Nghiên cứu đặc điểm tái sinh tự nhiên của thực vật thân gỗ ở các kiểu rừng trên núi đá tại khu bảo tồn loài và sinh cảnh Nam Xuân Lạc, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn (Khóa luận tốt nghiệp)

i

TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------

MA THANH THUY T

NGHIÊN C U
C I M TÁI SINH T NHIÊN C A
TH C V T THÂN G
CÁC KI U R NG TRÊN NÚI
Á T I KHU B O T N LOÀI VÀ SINH C NH NAM
XUÂN L C, HUY N CH
N, T NH B C K N

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
Khóa h c

: Chính quy
: Lâm Nghi p
: Lâm Nghi p
: 2011 - 2015

THÁI NGUYÊN, N M 2015

IH C


ii

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------

TR

MA THANH THUY T

NGHIÊN C U
C I M TÁI SINH T NHIÊN C A
TH C V T THÂN G
CÁC KI U R NG TRÊN NÚI
Á T I KHU B O T N LOÀI VÀ SINH C NH NAM
XUÂN L C, HUY N CH
N, T NH B C K N

KHÓA LU N T T NGHI P
H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
Khóa h c

Gi ng viên h

IH C

: Chính quy
: Lâm Nghi p
: Lâm Nghi p
: 2011 - 2015

ng d n 1: ThS. Ph m Thu Hà
2: ThS. Nguy n V n M n

THÁI NGUYÊN, N M 2015


i

L IC M
hoàn thi n ch

ng trình

ot o

N
i h c thì quá trình th c t p t t nghi p

c xem là khâu quan tr ng giúp sinh viên c ng c ki n th c ti p thu
gi ng

ng

i h c và c ng là c h i

c trên

sinh viên th s c v i công vi c, va ch m

v i nh ng tình hu ng không có trong sách v , b t i s b ng khi ra tr

ng.

c s gi i thi u c a Ban giám hi u, B n ch nhi m khoa Lâm Nghi p,
tr

ng

i h c Nông Lâm Thái Nguyên, tôi ã th c hi n

i m tái sinh t nhiên c a th c v t thân g

c

các ki u r ng trên núi á t i khu B o

t n loài sinh c nh Nam Xuân L c huy n ch
Có

tài “Nghiên c u

n, t nh B c K n”.

c k t qu nh hôm nay tôi xin trân thành c m n th y giáo Th.s

Nguy n V n M n và cô giáo Th.s Ph m Thu Hà là ng

i ã t n tình giúp

,d n

d t tôi su t th i gian th c t p và vi t khóa luân t t nghi p.
Tôi xin c m n sâu s c các bác, các cô, các chú và các anh chi hi n ang
công tác t i Khu B o t n loài sinh c nh Nam Xuân L c ã giúp
t t nhi m v
trình nghiên c u

c giao và cung c p

y

tôi hoàn thành

các s li u c n thi t ph c v cho quá

tài.

C m n gia ình, b n bè và ng

i thân ã

ng viên, giúp

tôi trong su t

th i gian th c t p và trong quá trình hoàn thành khóa lu n t t nghi p.
Trong quá trình th c hi n khóa lu n t t nghi p tôi ã c g ng h t mình,
nh ng do kinh nghi m và ki n th c còn h n ch nên ch c ch n không tránh kh i nh ng
sai sót và khi m khuy t. Tôi r t mong
th y, cô giáo và các b n sinh viên
Tôi xin trân thành c m n !

c s tham gia óng góp ý ki n t phía các

khóa lu n c a tôi

c hoàn thi n h n n a.

Thái Nguyên, ngày 25 tháng 5 n m 2015
Sinh Viên

Ma Thanh Thuy t


ii

L I CAM OAN

Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u khoa h c c a b n thân tôi,
các s li u và k t qu nghiên c u trình bày trong khóa lu n là quá trình i u tra trên
th c

a hoàn toàn trung th c, khách quan.

Thái Nguyên, 25 tháng 05 n m 2015
Xác nh n c a giáo viên h

ng d n

ng ý cho b o v k t qu tr
H i

Ng

i vi t cam oan

c

ng khoa h c

ThS. Ph m Thu Hà

Ma Thanh Thuy t

Xác nh n c a giáo viên ch m ph n bi n
Giáo viên ch m ph n bi n xác nh n sinh viên ã s a sai sót
sau khi h i

ng ch m yêu c u.

(ký, ghi rõ h tên)

iii

DANH M C B NG

B ng 2.1. Dân s , dân t c và tình tr ng ói nghèo các xã xung quanh KBT........13
B ng 2.2. Tình hình s n xu t nông nghi p n m 2011 ..............................................14
B ng 2.3. Cây tr ng

vùng

m..............................................................................15

B ng 2.4. Di n tích r ng khu b o t n phân theo tr ng thái ......................................20
B ng 4.1. Công th c t thành cây tái sinh c a t t c các ki u r ng trên núi á t i
Khu b o t n Loài và sinh c nh Nam Xuân L c........................................................27
B ng 4.2 M t

cây tái sinh các ki u r ng............................................................29

B ng 4.3. Phân b cây tái sinh theo c p chi u cao. ..................................................31
B ng 4.4 Ch t l ng và ngu n g c cây tái sinh .......................................................33
B ng 4.5 C u trúc t thành th c v t thân g các ki u r ng trên núi á Khu b o t n
loài và sinh c nh Nam Xuân L c ..............................................................................35
B ng 4.6. T ng h p m t
B ng 4.7.

cây g tr ng thái I.1, I.2, I.3, I.4. ..................................37

che ph c a th m t i các ki u r ng...............................................39


iv

DANH M C HÌNH

Hình 2.1. B n

hi n tr ng KBTL&SCNXL............................................................9

Hình 4.1 M t

cây tái sinh các ki u r ng ..............................................................29

Hình 4.2. m t

cây tái sinh theo c p chi u cao các ki u r ng ...............................32

Hình 4.3. M t

cây c a các tr ng thái r ng ...........................................................37


v

DANH M C CH

VI T T T

Tên vi t t t

Tên

KBT

Khu b o t n

TSR

Tái sinh r ng

KBTL&SCNXL

Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c

IVI%

Ch s sinh thái cây tái sinh

Ni

S loài cây cá th th i

ÔTC

Ô tiêu chu n

ÔDB

Ô d ng b n

STT

S th t

UBNN

y

y ban nhân dân


vi

M CL C

PH N 1 M
1.1.

U .....................................................................................................1

tv n

............................................................................................................1

1.2. M c tiêu và yêu c u c a
1.3. Ý ngh a c a

tài.................................................................................2

tài.................................................................................................3

PH N 2 T NG QUAN TÀI LI U ...........................................................................4
2.1. C s khoa h c.....................................................................................................4
2.1.1. C s sinh thái c a c u trúc r ng ......................................................................4
2.1.2. C s lý lu n v tái sinh ph c h i r ng ............................................................4
2.1.3.M t s khái ni m................................................................................................5
2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n c..........................................................6
2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i ....................................................................6
2.2. 2. Tình hình nghiên c u trong n c.....................................................................7
2.3. T ng quan v

i u ki n t nhiên và kinh t xã h i khu v c nghiên c u .............9

2.3.1. i u ki n t nhiên .............................................................................................9
2.3.2. i u ki n kinh t - xã h i khu v c nghiên c u.................................................12
PH N 3

IT

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U ....22

3.1.

i t ng và ph m vi nghiên c u .....................................................................22

3.2.

a i m và th i gian ti n hành .........................................................................22

3.4. Ph ng pháp nghiên c u ...................................................................................22
3.4.1. Ph ng pháp ngo i nghi p .............................................................................22
3.4.2. Ph ng pháp n i nghi p .................................................................................24
PH N 4 K T QU NGHIÊN C U .......................................................................27
4.1.

c i m t ng cây tái sinh .................................................................................27

4.1.1. T thành và m t

..........................................................................................27

4.1.2. Phân b , ngu n g c và ch t l ng cây tái sinh...............................................30
4.2. Các y u t

nh h ng

tái sinh t nhiên .........................................................34


vii

4.2.1.

c i m t ng cây cao .....................................................................................34

4.2.2.

c i m t ng cây b i, th m t i ...................................................................38

4.2.3.

c i m a hình,

4.3.

t ai th nh ng ...........................................................40

xu t m t s gi i pháp b o t n và phát tri n th c v t thân g t i khu v c

nghiên c u. ................................................................................................................41
4.3.1. Gi i pháp chung ..............................................................................................41
4.3.1. Gi i pháp riêng ................................................................................................42
PH N 5 K T LU N VÀ

NGH ......................................................................43

5.1. K t lu n ..............................................................................................................43
5.2.

ngh ...............................................................................................................45

TÀI LI U THAM KH O........................................................................................46


1

PH N 1
M
1.1.

U

tv n
R ng là tài nguyên vô cùng quý giá, v n

t, là m t b ph n quan tr ng c a môi tr

c m nh danh là “lá ph i” c a trái

ng s ng, luôn g n li n v i

i s ng c a

ng bào các dân t c mi n núi. R ng không ch có giá tr v kinh t mà còn có ý
ngh a r t l n trong nghiên c u khoa h c, b o t n ngu n gen, b o t n a d ng sinh
h c, i u hoà khí h u, phòng h
m c hoá, ch ng sói mòn, s t l

u ngu n, h n ch thiên tai, ng n ch n s hoang
t, ng n ng a l l t,

m b o an ninh qu c phòng,

ng th i r ng c ng t o c nh quan ph c v cho du l ch sinh thái, du l ch c ng

ng.

Khoa h c ngày nay ã ch ng t các bi n pháp b o v , s d ng và tái t o l i
r ng ch có th gi i quy t th a áng khi có m t s hi u bi t
quy lu t s ng c a r ng t

y

v b n ch t các

ng ng v i nh ng i u ki n t nhiên môi tr

nhau. Tái sinh r ng là m t quá trình sinh h c mang tính

ng khác

c thù c a h sinh thái. Nó

m b o cho ngu n tài nguyên r ng có kh n ng tái s n xu t m r ng, n u chúng ta
n m

c các quy lu t tái sinh, chúng ta s

i u khi n

c quy lu t ó ph c v

cho s n xu t kinh doanh. Vì v y tái sinh r ng ch thành v n
vi c xác

nh các ph

ng th c kinh doanh r ng.

Hi n nay trong nhi u vùng r ng t nhiên c a n
ph

ng th c khai thác - tái sinh không áp ng

và b o v môi tr

then ch t trong

ng. Các ph

c ta ã m t r ng do s d ng

c l i ích lâu dài c a n n kinh t

ng th c khai thác - tái sinh không h p lý ã và ang

làm cho r ng t nhiên suy gi m c v s l

ng l n ch t l

ng.

Vi t Nam, n m

1943 di n tích r ng còn kho ng 14,3 tri u ha, t l che ph kho ng 43%.

nn m

1999, theo s li u th ng kê ch còn 10,9 tri u ha r ng, trong ó 9,4 tri u ha r ng t
nhiên và 1,5 tri u ha r ng tr ng và

tre ph t

ng ng kho ng 33,2%. Do v y,

vi c tái sinh t nhiên là m t trong nh ng bi n pháp và nhi m v quan tr ng. [15]
Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c (KBTL&SCNXL) huy n Ch
n, t nh B c K n

c thành l p theo Quy t

nh s 342/Q -UB ngày 17/03/2004

c a UBND t nh B c K n v i di n tích 1.788 ha, n m trong

a gi i hành chính c a


2

xã Xuân L c và ch y u là r ng g quý hi m trên núi á vôi. M c dù di n tích nh ,
nh ng KBTL&SCNXL là hành lang quan tr ng n i li n V
Khu B o T n Thiên Nhiên Nà Hang. Hi n tr ng r ng
nguyên v n, nhi u n i ch a b tác

ng b i con ng

ng v t quý hi n ang có nguy c b tuy t ch ng

n qu c gia Ba B v i

Khu b o t n này còn khá

i, còn l u gi nhi u loài

ng

Vi t Nam và trên th gi i nh

Vo c en má tr ng, Vo c m i h ch, V c Hoa và các loài th c v t quý hi m nh
Trai, Nghi n,

inh, Lan Hài và Thông (Báo cáo ánh giá k t qu ho t

Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c, huy n Ch
N m trong h th ng r ng
v

n, t nh B c K n,2011).

c d ng c a Vi t Nam, KBTL&SCNXL là m t

a lý sinh v t vô cùng a d ng

t n i ây ang ch u tác

ng c a

i v i vi c b o v môi tr

n

ng. Nh ng trên th c

ng b i s c ép v dân s . Chính vì v y, công tác b o t n

tính a d ng sinh h c, b o v ngu n gen quý c ng nh các ngu n tài nguyên thiên
nhiên khác t i Khu b o t n ã

c t nh B c K n r t quan tâm. T khi thành l p,

KBTL&SCNXL ã có m t s cu c i u tra, ánh giá tài nguyên r ng, b
c ng ã ánh giá

u

c giá tr , ti m n ng và ý ngh a c a m t khu b o t n. Nh ng

m t s n i dung quan tr ng ch a
giá

c

c th c hi n m t cách có h th ng, ó là ánh

c i m cây tái sinh phân lo i m t cách chính xác, y u t

th c v t, công d ng và m c
bi n pháp b o t n thích h p.

nguy c p c a các loài quý hi m

a lý c u thành h
t

ó

a ra các

góp ph n ánh giá tính a d ng th c v t trên vùng

núi á t i KBTL&SCNXL, làm c s cho công tác b o t n và s d ng h p lý tài
nguyên sinh v t t i ây, chúng tôi ch n
nhiên c a th c v t thân g

- Xác

nh

c

c i m tái sinh t

các ki u r ng trên núi á t i khu b o t n loài và

sinh c nh Nam Xuân L c, huy n Ch

1.2. M c tiêu và yêu c u c a

tài: “Nghiên c u

n, t nh B c K n”.

tài

c i m tái sinh t nhiên c a th c v t thân g

các ki u

r ng trên núi á t i khu v c nghiên c u.
-

xu t

c m t s gi i pháp xúc ti n tái sinh và b o t n th c v t thân g

c bi t là các loài quý hi m.


3

1.3. Ý ngh a c a

tài

- Ý ngh a trong khoa h c
Qua vi c th c hi n

tài s giúp sinh viên ti p c n và làm quen v i l nh v c

nghiên c u khoa h c, c ng c l i ki n th c ã h c, v n d ng lý thuy t vào th c t ,
bi t cách thu th p, phân tích và x lý thông tin. Nâng cao k n ng làm vi c theo
nhóm, ánh giá và quy t
-

nh l a ch n các ph

ng án gi i quy t v n

.

Ý ngh a trong th c ti n
ây là

c uv s

tái có ý ngh a th c ti n vô cùng quan tr ng,

tài góp ph n nghiên

a d ng sinh h c c a các loài sinh v t trên trái á.

ánh giá tính a d ng

các loài cây thân g trên núi á giúp ta bi t

c kh n ng sinh tr

ng phát tri n,

kh n ng thích nghi sinh t n c a sinh v t t i n i ây, c ng nh th y
ng tích c c và tiêu c c c a thiên nhiên và con ng
T

ó, giúp ta xác

nh

c s tác

i lên h sinh thái trên núi á.

c các bi n pháp phù h p tác

ng vào nh m b o t n,

phát tri n các h sinh thái. Khai thác, s d ng các ngu n tài nguyên thiên nhiên m t
cách hi u qu và b n v ng.


4

PH N 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c
2.1.1. C s sinh thái c a c u trúc r ng
C u trúc r ng là m t khái ni m dùng

ch quy lu t s p x p t h p c a các

thành ph n c u t o nên qu n xã th c v t r ng theo không gian và th i gian. C u
trúc là m t trong nh ng n i dung nghiên c u quan tr ng v hình thái qu n th th c
v t. Tuy nhiên, khái ni m v c u trúc không ch bao g m nh ng nhân t c u trúc v
hình thái mà c nh ng nhân t c u trúc v sinh thái. Gi a c u trúc và sinh thái r ng
có m i quan h ch t ch v i nhau. B t k m t quy lu t c u trúc qu n th nào c ng
u có n i dung sinh thái h c bên trong c a nó. Không quán tri t quan i m sinh
thái trong khi nghiên c u c u trúc r ng thì s không có c s khoa h c

gi i thích

nh ng quy lu t c u trúc c a qu n th th c v t. C u trúc r ng bao g m c u trúc sinh
thái, c u trúc hình thái và c u trúc tu i. (Phùng Ng c Lan, 1986) [7].
2.1.2. C s lý lu n v tái sinh ph c h i r ng
Theo Baru (1976), tái sinh ph c h i r ng là “ Phát tri n m t lo t nh ng bi n
pháp s lý

thu

c tái sinh,

i u ki n c

này

n tu i thành th c là n n t ng c a m t ph

này

nl

ng tráng và lành m nh,

a l p cây

ng th c lâm sinh và ph

t nó l i là m t trong nh ng c s ch y u

ng th c

kinh doanh r ng v i m t

n ng su t b n v ng…”.
Xét v m t lý lu n, tái sinh r ng luôn bao g m c hai thu t ng , th nh t
hoàn tr l i di n t s l p l i c a toàn b qu n xã sinh v t gi ng nh nó ã xu t hi n
trong t nhiên. Thu t ng th hai là ph c h i ch s ph c h i l i và
nh ng xúc ti n i u ch qu n lý r ng ã b suy thoái, xáo tr n và
N u

c hi u là
c ng n ch n.

i chi u tái sinh r ng và phát tri n r ng thì thu t ng “hoàn tr ” là m t quá

trình, còn s “ph c h i” chính là i u ki n. Xúc ti n cho r ng t ph c h i ho c tác
ng

r ng ph c h i theo nh ng quy lu t di n th t nhiên là m t quá trình. B o

v , qu n lý cho quá trình ó liên t c, không b d t quãng là i u ki n.
n i dung c b n trong k thu t ph c h i r ng b ng khoanh nuôi [8].

ây chính là


5

2.1.3.M t s khái ni m
- Tái sinh r ng
Quá trình sinh h c m ng tính

c thù c a h sinh thái r ng, bi u hi n

su t hi n c a m t th h cây con c a nh ng loài cây g d

s

i tán r ng. TSR là quá

trình ph c h i thành ph n c b n c a r ng, ch y u là t ng cây g . Theo ngh a r ng
TSR là s tái t o m t h sinh thái r ng m i
Có hai ph

m b o cho r ng t n t i và phát tri n.

ng th c TSR, tái sinh t nhiên ( r ng phát tri n không có s can thi p

c a con ng

i), tái sinh nhân t o (r ng phát tri n nh s tác

ng c a con ng

i

nh khoanh nuôi, tr ng, t a, ch m sóc).
Theo Phùng Ng c Lan, (1986), thì tái sinh r ng

c hi u theo ngh a r ng là

s tái sinh c a h sinh thái r ng. Tái sinh r ng hi u theo ngh a h p là quá trình ph c
h i l i thành ph n c b n c a r ng [7].
Theo Ngô Quan Dê và c ng s , (1992), tái sinh t nhiên là quá trình t o
thành th h m i b ng con
ng

i. K t qu c a ph

ng t nhiên v c b n không có s tác

ng th c tái sinh này ph thu c vào quy lu t khách quan c a

t nhiên. Tái sinh nhân t o là ph
ng

ng th c tái sinh có s tác

i t khi gieo gi ng, tr ng cây, ch m sóc

ng tích c c c a con

t o r ng m i trên

t r ng. V m t

k thu t, tái sinh nhân t o và tr ng r ng gi ng nhau, nh ng khác nhau
ti n hành. Tr ng r ng là ti n hành trên
t lâu,

t không còn tính ch t

còn mang tính ch t
b ng ho c v

ng c a con

a i m

t ch a có r ng ho c có r ng nh ng ã m t

t r ng. Trái l i tái sinh nhân t o ti n hành trên

t

t r ng. Cây tái sinh có tri n v ng là cây tái sinh có chi u cao

t chi u cao th m t

i, cây b i xung quanh nó và có ph m ch t t

trung bình tr lên. Khi v n d ng quy lu t này c n th ng nh t ba yêu c u sau. Th
nh t, cây ó qua th i gian cây m ; th hai, chi u cao cây tái sinh ph i b ng ho c
v

t chi u cao l p th m t

i, cây b i xung quanh nó; th ba, cây có sinh l c t t,

không cong queo, sâu b nh [3].
-

Ph c h i r ng
Võ

i H i và c ng s thì ph c h i r ng tr

c h t là ph c h i l i thành ph n

ch y u c a r ng là th m th c v t cây g s t o i u ki n cho s xu t hi n các


6

thành ph n cây khác c a r ng nh t ng cây b i, t ng c khuy t, khu h
sinh v t… và các y u t khác c a r ng nh ch

nhi t, ch

ng v t, vi

m… Vì v y khái

ni m ph c h i r ng s có ý ngh a r ng l n là ph c h i l i c qu n l c sinh v t hay
m t h sinh thái r ng hoàn ch nh. Trong th c t quá trình ph c h i r ng
giá b ng s xu t hi n và ch t l

c ánh

ng c a th h m i các cây g [4].

Ph c h i r ng là m t quá trình sinh h c g m nhi u giai o n và k t thúc
b ng s xu t hi n m t th h m i th m cây g b t

u khép tán. Quá trình ph c h i

s t o i u ki n cho s cân b ng sinh h c liên t c và c ng vì th mà chúng ta có th
s d ng chúng liên t c

c. [4].

2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n

c

2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i
2.2.1.1. Nghiên c u c u trúc r ng
Trên th gi i vi c nghiên c u c u trúc r ng ã

xác

nh c s khoa h c cho vi c

c ti n hành t lâu nh m

xu t các bi n pháp k thu t tác

góp ph n nâng cao hi u qu kinh t và môi tr

ng c a r ng. Các công trình c a các

tác gi Richards, Baru, Catinot, Odum, Van Stennis v.v..
t ng cho nh ng nghiên c u v c u trúc r ng,

ng vào r ng,

c coi là nh ng n n

c bi t là r ng t nhiên nhi t

i.

R ng t nhiên có t ng tán không phân bi t r ch ròi, vì th vi c phân chia
còn nhi u h n ch .
t ng cây cao th

i v i r ng m a nhi t

ng hình thành t ng v

i nhi u tác gi chia làm 3 t ng, ó là

t tán, t ng tán chính, t ng d

tác gi còn chia r ng làm 5 t ng. T ng tr i, t ng chính, t ng d
và th m t

i tán. M t s

i tán, t ng cây b i

i.

2.2.1.2. Nghiên c u v tái sinh r ng
Quá trình tái sinh

r ng nhi t

i vô cùng ph c t p và còn ít

c nghiên

c u. Ph n l n tài li u nghiên c u v tái sinh t nhiên c a r ng m a nhi t
th

ng ch t p chung vào m t s loài cây có giá tr kinh t d

nhi u b bi n

i. Van steenis (1956), ã nghiên c u hai

c a r ng m a nhi t

i

i i u ki n r ng ã ít

c i m tái sinh ph bi n

i là tái sinh phân tán liên t c c a các loài cây ch u bóng và tái

sinh v t c a các loài cây u sáng.[14]


7

i v i r ng nhi t
qu n th cây b i, th m t

i, các nhân t nh ánh sáng,
i là nh ng nhân t

nh h

mc a

ng tr c ti p

G.N. Baur, (1976), cho r ng: S thi u h t ánh sáng nh h

tri n cây con. Nh ng
h

i v i s n y m m và quá trình sinh tr

t, k t c u

n cây tái sinh.
ng

n s phát

ng c a cây m m nh

ng ó l i không rõ. [8]
Xanniknow, (1967) Vipper, (1973) d n theo Nguy n V n Thêm, (1992),

trong nghiên c u tái sinh r ng, ng
trình sinh tr

i ta nh n th y r ng c và t ng cây b i qua quá

ng thu nh n ánh sáng, các ch t dinh d

ng s làm nh h

ng

n cây

tái sinh. Nh ng lâm ph n th a, r ng ã b khai thác nhi u, t o ra nhi u kho ng
ch ng l n, tao i u ki n cho cây b i th m t

i phát tri n m nh. Trong i u ki n ó,

chúng s là nhân t c n tr s phát tri n và kh n ng sinh t n c a cây tái sinh. N u
lâm ph n kín,

t khô, nghèo dinh d

ki n cho cây tái sinh v

ng cây b i th m t

i phát tri n ch m t o i u

n lên.[10]

Tóm l i, nghiên c u v tái sinh r ng trên th gi i cho chúng ta hi u bi t v
ph

ng pháp nghiên c u và quy lu t tái sinh t nhiên c a m t s vùng,

s v n d ng hi u bi t v quy lu t tái sinh

c bi t là

xây d ng các bi n pháp k thu t lâm

sinh h p lý nh m qu n lý r ng b n v ng.

2.2. 2. Tình hình nghiên c u trong n

c

2.2.2.1. Nghiên c u c u trúc r ng
R ng t nhiên n

c ta thu c ki u r ng nhi t

i, r t phong phú và a d ng

v thành ph n loài, ph c t p v c u trúc. Trong nh ng n m g n ây, c u trúc r ng
n

c ta ã

s cho vi c

c nhi u tác gi quan tâm nghiên c u. S d nh v y vì c u trúc là c
nh h

ng phát tri n r ng,

ra bi n pháp lâm sinh h p lý.

Thái V n Tr ng (1978), khi nghiên c u ki u r ng kín th ng xanh m a m
nhi t i n c ta, ã a ra mô hình c u trúc r ng, nh ng t ng v t tán, t ng u th
sinh thái, t ng d i tán, t ng cây b i và t ng c quy t. Tác gi ã v n d ng và có s
c i ti n b sung ph ng pháp bi u
m t c t c a Davit – Risa, trong ó t ng cây

b i và th m t i
c phóng v i t l l n h n. Ngoài ra, tác gi còn d a vào b n
tiêu chu n
phân lo i th m th c v t r ng Vi t Nam, ó là: d ng s ng u th c a
nh ng th c v t t ng cây l p qu n,
tàn che c a t ng u th sinh thái, hình thái


8

sinh thái c a nó và tr ng thái c a tán lá. D a vào ó, tác gi chia th m th c v t r ng
Vi t Nam thành 14 ki u [11].
ào Công Khanh (1996), [6], B o Huy (1993) [5] ã c n c vào t thành loài
cây m c ích phân lo i r ng ph c v cho vi c xây d ng các bi n pháp lâm sinh.
Lê Sáu (1996) [9] d a vào h th ng phân lo i c a Thái V n Tr ng k t h p v i h
th ng phân lo i Loeschau, chia r ng khu v c Kon Hà N ng thành 6 tr ng thái.
Nhìn chung, các công trình nghiên c u v c u trúc r ng g n ây th ng
thiên v mô hình hóa các quy lu t k t c u lâm ph n và vi c
xu t các bi n pháp
k thu t tác ng vào r ng th ng ít
c p n các y u t sinh thái nên ch a th c
s áp ng m c tiêu kinh doanh r ng n nh lâu dài.
2.2.2. 2. Nghiên c u tái sinh r ng
V n
tái sinh n c ta ch a
c nghiên c u nhi u. M t s k t qu
nghiên c u v tái sinh th ng
c c p trong các công trình nghiên c u v th m
th c v t, các báo cáo khoa h c và m t ph n
c công b trên các t p chí.

Tái sinh r ng t nhiên nhi t i là m t v n r t a d ng và phong phú. Quá
trình này b chi ph i b i nhi u y u t nh v trí a lý, bi n pháp tác ng n t ng
cây cao, ngu n ng c hình thành r ng…Chính vì th cho dù quy trình tái sinh có quy
lu t nh t nh, v n có t n t i khách quan, nh ng do các tác ng trên làm cho chúng
tr nên ph c t p. Tái sinh là v n
quan tr ng, quy t nh n b o v và phát tri n
r ng b n v ng, vì th nghiên c u quá trình tái sinh là m t vi c làm không th thi u
trong các nghiên c u v c u trúc t nhiên.
Nguy n Duy Chuyên (1988) khi nghiên c u quy lu t phân b tái sinh t
nhiên r ng lá r ng th ng xanh h n lo i vùng Qu Châu Ngh An, ã khái quát c
i m phân b c a nhi u loài cây có giá tr kinh doanh và bi u di n b ng các hàm lý
thuy t, t ó làm c s
nh h ng gi i pháp lâm sinh cho các vùng s n xu t
nguyên li u. [2].
Tác gi Lê
ng T n (1999) [12] và c ng s ã nghiên c u quá trình ph c
h i t nhiên m t s qu n xã th c v t sau n ng r y t i S n La. Tác gi ã k t lu n
m t
cây tái sinh gi m d n t trân i lên nh i, t h p loài cây u th trên ba
v trí a hình và ba c p
c là khác nhau, s khác nhau chính là t thành các loài
trong t h p ó.
Tác gi Ph m Ng c Th ng (2003) [13] nghiên c u quá trình tái sinh t
nhiên và ph c h i sau n ng r y t i hai t nh Thái Nguyên và B c K n ã cho th y


9

kh n ng tái sinh c a th m th c v t trên t r ng còn nguyên tr ng có s l ng loài
cây g tái sinh nhi u nh t, ch s a d ng loài c a th m cây g là khá cao.

Nhìn chung các công trình nghiên c u v tái sinh r ng trên ây m i
c p
n m t s công trình nghiên c u liên quan n
tài. Nh ng v n
này g n ây
c nhi u tác gi quan tâm h n. Xu h ng nghiên c u c ng chuy n d n t
nh
tính sang nh l ng, t nghiên c u lý thuy t sang nghiên c u th c ti n.
2.3. T ng quan v i u ki n t nhiên và kinh t xã h i khu v c nghiên c u
2.3.1. i u ki n t nhiên
2.3.1.1. V chí a lý khu v c nghiên c u
Khu B o t n Loài và Sinh c nh Nam Xuân L c
c UBND t nh B c K n
phê duy t t i Quy t nh s 342/Q -UB ngày 17/3/2004 v i t ng di n tích t nhiên
là 1.788 ha n m trên a ph n hai thôn Nà D và B n Khang thu c xã Xuân L c,
huy n Ch
n, t nh B c K n, cách trung tâm th tr n B ng L ng, huy n Ch
n
35 km. N m gi a Khu b o t n thiên nhiên Na Hang (t nh Tuyên Quang) và V n
Qu c gia Ba B (t nh B c K n).
KBT Nam Xuân L c n m trong t a
a lý: T 220 17’- 22 019’ n 120
45' - 130 10' v
B c. T 105028’-105033’ kinh
ông

Hình 2.1. B n

hi n tr ng KBTL&SCNXL

10

V ranh gi i hành chính:
- Phía B c giáp thôn B n Eng, B n T n xã Xuân L c, huy n Ch

n, t nh

B cK n
- Phía Tây giáp xã Thanh T

ng và xã V nh Yên, huy n Na Hang, t nh

Tuyên Quang.
- Phía ông giáp thôn Nà Áng xã

ng L c, huy n Ch

n, t nh B c K n.

- Phía Nam giáp thôn Phia Khao và thôn Khu i K n xã B n Thi huy n Ch
n, t nh B c K n.
2.3.1.2.

a hình

Khu B o t n Loài và Sinh c nh Nam Xuân L c có
c t m nh, ch y u là r ng trên núi á vôi
bình t 400 m

n 800 m so v i m c n

a hình ph c t p, b chia

mi n b c Vi t Nam, v i

c bi n,

cao trung

nh Tam Sao cao nh t 1.159 m và

chia thành 2 vùng rõ r t.
- Vùng núi á: ây là vùng r ng phân b t p trung trên núi á vôi, n i có
hình ph c t p, g m nhi u

nh núi cao, d c l n t 25 ÷ 300, có n i

nguyên r ng khu v c này nhìn chung là ít b tác
- Vùng núi
trung bình t
2.3.1.3.

t: N m t p trung

a ch t và th nh

i dân

các thung l ng gi a các

400 ÷ 600 m, vùng này có ti m n ng

c i m

ng b i ng

a

n 450, tài

a ph

ng.

nh núi cao,

cao

phát tri n nông - lâm nghi p.

ng

a ch t có ngu n g c tr m tích v i các s n ph m ch y u là k t von cùng
v i á vôi khó phong hoá. Khu v c này còn ti p giáp v i khu qu ng (Chì và K m)
hi n ang

c khai thác.

Trong khu v c g m có hai nhóm

-

t chính sau:

t thung l ng d c t : hình thành

các thung l ng th p gi a các dãy núi,

h ng các s n ph m xói mòn r a trôi t trên xu ng,
d

t nâu

ng cao, t ng

trên núi á vôi: t ng
t m ng.

t t t t ng

t dày t i x p,

t dày.
t có hàm l

ng dinh


11

2.3.1.4.

c i m khí h u

Theo s li u th ng kê c a tr m Khí t

ng thu v n huy n Ch

K n thì Khu b o t n n m trong vùng khí h u nhi t

i gió mùa. M t n m chia làm

2 mùa rõ r t: Mùa m a nóng m, m a nhi u t tháng 4
t tháng 11

n tháng 10. Mùa khô l nh

n tháng 3 n m sau.

- Nhi t

- M a: L

ng t 20 - 22oC. Nhi t

: Trung bình n m dao

t i th p 4oC. Nhi t

t i cao: 30oC,

trung bình mùa ông là 11oC, mùa hè 25oC.

ng m a trung bình n m t 1.153 - 1.528 mm. T p trung ch y u

vào tháng 6 và tháng 7 trong n m, tháng có l
Mùa khô l

n-B c

ng m a trung bình không v

ng m a l n nh t

t trên 320 mm.

t quá 60 mm/tháng.

- N ng: T ng s gi n ng trung bình kho ng 1450 gi /n m.
- Gió: H
là h

ng

bão t c

ng gió th nh hành vào mùa h là h

ông - B c. T c
gió có th

-

gió trung bình

ng ông - Nam, v mùa ông

t 1m/s, song vào nh ng lúc có dông,

t 27-28 m/s.

m không khí: Dao

ng kho ng 75 - 82%, cao nh t là 88% t p trung

vào tháng 7 trong n m.
-S
m c

ng mu i: Th

ng xu t hi n t tháng 10

không cao, ít gây nh h

2.3.1.5.

ng

n tháng 1 n m sau nh ng

n s n xu t nông - lâm nghi p.

c i m th y v n

Trong khu v c có 1 con su i chính b t ngu n t xã S n Phú, huy n Na
Hang, t nh Tuyên Quang ch y theo h
B n T n…c a xã r i

ng Tây B c qua các thôn Nà D , B n Eng,

ra h Ba B , có chi u dài kho ng 9 km. Ngoài ra còn su i

T Han và các khe nh b t ngu n t các
t

nh núi

vào su i T Han. Do hi n

ng Cáxt nên m t s khe, su i ch y ng m trong lòng núi á.

2.3.2. i u ki n kinh t - xã h i khu v c nghiên c u
2.3.2.1. Dân s , dân t c và ngu n lao

ng

Khu b o t n cách trung tâm th tr n B ng L ng huy n Ch
phía B c giao thông i l i khó kh n. Khu b o t n ti p giáp và n m trên

n 35 km v
a bàn c a


12

xã Xuân L c,

ng L c và B n Thi, v i t ng s 1.732 h , 7.608 kh u, ph n l n là

ng bào Dao, Tày và Mông.
Theo quy ho ch c a UBND t nh B c K n thì vùng

m c a KBT có di n tích

7.508 ha thu c 9 thôn: Nà D , B n Eng, B n T ng (xã Xuân L c), Khu i K n, Kéo
Nàng, Phia Khao (B n Thi) và Nà Án, C c T c (xã
1.709 ng
ng

i, 410 h . M t

i/km2 và

dân s

ng L c là 65 ng

ng L c). Dân s vùng

xã B n Thi là 29 ng

Dân t c thi u s chi m 89,5%

xã B n Thi và 2 h

c ây h c trú r i rác trên các s

nên các sinh ho t v n hóa

i Dao, Tày và Mông.

n núi và thung l ng, t nh ng n m 1980 b t

nh c t p trung thành b n làng theo ch

chính ph . M i dân t c có

xã Xuân L c.

các xã xung quanh KBT v i các dân t c

Dao, Mông, Tày, Nùng và Hoa, trong ó ph n l n là ng

u

i/km2, Xuân L c là 35

i/km2. Có 6 h v i 32 nhân kh u hi n ang sinh

s ng bên trong vùng lõi c a KBT g m 4 h

Tr

ng trình

nh canh

c tr ng v n hóa riêng và và có nhi u i m t
vùng

m là

m khá phong phú.

nh c c a
ng

ng



14

9 thôn vùng
t c thi u s . Các h ng
nhân viên nhà n

m c a KBT ng

i Kinh chi m kho ng 5% còn l i là dân

i Kinh ch y u là buôn bán, khai thác khoáng s n, công

c. Các h ng

i Kinh t p trung

xã B n Thi v i 35% ch y u là

công nhân khai thác khoáng s n n i có m qu ng Sunfua K m l thiên v i tr
l

ng l n. Các h sinh s ng bên trong vùng lõi c a KBT

và canh tác bên trong KBT t lâu
mùa.

xã

i Kinh chi m 3% còn l i xã Xuân L c g n

i dân t c thi u s .

2.3.2.2. Tình hình kinh t và thu nh p c a ng
Ngu n thu nh p chính c a c dân vùng

i dân s ng xung quanh KBT
m KBT là lúa n

tr ng nông nghi p nh ngô, s n, khoai tàu, các lo i
lo i hình canh tác chính là n
n

i Dao, h s ng

i, ch y u là làm r y và thu hái lâm s n theo

ng L c ch có 19 h ng

nh 100% là ng

u là ng

u. Do

c và các lo i cây
a hình

t d c nên

ng r y. M c dù nông dân có kinh nghi m tr ng lúa

c nh ng n ng xu t nhìn chung không cao. N ng su t m t s cây tr ng chính

vùng

m trong n m 2011 nh sau:
B ng 2.2. Tình hình s n xu t nông nghi p n m 2011
Lúa

Ngô
N ng

S n

Di n

N ng

S n

su t

l

tích

su t

l

(t /ha)

(t n)

(ha)

(t /ha)

(t n)

61

40

255

61

40

255

ng L c

222

46

1.080

74

43

311

Xuân L c

183

43

784

206

37

764

Xã

Di n tích
(ha)

B n Thi

ng

(Ngu n: UBND các xã B n Thi,

ng

ng L c và Xuân L c)

Ngoài ngu n thu t các lo i cây tr ng nông nghi p; cây công nghi p ng n
ngày c ng óng vai trò quan tr ng trong thu nh p c a ng

i dân vùng

m nh cây

Dong ri ng, S n. Các lo i cây dài ngày ch a phát tri n, cây n qu ch y u là H ng
và Chu i. Cây lâm nghi p ch y u là Xoan và M
n
ng

ng r y. Trong nh ng n m g n ây UBND huy n Ch
i dân tr ng cây Keo

thay th cây M .

c tr ng r i rác
nb t

khu v c

u khuy n khích


15

t tr ng lúa và các lo i cây hoa màu chi m 7% di n tích t nhiên (bình
quân ch a

n 0,2 ha/ng

i).

t cho các lo i cây lâu n m ch có 18 ha dùng

tr ng cây H ng không h t. Các lo i cây lâm nghi p
tác n

c tr ng xen

khu v c canh

ng r y và trong r ng s n xu t.
t r ng chi m 70% di n tích t nhiên

r ng, trong ó r ng

3 xã vùng

mv i

y

3 lo i

c d ng KBT Nam Xuân L c chi m 14% di n tích

nghi p. R ng s n xu t có di n tích l n nh t, chi m 56% di n tích

t lâm

t lâm nghi p

(7.147 ha) còn l i là r ng phòng h chi m 30%.
Ph n l n di n tích
c ps

vùng

m ch a có s

ti n hành ch m nên nhi u h không có s

ngu n tín d ng t i
c trình bày
chính
t

t canh tác

il n

không ti p c n

c và

c v i các

ng. Các lo i cây tr ng chính và di n tích c a chúng

B ng 2.3. Qua s li u

c tr ng

ng

a ph

, công tác o

c vùng

B ng 2.3 cho th y 2 lo i cây l

ng th c

m là lúa và ngô. Di n tích lúa r y chi m s l

t canh tác, nh ng thi u s li u th ng kê do vi c phát n

b nghiêm c m. Ph n l n lúa r y

c canh tác

ng

ng làm r y

khu v c r ng s n xu t. Các lo i

u là cây tr ng mang l i thu nh p cao nh t trong các lo i cây tr ng nông nghi p
vùng

m. Các lo i rau ch y u ph c v cho nhu c u c a ng

c tr ng nhi u

xã

ng L c,

1

B n Thi

vùng

m

Cây nông nghi p, hoa màu (ha)

Cây dài ngày (ha)

Lúa

Ngô

S n

Khoai

Rau

u

H ng

Xoan

61

91

6

5

-

14

10

20

2

ng L c

222

79

25

23

-

18

8

13

3

Xuân L c

183

206

23

2

28

115

-

30

466

376

54

30

28

147

18

63

T ng

m,

các xã khác có di n tích không áng k .

B ng 2.3. Cây tr ng
TT Xã

i dân vùng

(Ngu n: Báo cáo Kinh t xã h i n m 2011 c a UBND các xã vùng

m)


16

2.3.2.3. T p quán sinh ho t, s n xu t
Khái quát chung
C dân trong vùng ch y u s ng t p trung thành các b n, nh ng h
r i rác ã chuy n xu ng th p s ng
nh c

nh c cùng b n làng, ph n l n trong s h

khu v c này vào nh ng n m 1979 - 1980 là các h nghèo ng

Dao. M t trong nh ng t p quán c n
là s n b t

ng v t r ng. Th

trên cao

c thay

i c a c ng

ng các gia ình

n

i Mông và

i Dao và ng

i Mông

u có súng s n t t o. H

is n

không ch vì m c ích th c ph m, thu nh p mà ây còn là t p quán.
M t s h sinh s ng trong KBT ch y u phát n

ng làm r y

nông nghi p và s d ng tài nguyên t KBT. Hi n nay còn 4 h ng
Thi và 2 h ng

ch

i Dao xã B n

i Dao xã Xuân L c v i 32 nhân kh u s ng trong KBT. Các h này

v n còn s n b t nh d ng nh ng l u lán
b n

canh tác

ti p tay cho nh ng th s n, sau khi s n

em bán cho nh ng nhà hàng bên Ch

Nà D ph n l n có di n tích canh tác n

n. H n n a, 53 h t i thôn

ng r y trong Khu b o t n.

Tr ng tr t
Di n tích
ó
n

t nông nghi p chi m t l quá nh so v i t ng di n tích. Trong

t tr ng lúa, màu bình quân 383m2/kh u. S n ph m tr ng tr t ch y u là lúa
c, ngô, lúa n
V n

ng, s n…

an toàn l

ng th c c ng v n ch a

thi u n vào nh ng lúc giáp h t (tháng 2-4) tr
Ru ng n

c

mb o

c khi

i v i m t s h nghèo,

n mùa g t.

c phân b n i th p g n khu dân c , ven su i và m t s di n

tích nh ru ng b c thang. N ng su t lúa th p do k thu t canh tác ch a cao ph thu c
nhi u vào i u ki n t nhiên, gi ng ch a
trên các s

n

i, núi th p. Do

c c i thi n. Lúa n

ng

c canh tác

t d c và hoàn toàn ph thu c vào i u ki n t nhiên

nên n ng su t không cao và b p bênh. Di n tích lúa n

ng th

ng không n

nh do

c tr ng trên nh ng n i

t cao,

s du canh qua nhi u vùng khác nhau quanh các i m dân c .
Các lo i rau màu nh Ngô, S n… th

ng

b ng ph ng nh ng không có i u ki n khai hoang ru ng n
n

c ch h n 1sào/ng

i, ch y u là ru ng 1 v , ng

c. Do di n tích ru ng

i dân ph i làm n

ng r y

b