Đánh giá đa dạng thực vật thân gỗ kiểu rừng thường xanh trên núi đất độ cao từ 600m đến 800m tại thuộc Khu bảo tồn Loài và Sinh cảnh Nam Xuân Lạc, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM
--------------------

TR

NG PHÚC C

NG

ÁNH GIÁ A D NG TH C V T THÂN G KI U R NG
TH
NG XANH TRÊN NÚI
T
CAO T 600
N 800M T I
KHU B O T N LOÀI VÀ SINH C NH NAM XUÂN L C, HUY N
CH
N, T NH B C K N

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
Khóa h c

IH C

: Chính quy
: Qu n lý tài nguyên r ng
: Lâm nghi p
: 2011 - 2015

Thái Nguyên - n m 2015


TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
--------------------

TR

NG PHÚC C

NG

ÁNH GIÁ A D NG TH C V T THÂN G
TH

NG XANH TRÊN NÚI

T

CAO T

KI U R NG

600

N 800M T I

KHU B O T N LOÀI VÀ SINH C NH NAM XUÂN L C, HUY N
CH

N, T NH B C K N

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
L p
Khoa
Khóa h c
Gi ng viên h ng d n

IH C

: Chính quy
: Qu n lý tài nguyên r ng
: 43 - QLTNR - N01
: Lâm nghi p
: 2011 - 2015
: ThS. Nguy n V n M n

Thái Nguyên - n m 2015


L I CAM OAN
Tôi xin cam oan khoa lu n t t nghi p:“ ánh giá a d ng th c v t
thân g ki u r ng th

ng xanh trên núi

t

cao t 600m

n 800m t i

thu c Khu b o t n Loài và Sinh c nh Nam Xuân L c, huy n Ch

n, t nh

B c K n” là công trình nghiên c u khoa h c c a b n thân tôi, công trình
c th c hi n d

is h

ng d n c a Ths Nguy n V n M n trong th i gian

t 18/8/2014

n 31/05/2015. Nh ng ph n s d ng tài li u tham kh o trong

khóa lu n ã

c nêu rõ trong ph n tài li u tham kh o. Các s li u và k t

qu nghiên c u trình bày trong khóa lu n là quá trình i u tra th c

a hoàn

toàn trug th c, n u có sai sót gì tôi xin ch u hoàn toàn trách nhi m và ch u
m i hình th c k lu t c a khoa và nhà t

ng

ra.
Thái Nguyên, tháng 6 n m 2015

XÁC NH N C A GVHD
ng ý cho b o v k t qu
tr c H i ng khoa h c!

Ths. Nguy n V n M n

Ng

Tr

i vi t cam oan

ng Phúc C

XÁC NH N C A GV CH M PH N BI N
xác nh n ã s a ch a sai sót sau khi H i
(Ký, h và tên)

ng ánh giá ch m.

ng


L I NÓI

U

Th c t p t t nghi p là m t ph n quan tr ng trong ch
Ch

ng trình ào t o.

ng trình th c t p là m t giai o n chuy n ti p gi a môi tr

lý thuy t v i môi tr

ng xã h i th c ti n. M c tiêu c a

ng h c t p

t th c t p này nh m

t o i u ki n cho sinh viên có c h i c sát v i th c t , g n k t nh ng lý

thuy t ã h c trên gh gi ng
cs

ng v i môi tr

ng th c ti n bên ngoài.

ng ý c a Khoa Lâm nghi p tr

Nguyên tôi ã ti n hành th c hi n
v t thân g ki u r ng th

ng

i h c Nông Lâm Thái

tài t t nghi p: “ ánh giá a d ng th c

ng xanh trên núi

t

cao t 600m

n 800m

t i thu c Khu b o t n Loài và Sinh c nh Nam Xuân L c, huy n Ch

n,

t nh B c K n”
Sau th i gian th c t p là t i Khu b o t n Loài và Sinh c nh Nam Xuân
L c, huy n Ch

n, t nh B c K n

n nay tôi ã hoàn thành

s n l c c a b n thân còn có s giúp
nghi p tr

ng

c a các th y cô giáo Khoa Lâm

i h c Nông lâm Thái Nguyên, các cán b nhân viên c a

Khu b o t n Loài và Sinh c nh Nam Xuân L c, huy n Ch
K n và

tài này ngoài

n, t nh B c

c bi t là th y giáo Th c s Nguy n V n M n ã t n tình h

ng d n

tôi trong su t th i gian th c t p c a mình.
Do m i làm quen v i công tác nghiên c u khoa h c, m c dù ã có

nhi u c g ng nh ng do trình

và th i gian có h n nên không tránh kh i

nh ng sai sót vì v y tôi kính mong nh n
b n

tài c a tôi

c s góp ý c a các th y cô và các

c hoàn thi n h n.

Tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, tháng 05 n m 2015
Sinh viên

Tr

ng Phúc C

ng


DANH M C CÁC B NG TRONG KHÓA LU N

B ng 2.1. Dân s , dân t c và tình tr ng ói nghèo

các xã

xung quanh KBT ........................................................................................... 25
B ng 2.2. Tình hình s n xu t nông nghi p n m 2011 ........................................... 28
B ng 2.3. Cây tr ng

vùng

m ................................................................................ 29

B ng 4.1. C u trúc t thành th c v t thân g ki u r ng kín th
mùa nhi t
B ng 4.2. Ch s

i trên núi

t

cao 600

n 800 m ................................. 38

a d ng th c v t thân g ki u r ng kín th

mùa nhi t

i trên núi

t

cao 600

ng xanh m a

ng xanh m a

n 800 m ................................. 39

B ng 4.3. T ng h p taxon phân lo i th c v t thân g theo ngành và l p ki u
r ng kín th

ng xanh m a mùa nhi t

i trên núi

t

cao 600

n 800 m ........................................................................................................ 40
B ng 4.4. T ng h p s loài th c v t thân g c a ki u r ng kín th
m a mùa nhi t

i trên núi

t

cao 600

ng xanh

n 800 m theo giá tr

s d ng............................................................................................................. 40
B ng 4.5. Công th c t thành t ng cây tái sinh
B ng 4.6. M t

và ch t l

các ô tiêu chu n .................... 41

ng cây tái sinh c a các loài th c v t thân g ..... 43

B ng 4.7. Các h và s loài th c v t thân g quý hi m c a ki u r ng kín
th

ng xanh m a mùa nhi t

i trên núi

t

cao 600

n 800 m ........................................................................................................ 44
B ng 4.8. Phân c p b o t n th c v t thân g quý hi m Khu b o t n loài và
sinh c nh Nam Xuân L c ............................................................................ 45


DANH M C CÁC HÌNH

Hình 2.1. B n

hi n tr ng KBTL&SCNXL ................................................ 21


DANH M C CÁC T , C M T

STT T vi t t t

Ngh a

1

Ô tiêu chu n

2

OTC
DSH

VI T T T

a d ng sinh h c

3

KBT

Khu b o t n

4

NN&PTNT

Nông nghi p và phát tri n nông thôn

5

Q -BNN

Quy t inh - B nông nghi p

6

ODB

Ô d ng b n

7

Hvn

Chi u cao vút ng n

8

WWF

Qu qu c t b o v thiên nhiên

9

D1.3

ng kính 1.3


M CL C
L I CAM OAN ...................................................................................................... i
L I NÓI

U .......................................................................................................... ii

DANH M C CÁC B NG TRONG KHÓA LU N............................................ iii
DANH M C CÁC HÌNH ....................................................................................... iv
DANH M C CÁC T , C M T VI T T T .......................................................v
M C L C ................................................................................................................ vi
Ph n 1: M
1.1.

tv n

U.....................................................................................................1
............................................................................................................1

1.2. M c tiêu và yêu c u c a
1.3. Ý ngh a c a

tài ...........................................................................4

tài ...............................................................................................4

1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c ........................................................................... 4
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n ........................................................................... 4
Ph n 2: T NG QUAN TÀI LI U ........................................................................5
2.1. C s khoa h c c a

tài...................................................................................5

2.2. Tình hình nghiên c u ngoài và trong n
2.2.1. Tình hình nghiên c u ngoài n
2.2.1.1. Nghiên c u v

c .......................................................7

c ........................................................... 7

a d ng sinh h c .......................................................... 7

2.2.1.2. Các nghiên c u liên quan
2.2.2. Tình hình nghiên c u trong n
2.2.2.1. Các nghiên c u liên quan

n th m th c v t r ng .............................. 8
c............................................................ 9
n DSH .................................................. 9

2.2.2.2. Các nghiên c u v th m th c v t r ng
2.2.2.3. Các nghiên c u liên quan
2.3. T ng quan v

it

Vi t Nam .......................... 14

n DSH ................................................ 16

ng nghiên c u ............................................................... 18

2.3.1. C s khoa h c c a

tài ..................................................................... 18

2.4. T ng quan v khu v c nghiên c u ................................................................. 20
2.4.1. i u ki n t nhiên khu v c nghiên c u ................................................ 20


2.4.1.1. V trí

a lý. ........................................................................................ 20

2.4.1.2. i u ki n khí h u, th y v n ............................................................... 22
2.4.1.3.

c i m

a hình .............................................................................. 23

2.4.1.4. Hi n tr ng

t ai và tài nguyên r ng:............................................... 23

2.4.2. Tình hình dân c kinh t ....................................................................... 24
2.4.2.1. Dân t c, dân s và lao

ng ............................................................... 24

2.4.2.2. Giao thông và c s h t ng ............................................................... 26
2.4.2.3. V n hóa - giáo d c ............................................................................. 26
2.4.2.4. Thu nh p và
Ph n 3:

IT

i s ng. ........................................................................ 27

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP

NGHIÊN C U ...................................................................................................... 30
3.1.

it

ng và ph m vi nhiên c u .................................................................... 30

3.2.

a i m và th i gian ti n hành ...................................................................... 30

3.3. N i dung nghiên c u ....................................................................................... 30
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u................................................................................. 31

3.4.1. Ph

ng pháp k th a các tài li u s n có ............................................... 31

3.4.2. Ph

ng pháp thu th p s li u

hi n tr

3.4.2.1. i u tra t ng th th m th c v t và xác

ng ......................................... 31
nh

it

ng nghiên c u.... 31

3.4.2.2. i u tra thu th p s li u trên ô tiêu chu n ......................................... 31
3.4.3. Thu hái và x lý m u ............................................................................ 33
3.5. Ph

ng pháp x lý s li u............................................................................... 34

Ph n 4: K T QU NGHIÊN C U ................................................................... 37
4.1. C u trúc c a ki u r ng th

ng xanh trên núi

t

cao t 600

n 800m ................................................................................................................ 37
4.2. a d ng c a th c v t thân g c a c a ki u r ng th
cao t 600

ng xanh trên núi

t

n 800m............................................................................................... 38

4.2.1. T thành th c v t thân g ...................................................................... 38


4.2.2. Xác

nh các ch s

a d ng .................................................................. 39

4.3. Th ng kê th c v t thân g c a ki u r ng ....................................................... 40
4.4. Xác

nh kh n ng tái sinh t nhiên c a th c thân g và các loài cây g có

giá tr b o t n cao .................................................................................................... 41
4.4.1. Kh n ng tái sinh t nhiên c a th c thân g ......................................... 41
4.4.2. Xác
4.5.

nh các loài cây g có giá tr b o t n cao .................................... 44

xu t m t s gi i pháp b o t n và phát tri n th c v t thân g .................. 46

Ph n 5: K T LU N VÀ

NGH ................................................................... 47

5.1. K t lu n ............................................................................................................ 47
5.2. T n t i ............................................................................................................... 48
5.3. Ki n ngh .......................................................................................................... 48
TÀI LI U THAM KH O
I. Ti ng Vi t
II. Ti ng Anh
PH L C


1

Ph n 1
M
1.1.

U

tv n
Chúng ta ang s ng trong m t th i

i v n minh tiên ti n,do ó v n

tìm hi u v th gi i xung quanh không ch gi i h n

vi c tìm tòi,khám phá

nó mà còn nh n m t nhi m v h t s c quan tr ng là

m b o s t n t i, phát

tri n v n minh c a nhân lo i nói riêng và trái
v n

nghiên c u th c v t m c dù

s m, nh ng

ng tr

h c trên toàn c u thì
c n ti p t c

t xinh

c các th h

c v n n n ô nhi m môi tr
n nay công tác ó v n

p nói chung.trong ó
i tr

c th c hi n t r t

ng, suy thoái a d ng sinh

óng m t vai trò quan tr ng và

c nghiên c u.

Tài nguyên thiên nhiên, tài nguyên r ng có vai trò h t s c quan tr ng
iv i

i s ng con ng

i. R ng không nh ng là c c s phát tri n kinh t -

xã h i mà còn gi ch c n ng sinh thái c c k quan tr ng: r ng tham gia vào
quá trình i u hòa khí h u

m b o chu chuy n oxy và các nguyên t c b n

khác trên hành tinh, duy trì tính n
h n hán, ng n ch n xói mòn

tai b o t n ngu n n
không khí và n
h c.

c m t, n

c. R ng có

nh và

màu m c a

t, h n ch l l t,

t làm gi m nh s c tàn phá kh c li t c a thiên
c ng m, làm gi m

n m c t i a ô nhi m

c nh ng ch c n ng ó là nh có a d ng sinh

a d ng sinh h c là m t trong nh ng ngu n tài nguyên quý giá nh t, vì

nó là c s c a s s ng còn, ti n hóa b n v ng c a các loài sinh v t trên hành
tinh chúng ta. Nh ng hi n nay dân s th gi i t ng, nhu c u v lâm s n t ng
d n

n khai thác r ng qua m c làm cho di n tích r ng b suy gi m nghiêm

tr ng kéo theo suy gi m a dang sinh h c. Chính vì v y loài ng

và s

ng tr

c m t thách th c, ó là s suy gi m v

n làm m t tr ng thái cân b ng c a môi tr
nh l l t, h n hán, l

i ã, ang

a d ng sinh h c d n

ng kéo theo là nh ng th m h a

t, gió bão, cháy r ng, ô nhi m môi tr

ng, nhi u c n


2

b nh....xu t hi n ngày càng nhi u. T t c các th m h a ó là h u qu c a vi c
suy gi m a d ng sinh h c.
Vi t Nam
vùng

c coi là m t trong nh ng trung tâm a d ng sinh h c c a

ông Nam Á. T k t qu nghiên c u v khoa h c c b n trên lãnh th

Vi t Nam, nhi u nhà khoa h c trong và ngoài n
Nam là m t trong 10 qu c gia

c

u nh n

nh r ng Vi t

Châu Á và m t trong 16 qu c gia trên th

gi i có tính a d ng sinh h c cao. Tuy nhiên, tài nguyên r ng c a Vi t Nam
ang b suy thoái nghiêm tr ng do r t nhi u nguyên nhân nh chuy n
ích s d ng

t, khai thác r ng trái phép, chi n tranh, cháy r ng, nhu c u s

d ng lâm s n ngày càng nhi u....vi c m t r ng
gi m,
thay

im c

ng ngh a v i

che ph

t b suy thoái do xói mòn, r a trôi, h n hán lú l t gia t ng, môi tr
i, nh h

ng l n

nm im t

tính a d ng v ngu n gen

ng

i s ng c a nhi u vùng dân c , m t i

ng th c v t.

Theo th ng kê chính th c n m 2004 di n tích r ng t ng lên 12,3 tri u
ha v i

che ph 37,3%

n tháng 12 n m 2007 di n tích r ng Vi t Nam ã

t ng lên 12,8% tri u ha v i

che ph 38,2%. Nh ng hai ph n ba di n tích

r ng c a Vi t Nam là r ng nghèo ho c r ng ang ph c h i, trong khi ó r ng
giàu và r ng kín n m 2000 ch chi m 3,4% và n m 2004 chi m 4,6% t ng
di n tích r ng. H u nh

các vùng th p không còn các khu r ng v i tính a

d ng còn nguyên v n. Các c h i

ph c h i ang gi m i nhanh chóng các

khu r ng giàu b chia c t và cô l p thành nh ng m ng nh (Báo cáo di n bi n
môi tr

ng Vi t Nam 2005 - a d ng sinh h c,Nxb Lao

ng Xã H i).

Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c (KBTL&SCNXL) huy n
Ch

n, t nh B c K n

c thành l p theo Quy t

nh s 342/Q -UB ngày

17/03/2004 c a UBND t nh B c K n v i di n tích 1.788ha, n m trong

a

gi i hành chính c a xã Xuân L c và ch y u là r ng g quý hi m trên núi

t.

M c dù di n tích nh , nh ng KBTL&SCNXL là hành lang quan tr ng n i

3

li n V

n qu c gia Ba B v i Khu B o T n Thiên Nhiên Nà Hang. Hi n

tr ng r ng
tác

Khu b o t n này còn nguyên khá nguyên v n, nhi u n i ch a b

ng b i con ng

i, còn l u gi nhi u loài

có nguy c b tuy t ch ng

ng

ng v t quý hi n ang

Vi t Nam và trên th gi i nh Vo c en má

tr ng, Vo c m i h ch, V c Hoa và các loài th c v t quý hi m nh Trai,
Nghi n, inh, lan hài và thông (Báo cáo ánh giá k t qu ho t
b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c, huy n Ch

ng c a Khu
n, t nh B c

K n,2015).
Ki u r ng trên núi

t là h sinh thái. N m trong h th ng r ng

d ng c a Vi t Nam, KBTL&SCNXL là m t
d ng
tác

i v i vi c b o v môi tr

nv

c

a lý sinh v t vô cùng a

ng. Nh ng trên th c t n i ây ang ch u

ng b i s c ép v dân s . Chính vì v y, công tác b o t n tính a d ng

sinh h c, b o v ngu n gen quí c ng nh các ngu n tài nguyên thiên nhiên
khác t i Khu b o t n ã

c t nh B c K n r t quan tâm. T khi thành l p,

KBTL&SCNXL ã có m t s cu c i u tra, ánh giá tài nguyên r ng, b
u c ng ã ánh giá

c

c giá tr , ti m n ng và ý ngh a c a m t khu b o t n.

Nh ng m t s n i dung quan tr ng ch a

c th c hi n m t cách có h

th ng, ó là ánh giá a d ng sinh h c v các taxon phân lo i m t cách chính
xác, y u t
các loài

a lý c u thành h th c v t, công d ng và m c
t

ó

a ra các bi n pháp b o t n thích h p.

giá tính a d ng th c v t trên vùng núi

nguy c p c a
góp ph n ánh

t KBTL&SCNXL, làm c s cho

công tác b o t n và s d ng h p lý tài nguyên sinh v t trên vùng núi
chúng tôi ch n

tài: “ ánh giá a d ng th c v t thân g ki u r ng th

xanh trên núi

t

cao t 600

c nh Nam Xuân L c huy n Ch

t,
ng

n 800m thu c Khu b o t n loài và sinh
n, t nh B c K n”

tìm ra gi i pháp b o t n và b o v các loài cây g quý hi m.

c th c hi n nh m


4

1.2. M c tiêu và yêu c u c a
- Xác
trên núi

nh

t

c tính a d ng th c v t thân g ki u r ng th

ng xanh

cao t 600-800m t i Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân

L c huy n Ch
-

tài

n t nh B c K n

xu t gi i pháp b o t n th c v t thân g ,

hi m ang b

c bi t là các lo i g quý

e d a tuy t ch ng cho ki u r ng này.

1.3. Ý ngh a c a

tài

1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c
- Là tài li u trong h c t p, cho nh ng nghiên c u ti p theo và là c s
trong nh ng

tài nghiên c u trong các l nh v c có liên quan.

- Giúp cho sinh viên ki m ch ng l i nh ng ki n th c lý thuy t ã h c
bi t v n d ng ki n th c ã h c vào th c t , và có th tích l y
ki n th c th c ti n quý giá ph c v cho quá trình công tác trong t
- N m

c các ph

d ng ki n th c ã

ng pháp nghiên c u, b

c h c trong tr

ng th i b sung nh ng thông tin v

c

c nh ng
ng lai.

u ti p c n và áp

ng vào công tác nghiên c khoa h c.
a d ng th c v t thân g

th c hi n

t t công tác b o v và qu n lý r ng t i khu b o t n loài và sinh c nh Nam
Xuân L c làm c s cho qu n lý và b o t n th c v t thân g nói chung và b o

t n th c v t thân g

các khu b o t n nói riêng.

1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n
- Xác

nh

cs

a d ng c a l p th c v t thân g t i khu b o t n

thiên nhiên loài và sinh c nh Nam Xuân L c, Ch
- Xác
sách

nh

n, B c K n.

c m t s loài th c v t có nguy c b tuy t ch ng theo

Vi t Nam (2007), danh l c

IUCN (2006) và ngh

nh

32/2006/N -CP.

th c v t t i

xu t m t s bi n pháp
a ph

ng.

b o t n và phát tri n ngu n tài nguyên


5

Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c c a

tài

Thu t ng " a d ng sinh h c" (Biodiversity hay biological diversity)
l n

u tiên

c Norse and McManus (1980) [19] gi i thi u, bao g m hai

khái ni m có liên quan v i nhau là a d ng di truy n (tính a d ng v m t di
truy n trong m t loài) và a d ng sinh thái (s l

ng các loài trong m t qu n

xã sinh v t).
Trong Công
dùng

cv

a d ng sinh h c, thu t ng

a d ng sinh h c

c

ch s phong phú và a d ng c a gi i sinh v t t m i ngu n trên trái

nó bao g m s

a d ng trong cùng m t loài, gi a các loài và s

t,

a d ng h sinh

thái [20]. Nh v y a d ng sinh h c là toàn b các d ng s ng trên trái

t, bao

g m t t c các ngu n tài nguyên di truy n, các loài, các h sinh thái và các t
h p sinh thái. a d ng sinh h c th

ng

c th hi n

3c p

: a d ng trong

loài ( a d ng di truy n), gi a các loài ( a d ng loài) và các h sinh thái ( a d ng
h sinh thái). (H Ng c S n, 2013) [12].
Vì th gi i s s ng ch y u
thu t ng

DSH th

ng

c xem xét

c dùng nh m t t

loài", hay "s phong phú v loài", thu t ng dùng
m t vùng ho c m t n i c trú.
l

ch s l

DSH nói chung th

ng loài trong

ng

c hi u là s

n th i i m n m 1982, các nhà sinh v t h c ã bi t

kho ng 1,4 tri u loài sinh v t, ch

ng

ng ngh a c a " a d ng

ng các loài thu c các nhóm phân lo i khác nhau trên toàn c u.
Tính

trái

khía c nh các loài, nên

t [21].
i bi t

c a chúng

i u này có ngh a là

t 5 - 10% t ng s các loài

c tính có trên

i a s các loài sinh v t ch a

n và ang có nguy tuy t ch ng tr

ct tc

c khi chúng ta bi t

c con
n vai trò

i v i s s ng. Vùng có DSH phong phú nh t là vùng nhi t

i,


6

trong khi ó r ng nhi t
b m t iv it c

i (môi tr

ch chi m 7% di n tích
ng

i a s sinh v t) ang

11,3 tri u ha/n m (kéo theo t 20-50% s loài có nguy c

bi n m t). Các r ng r m nhi t

t

ng s ng chính c a

i có h n m t n a s loài c a th gi i, m c dù

t li n c a trái

t. Tuy nhiên m c

i c a qu n xã sinh v t r ng nhi t

phong phú loài

i và các ki n th c khoa h c v

phong phú loài c a m t s b c phân lo i v n còn h n ch . [ 1]
Là m t HST

c thù b i tính a d ng v loài, r ng g n li n v i vi c

b o t n ngu n gen hay b o a d ng các loài,
i h th ng sinh thái - môi tr

ng do tác

ng c a con ng

ngày càng nhanh và ph c t p. Nh ng bi n
- Tr c ti p b i vi c thúc
nh t

i này

i di n ra v i t c

c gây ra:

y và/ho c lo i b m t s loài

ng, th c v t

nh c a các ngành s n xu t (nông, lâm nghi p, s n b n).
- Gián ti p thông qua s thay

s ,

c bi t là trong b i c nh bi n

i khí h u, ô nhi m môi tr

ng, s c ép dân

c canh và khai thác tr ng, … làm thu h p c nh quan t nhiên/môi tr

ng

s ng c a các loài.

R ng nguyên sinh có nh ng

c i m khác bi t c b n v thành ph n,

c u trúc và ch c n ng so v i các giai o n di n th tr
n ng ngu n gen

c ó và th hi n ti m

c ch n l c và thích ng cao. Tuy nhiên, di n tích r ng

nguyên sinh ngày càng b thu h p. Do v y các nghiên c u v nh ng lâm ph n
r ng nguyên sinh còn l i trên th gi i c n ph i làm rõ các tính ch t

c bi t

c a chúng. R ng nguyên sinh cùng v i các loài và chu trình v t ch t c a nó là
m t b ph n c b n c a

DSH ang b

e do trên ph m vi th gi i. Vì v y,

vi c b o t n hay ph c h i các khu r ng,

c bi t r ng nguyên sinh là m c tiêu

chính c a các ch

ng trình b o v .

M i quan h gi a các loài trong t nhiên là v n
r ng t nhiên,

c bi t là trong r ng t nhiên h n loài, s

phong phú thêm v c c u m ng l

r t ph c t p, trong
a d ng v loài làm

i th c n. M t s tác gi sau khi nghiên


7

c u ã i

n k t lu n r ng, s phong phú c a loài ã làm t ng tính n

m t sinh thái cho qu n xã sinh v t sinh tr
kh i trên m t

ng, phát tri n và lúc ó l

n v di n tích là t i a. Tr

nh v
ng sinh

c ây, khi nghiên c u s phong

phú v loài, các nhà khoa h c ch m i d ng l i

m c

nh tính, mô t . Các

nghiên c u m i ây nh t ã s d ng m t s ch s nh m ánh giá m c

a

d ng các loài th c v t thông qua Ch s Simpson, Hàm s liên k t Shannon Weaver (H'), ch s h p lý.
2.2. Tình hình nghiên c u ngoài và trong n
2.2. . Tình hình nghiên c u ngoài n
2.2.1.1. Nghiên c u v
Tr

c

c

a d ng sinh h c

c nguy c m t DSH m t cách nhanh chóng trên ph m vi toàn th

gi i nhi u công trình nghiên c u khoa h c liên quan ã ra
RAMSAR, Iran (1971), Công
Công

c (CITES, 1972), Công

i. Công

c

c Paris (1972),

c b o v các loài VHD di c , Born (1979).
So sánh s loài cây g có D1.3 >2,5cm trong m t ô tiêu chu n có di n

tích 0,1 ha thì
nhi t

vùng

a Trung H i (24-136 loài) t

i và r ng m a bán th

xanh nhi t

ng t nh trong r ng khô

ng xanh (41-125 loài); trong r ng m a th

ng

i s loài cao h n nhi u (118-136 loài) (Mooney, 1992). S loài

bình quân trong r ng ôn

i kho ng 21- 48 loài. S

m a nhi t

t b ng công th c Shannon-Weaver (1971) nh là

i

c di n

m t thông s so sánh m t

tham gia c a m i loài v i H = 6,0 (c c

6,2 = 97%) l n g p 10 l n so v i r ng lá r ng ôn
d n t vùng nhi t
lý thuy t c

i

a d ng v loài c a r ng

i có th

i (0,6). Thông s này gi m

n hai c c và ph thu c vào các l c a khác nhau. Theo

o c a Mac Arthur-Wilson (1971) thì s l

c n b c b n c a di n tích c

ng loài t

ng t b ng

o. (Công th c tính nhanh: di n tích t ng lên 10

l n có ngh a là s loài t ng lên g p ôi). Ng

c l i, di n tích b thu h p l i có


8

ngh a là m t s loài t

ng ng s b tiêu di t ho c ph i

u tranh

t nt i

(Wilson, 1992).
Danh sách các loài có tên trong sách

ngày càng t ng lên, có ngh a là

các loài có nguy c b tuy t ch ng ngày càng nhi u mà nguyên nhân không có
gì khác h n là các ho t
d ng

ng s ng c a con ng

i. Khi so sánh các d ng s

t khác nhau (ch ng h n nông nghi p, du l ch, giao thông, v.v...) thì

lâm nghi p

ng hàng th 2 (sau nông nghi p) nh là nguyên nhân c a vi c

suy gi m, trong khi cách ây m t ph n t th k (1981) còn x p

v trí th 6

(sau nông nghi p, du l ch, khai thác v t li u, ô th hoá và thu l i) (Sukopp,
1981-d n theo Pitterle, A. 1993).
2.2.1.2. Các nghiên c u liên quan

n th m th c v t r ng

góp ph n xây d ng nh ng nguyên lý, và
k thu t v kinh doanh r ng m a nhi t

c p

i ã có nhi u tác gi ngoài n

nh : Richard (1960) v i công trình R ng m a nhi t
công trình Lâm sinh h c nhi t

n nhi u bi n pháp
c

i; Catinot (1965) v i

i; G. Baur (1970) v i tác ph m C s sinh

thái c a kinh doanh r ng m a, Lampard (1989) v i công trình Lâm sinh h c
nhi t

i..., các công trình nghiên c u này ã ch ra r ng r ng nhi t

d ng phong phú v thành ph n loài. S

ir t a

a d ng trong thành ph n loài c a

th m th c v t r ng ph thu c vào quá trình tái sinh t nhiên.
Vi n Lâm nghi p Qu ng Tây và Qu ng ông (Trung Qu c) ã ti n hành
nghiên c u

c i m sinh tr

ng c a m t s loài cây trên núi á vôi nh : Tông

dù, M c r c (D u choòng), Xoan nh , Lát hoa, Nghi n,... trong th i k 19851998. Nh ng nghiên c u ó ã

c t ng k t s b sau nhi u h i th o khoa h c

H c vi n Lâm nghi p B c Kinh v i s tham gia c a nhi u nhà khoa h c lâm
nghi p

u ngành c a n

c này và nh ng h

h i r ng trên núi á vôi ã

ng d n t m th i v k thu t ph c

c xây d ng. Tuy nhiên, nh ng nguyên lý v

ph c h i và phát tri n r ng trên núi á vôi ch a

c t ng k t m t cách có h


9

th ng nên vi c áp d ng nh ng h

ng d n này cho nhi u qu c gia khác, trong

ó có Vi t Nam còn khiêm t n và ang trong giai o n th nghi m. (D n theo
Bùi Th

2.2.

i, 2001)

Tình hình nghiên c u trong n

2.2. .1. Các nghiên c u liên quan

c

n DSH

Vi t Nam có kho ng 12.000 loài th c v t có m ch, trong ó ã

nh tên

u c kho ng 7.000 loài th c v t b c cao, 800 loài rêu và 600 loài n m. Tính
c h u c a h th c v t r t cao, có ít nh t là 40% s loài
h th c v t

c h u, nh ng có t i 3% s chi th c v t

Hoàng Liên S n, Tây Nguyên, B c và Trung Tr
tâm các loài

c h u, không có

c h u. Các khu v c:

ng S n

c coi là trung

c h u. [5]

Nh chúng ta ã bi t, tính a d ng sinh h c c a m t h sinh thái tiêu
bi u hay m t vùng lãnh th nào ó
khác nhau. Tr
ó là s

c h t là s

u

c bi u hi n trong các ph m trù

a d ng các taxon (ngành, l p, h , chi, loài…); sau

a d ng trong c u trúc c a h sinh thái, m i quan h t

ng h gi a

các qu n h , qu n xã, t o nên s cân b ng sinh thái b n v ng, t n t i m t cách
t nhiên; và cu i cùng là vai trò c a con ng

i tác

ng vào s

a d ng ó

duy trì, phát tri n, phá v , hu ho i s cân b ng ó. Vi t Nam n m
Nam bán

o ông D

ng có ph n

ông

t li n r ng kho ng 330.000 km2, v i b

bi n dài kho ng 3200 km, ph n n i thu và lãnh h i g n v i b bi n r ng
kho ng h n 22.600 km. Ba ph n t di n tích c a c n
núi cao nh t là Phan Xi P ng 3143m

c là

i núi v i

nh

phía Tây B c. N i ây các dãy núi cao

c hình thành do s kéo dài c a dãy núi Hymalaya. M c dù có nh ng t n
th t quan tr ng v di n tích r ng trong m t th i k kéo dài nhi u th k
nh ng h th c v t n
i u

c ta vô cùng phong phú và a d ng v ch ng lo i…

c bi t là h th c v t n

g … và r t nhi u

c ta giàu nh ng loài cây g , cây b i, dây leo

i di n c t n t i t k

tam. Theo d

oán c a các nhà


10

th c v t h c (Takhtajan, Ph m Hoàng H , Phan K L c) s loài ít nh t s lên
n 12.000 loài th c v t b c cao, trong ó có kho ng 2.300 loài
làm ngu n l

c s d ng

ng th c, th c ph m, làm thu c ch a b nh, th c n cho gia súc,

l y g , l y tinh d u, d u béo và nhi u lo i nguyên li u khác (Nguy n Ngh a
Thìn, 1997) [13], m t khác h th c v t Vi t Nam có m c
r ng h th c v t Vi t Nam không có các h
h u chi m kho ng 3% nh ng s loài
trung

c h u cao. Tuy

c h u mà ch có các chi

c h u chi m

c

n kho ng 20%, t p

4 khu v c chính: núi Hoàng Liên S n, Ng c Linh, cao nguyên Lâm

Viên và khu v c r ng m B c Trung B . [4]
DSH c a Vi t Nam là s khác bi t c a t t c các d ng s ng hi n h u
trên m i mi n c a

tn

t ng lên do s bi n

c. DSH không t nh t i mà th

ng xuyên thay

i, nó

i v gen và các quá trình ti n hóa và gi m b i các quá trình

nh suy thoái và m t sinh c nh, suy gi m qu n th và tuy t ch ng. N m 1992,
Trung tâm giám sát b o t n th gi i ã xác nh Vi t Nam là m t trong 16 n

có tính DSH cao nh t trên th gi i. Vi t Nam
tâm

c

c công nh n là m t trung

c h u v loài, 3 vùng sinh thái trong h n 200 vùng sinh thái toàn c u

do WWF xác

nh và 6 trung tâm a d ng v th c v t do IUCN xác

Toàn b

c Vi t Nam n m trong i m nóng In ô-B Ma do t ch c b o

tn

t n qu c t xác
có nh t trên trái

nh, là m t trong nh ng vùng sinh h c b
t.

nh.

e d a nh t và giàu

che ph c a r ng Vi t Nam kho ng 37% v i t ng

di n tích t nhiên là 12,3 tri u ha. S loài th c v t

c n

Vi t Nam vào

kho ng 13.766 loài, chi m kho ng 6,3% so v i toàn c u. [1]
Theo k t qu ki m kê r ng

c công b t i Quy t

BNN-KL ngày 17/7/2008 c a B tr
Vi t Nam là 12,837 tri u ha, v i

ng B NN&PTNT, di n tích r ng c a

che ph r ng t

có 10,283 tri u ha r ng t nhiên. [10]

nh s 2159/Q -

ng ng là 38,2%, trong ó


11

Nh ng nghiên c u v nguy c suy gi m
t n c ng ã

c chú ý ngày càng nhi u

hai mi n ã xây d ng
n

DSH và các bi n pháp b o

Vi t Nam. Tr

c n m 1975,

c nhi u khu r ng c m. Sau gi i phóng 1975, nhà

c ã quan tâm xây d ng các Khu b o t n thiên nhiên và V

b o v tính

DSH. S l

c

ng các khu b o t n và v

n qu c gia

n qu c gia ã t ng t 49

khu n m 1975 lên 73 khu n m 1980 và n m 2005 ã lên t i 128 khu v i t ng
di n tích g n 2 tri u ha.

Hi n nay, ã có nhi u các công trình nghiên c u liên quan
DSH

Vi t Nam ã

c ti n hành và công b d

nhau, sau ây chúng tôi ch

nb ot n

i các hình th c khác

i m qua m t vài công trình ch y u. Nguy n

Hoàng Ngh a (1997, 1999) ã

c p r t chi ti t

n b o t n ngu n gen cây

r ng. Nguy n Ngh a Thìn (1997) v i “C m nang nghiên c u a d ng sinh
v t” ã cung c p các ph

ng pháp nghiên c u a d ng sinh v t và cách nh n

bi t nhanh các các h th c v t h t kín

Vi t Nam. Hàng lo t các nghiên c u,

i u tra, ánh giá s phong phú c a tài nguyên sinh v t ph c v cho vi c qui
ho ch, xây d ng các khu b o t n thiên nhiên ã
c a các d

án qu c t do các t ch c nh

UNDP… nhi u nghiên c u chuyên
V

v

nghiên c u b o t n

c ub ot n
r ng

IUCN, WWF, Bird Life,

DSH c ng ã

n qu c gia. Nhi u lu n án ti n s c ng ã

v n

c ti n hành. V i s giúp

c ti n hành

c hoàn thành liên quan

n

DSH, Cao Th Lý (2007) v i lu n án: “Nghiên

DSH: nh ng v n

liên quan

n qu n lý t ng h p tài nguyên

m t s khu b o t n thiên nhiên vùng Tây Nguyên” ã

h th ng ph

các

ng pháp ti p c n k t h p k thu t v i xã h i

giám sát trong qu n lý, b o t n tài nguyên r ng và ã

c p

nm t

nghiên c u

xu t hai gi i pháp c

th ph c v qu n lý tài nguyên r ng nh m gi i quy t hài hoà hai m c tiêu:
sinh k c a dân c vùng

m và qu n lý b n v ng tài nguyên b o t n. Ngô

Ti n D ng (2007) v i lu n án “Tính a d ng th c v t c a VQG Yok

ôn,


12

t nh

ak Lak” ã mô t s bi n

i th m th c v t thông qua i u tra theo

tuy n v i 5 ki u th m, 21 u h p và 4 ki u tr ng và hoàn thi n danh l c th c
v t c a VQG Yok

ôn v i 129 h , 478 chi, 858 loài th c v t b c cao có

m ch, trong ó tác gi
V m t
thu c vùng

ã b sung 21 h , 188 chi và 292 loài.

a sinh h c, Vi t Nam là giao i m c a các h
n

- Mi n

Cùng v i các y u t

a lý,

ng th c v t

i n, Nam Trung Qu c và In ônêxia - Malaysia.
a hình, khí h u th y v n ã t o cho n i ây tr

thành m t trong nh ng khu v c có tính a d ng sinh h c cao c a th gi i (B
Nông nghi p và PTNT, 2002 - Báo cáo qu c gia v các khu b o t n và phát
tri n kinh t ).

DSH có vai trò r t quan tr ng

trình t nhiên và cân b ng sinh thái.
v

ng c a loài ng

i v i vi c duy trì các chu

ó là c s c a s s ng còn và th nh
t. Theo

c

tính Vi t Nam có kho ng 15.000 loài th c v t có m ch. Hi n nay ã xác

nh

tên

i và s b n v ng c a thiên nhiên trên trái

c 11.373 loài th c v t b c cao, 793 loài rêu và h n 600 loài n m.

b o t n tài nguyên thiên nhiên, nh t là các vùng có tính

DSH cao, n i phân

b các loài quý hi m, Chính ph Vi t Nam ã cho thành l p m t h th ng các
Khu r ng

c d ng bao g m V

n qu c gia, Khu d tr thiên nhiên, Khu b o

t n loài/sinh c nh, Khu b o v c nh quan

c phân b trên h u kh p các

vùng sinh thái, g m 127 khu. C n ph i hoàn thi n h th ng chính sách, lu t
pháp, nâng cao ý th c và n ng l c b o t n, huy
c ng

ng

c s tham gia c a

ng vào công tác b o t n. (D n theo Nguy n Duy Chuyên, Nguy n Huy

D ng (2003)). [3]
Nguy n Gia Lâm (2003), nghiên c u v
Bình

a d ng sinh h c tài nguyên r ng

nh cho bi t hi n có kho ng 155 h , 1.625 loài, trong ó th c v t h t kín

hai lá m m 113 h , 1.162 loài; th c v t h t kín 1 lá m m 22 h , 141 loài; ngành
h t tr n có 6 h , 286 loài, quy t th c v t 14 h , 36 loài, s loài th c v t làm
thu c có 282 loài, cây có công d ng

c bi t có 41 loài. Th c v t Bình

nh


13

c tr ng, có r t nhi u loài cây quý hi m nh Lát, Cà te, Giáng

mang tính
h

ng, G , Tr c, Thông tre. [9]
V

n qu c gia Yok

i u tra th ng kê
h . H cây g
ngành là không

ôn

c tr ng cho h sinh thái r ng kh p, k t qu

c 566 loài th c v t b c cao có m ch, thu c 290 chi và 108
ây khá phong phú và a d ng. S phân b c a các taxon trong
ng

u, trong ó ngành h t kín có s loài nhi u nh t 559 loài

chi m 98,8% và ít nh t là ngành h t tr n có 1 loài chi m 0,1%. Tuy nhiên tác gi
c ng so sánh v i h th c v t

Pù Mát, Cúc Ph

ng, Sa Pa thì th y m c

a

d ng c a h cây g Yok ôn th p h n. i u ó c ng phù h p v i th c t

i u

ki n khí h u Yok ôn khô, không thích h p. H th ng phân lo i th m th c v t
Yok

ôn g m: Ki u r ng kín th

ng xanh, ki u r ng th a n a r ng lá, ki u

r ng th a cây lá r ng r ng lá (r ng kh p), phân qu n xã này r t
áo, bao trùm nh t V

c tr ng,

n qu c gia, v i ch y u cây h d u, c u trúc

t ng th , nghèo v thành ph n loài, m t

c

n gi n v

cây th p. [15]

B ng ph ng pháp i u tra theo tuy n song song và phóng x , l p các ô
tiêu chu n, tính a d ng th c v t V n qu c gia Cúc Ph

ng, Nguy n Bá Th

ã

a ra s li u t ng s loài th c v t b c cao là 1.944 loài thu c 912 chi, 219 h , 86

b c a 7 ngành th c v t, trong ó có 98 loài quý hi m. So v i t ng s loài th c v t
b c cao c a Vi t Nam (11.374 loài k c ngành Rêu), s loài th c v t b c cao c a
Cúc Ph ng chi m 17,27%. Tác gi c ng ã
xã th c v t c a h th c v t Cúc Ph
lo i, mô t và l n

u tiên

a ra

cs

a d ng v các qu n

ng, có 19 qu n xã th c v t ã

c th hi n trên b n

c phân

. [15]

K t qu nghiên c u a d ng th c v t thu c d án ICBG t i Cúc Ph
ã b sung thêm 119 loài th c v t m i cho Cúc Ph
1997), phát hi n

ng,

ng (so v i danh l c n m

c 2 chi th c v t m i cho Vi t Nam là Nyctocalos thu c h

Núc nác (Bignoniacea) và chi Gardneria thu c h Mã ti n (Loganiaceae),

c

bi t ã phát hi n m t chi m i và loài m i cho khoa h c là Vietorchis aurea


14

Averyanov thu c h Lan (Orchidaceae). Phát hi n
v t t i khu v c Cúc Ph

ng. [2]

Phân tích t thành th c v t V
loài

c 45 i m a d ng th c

n qu c gia Ba Vì cho th y: thành ph n

ai cao Ba Vì khá phong phú, có nhi u chi và loài thu c các h th c

v t phân b ch y u

á nhi t

i và ôn

i.

ã phát hi n có 417 loài, thu c

323 chi, 136 h th c v t b c cao có m ch. trong ó ngành h t kín chi m ch
y u v i 377 loài. Có m t s loài quý hi m nh : Bách xanh (Calocedus
macrolepis), ph (Cephalotaxus mannii), thông tre (Podacapus neriifilius), ba
g c (Rauwolfia vertieilata), s n m t (Madhuca pasquieri), vàng tâm
(Manglietia conifera),... Trên vùng cao Ba Vì còn t n t i hai ki u chính: ki u
r ng kín th

ng xanh m a m nhi t

r ng, lá kim m á nhi t

i núi th p và ki u r ng h n h p cây lá

i núi th p. Ki u r ng th nh t chi m ph n l n di n

tích khu v c nghiên c u, là m t ph c h p nh ng loài u th : Re vàng, vàng
tâm, kháo lá to, b n xe gi , b i l i Ba Vì, trám tr ng, b c tán, d
m n, t kén, re lá b c,... Ki u r ng th hai phân b

u n t, v

v trí cao h n và th

hi n qua s hi n di n c a m t s loài cây h t tr n và h

quyên, r ng

không có loài u th rõ r t. [8].
2.2.2.2. Các nghiên c u v th m th c v t r ng

Vi t Nam

Trong quá trình phân lo i th m th c v t r ng Vi t Nam, Thái V n Tr ng
(1978) [12] ã xem xét lo i hình th c v t trên núi á vôi. Theo ó r ng trên núi
á vôi

c xác nh thu c ki u ph th nh

ng ki t n

c trên

t á vôi x

ng

x u ( k) và n m trong các ki u th m th c v t sau:
- Ki u r ng kín th

ng xanh, m a m nhi t

i (Rkx).

ây là ki u th m th c v t ch y u c a r ng trên núi á vôi v i u h p
Nghi n + Trai lý (Burretiodendron hsienmu + Garcinia fragraoides) xu t hi n

nh ng lèn, s

n núi á vôi có

có nhi u kho ng tr ng l n

d c l n,
l

á g c, s

c tr ng c a nh ng c nh quan Karst,
n núi th

ng l m ch m th p d

i


15

700m thu c m t s t nh mi n B c Vi t Nam (Cao B ng, L ng S n, Hà Giang,
Tuyên Quang, B c C n, Ninh Bình). Tuy nhiên do quá trình khai thác và s
d ng quá m c nên di n tích r ng nguyên sinh ho c ít b tác
th

ng n m

các VQG và các KBTTN nh Cúc Ph

ng còn l i r t ít,

ng, Pù Luông,... Lo i

th c bì này hi n nay ch y u là nh ng khu r ng th sinh trên núi á vôi, phân b
ch y u

vùng g n dân c , ven các tr c

ng, n i mà vi c khai thác v n

chuy n g p nhi u thu n l i. T i nhi u n i, do khai thác m nh và cháy, r ng ã
tr nên nghèo ki t, còn ít nh ng loài cây g , t thành r ng ã thay

i, các loài

cây m c nhanh chi m u th nh M y tèo, Ô rô, Ba bét, Ràng ràng mít, Ch n,...
Do v y, ki u th m th c v t này còn
trên

t á vôi x

nh là ki u ph th sinh nhân tác

c xác

ng x u.

- Ki u r ng kín th

ng xanh, m a m á nhi t

Ki u r ng này phân b
Bình (Cao B ng), Qu n B ,

i núi th p (Rka):

ai cao trên 700m: Ch Rã (B c C n), Nguyên
ng V n (Hà Giang), và vùng Tây B c...

n i b t là th c v t thu c ngành H t tr n có t l t

ng

c i m

i l n và t p trung, có các

loài nh Thông Pà cò, Sam Kim h , Tr c bách Qu n b ,...

cao 1000m thu c

vùng Tây B c, xu t hi n u h p Kiêng + Heo (Burretiodendron brilletti + Croton
pseudoverticillata) thu c ki u ph th nh ng ki t n c trên
ch t dinh d

t rendzina giàu

ng.

- Ki u r ng kín h n h p cây lá r ng, lá kim m á nhi t
Hà Giang, Tuyên Quang và Ninh Bình

cao d

i núi th p (Rkh)

i 700m, v i u h p

Nghi n + Kim giao + Hoàng àn (Burretiodendron hsienmu + Podocarpus
latiofolia + Cupressus terulus) cùng m t s loài cây thu c các h Thích, D ,...
Ngoài ra, t i nh ng khu v c sau ho t
ã b khai thác nhi u l n

n c n ki t

ng n ng r y ho c nh ng khu r ng

nhi u t nh nh L ng S n, Cao B ng, Hà

Giang, Hoà Bình, Qu ng Bình..., xu t hi n m t d ng th c bì có di n tích t ng