Một số biện pháp tăng cường quản lý công tác thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội thành phố hải phòng

BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÀNG HẢI VIỆT NAM
--------  --------

CN. HOÀNG HỒNG GIANG

MỘT SỐ BIỆN PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ CÔNG
TÁC THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO
HIỂM XÃ HỘI THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ


HẢI PHÒNG - 2015

BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÀNG HẢI VIỆT NAM
--------  --------

CN. HOÀNG HỒNG GIANG

MỘT SỐ BIỆN PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ CÔNG
TÁC THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO
HIỂM XÃ HỘI THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ; MÃ SỐ: 60340401

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đặng Công Xưởng

HẢI PHÒNG - 2015

2


3

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu
trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình
nào khác.
Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ
rõ nguồn gốc.
Hải Phòng, ngày tháng

năm 2015.

CN. Hoàng Hồng Giang

3

3


4

LỜI CẢM ƠN

Trước hết, tôi xin gửi lời cám ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Viện Đào
tạo sau Đại học - Đại học Hàng hải Việt Nam đã tạo điều kiện cho tôi trong quá
trình học tập. Xin cảm ơn các thầy cô giáo, người đã đã truyền đạt cho tôi những
kiến thức vô cùng hữu ích trong những năm học tập, nghiên cứu vừa qua.
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đặng Công Xưởng
đã tận tâm hướng dẫn, bổ sung kiến thức, gợi mở nhiều vấn đề quan trọng giúp tôi
hoàn thành luận văn.
Cũng xin chân thành cám ơn BHXH thành phố Hải Phòng và các cơ quan đã
hợp tác cung cấp thông tin trong suốt quá trình thực hiện luận văn.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cám ơn đến gia đình, bạn bè những người đã luôn
bên tôi, động viên và khuyến khích tôi trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu
của mình.
Hải Phòng, Ngày tháng năm 2015
Tác giả

CN. Hoàng Hồng Giang

4

4


5

MỤC LỤC

5

5

6

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU
Từ viết tắt
BHXH
BHXHVN
BHYT
BHTN
BQL
DNTƯ
DNNQD
DNFDI
DN
LĐTBXH
KCN
KHTC
HTX
HĐND
HCSN
QLHS
NSNN
NLĐ
NHCT
SDLĐ
TCHC
THPT
TNLĐ
TNHH
TBH

ILO

6

Giải thích
Bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm xã hội Việt Nam
Bảo hiểm y tế
Bảo hiểm tự nguyện
Ban quản lý
Doanh nghiệp trung ương
Doanh nghiệp ngoài quốc doanh
Doanh nghiệp vốn đầu tư nước ngoài
Doanh nghiệp
Lao động thương binh xã hội
Khu công nghiệp
Kế hoạch tài chính
Hợp tác xã
Hội đồng nhân dân
Hành chính sự nghiệp
Quản lý hồ sơ
Ngân sách nhà nước
Người lao động
Ngân hàng công thương
Sử dụng lao động
Tổ chức hành chính
Trung học phổ thông
Tai nạn lao động
Trách nhiệm hữu hạn
Thu bảo hiểm

Tổ chức lao động quốc tế

6


7

DANH MỤC CÁC BẢNG
Số bảng

Trang

2.1

Số đơn vị tham gia BHXH bắt buộc năm 2014

31

2.2

Lãi suất chậm đóng BHXH bắt buộc

37

2.3

Số tiền nợ đọng BHXH bắt buộc của các đơn vị

40

Kết quả thu BHXH, BHYT, BHTN thời gian từ năm 2010 -

46

2.4
2.5
2.6

7

Tên bảng

2014
Tình hình quản lý thu BHXH bắt buộc từ năm 2010 - 2014
Kết quả thu BHXH bắt buộc theo khối, loại hình năm 2010
- 2014

7

47
49


8

DANH MỤC CÁC HÌNH
Số hình
1.1
2.1
2.2

8

Tên hình
Quy trình thu

Trang
16

Vị trí BHXH TP Hải Phòng trong hệ thống tổ chức quản
lý BHXH
Tổ chức bộ máy BHXH TP Hải Phòng

8

25
26


9

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong công cuộc đổi mới toàn diện nền kinh tế - xã hội, khi định hướng phát
triển các lĩnh vực về chính sách giải quyết một số vấn đề xã hội, tại Đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ VIII, Đảng ta đã xác định quan điểm phải giải quyết tốt việc
"Thực hiện và hoàn thiện chế độ Bảo hiểm xã hội, bảo đảm đời sống người nghỉ
hưu được ổn định, từng bước được cải thiện".
Qua các năm thực hiện số lao động tham gia BHXH tăng hàng năm khoảng
7,5%, số thu BHXH tăng bình quân khoảng 10% và hình thành quỹ BHXH độc

lập với ngân sách nhà nước. Hiện nay, trong khu vực doanh nghiệp đặc biệt là
doanh nghiệp ngoài nhà nước thì số lượng lao động, đơn vị sử dụng lao động
tham gia BHXH còn hạn chế nếu không muốn nói là chiếm tỷ lệ rất nhỏ. Nguyên
nhân là do nhận thức của người lao động còn hạn chế, ý thức chấp hành pháp luật
về BHXH của đơn vị sử dụng lao động chưa cao, cá biệt còn có đơn vị cố tình tìm
mọi cách trốn đóng BHXH hoặc nợ đọng BHXH thời gian dài, thậm chí có những
đơn vị sử dụng lao động lạm dụng quỹ BHXH, lạm dụng tiền đóng BHXH của
người lao động để làm vốn sản xuất kinh doanh. Điều này đã ảnh hưởng lớn đến
chế độ an sinh xã hội của Nhà nước, việc thực hiện pháp luật về BHXH, nguồn
thu của cơ quan BHXH và đặc biệt là ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của
người lao động.
Do đó, để thực hiện nghiêm các chế độ chính sách về BHXH của Nhà nước,
để công tác thu BHXH của cơ quan BHXH thành phố Hải Phòng đạt hiệu quả và
đảm bảo quyền lợi cho người lao động thì việc nghiên cứu đề tài "Một số biện
pháp tăng cường quản lý công tác thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã
hội thành phố Hải Phòng" là hết sức quan trọng và cần thiết.
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Đánh giá một cách tổng quát và có hệ thống thực trạng công tác quản lý thu
BHXH trong giai đoạn vừa qua. Rút ra những bài học kinh nghiệm, những mặt còn
9


10

hạn chế để đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH
trong hiện tại và tương lai để đạt mục tiêu mọi người lao động thuộc diện phải
tham gia BHXH bắt buộc được tham gia BHXH và đảm bảo thực hiện các quy
định của Nhà nước về BHXH có hiệu quả.
3. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu
- Phạm vi nghiên cứu: Địa bàn thành phố Hải Phòng trong giai đoạn 2010 2014.

- Đối tượng nghiên cứu: Công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn
Hải Phòng.
4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu: Vận dụng phương pháp duy vật biện chứng kết hợp
với duy vật lịch sử, phân tích, so sánh, tổng hợp, kết hợp phân tích lý luận và thực
tiễn.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
Đề tài đã đi sâu nghiên cứu hệ thống hóa cơ sở lý luận quản lý công tác thu
bảo hiểm xã hội bắt buộc và đánh giá thực trạng công tác quản lý thu bảo hiểm xã
hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Hải Phòng. Bên cạnh đó, luận văn đã đề xuất
được một số biện pháp tăng cường quản lý công tác thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
trên địa bàn Hải Phòng.

10


11

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CÔNG TÁC
THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC
1.1. Những vấn đề cơ bản về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm xã hội bắt buộc

1.1.1. Lịch sử ra đời, quan niệm về BHXH và BHXH bắt buộc
1.1.1.1 Sự cần thiết khách quan của Bảo hiểm xã hội
Trong quá trình tồn tại và phát triển, nhằm thoả mãn những nhu cầu thiết yếu
con người phải lao động để làm ra những của cải, vật chất. Nhưng trong thực tế, có
rất nhiều trường hợp rủi ro xảy ra làm con người bị giảm hoặc mất thu nhập hoặc
ốm đau, tai nạn, già yếu, tử vong,… ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển. Vì vậy
con người đã tìm ra nhiều cách giải quyết khác nhau.

Từ xa xưa, con người đã có ý thức san sẻ, cưu mang đùm bọc lẫn nhau. Sự
tương trợ cộng đồng dần dần được mở rộng và phát triển dưới nhiều hình thức
khác nhau như việc lập quỹ tương tế, các hội đoàn bằng tiền hoặc bằng hiện vật.
Đây chính là hình thức manh nha của bảo hiểm, nhưng sự tương hỗ này vẫn chỉ
mang tính tự phát và chỉ được thực hiện trong cộng đồng nhỏ. Sự trợ giúp này là
thụ động, cục bộ, không ổn định và không chắc chắn. Vì vậy, đòi hỏi phải có sự
trợ giúp có tổ chức, có quan hệ ràng buộc. Nhu cầu này là bức bách, đặc biệt sau
cuộc cách mạng công nghiệp. Quá trình công nghiệp hoá ở các nước công nghiệp
phát triển đã làm đội ngũ làm công ăn lương tăng nhanh. Tuy nhiên sự hẫng hụt
về tiền lương khi bị ốm đau, tai nạn, rủi ro, mất việc làm, già yếu,... luôn đe doạ
đối với người không có nguồn thu nhập nào khác ngoài tiền lương. Các cuộc đấu
tranh của người lao động diễn ra ngày càng gay gắt ảnh hưởng không nhỏ đến sản
xuất, kinh doanh và trật tự, an toàn xã hội.
Trước sức ép của người lao động và để duy trì lực lượng làm công ăn lương,
giới chủ buộc phải từng bước cam kết đảm bảo cho người lao động có một khoản
trợ cấp nhất định để họ trang trải những nhu cầu sinh sống thiết yếu khi ốm đau, tai
nạn,... Vì thế, đã xảy ra mâu thuẫn giữa giới chủ và những người thợ làm thuê, và
mẫu thuẫn này càng trở nên ngay gắt. Điều đó đòi hỏi Nhà nước phải đứng ra giải
11


12

quyết, buộc các bên phải đóng góp một khoản tiền nhất định để hình thành một quỹ
tập trung trong phạm vi của quốc gia, trong trường hợp cần thiết quỹ tập trung này
sẽ được ngân sách Nhà nước cấp bổ sung. Nhờ vậy mà người lao động đã phần
nào đảm bảo được cuộc sống của mình và giới chủ cũng yên tâm phát triển sản
xuất, tránh được tình trạng mất ổn định.
Những mối quan hệ giữa giới chủ và người làm thuê được thể hiện trong
mối quan hệ chặt chẽ nêu trên được thế giới quan niệm là bảo hiểm xã hội cho

người lao động. Điều này chứng tỏ BHXH ra đời là một yếu tố tất yếu khách
quan.
1.1.1.2. Bảo hiểm xã hội và bảo hiểm xã hội bắt buộc
Bảo hiểm nói chung và Bảo hiểm xã hội nói riêng đã hình thành rất sớm trong
lịch sử phát triển của xã hội loài người và đã được nhiều nhà khoa học đề cập và
nghiên cứu một cách sâu sắc dưới nhiều góc độ và khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên,
cho đến nay chưa có một định nghĩa thống nhất về BHXH. Bởi lẽ, BHXH là đối
tượng nghiên cứu của nhiều môn khoa học khác nhau như kinh tế, xã hội, pháp
lý,... Do đó, hiện nay còn tồn tại nhiều quan niệm khác nhau về BHXH, tuỳ thuộc
vào góc độ nghiên cứu của các nhà khoa học.
Theo từ điển Bách khoa: "BHXH là sự đảm bảo, thay thế hoặc bù
đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ mất hoặc giảm thu nhập do bị
ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi
già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham
gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật, nhằm đảm bảo, an toàn
đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an
toàn xã hội". [1]
Tổ chức lao động quốc tế (ILO) đưa ra khái niệm về BHXH như sau:
“BHXH là sự bảo vệ mà xã hội cung cấp cho các thành viên của mình thông qua
một loạt các biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và
xã hội dẫn đến việc ngừng hoặc giảm sút đáng kể về thu nhập gây ra bởi ốm
đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già, và chết; đồng thời
12


13

bảo đảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con”. Khái niệm này đã
phản ánh được sự kết hợp hai mặt của BHXH là mặt kinh tế và mặt xã hội.
Còn theo quan niệm của BHXH Việt Nam: “BHXH là sự bảo vệ của xã hội

đối với người lao động thông qua việc huy động các nguồn đóng góp để trợ cấp
cho họ, nhằm khắc phục những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc bị
giảm thu nhập gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn, thất nghiệp, mất khả năng lao
động, tuổi già và chết. Đồng thời, bảo đảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các thân
nhân trong gia đình người lao động, để góp phần ổn định cuộc sống của bản thân
người lao động và gia đình, góp phần an toàn xã hội”. Quan niệm trên đây đã phản
ánh đầy đủ hai mặt của BHXH là mặt kinh tế và mặt xã hội, thể hiện bản chất của
BHXH.
Như vậy, có thể khái quát về BHXH như sau: “BHXH là hệ thống bảo đảm
khoản thu nhập thay thế cho người lao động trong các trường hợp bị giảm hoặc
mất khả năng lao động hay mất việc làm, thông qua việc hình thành và sử dụng
quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia và có sự ủng hộ của Nhà nước,
nhằm góp phần bảo đảm ổn định đời sống cho người lao động và gia đình họ đồng
thời góp phần bảo vệ an toàn xã hội. Đối tượng của BHXH chính là thu nhập bị
biến động giảm hoặc mất do bị giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc
làm của những người lao động tham gia BHXH”.
Có 2 loại BHXH: Bắt buộc và tự nguyện.
BHXH tự nguyện là loại hình BHXH mà đối tượng tham gia hoàn toàn tự
nguyện đóng góp mức phí và thụ hưởng theo quy định.
Bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì? Theo quy định tại điều 3 Luật Bảo
hiểm xã hội: Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao
động và người sử dụng lao động bắt buộc phải tham gia. [1]
1.1.2. Đặc điểm và nguyên tắc của bảo hiểm xã hội bắt buộc
1.1.2.1. Đặc điểm của BHXH bắt buộc
Cùng với quá trình phát triển, tiến bộ của loài người, BHXH bắt buộc là trụ
cột chính trong hệ thống an sinh xã hội của mỗi quốc gia, tạo cho người lao động
13


14

trong xã hội có một sự đảm bảo về sản xuất cũng như đời sống vật chất và tinh
thần.
BHXH bắt buộc có những đặc điểm sau:
Một là, BHXH bắt buộc hình thành là do mối quan hệ giữa người chủ sử dụng
lao động và người lao động. Người chủ sử dụng lao động và người lao động cùng
tham gia và cùng được hưởng các chế độ BHXH.
Hai là, trong BHXH bắt buộc, việc phân phối là không đồng đều, không phỉa
mọi người đều được số tiền giống nhau khi tham gia BHXH, mà việc phân phối
này vùa có và vừa không có tính bồi hoàn.
Ba là, BHXH bắt buộc hoạt động theo nguyên tắc "cộng đồng - lấy số đông
bù cho số ít" tức là dùng số tiền đóng góp nhỏ của số đông người tham gia BHXH
để bù đắp, chia sẻ cho một số ít người với số tiền lớn hơn so với số đóng góp của
từng người trong trường hợp họ gặp rủi ro.
Bốn là, hoạt động BHXH bắt buộc là một loại hoạt động dịch vụ công, mang
tính xã hội cao; lấy hiệu quả xã hội làm mục tiêu hoạt động. Đây là điểm khác
biệt rõ rệt của BHXH bắt buộc so với các loại hình BH mang tính kinh doanh
khác.
1.1.2.2. Nguyên tắc của BHXH bắt buộc
BHXH bắt buộc có những nguyên tắc hoạt động mang tính phổ biến và nhất
quán đó là:
Thứ nhất, BHXH bắt buộc là một hình thức hoạt động nhằm phân tán rủi ro,
hỗ trợ lẫn nhau giữa những đơn vị, cá nhân cùng tham gia bảo hiểm với phương
thức "cộng đồng - lấy số đông bù cho số ít".
Thứ hai, quỹ BHXH bắt buộc được hình thành chủ yếu từ sự đóng góp của
những bên tham gia bảo hiểm. Quỹ phải được tính toán cân đối thu - chi một cách
khoa học dựa trên quy luật số lớn để xác định mức đóng góp của đối tượng tham
gia và mức hưởng thụ do quỹ phải chi trả; sao cho quỹ phải được ổn định, vững
chắc trong bất kỳ hoàn cảnh nào vẫn phải đảm bảo đủ nguồn lực tài chính để chi
trả kịp thời, đầy đủ các khoản bồi thường, trợ cấp cho đối tượng được thụ hưởng.

14


15

Thứ ba, quỹ BHXH bắt buộc được quản lý và sử dụng theo chế độ tài chính
và luật pháp của nhà nước quy định. Quỹ tạm thời nhàn rỗi được thực hiện các
hoạt động đầu tư vừa góp phần cung cấp nguồn vốn để phát triển kinh tế - xã hội;
vừa để bảo toàn và tăng trưởng quỹ.
1.1.3. Vai trò của BHXH bắt buộc
BHXH là chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, là trụ cột chính trong hệ
thống an sinh xã hội của Nhà nước và giữ một vai trò quan trọng trong đời sống
kinh tế xã hội ở nước ta. Kể từ khi ra đời và phát triển cho đến nay, BHXH luôn giữ
vững bản chất là một hoạt động vừa mang tính tính kinh tế, vừa mang tính cộng
đồng lại vừa mang tính nhân văn, xã hội, được thể hiện trên những mặt chủ yếu sau:
1.1.3.1. Vai trò của BHXH bắt buộc đối với người lao động và gia đình họ.
Thứ nhất, BHXH giúp cho bản thân người lao động và thân nhân của họ có
thu nhập ổn định. Vì trong quá trình làm việc, hàng tháng người lao động phải trích
một phần tiền lương tiền công để tham gia BHXH. Và trong trường hợp rủi ro, họ
sẽ được nhận một phần để bù đắp cho những phần thu nhập bị mất hoặc bị giảm.
Thứ hai, Bên cạnh vai trò giúp người lao động và thân nhân của họ đảm bảo
được nguồn thu nhập ổn định, đảm bảo cuộc sống hàng ngày, thì việc tham gia
BHXH có nghĩa tinh thần rất lớn cho người lao động, giúp họ yên tâm công tác, lạc
quan trong cuộc sống, dồn hết tâm sức trong công việc.
1.1.3.2. Vai trò của BHXH bắt buộc đối với xã hội
Thứ nhất, mối quan hệ giữa Nhà nước và nhân dân nói chung cũng như giữa
Nhà nước và người sử dụng lao động, người lao động không ngừng được tăng
cường, gắn kết chặt chẽ.
Thứ hai, BHXH giúp cho mọi người có điều kiện đảm bảo cuộc sống, đặc biệt
đối với những người có hoàn cảnh bất hạnh. BHXH thể hiện chủ nghĩa nhân văn

mình vì mọi người.
Thứ ba, BHXH đã giúp cho xã hội phát triển bền vững, thể hiện tinh thần
chia sẻ giúp đỡ lẫn nhau, lá lành đùm lá rách, thể hiện truyền thống tương thân
tương ái.
15


16

Thứ tư, BHXH bắt buộc chính là một trong những công cụ giúp cho việc bình
đẳng xã hội. Vì bên cạnh việc tạo điều kiện cho người lao động yên tâm công tác,
đảm bảo cuộc sống thì BHXH bắt buộc còn là công cụ để phân phối lại thu nhập
trong cộng đồng.
1.1.3.3. Vai trò BHXH bắt buộc đối với nền kinh tế thị trường
Thứ nhất, trong nền kinh tế thị trường, việc phân hóa giàu nghèo càng trở nên
rõ nét, kèm theo đó là sự bất bình đẳng trong thu nhập, trong các ngành nghề khác
nhau giữa các tầng lớp trong xã hội. Có một thực tế là, trong cuộc sống đôi khi
những rủi ro sẽ xảy ra bất kể lúc nào và đối với bất kể ai, đặc biệt là rơi vào những
người có hoàn cảnh khó khăn thì chính cuộc sống của họ sẽ được chia sẻ, giúp đỡ
bởi chính sách BHXH.
Thứ hai, về phía doanh nghiệp, những rủi ro mà người lao động gặp phải đã
được cơ quan BHXH chi trả, vì vậy doanh nghiệp sẽ không lo về vấn đề tài chính.
Với tình hình tài chính được ổn định, doanh nghiệp tập trung vào sản xuất kinh
doanh. Chính vì vậy, hệ thống BHXH đã tạo tiền đề cho phát triển kinh tế thị
trường, góp phần đảm bảo ổn định xã hội.
Thứ ba, nhờ chính sách BHXH mà người lao động yên tâm công tác, nâng cao
tinh thần trách nhiệm, sáng tạo trong sản xuất, gắn bó tận tình với doanh nghiệp,
làm cho mối quan hệ trong thị trường lao động trở nên lành mạnh hơn. Điều này
giúp doanh nghiệp nói riêng và nền kinh tế của đất nước nói chung phát triển ổn
định, bền vững.

Thứ tư, qũy BHXH bắt buộc đã tạo công ăn việc làm cho người lao động. Bởi
vì qũy BHXH là do các bên đóng góp, được tích tụ tập trung rất lớn và một phần
quỹ nhàn rỗi sẽ được đầu tư vào các dự án, công trình phát triển kinh tế của Nhà
nước.
Thứ năm, BHXH bắt buộc thực hiện phân phối lại thu nhập theo cả chiều
ngang và chiều dọc theo nguyên tắc ‘số đông bù số ít’, BHXH bắt buộc chính là
động lực cho nền kinh tế phát triển. Thông qua sự phân phối lại thu nhập đã tạo ra
sự bình đẳng trong xã hội, làm lành mạnh hóa thị trường lao động.
16


17
1.2. Cơ chế thu và các yếu tố cấu thành, nhân tố ảnh hưởng đến công tác thu BHXH bắt
buộc

1.2.1. Khái niệm cơ chế thu BHXH.
Cơ chế thu BHXH bắt buộc là mối quan hệ tổng thể giữa các biện pháp, hình
thức có phương pháp thu BHXH bắt buộc theo chính sách hiện hành nhằm mục
tiêu thu đúng, thu đủ, thu kịp thời BHXH của các đối tượng bắt buộc phải tham
gia.
1.2.2. Những yếu tố thu BHXH bắt buộc
a. Hệ thống các văn bản pháp luật điều chỉnh cơ chế thu BHXH bắt buộc
Luật pháp, chính sách và các quy định liên quan đến thu BHXH là công cụ
quan trọng để cơ quan BHXH thực hiện việc thu BHXH, đồng thời cơ quan
BHXH dùng công cụ này để tác động lên các đối tượng thu và thụ hưởng BHXH
nhằm đạt mục tiêu quản lý của mình.
b. Công tác tổ chức thực hiện thu BHXH bắt buộc
Quy định đối tượng tham gia BHXH bắt buộc [30]
Luật BHXH đã quy định cụ thể các đối tượng và các đơn vị thuộc diện phải
tham gia BHXH bắt buộc, bao gồm người lao động là công dân Việt Nam và người

sử dụng lao động:
* Người lao động tham gia BHXH bắt buộc gồm:
- Cán bộ, công chức, viên chức theo quy định của Pháp luật, kể cả
cán bộ,công chức, viên chức cấp xã.
- Người lao động làm việc theo loại hình hợp đồng không xác định
thời hạn hoặc hợp đồng lao động có từ 03 tháng trở lên trong các doanh nghiệp nói
chung kể cả doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp ngoài quốc doanh.
- Những người lao động ra làm việc có thời hạn ở nước ngoài mà
trước đó đã tham gia BHXH bắt buộc nhưng chưa hưởng chế độ BHXH một lần.
- Người quản lý doanh nghiệp theo luật doanh nghiệp
* Người sử dụng lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc gồm:
- Các cơ quan của Đảng, nhà nước, đơn vị sự nghiệp từ trung ương
đến địa phương.
17


18

- Các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị xã hội, tổ chức chính trị xã
hội nghề nghiệp.....
- Doanh nghiệp được thành lập và hoạt động theo luật doanh nghiệp
- Hợp tác xã được thành lập và hoạt động theo luật hợp tác xã
- Hộ kinh doanh cá thể, tổ hợp tác và các tổ chức khác có thuê
mướn sử dụng và trả công người lao động.
- Cơ quan, tổ chức, cá nhân nước ngoài, tổ chức quốc tế hoạt động
trên lãnh thổ Việt Nam có sử dụng người lao động là người Việt Nam
Xác định căn cứ và phương thức thu BHXH bắt buộc [30]
* Căn cứ thu BHXH bắt buộc
Dựa vào các văn bản quy định của Nhà nước về tiền lương làm căn
cứ đóng bảo hiểm xã hội và các Thông tư, Văn bản quy định, hướng dẫn cụ thể hóa

hoặc giải thích rõ các vấn đề liên quan đến tiền lương làm căn cứ thu bảo hiểm xã
hội của người lao động, được quy định như sau:
- Tiền lương để xác định thu BHXH cho người lao động trong các
đơn vị, doanh nghiệp trong khu vực Nhà nước được quy định một cách rõ ràng,
chặt chẽ, đó là các mức lương theo ngạch, bậc, phụ cấp chức vụ, phụ cấp thâm
niên, phụ cấp vượt khung, được tính theo mức lương tối thiều do Nhà nước quy
định tại thời điểm đóng
- Tiền lương để xác định thu BHXH cho người lao động làm việc
trong các doanh nghiệp thuộc khu vực Ngoài quốc doanh là số tiền lương, tiền
công ghi trong hợp đồng, và số tiền này không được thấp hơn mức lương tối thiểu
vùng tại từng thời điểm do Nhà nước quy định.
- Tiền lương để xác định thu BHXH cho những lao động làm việc
trong các đơn vị liên doanh, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài là mức
tiền lương ghi trong hợp đồng lao động, và mức tiền lương này không được thấp
hơn mức lương tối thiểu vùng do Nhà nước quy định tại thời điểm đóng.

18


19

* Phương thức và mức thu BHXH bắt buộc [8]
Mức thu BHXH không được thấp hơn mức lương tối thiểu chung và
không vượt quá 20 lần mức lương tối thiểu chung tại thời điểm đóng.
- Đóng BHXH hàng tháng:
Theo phương thức đóng BHXH này, chậm nhất đến ngày cuối cùng
trong tháng, đơn vị sử dụng lao động có trách nhiệm phải đóng BHXH cho người
lao động vào tài khoản của cơ quan BHXH
- Đóng BHXH theo quý hoặc 06 tháng một lần (một năm 02 lần):
Theo phương thức đóng BHXH này, chậm nhất đến ngày cuối cùng trong

tháng cuối quý, đơn vị sử dụng lao động có trách nhiệm phải đóng BHXH cho
người lao động vào tài khoản của cơ quan BHXH. Phương thức này thường được
áp dụng cho các doanh nghiệp hoạt động sản xuất, kinh doanh trong lĩnh vực nông
nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, diêm nghiệp, và các doanh nghiệp hoạt động với
quy mô nhỏ như hộ sản xuất kinh doanh các thể, tổ hợp tác, cá nhân có sử dụng lao
động với số lượng ít (dưới 10 lao động).
Trong khoảng thời gian khi cơ quan BHXH thực hiện việc truy đóng BHXH,
người sử dụng lao động phải chịu trách nhiệm bồi hoàn chi phí cho người lao động
nếu người lao động bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, mức
truy đóng được tính theo mức lương tối thiểu tại thời điểm truy đóng.
Trụ sở chính của đơn vị sử dụng lao động đóng ở địa bàn nào thì Đơn vị đăng
ký tham gia BHXH tại địa bàn đó. Chi nhánh của đơn vị đóng BHXH tại địa bàn
nơi cấp giấy phép hoạt động cho chi nhánh.
Người lao động thuộc đối tượng tự đóng BHXH thì thực hiện đóng BHXH tại
cơ quan BHXH quận, huyện nơi cư trú.
Xây dựng quy trình thu BHXH bắt buộc [8]
*Người sử dụng lao động và người lao động kê khai hồ sơ tham gia
BHXH bắt buộc
Người lao động: Kê khai các thông tin cần thiết vào ‘Tờ khai tham
gia BHXH, BHYT’ (Mẫu số TK1-TS). Khi kê khai các thông tin thì người lao
19


20

động phải căn cứ vào hồ sơ gốc. Đối với những lao động đã hưởng chế độ một lần
nhưng chưa hưởng chế độ BHTN thì nộp thêm giấy xác nhận thời gian tham gia
BHTN nhưng chưa hưởng BHTN do cơ quan BHXH cấp.
Đơn vị sử dụng lao động: có trách nhiệm hướng dẫn người lao động
kê khai tờ khai tham gia BHXH, BHYT. Sau đó 02 lập danh sách lao động tham

gia BHXH, BHYT (Mẫu số D02-TS) và gửi cho cơ quan BHXH trong thời hạn 30
ngày kể từ ngày giao kết hợp đồng hoặc hợp đồng làm việc hoặc ngày có hiệu lực
ghi trong quyết định tuyển dụng. Trong trường hợp đơn vị kê khai đăng ký tham
gia BHXH lần đầu thì phải gửi kèm theo Bản sao quyết định thành lập hoặc Giấy
phép kinh doanh hoặc Giấy phép hoạt động. Đối với các đơn vị hoạt động sản xuất
trong lĩnh vực nông nghiệp, ngư nghiệp, diêm nghiệp đóng BHXH theo quý hoặc 6
tháng một lần thì phải gửi kèm theo phương án kinh doanh và phương thức trả
lương cho người lao động
Cơ quan BHXH: Nhận hồ sơ, dữ liệu điện tử (nếu có). Kiểm tra
giấy tờ hồ sơ, nếu đúng theo quy định thì tiến hành hoàn thiện các thủ tục để trả
cho đơn vị. Trường hợp có sai sót thì hướng dẫn đơn vị sử dụng lao động hoàn
thiện, bổ sung các chứng từ theo đúng quy định.
Cơ quan BHXH: Tiếp nhận hồ sơ, kiểm tra số lượng, tính hợp pháp
của các loại giấy tờ và hoàn thiện các thủ tục rồi chuyển trả người lao động.
Trường hợp hồ sơ chưa đủ, cơ quan BHXH phải hướng dẫn cụ thể để đơn vị hoàn
thiện. [11]
* Lập và giao kế hoạch thu BHXH bắt buộc
- Bảo hiểm xã hội quận, huyện: căn cứ vào tình hình thực hiện của năm trước,
06 tháng đầu của năm và dựa vào khả năng mở rộng, phát triển đối tượng trên địa
bàn, lập 02 bản kế hoạch thu BHXH, BHYT, BHTN năm sau (Mẫu K11-TS) gửi
01 bản đến BHXH thành phố trước ngày 10/6 hàng năm.
- Bảo hiểm xã hội thành phố: Phòng Thu lập 02 bản kế hoạch thu BHXH,
BHYT, BHTN; Phối hợp với các phòng có liên quan lập kế hoạch kinh phí hỗ trợ
công tác thu đối với các đối tượng do thành phố trực tiếp thu; tổng hợp toàn thành
20


21

phố, lập 02 bản kế hoạch thu BHXH, BHYT (Mẫu K01-TS), gửi BHXH VN 01

bản trước ngày 15/6 hàng năm.
c. Công tác quản lý thu BHXH bắt buộc
BHXH tỉnh và BHXH quận, huyện không được phép sử dụng tiền thu BHXH
vào bất cứ mục đích gì. Trường hợp đặc biệt, nếu sử dụng thì phải có ý kiến bằng
văn bản của Tổng Gíam đốc BHXH Việt Nam.
Định kỳ hàng quý, BHXH tỉnh ( Phòng Kế hoạch – Tài chính) và BHXH
quận, huyện gửi thông báo quyết toán cho Phòng Thu hoặc bộ phận Thu.
Định kỳ 6 tháng hoặc hàng năm, BHXH Việt Nam tiến hành thẩm định số thu
BHXH đối với BHXH tỉnh.
* Phân cấp quản lý thu BHXH bắt buộc [11]
- BHXH Việt Nam (Ban Thu BHXH) chịu trách nhiệm tổng hợp,
phân loại đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; hướng dẫn, chỉ đạo, tổ chức, quản
lý thu BHXH bắt buộc; kiểm tra, đối chiếu tình hình thu nộp BHXH bắt buộc, cấp
sổ BHXH và thẩm định số thu BHXH bắt buộc .
- BHXH tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (gọi chung là
BHXH tỉnh), BHXH tỉnh ( Phòng Thu BHXH) trực tiếp thu
+ Các đơn vị do Trung ương quản lý đóng trụ sở trên địa bàn tỉnh;
+ Các đơn vị trên địa bàn do tỉnh, thành phố quản lý;
+ Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, tổ chức quốc tế;
+ Lao động hợp đồng thuộc doanh nghiệp lực lượng vũ trang;
+ Các đơn vị đưa lao động Việt Nam đi làm việc có thời hạn ở nước
ngoài; Những đơn vị BHXH huyện không đủ điều kiện thu thì BHXH tỉnh trực tiếp
tổ chức thu.
Phòng thu BHXH có trách nhiệm: Tổ chức, hướng dẫn thu BHXH
bắt buộc; Định kỳ quý, năm thẩm định số thu BHXH bắt buộc đối với BHXH
quận, huyện; Phối hợp với Phòng Kế hoạch Tài chính lập và giao kế hoạch, quản
lý tiền thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh quản lý... [11]

21

22

- BHXH quận, huyện, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh (gọi chung
là BHXH huyện) trực tiếp thu BHXH bắt buộc:
+ Các đơn vị trên địa bàn do quận, huyện quản lý;
+ Các đơn vị khác do BHXH thành phố giao nhiệm vụ thu;
Hướng dẫn, tổ chức thực hiện quản lý thu, nộp BHXH bắt buộc;
* Quản lý tiền thu BHXH bắt buộc [19]
Đơn vị sử dụng lao động và người lao động có thể đóng BHXH
theo hai phương thức là chuyển khoản hoặc tiền mặt, cụ thể là đơn vị sử dụng lao
động có thể chuyển khoản vào tài khoản thu của cơ quan BHXH mở tại ngân hàng
hoặc Kho bạc Nhà nước hoặc nộp tiền trực tiếp tại ngân hàng hoặc Kho bạc Nhà
nước
BHXH quận, huyện, BHXH thành phố chuyển toàn bộ số tiền đã
thu BHXH, BHYT, BHTN kịp thời về tài khoản chuyên thu của BHXH cấp trên
theo quy định. Số tiền thực thu BHXH, BHYT, BHTN là số tiền đã chuyển vào tài
khoản chuyên thu của BHXH các cấp theo chứng từ báo có của ngân hàng, Kho
bạc Nhà nước.
Cơ quan BHXH không được sử dụng tiền thu BHXH cho bất cứ
mục địch gì. Trường hợp đặc biệt, nếu sử dụng thì phải có ý kiến bằng văn bản của
Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam; cơ quan BHXH không được thực hiện việc gán
thu bù chi cho các đơn vị sử dụng lao động. Những trường hợp cộng nối thời gian
tham gia BHXH, truy thu, thoái thu BHXH phải được sự đồng ý bằng văn bản của
BHXH Việt Nam.
Đơn vị sử dụng lao động, chậm nhất đến ngày cuối tháng, phải nộp
tiền đóng BHXH vào tài khoản chuyên thu của cơ quan BHXH. Trường hợp đơn vị
sử dụng lao động chậm nộp từ 30 ngày trở lên thì đơn vị sẽ bị bị xử lý theo quy
định của Nhà nước đồng thời còn phải đóng tiền lãi theo mức lãi suất của ngân
hàng Nhà nước tại thời điểm đóng.

Vào ngày 10 và ngày 25 hàng tháng, BHXH quận, huyện chuyển
tiền thu BHXH bắt buộc về tài khoản chuyên thu của BHXH tỉnh. Riêng tháng
22


23

cuối năm, BHXH quận, huyện phải chuyển toàn bộ số tiền thu BHXH về BHXH
tỉnh trước 22 giờ ngày 31/12.
Vào các ngày 10, 20 và ngày cuối tháng, BHXH tỉnh chuyển tiền
thu BHXH bắt buộc về tài khoản chuyên thu của BHXH Việt Nam. Nếu số dư trên
tài khoản chuyên thu của BHXH tỉnh quá 5 tỷ, thì BHXH tỉnh phải chuyển ngay về
BHXH Việt Nam. Riêng tháng cuối năm, BHXH tỉnh chuyển hết số tiền thu
BHXH bắt buộc về BHXH Việt Nam trước 24 giờ ngày 31/12.
Quy trình thu-nộp BHXH bắt buộc được tổng quát qua hình sau: [19]

23


24

Đơn vị tham gia BHXH
Tài chính
chính

Thu

Chứng từ chuyển tiền
Theo thời gian và nội dung chứng từ

Danh sách lao động,
quỹ lương

Sổ chi tiết số phải thu
BHXH, BHYT, BHTN

Xác định nợ
tính lãi

Thanh toán ốm đau, thai sản

Hạch toán kế toán
Theo thời gian và nội dung chứng từ
Sổ chi tiết tiền đóng

Xác định nợ tính lãi

Sổ chi tiết tiền lãi

Thông báo (08-TBH)

Báo cáo thu BHXH, BHYT, BHTN

Báo cáo thu BHXH, BHYT, BHTN

Hình 1.1: Quy trình thu
24

Báo cáo thu lãi
chậm nộp

25

d. Kiểm tra, thanh tra, kiểm soát thu BHXH bắt buộc
Công tác kiểm tra, thanh tra, kiểm soát thu là một trong những nội dung quan
trọng của cơ chế thu BHXH bắt buộc, vì nó bảo đảm cho việc thu BHXH bắt buộc
được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật, đồng thời bảo đảm cho việc sử
dụng nguồn thu đúng mục tiêu đề ra.
Công tác kiểm tra, thanh tra, kiểm soát thu BHXH bắt buộc được
thực hiện bởi chính cơ quan BHXH, đồng thời có sự phối hợp của nhiều cơ quan,
ban, ngành khác. Cơ quan bảo hiểm cấp trên và các cơ quan liên ngành có trách
nhiệm tổ chức thực hiện chế độ kiểm tra thường xuyên, định kỳ và không định kỳ
đối với các đơn vị, cá nhân có nghĩa vụ thu, nộp và sử dụng BHXH bắt buộc. [19]
1.2.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến công tác thu BHXH bắt buộc
a. Hệ thống thể chế, chính sách về thu BHXH bắt buộc qua từng thời kỳ
Ở mỗi thời kỳ phát triển khác nhau của nền kinh tế, với thể chế kinh tế khác
nhau, thì cơ chế thu BHXH bắt buộc cũng khác nhau. Từ sau 1995, cùng với sự
phát triển kinh tế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước, cơ chế thu BHXH bắt
buộc được cải cách cho phù hợp với sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước.
Thể chế về cơ chế thu BHXH bắt buộc, bao gồm các văn bản pháp luật quy
định về: Tổ chức bộ máy quản lý công tác thu; các quy định về thu BHXH; trách
nhiệm, quyền hạn, nghĩa vụ của các tổ chức, cá nhân trong chu trình thu BHXH;
mối liên hệ giữa các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong quá trình thu BHXH...
Nếu Nhà nước và ngành BHXH xây dựng được các quy tắc, quy định, các văn
bản pháp quy hướng dẫn thu BHXH bắt buộc càng chặt chẽ, càng đầy đủ, đồng bộ,
toàn diện càng phù hợp với điều kiện thực tế, điều kiện kinh tế của người lao động
thì thu BHXH bắt buộc càng có hiệu quả. Do đó càng góp phần đảm bảo cuộc sống
ổn định và không ngừng nâng cao.
b. Trình độ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương

25