Nghiên cứu các giải pháp chủ yếu nhằm cải thiện sinh kế cho các hộ nông dân tại Xã Xuân Sơn – Xã vùng đệm của Vườn Quốc Gia Xuân Sơn (Khóa luận tốt nghiệp)

------------

Chuyên nghành
Khoa

----------

: Chính quy
:
: 2011 2015


------------

----------

Tê

Chuyên nghành
Khoa

: Chính quy
:
: Kinh
: 2011 2015
: Th.


i

giáo Th.S.

.
Tôi xin tr

:T

Sinh viên


ii

DAN
.........................................25
: 4.1.2.1

........................................26
...............................30
............30
..............................................31
..................................................32
.........................33

.......................................................................................................................34
..............................37

......................................................................................................................37
..........................................................38
................................................39
.................................................40
........................................41

.................................45


iii

VQG
TNTN

Tài nguyên thiên nhiên

BTTN
KT

XH

NN&PTNT
UBND
TNR
QLBVR

LSNG
CN
TTCN
BCH
HTX
BHYT
BVR
KHHGD

-

iv

.

........................................................................................................1
.......................................................................................1
.............................................................................................2
..................................................................................................2
..................................................................................................2
.................................................................................................3

1.3.1. Ý n

.................................................3
...................................................................................3
...........................................................................3

2.

................................................5
........................................................................................................5

........................................................................................................5
...................................6
................................................7
...........................................................................................................8
2.2.

.....................................................................................................9
....9
...10

......................................................12
g
........................................................................................................17
3.

............19
......................................................................19
......................................................................................19


v

.........................................................................................19
...................................................19
.......................................................................................19
......................................................................................19
..........................................................................................19
-

....................19
...........20
...................................20

....................................................................................20
.........................................................................................20
......................................................................20

...........................................24

..........................................................................................................24
....................................................................24
...................................................................................................24
-

.........................................................25

..............................................................................27
4.1.4. N

-

..........................29

...................................................................................................30
....................................................30
.........................32
........................................34
.................................38
.................................................38
..........................................39
..........................................39
......................................................40


vi

..................................41

.........................................................................42
..................................................................42

..................................................................................................42
5.
.....45
.....................45
..........48
5.3.
........................................................................................................49
.........................................................................................53


1

1.1.
Tr

p k hình thành và phát tri

t n thiên nhiên c a Vi t Nam g m 164 khu r
thiên nhiên quý báu không ch có giá tr

n nay h th ng khu b o
cd

ng tài s n

c m t cho th h hôm nay mà còn là di

s n cho th h

này ch u

n m sát ranh gi

m) v

ng r t l n t vùng

c qu n lý tài nguyên r ng

VQG và các khu BTTN th c t

im tv

các
us

d ng tài nguyên v i qu n lý b o t n nghiêm ng t.
Khi xây d ng VQG và các BTTN v i nguyên t c qu n lý nguyên tr ng tài
nguyên r ng, c
ng

ng dân t c s ng

ng l n t

truy n th ng. H u h

m v n s ng d a vào r ng b tác

u ki n s ng, thu nh p, th m trí c các giá tr
is

óa

m còn nhi
y, ngu n thu t r

c

sinh k m i thây th vi c khai thác ngu n l i t r
thu nh p t c th i c a nh

m trong c quá kh và th c t

o ra tình tr ng xâm l n rùng và khai thác TNTN và các VQG. V i các
c ki m s ng truy n th ng là khai thác các s n ph m t r ng, canh tác
m VQG
tiêu c

n ngu n tài nguyên r ng c

và ch

ng r ng d

ng x

c ti p ho c gián ti

c l i s suy gi m di n tích

n s thi u h

u ki n kinh t c

sinh k ph thu c vào r ng. Vi

c, gi m các ngu n thu nh p, tác
i dân và g

r

Gi i quy t v

i dân có

y m nh công tác qu n lý nh m b o v TNTN
ng th i giúp c i thi

sinh s ng

ng

i s ng c

khá b c xúc hi n nay.
mâu thu n gi a b o t n và phát tri n kinh t

c n thi t ph i có nh ng gi i pháp h u hi
ng th

ng nh ng nhu c

m,
cm tc a

c nh ng yêu c u c a b o t n.


2

Các gi i pháp cho phát tri n KT

XH các v

m ph i l

i dân làm trung

tâm qu n lý và s d ng các y u t ngu n l c có hi u qu và ph i d
hoàn thi n h th
c at

n th c

i dân, t ng c p chính quy

m n u các gi i pháp c a

m t o thêm vi c làm, nâng cao thu nh

i dân s góp ph n h n ch

và ti n t i ch m d t tình tr ng khai thác tài nguyên r ng t i các VQG và các khu
BTTN. Xu t phát t yêu c u c p thi t trên tôi ch n nghiên c

tài:

nc u

các gi i pháp ch y u nh m c i thi n sinh k cho các h nông dân t i Xã Xuân
.

mc
1.2
1.
-

1.
xã Xuâ
-

các

xã
phân tích làm rõ nguyê
-P

các

xã

VQG Xu

.


3

1.
1.3.1.
-

này. Ngoài
và b
vào

.
-

1.
-

-

-

-

1.
-


4

-

-

Ngoài ph n danh m c các t vi t t t, danh m c b ng bi

, ph n k t

lu n, ph l c, tài li u tham kh o,.... Khóa lu n g m có 5 ph n chính sau:
Ph n I: M
Ph
Ph

u
lý lu n và th c ti n
ng, n

Ph n IV: K t qu nghiên c u và th o lu n
Ph n V: Các gi i pháp, ki n ngh

u

5

2

1568/LN

KL c a b lâm nghi p (nay là B NN&PTNT)

m là m t vùng
các ph n khu b o t

m

rìa khu b o t n, bao quanh toàn b

m không thu c khu b o t n và không ch s qu n lý

c a Ban qu n lý khu b o t
m các khu b o t n thiên nhiên Vi

T i H i th o
5/2001 t i Vinh

Ngh An có tác gi

m c a khu b o

m là nh

t n Vi

tháng

nh ranh gi i rõ ràng,

có ho c không có r ng n m ngoài ranh gi i c a khu b o t
nâng cao vi c b o t n c a khu b o t n và c

ng th i mang l i

l i ích cho nhân dân s ng xung quanh khu b o t
b ng cách áp d ng các ho
i s ng KT

c qu

u này có th th c hi

ng phát tri n c th

c

c bi t góp ph n vào vi c

XH c

[12].

ói ch

m là: Góp ph n vào vi c b o

v khu b o t n mà nó bao quanh, nâng cao các giá tr b o t n c a chính b n thân
u ki n mang l i cho nh
nh ng l i ích t
T

u 8

i sinh s

m và t khu b o t n.
Quy

nh s

TTg ngày 11/1/2001 c a Th

ng Chính ph v vi c ban hành quy ch qu n lý r

t ho c

c n m sát ranh gi i v i các VQG và khu BTTN, có tác d ng

n ho c gi m nh s xâm ph m khu r
m ph i nh m m
khu r

c d ng, r ng phòng h ,

m là vùng r

r ng s n xu t và r ng t
t có m

m

c d ng. M i ho

ng trong

tr cho công tác b o t n, qu n lý và b o v các

c d ng, h n ch di dân t
ng v t và ch t phá các loài th c v

m, c

yb t
ng b o v . Di n


6

tích c

m không tính vào di n tích c

d ng và phát tri

c d ng, d

c phê duy t cùng v i d

c d ng. Ch

m có tr c nhi m ph i h p v i UBND các c p
, các t ch c KT

Nông

a khu r ng

a bàn c

Lâm

có s tham gia c a c ng
a ph

p có th m quy n phê duy t và t ch c th c hi

nh

i s ng c

.

m ph

theo ranh gi i c a các xã

o t n, nh
b ot

ng qu c doanh ti p giáp v i khu

m vì nh ng ho
n công tác công tác b o t n c a c

ng h

c bi t

, ranh gi

ng c

ng này có nh

m và khu b o t n. Trong nh ng

m không nh t thi

u m t kho ng và

ch y song song v i ranh gi i các khu b o t n.
Chúng ta th d dàng nh n th y r ng, vi c thành l
VQG và khu b o t n

m t i các

Vi t Nam không theo m t khuôn kh th ng nh t. Cho dù

c t o ra theo hình th c nào, hay khi thành l p các VQG và các
m thì nh ng công vi c hàng ngày x
dân sinh s ng xung quanh khu b o t
h n ch nh

o ra s c ép n ng n lên khi b o t

ng t

u

nh ng ho

ng các bi n pháp tu n tra b o v

truy n giáo d c ý th

i dân b o v r ng, khuy

y m nh tuyên
i dân tham gia

b o v r ng, t ch c th c hi n nhi u d án v i ngu n tài tr
cait thi n thu nh p và t o vi c làm cho

Sinh k có th

n vi c quy

c mô t

nh và ho

i dân.

ng h p c a ngu n l

ng c a m

các m

a mình (DFID
c, c i thi

ng xã h i, c i thi

u ki

u ki n v t ch

c

c liên quan

i nh m c g ng ki m s

c

2001). Tiêu chí sinh k b n v ng g m:
ng t nhiên, c i thi

u ki n môi

c b o v , tránh r i ro và các cú s c.


7

Sinh k b n v ng có th
- Ch

c mô t là (FAO, 2001):

c cú s c và áp l c bên ngoài.

- Không ph thu c các h tr t bên ngoài (ho

c h tr b ng các cách

th c b n v ng v kinh t và th ch )
-

duy trì s c s n xu t lâu dài c a ngu n TNTN.

- B n v ng mà không làm suy y u và

ng t i sinh k c a nh ng

i khác.
tt im

b n v ng rõ ràng là m

m t cá nhân c n có m t s tài s

ng, m t h

c khái ni

iv nc

c sinh k b n v
-V n

ng c .

- V n nhân l c: s c kh e, m

ng, k

h c v n.

- V n xã h i: quan h h hàng, b n bè, xã h i k c các m i quan h v i các
ch c chính th c mà m

i có th d

m r ng các gi i

pháp sinh k .
- V n tài chính: Ti n m

p hay ti n ti t ki m có th s d ng làm

v n luân chuy n.
-V

v t ch

c x p vào ba nhóm là tài s

và công c canh tác, tài s n công c
b nh vi

[17].

2.1.3.
K

.
K

s h t

ng h c,

8

.

2.1.4.

VQG
*

-

+

+

+

+

+

-

-


9

*

-

2020

-

-

-

2.2.1. N

- Trung Qu c là m

t th gi i x p x 1,13 t . Theo

th ng kê di n tích r ng c a Trung Qu c t ng c ng là 10.137 t m2 v i t l
r ng là 13,29% chi m 3% di n tích toàn th gi
Trung Qu c, dân t c Dai
nhiên m t cách tinh vi và kinh t .

t ph
c

i ti ng là thông minh v n d ng thiên


10

Trong th i gian dài th c hành các lo

nh n di

ong gi ng, tìm ra cái gi

d

th ng hai ch

phân lo

d ng các lo i cây t

giáo d c con cháu h cách s
id

câu t c ng do t

l i. Ví d khi thu ho

dài ng n nh t có th c t

dài, nh ng câu t c ng

n tre ch a l i búp

d ng tài nguyên th c v t m t cách thích h p, b n v ng trong th i gian dài,
dân t

iêng c a h

u ra

không có r

a vi c b o v r

c thì

t thì không có th
s s ng

n cây làm b n giàu lên trong th i gian ng

ng qu

i

tr c làm th h sau nghèo kh b
ng sinh thái có
hóa b o t
Nhi

ng sinh h c.
c trên th gi

Có nh ng kinh nghi m trong vi c ph i h p gi

c v

a

n qu c gia và khu b o t n thiên nhiên.
v n có 13 b

ng

c a h v n t n t i.

khu b o t n Nerfu

c quy n th c hi n vi
Sagarmatha t

Indonesia
n c truy n

Zambia Luangua, các c
n truy n th ng.

a
n qu c gia

i quy n l

Sherpa và thu hút h

n Qu c Gia theo ch

i dân t c
i gác r ng.

Các d n ch ng trên cho th y r ng vai trò to l n c a c
c b o v r ng và b o v
nh ng tri th c b
s ng m t cách b n v ng.
2.2.2. N

n qu c gia,khu b o t n. h gìn gi
ng t nguy n b o v

a


11

.

Ngoài các ho

ng giáo d c b o t n và tr giúp phát tri n kinh t -xã h i

n có m t s
c

ng cùng tham gia v

c bi

có th khuy n khích

n trong công tác b o t

hình b o v r ng có s tham gia c a c

ng

a bàn khác nhau tro

m.


12

t
Tuy có nh

m t s khu b o t n thiên nhiên và

VQG trong nh

ng d án riêng l v nâng cao nh n th c môi

ng hay các d án phát tri n kinh t , nâng cao cu c s
gi m nh s c ép c a h lên các khu b o t
pháp l

m qu c gia, qu c t

tr

i dân nh m

c m t s k t qu

i

gi i quy t nh ng nguyên nhân t xa r t quan

t bao gi m
ng nh có th t o nên nh ng bi

u d án và ho t
il nn

i tham gia các ho t

ng hi u rõ vai trò c a mình. Các d án v b o v thiên nhiên th c hi n t
c các chính sách
l i có th : làm gi m b t
i quy
ti p t các ho

a

m c qu c gia hay qu c t

ng c

p v

c nh ng v

a

ng có nguyên nhân tr c

ng c
c các c

c nh

m gi i quy t

c m t, khi xây d ng d án

b ng nh

ng nh , gi i quy t nh ng v

n ph i chú ý kh
c p bách nh

u
i dân

i.
-

u tiên nên ch n các ho

cu c s

ng tr c ti p và nhanh chóng c i thi

ng ngày c

nh

c

c, s c kh e, nhà

i dân hi u r t rõ h
-T o m

u ki n nâng cao nh n th c v

khâu then ch

làm cho m

i hi

cv

và nguyên nhân gây ra suy

ng t o cho h lòng tin là h có th c i thi

c cu c s ng c a h

b ng cách s d ng m t cách h p lý và lâu dài tài nguyên thiên nhiên( r

t,

c mà h có).
- T o ni m t hào v nh
p và quý hi
c

nhiên có m t không hai c

a

c h u, các hình thái cây c , các


13

- L p k ho ch th c hi n, v i m c tiêu ng n h

i

ng k v ng xa xôi, không lu n gi
t o ra nh ng th t v ng và nh ng c n tr d

cs
n tình tr ng trì tr và m t lòng tin.

- Tham kh o ý ki n và tôn tr ng ý ki n c a nhân dân nh t là nh

ng l

t m t k ho ch c ng nh

dân hi u nh m là d

trên xu

nh kông

n thuê h làm công vi c c a h , mà d

h gi i quy t nh

i

n h tr

u.

-T

c mô hình t t cho m

i

th c hi n phù h p (nên l y ý ki n c

i dân).

- Xây d ng, t ch c và phân ph i công b ng l i nhu n trong c
- Lôi kéo s tham gia và s
o chính tr

ng

ng h c a nh ng nhân v t ch y
ng b n, các nhân v t cao c p

h tr c a các t ch c phi chính ph .
- Vi c xây d ng, quy ho ch phát tri

m c n tham kh o ý ki n c a

ban qu n lý khu b o t n.
- Các d án th c hi n t

m c n ph i có s tham gia tr c ti p c a

chính quy n và c

c c a chính h , và qua vi c

th c hi n d án h

o, nâng cao hi u bi t và nh t là nâng cao trình

qu

k t qu c a d án m

- Các v n

gian 2-

c b n v ng.

ng khó gi i quy t m t cách tr n v n trong th i
ng l c a các d án h tr phát tri n mà nên tìm cách kéo dài

d án10 -

ng nh

hi u bi

ng thi t th

n v khu b o t n, v

c

m và cu c s
- Ch

khu b o t

v phát tri n kinh t xã h

i dân có s
m, v trách nhi m và quy n l i

i

nh.
m g n v i b o t n TNR t i các

c nhi u tác gi

c quan tâm trong

th i gian qua :
tài ti n s nghiên c u sinh c a Cao Th Lý (2008) v
c uv b ot

ng sinh h c: Nh ng v

tài:

n qu n lý t ng h p tài


14

nguyên r ng

m t s khu b o t

p

trung vào vi c lu n gi i nh ng v

t n t i trong công tác qu n lý b o t n tài

nguyên r ng t i các khu BTTN và nguyên nhân c a nh ng t n t
r ng các c

tài ch ra

m ch y u s n xu t cây nông nghi p ng n ngày

ph c v

cv

a h t p trung

và ru ng; ti

các lo

t màu, r y

phát tri n cây tr

s d ng. Tuy v
vào r ng c a c

c

i là nhân t ch y

n vi c ph thu c

ng. Thu nh p bình quân c

m hi n r t th p,

bình quân thu nh p/kh u/tháng c a h
i s ng còn r

thoát nghèo là
i ch

s n xu

mb

u

c chú tr ng phát tri n. Khuy n nông ch t p
c, cây ng

c m c tiêu gi m nghèo,

i s ng và gi m áp l c vào r ng. Thu t r ng so v i t ng thu nh p bi n
ng t 3%

c

ng có m

ng th

ng cao. Vi c phân lo i các c

n 11%

c

ng thôn buôn có m

nhau là c n thi

ng có m c tác
ng vào r ng khác

i trong phát tri n kinh t h g n v i qu n lý tài

nguyên r ng b o t n. Khoán qu n lý b o v r ng (QLBVR)
chú ý

n phân lo i kinh t h

ngu

thu nh p cho nhóm h nghèo,

làm gi m ho c thay th các kho n thu t r ng c a c ng
k t qu nghiên c u nh ng v

TNR

liên quan d n qu n lý t ng h p

m t s khu BTTN vùng

xu t các gi i pháp

ng qu n lý t ng h p TNR

m t s VQG t

tài

u các gi i pháp c th cho vi c gi i quy t các v
cho c

KT

XH

m, các gi i pháp cho phát tri n kinh t h nông dân [11].
- Theo Tr

c Thanh (2006) trong bài:
, tác gi cho th

dân t c

t vài bi

phát tri n KT

u cây tr ng v

i, m r ng di

m

XH cho các c

n thi t ph i quy ho

ng bào các dân t

i

nh t i vùn

ng
m

t canh tác Nông nghi p,
iv

i dân vùng


15

m, nâng cao các ki n th c Nông nghi
p

i dân. Nghiên c

m ph
nghi

i v i vi c gia
n ngh : Vi

i vi c nâng cao nh n th c v b o t n, ki n th c trong nông lâm
i dân, nh

ng bào dân t

i [15].
qu

- Theo tác gi Võ Quý (1997) trong bài vi t:
Vi t Nam

nh ng kinh nghi

trong qu

m

ra các v

m, các khu BTTN

Vi

m thu c qu n lý c a chính quy

n, t nh)

n khu b o t n; h
còn m

t s quy n l i so v

khu b o t

c l i gì mà

c; không hi

iv i

c c p trên giao nhi m v

th v cách qu n lý. Chính quy

ng d n c
c b o v các khu r

c d ng

là vi c c a ban qu n lý các khu r
là nghèo, dân s
cho r ng vi c thành l p khu b o t
vì h

p, h

i l i ích gì cho h , mà ch b thi t

c t do khai thác m t ph

s khu b o t

t

m khá, do t ch c du l ch, có d án, l y thêm nhân viên

cho khu b o t n mà h

c chia s m i l i

c t khu b o t n.
+ Chính quy n t nh, tru
ni

cv

m c a các khu b o t

quy

ng d n, chính

m.
+ T p quán c

v nt nt

i dân s

m

g th

m ts

c h u,

y, ch c l tra h t vì v

t mùa

màng r t th p, t l h

ng và nhi
n vai trò c
m c tiêu c a b o t n [12]..

th c hi n
i v i khu b o t n và

16

chính sách cho vùng

- Theo tác gi Nguy n Bá Th
các khu BTTN

ng k t lu
còn nhi

m các khu BTTN Vi t

K y u h i th o qu c t
i s ng c

ng quanh khu b o t n

c s ng c a h còn g n li n v i khu BTTN; 90% các ho t
t và khai thác các giá tr v

s ng

c th c hi n b

m. Bài vi t c ng ch ra r

th c b o t

i

nâng cao nh n

i sông c

m s làm gi m áp l c v nhu

c u khai thác tài nguyên c a khu b o t n, làm cho ho

ng b o t n có hi u qu

m:
l n nh m h tr cho phát tri n r

c tri n khai t

5 tri u ha theo quy

TTg ngày 29/6/1998 c a Th

ph

nh s
(1999/TT

ng m i

LT) v i m c tiêu và h

ng d n nh ng ho t

y tri n v ng ti p n

ng ngu n v n

vi n tr (k c v n vay và v n vi n tr không hoàn l

c tác gi

Tuy nhiên, tác gi Nguy n Bá Th cho th
riêng bi

ng Chính

c p,

t chính sách c th

m c a các khu BTTN [16].
i pháp l

m qu c gia, qu c t

gi i

quy t mâu thu n gi a nhu c u s d ng tài nguyên v i qu n lú b o t n nghiêm ng t
t i các khu BTTN th c s tr nên r t quan tr
u d án và các ho
l nn

i tham gia ho

t bao gi m

t

ng nh có th t o nên nh ng bi

i

ng hi u rõ vai trò c a mình các d án nh

v b o v thiên nhiên th c hi n t

a

sách

i có th : làm gi m b t

m c qu c gia hay qu c t
pv

c chính

i quy

ng có nguyên nhân tr c ti p t các ho
s khu BTTN và VQG trong nh

cao nh n th

ng c a các

c nh ng v
ng c a

suy
m t

ng d án riêng r v nâng

ng hay d án phát tri n kinh t , nâng cao cu c s ng cho

i dân nh m gi m nh s c ép c a h lên khu b o t

c m t s k t qu .


17

- VQ

c UNESCO công nh n là khu d tr simh quy n qu c t
tr sinh quy n th 411 c a th gi i

r

m 251.445 ha và vùng

chuy n ti p 403.443 ha. Cát Tiên bao g m 86 xã n

a bàn c a 11 huy n

thu c 4 t

m VQG Cát

Tiên có kho ng 17 v

ng, v

Kinh chi

a là Châu M (6.2%) và Stiêng (2.3%).

(67%), dân t c b

c

ng bào dân t c Tày, Nùng, Dao t các t nh Cao B ng, L
Cát Tiên t nh

uh

n VQG

is

m còn nhi u khó

it l h

u h có t p quán d a

vào tài nguyên r ng. Vào lúc nông nhàn ho c m
ki m s ng. Vi

ng vào r ng

y m nh công tác qu n lý nh m b o v TNTN trong VQG,

ng th i giúp c i thi

i s ng c a nh

ng

khá b c xúc. Trong nh

n d ng nhi u d án

c và qu c t nh m góp ph
k t h p hài hòa gi

i s ng
cb ot

ng. Thông qua các d

n c ng

c và qu c t , h t

m

c c i thi n rõ r t nhi
qu

th

n

ng và phát huy có hi u

ng giao thông nông thôn, h th ng th y l i các công trình

c s ch, công tác khuy

c d án tri

n t ng h

i dân ti p c n và áp d ng nh ng ti n b khoa h c k thu t nh m nâng
t và ch
truy n th
t

ng s n ph

n nay h u h t m

ng xuyên s d ng các gi
ng hàng hóa th

h t
t cao ch

ng

ng, canh tác b n v ng [17].
các xã

-