M i gi ng không cánh: Lo i này chi m s l

ng ít trong qu n th , v

hình d ng ch khác m i gi ng có cánh là không có cánh ho c có cánh r t
ng n. Loài m i này còn
chúng là

c g i là m i vua, m i chúa d b . Ch c n ng c a

phòng khi m i vua ho c m i chúa ch t do già ho c b b nh…Thì

chúng s

cb id

ng

con cùng

cb id

ng và

tranh tiêu di t l n nhau

c bi t

thay th . Song do cùng m t lúc có nhi u

u có kh n ng sinh s n nên chúng s ph i c nh

ch còn m t ôi.

- D ng m i không sinh s n: M i lính và m i th
M i lính: Nhi m v ch y u c a m i lính là b o v t , ch ng l i k thù.
Chính vì th hình d ng c a m i lính có nhi u bi n
c th , mi ng h

ng phía tr

i:

c. Tuy v y nó không t

u to, dài g n b ng ½
n

c mà ph i nh

m i th m m th c n cho (Ph m Ng c Anh, 1967) [1]
Có 3 d ng m i lính:
Có lo i hàm trên phát tri n to nh không
làm v khí chi n

u nhau nhô v phía tr

c

u nh gi ng Macrotermes.

Có lo i hàm trên tiêu gi m, trán kéo dài thành vòi có tuy n phun
h ch

c.
Có loài thì v a hàm trên phát tri n và v a có tuy n phun h ch

c nên

chúng t n công k thù và b o v t r t hi u nghi m nh gi ng Cotopttermes.
M t s lo i m i lính có 2 lo i:
Lo i có kích th

c thân th l n làm nhi m v chuyên trách b o v

“hoàng cung” n i m i vua m i chúa . N u không có gì x y ra thì chúng
không bao gi ra kh i t .


15

Lo i có kích th
chúng

c i u

c thân th nh bé nhanh nh n làm nhi m v

ng i công tác 4 ngày/ 1 l n b t k ngày êm, làm nhi m

v trinh sát: tìm ngu n th c n, tìm h
b o v cho m i th

ngoài

ng

p

ng mui, tìm ngu n n

c,

i ki m n, b o v m i con.

M i th
M i th làm r t nhi u nhi m v : xây t ,
n

p

ng mui, v n chuy n

c, th c n, ch m sóc m i vua, m i chúa, m i lính, m i non… Do v y

chúng chi m s l

ng nhi u nh t trong t m i. C quan sinh d c c a m i th

không phát tri n. V hình thái m i th g n gi ng m i con, mi ng g m nhai
h

ng xu ng d

i, màu s c th

ng s m h n (b NN & PTNT, 2006; Tr n

Công Loanh và Cs, 1967) [2].
2.3.3.2. S chia àn và hình thành t m i m i.
Hàng n m m i th

ng chia àn vào tháng 3

chia àn t n tháng 12. M i th

n tháng 8, cá bi t có loài

ng chia àn vào th i gian t 16- 22h,

vào nh ng ngày tr i m a giông. Khi g p th i ti t thu n l i m i gi ng

c bi t
c

m t l v hóa cho m i gi ng có cánh bay ra. Khi bay ra kh i t chúng th
bay theo h

ng gió, bay cao và bay xa.

cánh xu ng

c
ng

n m t n i nào ó thì chúng h

t, lúc này m i gi ng có cánh có tính xu quang vào ánh èn

i n r t m nh.
Sau ó m i gi ng có cánh phát ra tín hi u d n d m i gi ng
c tín hi u m i gi ng
gi ng cái. Nh n
gi ng

c bay

n dùng râu môi d

c. Nh n

i c vào l ng m i

c tín hi u m i gi ng cái r ng cánh ngay và l p t c m i

c c ng r ng cánh. R i m i gi ng cái i tr

uôi theo sau không r i nhau n a b

c, m i gi ng

c, chúng kéo nhau i tìm n i làm t . K

t sau khi r ng cánh m i cánh s g p r t nhi u các loài thiên

th ch sùng, th n l n, ki n, chim, gà… Khi tìm
chúng cùng nhau xây t ,

cc n

t m i ban

ch n th t nh :

c n i làm t thích h p

u ch s n sinh ra các d ng m i lính


16

và m i th

xây t và b o v t . Sau m t th i gian dài khi t

chúng m i sinh ra các d ng m i khác nhau… M i chúa
m i chúa to d n, trung bình m t ngày êm nó có th
tr ng. C

i con m i chúa có th

ã hoàn thi n

nhi u h n, b ng
c t 8.000- 10.000

t t i vài tr m tri u tr ng.