Nghiên cứu ảnh hưởng của một số yếu tố nội tại đến khả năng ra rễ của hom cây Phay (Duabanga grandis flora Roxb.ex DC) , tại Trung tâm nghiên cứu Lâm nghiệp vùng núi phía Bắc, Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

NGUY N V N TH NH

“NGHIÊN C U NH H

NG C A M T S Y U T N I T I

N KH

N NG RA R C A HOM CÂY PHAY (Duabanga grandis flora roxb.ex dc)
T I TRUNG TÂM NGHIÊN C U LÂM NGHI P VÙNG NÚI PHÍA B C,
TR

NG

I H C NƠNG LÂM THÁI NGUN”

KHĨA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên nghành : Qu n lý tài nguyên r ng
Khoa

: Lâm Nghi p

Khóa h c

: 2011 - 2015

Thái Nguyên, n m 2015


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

NGUY N V N TH NH

“NGHIÊN C U NH H

NG C A M T S Y U T N I T I

N KH

N NG RA R C A HOM CÂY PHAY (Duabanga grandis flora roxb.ex dc)

T I TRUNG TÂM NGHIÊN C U LÂM NGHI P VÙNG NÚI PHÍA B C,
TR

NG

I H C NƠNG LÂM THÁI NGUN”

KHĨA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên nghành : Qu n lý tài nguyên r ng
L p

: K43 - QLTNR - N01

Khoa

: Lâm Nghi p

Khóa h c

: 2011 - 2015

Gi ng viên h

ng d n : PGS.TS. Lê S Trung

Khoa Lâm Nghi p – Tr

ng

i H c Nông Lâm Thái Nguyên

Thái Nguyên, n m 2015


i

L IC M

N

Th c t p t t nghi p là m t kho ng th i có ý ngh a r t quan tr ng trong
quá trình h c t p c a m i sinh viên.Th c t p t t nghi p là m t giai o n
chuy n ti p gi a môi tr
ti n. M c tiêu c a

ng h c t p lý thuy t v i môi tr

ng xã h i th c

t th c t p này nh m t o i u ki n cho sinh viên có c

h i c sát v i th c t , g n k t nh ng lý thuy t ã h c trên gh gi ng
v i môi tr

ng th c ti n bên ngoài,

ng

ng th i giúp sinh viên h th ng hóa và

c ng c nh ng ki n th c ã h c.
Xu t phát t nguy n v ng c a b n thân,
nhi m Khoa Lâm nghi p, Ban giám hi u tr
Nguyên, tôi ã t n hành th c hi n
c am ts yut n it i

cs
ng

ng ý c a Ban ch

i h c Nông Lâm Thái

tài t t nghi p: “Nghiên c u nh h

ng

n kh n ng ra r c a hom cây Phay (Duabanga

grandis flora Roxb.ex DC) , t i Trung tâm nghiên c u Lâm nghi p vùng núi
phía B c, Tr

ng

i h c Nơng Lâm Thái Ngun”

Trong q trình th c t p

c s giúp

, ch b o, h

ng d n t n tình

c a các th y cơ trong khoa, cán b Trung tâm nghiên c u Lâm nghi p vùng
núi phía B c, Tr

ng

i h c Nơng Lâm Thái Ngun,

d n PGS.TS Lê S Trung là ng

i tr c ti p h

c bi t th y h

ng d n tôi th c hi n

ng
tài

này, cùng v i s n l c, c g ng c a b n thân ã giúp tơi hồn thành khóa
lu n này.
C ng nhân d p này cho phép tơi bày t lịng bi t n chân thành, sâu s c t i
t t c s giúp

ó.

Do i u ki n và th i gian có h n, trình

b n thân cịn h n ch nên khóa

lu n khơng tránh kh i nh ng thi u sót nh t

nh.Vì v y tơi kính mong nh n

c s góp ý c a các th y cơ và các b n

tài c a tơi

c hồn thi n h n.

Tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, ngày ....... tháng ......n m 2015
Sinh viên
Nguy n V n Th nh


ii

L I CAM OAN
Tôi xin cam oan khoa lu n t t nghi p: “Nghiên c u nh h
m t s yu t n i t i

ng c a

n kh n ng ra r c a hom cây Phay (Duabanga

grandis flora Roxb.ex DC) , t i Trung tâm nghiên c u Lâm nghi p vùng núi
phía B c, Tr

ng

i h c Nơng Lâm Thái Ngun” là cơng trình nghiên c u

khoa h c c a b n thân tôi, công trình

c th c hi n d

PGS.TS Lê S Trung trong th i gian t 01/10/2014
ph n s d ng tài li u tham kh o trong khóa lu n ã

is h

ng d n c a

n 30/12/2014. Nh ng
c nêu rõ trong ph n tài

li u tham kh o. Các s li u và k t qu nghiên c u trình bày trong khóa lu n là

q trình i u tra th c a hoàn toàn trug th c, n u có sai sót gì tơi xin ch u hồn
tồn trách nhi m và ch u m i hình th c k lu t c a khoa và nhà t

ng

ra.

Thái Nguyên, ngày ..... tháng ...... n m 2015

XÁC NH N C A GVHD
ng ý cho b o v k t qu tr
H i

NG

I VI T CAM OAN

c

ng khoa h c!

PGS.TS Lê S Trung

Nguy n V n Th nh

XÁC NH N C A GV CH M PH N BI N
Xác nh n ã s a ch a sai sót sau khi H i
(Ký, h và tên)

ng ánh giá ch m.

iii

DANH M C CÁC B NG
B ng 2.1 Di n bi n khí h u v ơng c a Thái Nguyên ................................. 22
M u b ng 3.1: S
b trí thí nghi m ........................................................... 26
M u b ng 3.2: S
b trí thí nghi m cho các cơng th c
tu i c y m cho
hom Phay v i 3 l n nh c l i ............................................................ 27
M u b ng 3.3. B ng s p x p các tr s quan sát phân tích ph ng sai 1 nhân t ........30
M u b ng 3.4. B ng phân tích ph ng sai 1 nhân t ANOVA ...................... 33
B ng 4.1: T l s ng c a hom cây Phay c a các cơng th c thí nghi m theo
nh kì theo dõi ............................................................................... 34
B ng 4.2: Kh n ng ra r c a hom cây Phay c a các công th c thí nghi m .. 35
B ng 4.3: B ng t ng h p k t qu ch s ra r c a hom cây Phay t cu i thí
nghi m............................................................................................. 38
B ng 4.4 B ng phân tích ph ng sai 1 nhân t
i v i ch s ra r c a hom
cây Phay .......................................................................................... 38
B ng 4.5: Phân tích sai d t ng c p xi xj cho ch s ra r c a hom
B
B
B
B
B

tìm

cơng th c tr i cho dài hom giâm .............................................. 39
ng 4.6: K t qu nh h ng
dài hom giâm n kh n ng ra ch i c a hom
Phay qua các cơng th c thí nghi m ................................................ 40
ng 4.7: T l s ng c a hom cây Phay c a các công th c thí nghi m theo
nh kì theo dõi ............................................................................... 42
ng 4.8 : Kh n ng ra r c a hom cây Phay qua các cơng th c thí nghi m . 44
ng 4.9: B ng t ng h p k t qua hom s ng c a hom Phay
t cu i thí
nghi m............................................................................................. 46
ng 4.10. B ng phân tích ph ng sai 1 nhân t
i v i ch s ra r c a hom
cây Phay .......................................................................................... 47
xi xj

B ng 4.11: Phân tích sai d t ng c p
cho ch s ra r c a hom
tìm
cơng th c tr i cho tu i cây m l y hom..................................... 48
B ng 4.12. K t qu nh h ng
tu i hom giâm n kh n ng ra ch i c a
hom Phay qua các cơng th c thí nghi m ........................................ 48


iv

DANH M C CÁC HÌNH
Hình 4.1: T l s ng trung bình c a hom cây Phay
v

các cơng th c thí nghi m

dài hom giâm ......................................................................... 35

Hình 4.2. T l hom ra r (%) c a hom cây Phay

các CTTN v

dài

hom giâm ............................................................................... 36
Hình 4.3. Ch s ra r c a hom cây Phay

các CTTN v

Hình 4.4. T l hom ra ch i (%) c a hom cây Phay
v

dài hom giâm . 36

các cơng th c thí nghi m

dài hom giâm ......................................................................... 41

Hình 4.5. Ch s ra ch i c a hom cây Phay qua các cơng th c thí nghi m v
dài hom giâm.............................................................................. 42
Hình 4.6 T l s ng trung bình (%) c a hom cây Phay
nghi m v

các cơng th c thí

tu i cây m cho hom giâm ...................................... 43

Hình 4.7. T l hom ra r ( %) c a hom cây Phay

các CTTN v

tu i cây

m cho hom giâm ............................................................................ 44
Hình 4.8. Ch s ra r c a hom cây Phay

các CTTN v

Hình 4.9. T l hom ra ch i (%) c a hom cây Phay
v

dài hom giâm .. 45

các cơng th c thí nghi m

tu i cây m cho hom giâm .................................................... 49

Hình 4.10. Ch s ra ch i c a hom cây Phay qua các cơng th c thí nghi m v
tu i cây m cho hom giâm ......................................................... 50


v

DANH M C CÁC T

VI T T T

CTTN

: Công th c thí nghi m

CT

: Cơng th c

Tb

: Trung bình

IAA

: Axit Indol axetic

NAA

: Axit Naphtylaxetic

IPA

: Axit Indol propionicv

IBA

: Axit Indolbutyric

NST

: Nhi m s c th


vi

M CL C
PH N 1. M
1.1.

U ..................................................................................................................... 1

tv n

............................................................................................... 1

1.2. M c ích nghiên c u............................................................................... 3
1.3. M c tiêu nghiên c u ............................................................................... 3
1.4. Ý ngh a c a

tài.................................................................................... 3

1.4.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c ................................ 3
1.4.2. Ý ngh a trong th c ti n s n xu t ....................................................... 3
PH N 2. T NG QUAN V N

NGHIÊN C U.......................................................... 4

2.1. C s khoa h c c a v n

nghiên c u .................................................. 4

2.1.1. C s t bào h c................................................................................ 4
2.1.2. C s di truy n h c ........................................................................... 5
2.1.3. S hình thành r b t
2.1.4. Các nhân t

nh h

nh .................................................................. 6
ng

n kh n ng ra r c a hom ........................ 7

2.1.5. Nh ng yêu c u k thu t c b n khi giâm hom ................................ 15
2.2. T ng quan v loài cây nghiên c u ........................................................ 16
2.2.1. Nh ng nghiên c u trên Th gi i.................................................... 16
2.2.2. Nh ng nghiên c u
2.3.

Vi t Nam ....................................................... 17

c i m chung c a Phay ..................................................................... 21

2.4. T ng quan khu v c nghiên c u............................................................. 21
2.4.1.

c i m - v trí

2.4.2.

c i m khí h u, th i ti t.............................................................. 22

PH N 3.

IT

a hình,

t ai khu v c nghiên c u .................. 21

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U ......23

3.1.

it

ng và ph m vi nghiên c u ........................................................ 23

3.2.

a i m và th i gian nghiên c u......................................................... 23

3.3. N i dung nghiên c u ............................................................................. 23
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u ...................................................................... 23


vii

3.5. Công tác ngo i nghi p .......................................................................... 24
3.6. Công tác n i nghi p .............................................................................. 28
PH N 4. K T Q A VÀ PHÂN TÍCH K T QU ........................................................34
4.1. nh h

ng c a

dài hom giâm

n t l s ng, kh n ng ra r , ra ch i

c a cây Phay................................................................................................. 34
4.1.1. nh h

ng c a

dài hom giâm

4.1.2. nh h

ng c a

dài hom

4.1.3. nh h

ng

4.2. nh h

ng c a

dài hom giâm
tu i hom giâm

n t l s ng c a hom Phay ..... 34

n kh n ng ra r c a hom Phay ...... 35
n kh n ng ra ch i c a hom Phay 40
n kh n ng ra r , t l s ng, ra ch i

c a cây Phay................................................................................................. 42
4.2.1. nh h

ng c a

tu i hom giâm

4.2.2. nh h

ng c a

tu i hom

n kh n ng ra r c a hom Phay ..... 43

tu i hom giâm

n kh n ng ra ch i c a hom Phay........48

4.2.3. nh h ng

n t l s ng c a hom Phay .... 42

PH N 5. K T LU N VÀ KI N NGH ............................................................................51
5.1. K t lu n ................................................................................................. 51
5.2. Ki n ngh ............................................................................................... 52
TÀI LI U THAM KH O......................................................................................................53


1

PH N 1
M
1.1.

U

tv n
R ng có vai trị to l n trong vi c cung c p g , lâm s n ngoài g cho

n n kinh t qu c dân và ch c n ng phòng h , c nh quan, b o t n ngu n gen,
i u hịa khí h u…do vi c t ng lên v dân s và s phát tri n nhanh chóng
c a n n công nghi p ã d n t i vi c phá r ng, l m d ng tài nguyên r ng m t

cách tr m tr ng. i u này gây ra các h u qu nghiêm tr ng nh : sói mịn, r a
trơi, c n ki t tài nguyên n

c, phá h y môi tr

ng s ng c a

d ng sinh h c, gây bi n

i khí h u, gây ơ nhi m mơi tr

ng v t, m t a
ng, gi m ngu n

v n gen c a r ng, m t s loài cây quý hi m có nguy c tuy t ch ng… và
hàng lo t các h u qu x u khác di n ra khi di n tích r ng b gi m.
Tr ng r ng là m t bi n pháp góp ph n cung c p g
th c t trong n
l

áp ng nhu c u

c, làm t ng kh n ng phịng h c a r ng và khơi ph c s

ng cái lồi cây q hi m, có nguy c tuy t ch ng.
tr ng r ng thành công và

quy t

t hi u qu cao, m t trong các y u t

nh ch y u ó là gi ng, gi ng cây con em tr ng không nh ng ph i

mb os l

ng mà còn ph i

m b o v ch t l

ng, phát tri n nhanh, rút

ng n chu kì s n xu t và cơng ch m sóc r ng. Cùng v i các lo i cây lâm
nghi p: keo lai, m , b

, b ch àn… tr ng trên các vùng sinh thái thì cây

Phay c ng là lo i cây sinh tr
l

ng nhanh, cho s n l

ng c ng nh

ch t

ng g cao.
Gi ng là m t khâu

c bi t quan tr ng trong ch

ng trình tr ng r ng

k c cho r ng kinh t , r ng phòng h , r ng

c d ng và tr ng cây phân tán.

Công tác gi ng óng vai trị khơng th thi u

c trong tr ng r ng, nh m tái

t o, giúp cho s n xu t ngh r ng
phòng h , b o v môi tr

c lâu dài và s m phát huy tác d ng

ng và b o t n ngu n gen.


2

c bi t trong r ng thâm canh, gi ng có vai trị h t s c quan tr ng,
nó quy t

nh

n n ng xu t c a r ng và có áp ng

c m c tiêu kinh t

hay khơng [3].

Nh ng loài cây sau khi
ph

c ch n l c, kh o nghi m thì vi c ch n l c

ng pháp nhân gi ng có ý ngh a c c kì quan tr ng trong vi c duy trì

nh ng tính tr ng t t c a lồi cây r ng. M t trong s các ph
gi ng duy trì

c tr n v n nh ng tính tr ng t t t th h này

ng pháp nhân
n th h sau

là nhân gi ng b ng hom [11].
Nhân gi ng là b
c
d
ph

c cu i cùng ch

c tính t t c a cây gi ng ng

ng, trong các ph

i ta dùng ph

c s d ng r ng rãi cho m t s lo i cây r ng.

m t ph n lá, m t o n thân, o n cành ho c o n r

gi ng b ng hom là ph

c tính di truy n

ng pháp dùng

t o nên cây m i g i là

c gi nguyên t cây m . Nhân

ng pháp nhân gi ng nhanh và có h s nhân gi ng cao,

s n ph m cu i cùng cho m t l
nên

ng thì giâm hom là

ng pháp giâm hom (cutting propagation): Là ph

cây hom, cây hom có

gi

ng th c nhân gi ng sinh

ng th c nhân gi ng sinh d

ng th c nhân gi ng
Ph

ng trình c i thi n gi ng.

ng cây gi ng có cùng ch t l

ng di truy n.

c dùng ph bi n trong nhân gi ng cây r ng, cây c nh và cây n qu .
Nhân gi ng b ng ph

ng pháp giâm hom ph thu c nhi u y u t nh :

các y u n i t i (xu t x , tu i cây m l y cành, v trí l y cành, tu i cành,
dài hom), các y u t ngo i c nh (nhi t

,

ra r ….), trong ó các y u t n i t i c ng nh h

m, ánh sáng, ch t kích thích
ng r t l n

n kh n ng ra

r c a hom cây Phay.
Xu t phát t th c t tôi ti n hành th c hi n
“Nghiên c u nh h

tài:

ng c a m t s y u t n i t i

n kh n ng ra r c a

hom cây Phay (Duabanga grandis flora Roxb.ex DC) t i Trung tâm nghiên c u
Lâm nghi p vùng núi phía B c, Tr

ng

i h c Nông Lâm Thái Nguyên”.


3

1.2. M c ích nghiên c u
tài góp ph n t o gi ng cây con c a cây Phay cung c p cho tr ng
r ng l y g l n, cho nghiên c u khoa h c,b o v môi tr

ng s ng.

1.3. M c tiêu nghiên c u
Xác

nh

c

dài hom và tu i cây m l y hom cho t l ra r cao

nh t trong nhân gi ng cây Phay b ng ph
1.4. Ý ngh a c a

ng pháp giâm hom.

tài

1.4.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c
- Quá trình nghiên c u
tài ã giúp cho sinh viên n m v ng
ki n th c ã h c.

c bi t là nh ng ki n th c liên quan

n l nh v c lâm sinh

nh ki n th c v hom giâm, x lí hom giâm k thu t c t và c m hom.
th i bi t

c quá trình sinh tr

giâm ra r . T

ón m

c

ng c a cây hom t lúc c m hom

c toàn b quá trình nhân gi ng b ng ph

ng

n lúc hom
ng pháp

giâm hom.
- Là tài li u trong h c t p, cho nh ng nghiên c u ti p theo và là c s
trong nh ng

tài nghiên c u trong các l nh v c có liên quan.

- Giúp cho sinh viên ki m ch ng l i nh ng ki n th c lý thuy t ã h c
bi t v n d ng ki n th c ã h c vào th c t , và có th tích l y
ki n th c th c ti n quý giá ph c v cho q trình cơng tác trong t
- N m
d ng ki n th c ã

c các ph

ng pháp nghiên c u, b

c h c trong tr

c

c nh ng
ng lai.

u ti p c n và áp

ng vào công tác nghiên c khoa h c, áp

d ng ti n b khoa h c vào nhân gi ng cây, b o t n loài.
1.4.2. Ý ngh a trong th c ti n s n xu t
K t qu nghiên c u
tài s
c v n d ng vào th c t
gi ng cây Phay b ng ph

ng pháp giâm hom.

s n xu t


4

PH N 2
T NG QUAN V N
2.1. C s khoa h c c a v n

NGHIÊN C U

nghiên c u

B o t n ngu n gen cây r ng là b o t n các a d ng i truy n c n thi t
cho các loài cây r ng nh m ph c v công tác c i thi n, duy trì gi ng tr

c

m t ho c lâu dài, t i ch ho c n i khác và nhân gi ng cây r ng nhanh v i s
l

ng l n ph c v công tác tr ng r ng. M t trong nhi u ph
c s d ng nhi u hi n nay là ph
Giâm hom là ph

d

ng pháp giâm hom.

ng pháp nhân gi ng cây tr ng b ng c quan sinh

ng. C s khoa h c c a ph

nh h

ng pháp ang

ng pháp là sau khi ti n hành giâm hom, d

i

ng c a các ch t n i sinh trong t bào nh auxin, cytokinin khi g p

nh ng i u ki n nhi t

,

m thích h p thì r

c hình thành và ch c

th ng bi u bì âm ra ngồi.
Th c v t có hai hình th c sinh s n ch y u là sinh s n vơ tính và sinh
s n h u tính. Sinh s n h u tính là hình th c sinh s n trong ó có s k t h p
giao t

c và giao t cái

t o thành h p t l

ng b i. H p t phát tri n

thành cá th m i. Sinh s n vơ tính là hình th c sinh s n khơng qua th tinh,
nó bao g m s k t h p c a vơ tính và các d ng sinh s n dinh d
2.1.1. C s t bào h c
Theo vi n s Maximop, m i b ph n c a cây, ngay
u có tính

ng [7].
n m i t bào,

c l p v m t sinh lí r t cao. Chúng có kh n ng khơi ph c l i

các c quan, b ph n không
Trong c th th c v t, n

y

và tr thành m t cá th m i hồn ch nh.

c và các ch t khống hồ tan

c v n chuy n t

r lên lá theo m ch g , còn các s n ph m h u c s n xu t
xu ng g c (r , c , …) theo m ch rây. Khi ta c t
m ch rây, các s n ph m h u c s t p trung

t con

lá

c chuy n

ng v n chuy n theo

các t bào v c a ph n b c t. Các

ch t h u c này cùng v i ch t i u hoà sinh tr

ng Axin n i sinh (

c t ng


5

h p

ng n cây chuy n xu ng) s kích thích s ho t

hình thành mơ s o, r i sau ó hình thành r t mơ s o

ng c a t

ng t ng và

ch b c t, khi g p i u

ki n thu n l i. Quá trình hình thành r b t nh này có th chia làm ba giai o n:
- Giai o n 1: Tái phân chia t

ng t ng.

- Giai o n 2: Xu t hi n m m r .
- Giai o n 3: Sinh tr

ng và kéo dài c a r , r

N m 1902, nhà sinh lý th c v t ng

i

âm qua v ra ngoài.

c Haberladt, ã ti n hành nuôi

c y mô t bào th c v t d ch ng minh t bào là toàn n ng. T bào có tính tồn
n ng th hi n nh sau: B t c t bào nào ho c mô t bào nào thu c c quan
nh r , thân, lá
trong c th ,

u ch a h gen gi ng nh t t c các t bào sinh d
u có kh n ng sinh s n vơ tính

ng khác

t o thành cây hồn ch nh.

Kh n ng hình thành r và thân ph thu c vào

c i m di truy n c a

loài cây, b ph n c a cây làm gi ng c ng nh loài t bào ã phân hóa c a cây.
2.1.2. C s di truy n h c
Sinh v t b c cao

c phát tri n t m t t bào h p t qua nhi u l n

phân bào liên ti p cùng v i quá trình phân hóa các c quan.
hình th c phân bào trên là s l
c phân chia nh nhau nên

ng NST c a t bào kh i

c tr ng c a

u và t bào m i

c g i là phân bào nguyên nhi m hay nguyên

phân. Phân bào nguyên nhi m là quá trình phân chia t bào mà k t qu t m t
t bào ban

u cho ra hai t bào con có s l

ng NST c ng nh c u trúc và

thành ph n hóa h c c a nó gi ng nh t bào ban
nguyên phân mà các NST
con.

k

c phân ph i

ng

u. Nh có q trình

u, chính xác cho các t bào

u c a quá trình nguyên phân, NST t tái b n tr

c tiên theo chi u

d c r i tách theo chi u ngang, sau ó qua các k ti p theo NST phân chia v

các t bào con
t bào ban

m b o cho các t bào con

u có b NST nh nhau và gi ng

u. Nh có q trình ngun phân mà kh i l

ng c th t ng lên,

sau ó nh có q trình phân hóa các c quan trong q trình phát tri n cá th


6

mà t o thành m t cây con hoàn ch nh.

ây là m t quá trình

m b o cho cây

con duy trì tính tr ng c a cây m .
Hom c a các loài cây thân g
non c a cây (bao g m c ch i v

u

c l y t thân cây non ho c cành

t). Các lo i cành giâm th

ng g p là cành

non, cành hóa g ch y u, cành n a hóa g và cành hóa g . Tùy thu c vào
các y u t nh

c tính lồi cây, i u ki n th i ti t lúc giâm hom… mà ch n

cành có kh n ng ra r cao nh t.
2.1.3. S hình thành r b t nh
Nhân gi ng b ng hom d a trên kh n ng tái sinh hình thành r b t
c a m t o n thân ho c cành trong i u ki n thích h p
R b t
sinh d

nh là nh ng r

nh

t o thành c th m i.

c hình thành v sau này c a các c quan

ng nh cành, thân lá... R b t

nh có th

c hình thành ngay trên

cây nguyên v n (cây a, cây si...), nh ng khi c t cành kh i c th m là i u
ki n kích thích s hình thành r và ng

i ta v n d ng

R b t nh c a h u h t th c v t

nhân b n vơ tính.

c hình thành sau khi c t cành kh i cây

m , nh ng c ng có m t s lồi r b t nh

c hình thành t tr

m mr

n khi c t cành thì ngay l p t c âm

trong ph n v và chúng n m yên

ra kh i v . V i các

i t ng nh v y thì cành giâm, cành chi t ra r m t cách d

dàng. Nh ng a s tr
ng i có tác

ng

c d i d ng các

ng h p r b t

nh

c hình thành trong quá trình con

n nó nh m m c ích nhân gi ng.

Có hai lo i r b t

nh g m: r ti m n và r m i sinh.

- R ti m n: Là lo i r có ngu n g c t trong thân cây, cành cây nh ng
ch phát tri n khi b ph n c a thân
- R m i sinh: Là r

c tách ra kh i cây m .

c hình thành sau khi c t hom và giâm hom.

Khi ó các t bào ch b c t, b phá h y, b t n th
chuy n ã ch t c a mô g

c m ra, d n

ng và các t bào d n

n dòng nh a

c d n t ph n

lá xu ng ây b d n l i khi n cho các t bào phân chia hình thành nên mơ s o,
ây là c s hình thành r b t

nh.


7

S hình thành r b t

nh có th

- Giai o n 1: Các t bào b th

c phân chia làm ba giai o n:
ng

các v t c t ch t i và hình thành

lên m t l p t bào b th i trên b m t.
- Giai o n 2: Các t bào s ng ngay d

il pb ov b t

u phân chia

và hình thành l p mơ m m g i là mô s o.

- Giai o n 3: Các t bào vùng t

ng t ng ho c lân c n và libe b t

u

hình thành r .
Mơ s o là kh i t bào nhu mơ có m c
th

ng tr

ligin hóa khác nhau. Thơng

c khi xu t hi n r th y xu t hi n m t l p mô s o nên th

r ng s xu t hi n c a mô s o là s xu t hi n c a r hom. Nh ng

ng tin

nhi u loài

cây, s xu t hi n c a mô s o là m t d báo t t v kh n ng ra r . M c
g c ng nh h

ng t i s ra r c a hom. Hom hóa g nhi u, hay ph n g

chi m nhi u thì kh n ng ra r kém. Hi n t

ng c c tính là hi n t

bi n trong giâm hom, do v y khi giâm hom ph i
R b t

hóa

nh th

ng

ng ph

t cho cho úng chi u [7].

c hình thành bên c nh và sát sát vào lõi trong

tâm c a mô m ch, n sâu vào trong thân cành t i g n ng m ch, sát bên
ngồi. Th i gian hình thành r c a các lo i hom giâm
nhau bi n

các loài cây khác

ng r t l n t vài ngày v i các lồi d hình thành t i vài tháng

i

v i các lồi khó ra r .
2.1.4. Các nhân t nh h ng n kh n ng ra r c a hom
K t qu c a hom giâm
c xác nh b i th i gian ng n và t l ra r cao.

Có nhi u y u t

nh h

ng

n k t qu c a vi c giâm hom, nh ng ph thu c b i

ba y u t chính là: Kh n ng ra r c a hom giâm (cá th , giai o n và v trí c a
hom), mơi tr

ng giâm hom và các ch t kích thích ra r . C b n thu c 2 nhóm

nhân t g m nhóm nhân t ngo i sinh và nhóm nhân t n i sinh.
- Nhân t ngo i sinh: g m

c i m c a di truy n c a t ng xu t x , t ng

cá th cây, tu i cành, pha phát tri n c a cành và các ch t i u hòa sinh tr ng.


8

- Nhân t n i sinh: các lo i hóa ch t kích thích ra r và các nhân t
ngo i c nh (nhi t

,

m, ánh sáng,…).

* Nhân t ngo i sinh
Các nhân t ngo i sinh nh h

ng

n ra r c a hom giâm:

sinh s ng c a cây m l y cành, nhân t

nh h

Mùa v , i u ki n ánh sáng, nhi t

m, giá th giâm hom.

,

ng

i u ki n

n quá trình giâm hom:

i u ki n sinh s ng c a cây m l y cành: i u ki n sinh s ng c a cây m
l y cành có nh h

ng

n t l ra r c a hom giâm,

c bi t là c a cây non.

i u ki n ánh sáng cho cây m l y cành nh h

ng

n kh n ng ra r

c a hom giâm.
- Th i v giâm hom:
Th i v giâm hom là m t trong nh ng nhân t quan tr ng nh t nh
h

ng t i s ra r c a hom giâm. T l ra r c a hom giâm ph thu c vào

th i v l y cành và th i v giâm hom. M t s lồi có th giâm hom quanh
n m song c ng có nh ng cây có mùa v rõ r t. Theo Frison (1967) và
Nesterow (1967) thì mùa m a là mùa giâm hom có t l ra r nhi u nh t
nhi u lồi cây, trong khi ó có m t s lồi khác thì l i có t l ra r cao h n
mùa xuân.
Th i v giâm hom

t k t qu cao hay th p th

th i ti t, khí h u trong n m, th
sinh tr

ng sinh tr

ng m nh vào mùa xuân - hè,

ng ch m vào th i k cu i thu và mùa ông. Vì v y th i gian giâm

hom t t nh t vào mùa xuân, hè và
quy t

ng g n v i i u ki n

nh

u thu. Th i v giâm hom có ý ngh a

n s thành cơng hay th t b i c a nhân gi ng b ng hom cành.

i v i loài cây nghiên c u là cây g c ng và r ng lá thì nên l y cành
lúc cây b t

u vào th i ng ngh , cịn

i v i lồi cây g m m n a c ng

khơng r ng lá thì nên l y hom vào mùa sinh tr
t t nh t và cho hi u qu cao nh t.

ng

có k t qu giâm hom


9

- Ánh sáng:
Ánh sáng óng vai trị quan tr ng trong q trình s ng c a cây vì ó là
nhân t c n thi t cho quá trình quang h p và trong quá trình ra r c a hom
giâm và nh t là ánh sáng tán x . Ánh sáng có nh h
h p t o nên các ch t

ng

n q trình quang

ng hóa tham gia vào v n chuy n trong m ch libe và ánh

sáng có tác d ng kích thích dịng v n chuy n các ch t h u c ra kh i lá,
ngoài sáng t c

v n chuy n các ch t

ng hóa trong libe nhanh h n trong t i.

Nh ng trong hom giâm khơng có lá thì q trình quang h p khơng di n ra do
ó khơng th có ho t

ng ra r , tr m t s lo i cây

c bi t có th ra r trong

bóng t i. H u h t các lồi cây khơng th ra r trong i u ki n t i hoàn toàn.
Trong i u ki n nhi t

i, ánh sáng t nhiên m nh và nhi t

cao làm cho quá

trình ra r gi m. Vì v y trong quá trình giâm hom ph i che bóng thích h p cho
t ng lồi cây khác nhau v i
c a ánh sáng

tàn che khác nhau [6]. Trên th c t

n s ra r c a hom giâm th

nh h

ng

ng mang tính ch t t ng h p: Ánh

sáng - nhi t - m mà không ph i là t ng nhân t riêng l .
Ngoài ra tùy t ng lo i cây mà m c
M c

này còn ph thu c vào ch t dinh d
- Nhi t

:

Nhi t

nh h

yêu c u ánh sáng là khác nhau.
ng có trong hom.

ng t i q trình quang h p, hơ h p và q trình v n

chuy n ch t. Vì th nhi t

khơng khí là m t y u t quy t

phát tri n và hình thành nên r c a hom. Các loài cây nhi t
c u cao h n các lồi cây ơn
- Nhi t
7°C cây b t

nh h

ng

i.

i v i cây nhi t

nh t là 25 - 30°C và n u duy trì nhi t
- Nhi t
cây b t

nh h

u hô h p, nhi t

cây s b phá h y.

ng

i th

t i u mà cây

nt c
ng có u

i:

n q trình quang h p: Nhi t

u quang h p, nhi t

nh

t i th p t 5 -

t hi u qu quang h p t t

t i cao lâu thì cây s b ch t.

n q trình hơ h p: Nhi t

t i th p t 10-0°C

t i u là 35 - 40°C và nhi t

t i cao 45 - 55°C


10

- Nhi t

nh h

trong cây: Nhi t

ng

n quá trình trao

th p làm t ng

i ch t, v n chuy n các ch t

nh t c a các s i protein, c n tr t c

dòng v n chuy n ch t và làm gi m hô h p c a mô libe

nhi t

c bi t c a t bào

t i u 25 - 30°C.

Vì v y nhi t

nhi t

là nhân t quy t

quá th p hom n m

cao t ng c

nh t c

tr ng thái ti m n và không ra r ,

ng hô h p và hom b h ng t

giâm. Nhi t

ra r c a hom giâm.
nhi t

quá

ó làm gi m t l ra r c a hom

không khí trong nhà giâm hom thích h p cho ra r là t 28 -

33°C và nhi t

giá th thích h p là 25 - 30°C. Nhi t

t l héo c a cành giâm hom. Nhi t
hom nên cao h n nhi t

trên 35°C làm t ng

khơng khí trong nhà trong nhà giâm

giá th là 2 - 3°C.

C ng nh nhân t ánh sáng,

có kh n ng ra r cao c n có

y

các

i u ki n thích h p nh sau:
-

m:
m khơng khí và

m giá th là nhân t khơng th thi u là thành

ph n h t s c quan tr ng trong quá trình giâm hom. Các ho t
hô h p, phân chia t bào và chuy n hóa các ch t c n
hom b héo, th a n

c thì ho t

nn

ng quang h p,
c. Thi u n

c thì

ng c a men th y phân t ng lên, quá trình

quang h p b ng ng tr . Vì v y khi g p th i ti t b t l i nh

m quá cao

ho c quá th p thì c n ph i có bi n pháp b xung h p lý. Khi giâm hom m i
loài cây
c u

uc nm t

i v i cây lá r ng thì yêu

m cao h n cây lá kim, hom có di n tích lá l n thì u c u

cao h n. Khi làm m t
Yêu c u
c a hom. Phun s
t ng

m thích h p,ví d nh

m c ng

m c a hom 15% thì hom khơng có kh n ng ra r .

m c a hom giâm thay

i theo loài, theo m c

hóa g

ng là yêu c u b t bu c khi ti n hành giâm hom, giúp làm

m, gi m nhi t

khơng khí và gi m s thốt h i n

c

lá. Vào


11

t ng th i i m mà m c
s

phun khác nhau: Trong mùa nóng th i gian phun

ng và th i gian ng t quãng có th ng n h n trong mùa l nh.
duy trì

m c a giá th thích h p cho hom ra r c n l a chon v t

li u làm giá th có kh n ng thơng thống t t, thốt n

c song ph i gi

c

m thích h p.
Giá th và mơi tr

ng giâm hom:

Giá th c ng góp ph n quan tr ng vào thành công c a giâm hom, giá
th không ph i là n i cung c p ch t dinh d
ngay trong chính b n thân cành
c u v nhi t ơ,

ng mà ph n dinh d

ng ó t

c giâm hom vì th nó ch c n áp ng u

m, ánh sáng thích h p r t nhi u giá th

c s d ng

trong giâm hom hi n nay tùy thu c vào m c ích nghiên c u, i u ki n, th i
v , khí h u và lồi cây mà thành ph n giá th có th là khác nhau. Các giá th
th

ng

c dùng hi n nay là cát tinh, mùn c a, x d a, b u

v

n. Khi giâm hom ch t o ra r sau ó m i cho cây vào b u thì giá th

th

ng là mùn c a

m c, cát tinh, x d a b m nh ho c

tv

t hay
n

t

m tr n

l n v i nhau.
M t giá th giâm hom t t là m t giá th có

m trong m t th i gian dài mà khơng

n

thống khí t t và duy trì

c, khơng b nhi m n m b nh.

- Giá th c m hom:
Giá th c m hom là n i c m hom sau khi ã x lí ch t kích thích ra
r .Giá th

c dùng làm thí nghi m này là

c m hom t t là thốt khí t t và duy trì
khơng

n

t trong v
c

c, t a i u ki n cho r phát tri n t t,

nhi m n m, khơng có ngu n sâu b nh,

n

m. M t giá th

m trong th i gian dài mà
ng th i làm s ch khơng b

Ph thích h p.

* Nhân t n i sinh:
c các loài

c i m di truy n c a loài: Các nghiên c u cho th y khơng ph i t t
u có kh n ng ra r nh nhau. Nanda ã d a theo kh n ng ra r

chia các loài cây thành 3 nhóm chính:


12

+ Nhóm d ra r g m 29 lồi. Các lồi này khơng c n s lý b ng ch t kích
thích ra r mà v n ra r v i t l r t cao, g m các loài thu c các chi Ficus sp.
+ Nhóm khó ra r g m 26 loài. Lo i này h u nh không ra r ho c là
ph i s d ng ch t kích thích ra r nh ng t l ra r r t th p thu c các chi
Manlus sp,Prunus sp,… thu c h Rosaceae và m t s chi khác.
+ Nhóm có kh n ng ra r trung bình g m 65 lồi. Tuy v y s phân
chia này ch có ý ngh a t

ng

i.

Vì th theo kh n ng giâm hom thì chia thành 2 nhóm:
+ Nhóm sinh s n ch y u b ng hom cành là nhi u loài cây thu c h

Dâu t m (Moraceae): dâu t m, a, sung... M t s loài thu c h Li u, m t s
lồi nơng nghi p nh s n, mía, khoai lang…

i v i lồi cây này thì khi giâm

hom khơng c n x lý b ng thu c chúng v n ra r bình th

ng.

+ Nhóm sinh s n ch y u b ng h t thì kh n ng ra r c a hom b h n ch
b i các m c
-

khác nhau: Tu i cây m , ch t kích thích, y u t ngo i c nh…

c i m di truy n và xu t x , t ng cá th :

Do

c i m bi n d mà các xu t x và cá th khác nhau c ng có kh

n ng ra r khác nhau. Ngay c nh ng loài cây có cùng xu t x , cùng dịng,
nh ng các cá th khác nhau c ng cho t l ra r khác nhau.
- V trí l y cành và tu i cành:
Hom l y t các ph n khác nhau thì s có t l ra r khác nhau. Thơng
th

ng thì hom l y t các cành d

i d ra r h n

cành trên, cành c p 1 d ra

r h n cành c p 2, 3…
- Cành ch i v
loài cây ng

t d ra r h n cành l y trong tán cây. Cho nên

i ta x lý sao cho cây ra ch i v

kh n ng ra r c a cành ch i v
Tu i cành c ng nh h

t

m ts

l y hom giâm. Tuy nhiên

t c ng ph thu c vào v trí l y hom.

ng r t l n

n t l ra r . Thông th ng thì cành

n a hóa g có t l ra r l n nh t, cành hóa g th ng cho t l kém h n.


13

Nh v y cành non và cành n a hóa g cho t l ra r cao nh t.
- Tu i cây m l y cành hom và th i gian l y hom: Kh n ng ra r do
tính di truy n quy

nh mà còn ph thu c vào tu i cây m l y cành. Hom l y

t cây ch a sinh s n b ng h t d nhân gi ng b ng hom h n cây ã sinh s n
b ng h t. Hom l y t cây tu i còn non d ra r h n cây tu i già. Cây cịn non
khơng nh ng ra r t t h n mà còn ra r nhanh h n.
S t n t i c a lá trên hom: Lá là c quan h p th ánh sáng trong quang
ph t o ra ch t c n thi t cho cây. Vì th khi chu n b hom giâm ph i có 1 - 2
lá và ph i c t b t m t ph n phi n lá ch
- Kích th

l i 1/3 - 1/2 di n tích lá là t t nh t.

c hom:

ng kính và chi u dài hom nh h
Tùy t ng loài cây kích th

ng t i t l ra r c a hom giâm.

c hom có th khác nhau.

- Các ch t i u hòa sinh tr

ng: Các ch t i u hịa sinh tr

ng chia

theo ho t tính sinh lý g m hai nhóm tác d ng là nhóm kích thích sinh tr
và nhóm kìm hãm sinh tr

ng. M t s ch t kích thích sinh tr

Giberellin và Xytokinin. Trong các ch t i u hòa sinh tr

ng

ng nh Auxin,

ng thì Auxin

c

coi là ch t quan tr ng nh t trong quá trình ra r c a cây hom.
Rhizocalin b n ch t là axit

c coi là ch t

c bi t c n thi t trong quá

trình hình thành r nhi u lồi cây.
M t s nhóm ch t i u hịa sinh tr

ng: Nhóm Auxin g m NAA (a.

Naphthalene acetic acid), IAA (Indol-3acetic acid), IBA (Indol butyric acid),

IPA (Indol-3yl-Acetonitrile) và m t s

ch t khác; nhóm Cytokinin g m

Zeatin, Kinetin; nhóm Giberellin g m: GA3 (Giberellic acid), GA8
(Giberellin - Lije Substances) và nhi u ch t gi ng Giberellin khác; nhóm
ch t có kh n ng kìm hãm sinh tr

ng ho c thúc

y q trình già hóa nh

ABA (Abscisic scid), Ethophone (2-chloroethyl), Phosphonic acid, các
phenol, retedant…


14

* Các nhân t kích thích:
- Lo i thu c: Các ch t kích thích i u hịa sinh tr

ng có vai trị

c

bi t quan tr ng trong q trình hình thành r c a hom giâm. M t s lo i ch t
kích thích sinh tr

ng nh : Auxin, Giberellin, Cytokinin…

Auxin: Có hai lo i Auxin là Auxin t nhiên và Auxin t ng h p. Auxin t
nhiên là IAA (acid ß - indol axetic) và Auxin t ng h p là các ch t có b n ch t
hóa h c khác nhau nh ng có ho t tính sinh lý t
axetic). Các Auxin t ng h p nh : -NAA (acid

ng t nh IAA (acid ß - indol
- Naphtylaxetic), 2,4D (acid

2.4 Dichlorophenoxyaxetic), 2.4.5T (Acid 2,4,5 Trichlorophenoxyaxetic), IBA
(acid ß-indolbutyric), 2M4C (Acid 2metyl-4 Chlorophenoxyaxetic)… Trong s
hình thành r ,

c bi t là r b t nh phát sinh t các c quan dinh d

ng. Auxin

là hoocmon hình thành r .
- N ng
h

: Cùng m t lo i thu c nh ng n ng

ng khác nhau

khác nhau có nh

n kh n ng ra r c a hom giâm. Tùy t ng lồi cây mà

hom c a chúng thích ng v i m t lo i ch t c ng nh n ng
nh. N u n ng

ch t kích thích th p s khơng có tác d ng phân hóa t bào

hình thành r , n u n ng

quá cao s

c ch quá trình hình thành r làm

cho hom th i không ra n a. Khi l a ch n n ng
chú ý

n nhi t

khơng khí và m c

giâm hom khi i u ki n nhi t
và ng

thích h p nh t

c l i khi nhi t

mơi tr

ch t kích thích ra r c n

hóa g c a hom. Trong quá trình

quá cao c n ph i x lý v i n ng

th p h n

ng th p thì c n x lý lâu h n. N u hom quá

non (ch a hóa g ) ph i x lý v i n ng
g hoàn toàn) ph i x lý v i n ng

th p và hom h i già (hom g n hóa

cao h n.

- Th i gian x lý thu c: Cùng m t lo i thu c, cùng m t n ng

nh ng

th i gian x lý khác nhau s cho k t qu khác nhau. Khi th c hi n thí nghi m
c n chú ý là gi a th i gian x lý, n ng

, nhi t

không khí có m i liên quan

nh t nh. V i thu c kích thích s d ng v i n ng

cao thì th i gian x lý ng n

và thu c kích thích s d ng v i n ng

th p thì th i gian x lý dài h n.

15

ng pháp x lý hom

- Ph

Thông th ng hom

c x lý b ng cách ngâm hom trong dung d ch ch t

kích thích ra r . Ch t kích thích ra r là h n h p ch t tan thì ph n g c c a hom
c nhúng vào n

c và ch m vào thu c, sao cho thu c b m vào g c hom.

Nh n xét: Nh v y,

hình thành thành m t b r m i ph i tr i qua

quá trình r t ph c t p, t ng h p ph thu c vào nhi u y u t n i sinh, ngo i
sinh, s d ng ch t i u hòa sinh tr

ng( auxin) … Quá trình hình thành r tr i

qua nhi u giai o n khác nhau, m i giai o n c n ph c h nh t

nh các i u

ki n và hồn c nh, có th nói n u úng th i v giâm hom, tu i cây m cho
hom, chi u dài hom, ch n thu c x lý và n ng

thích h p, k t h p các y u

t k thu t ch m sóc t t … thì hom giâm có t l s ng và ra r r t cao. Chính
vì v y, n m ch c c s khoa h c c a vi c nhân gi ng b ng hom giâm thì

tt

l thành cơng cao.
2.1.5. Nh ng u c u k thu t c b n khi giâm hom
V t li u giâm hom r t nh y c m v i s m t n c và d b nhi m b nh.
Hom ph i

hóa g thích h p cho t ng lo i cây và

c b o qu n c n

th n. Khi giâm hom c n: Không c t hom quá già ho c quá non, hom c t
không

c

tr c ti p d

i ánh n ng m t tr i mà ph i

c b o qu n

n i giâm mát. V t li u giâm hom không nên l y quá xa n i giâm hom và
không nên c t gi quá 1 ngày, khi v n chuy n hom tránh gây t n th
hom và gi

m cho hom b ng v i m. Hom ph i

hoa, ch i ph ra lá,

ng

c ng t b h t hoa, n

i v i cây lá kim, hom ph i có

búp ng n, hom giâm

không ng n quá 5cm, song không dài quá 10cm. Khi c t hom ph i s d ng
dao c t th t s c

hom khi c t không b d p nát, xây x

c. Ph i s d ng

thu c ch ng n m b nh tr

c khi s d ng thu c kích thích ra r nên hom.

Ph i

nh

l i m t s lá nh t

song ph i c t h t ph n lá d

phía trên c a hom giâm và c t b t phi n lá,
i ph n giâm d

i

t[9]. Giâm hom ph i

t


16

trong l u nilong,

gi

tr c ti p, gi m b t c

m và nhi t, trên l u ph i có mái che tránh ánh n ng
ng

sang và i u ch nh nhi t

th giâm hom ph i thoát h i n
th

ng xuyên t

ct t,

i phun mù gi

cho phù h p. Giá

c x lý b ng thu c ch ng b nh và

m cho giá th

ng th i c ng t o

m

khơng khí cho hom giâm.
V y
m t cách

giâm hom thành công cho b t c lo i cây nào
y

và

u ph i k t h p

ng b , các bi n pháp k thu t c n thi t t khâu ch m

sóc cây m l y cành hom và giâm hom c ng nh t o i u ki n c n thi t
hom d ra r . Sau khi hom ra r ph i bi t hu n luy n cây hom
nghi

c v i i u ki n trong v

n

chúng thích

m.

2.2. T ng quan v lồi cây nghiên c u
2.2.1. Nh ng nghiên c u trên Th gi i
Trong lâm nghi p, nhân gi ng sinh d

ng cho cây r ng ã

cs

d ng trên 100 n m nay. T nh ng n m 1840, Marrier de Boisdyver (ng
Pháp) ã ghép 10.000 cây Thông

en. N m 1883, Velinski A.H cơng b

cơng trình nghiên c u nhân gi ng m t s loài cây lá kim và lá r ng th
xanh b ng hom.
ch

i

Pháp n m 1969, Trung tâm lâm nghi p

i b t

ng
u

ng trình nhân gi ng B ch àn. N m 1973 m i có 1ha r ng tr ng b ng

cây hom

n n m 1986 có kho ng 24.000 ha r ng tr ng b ng hom, các

r ng này

t t ng tr

Hi n nay

ng bình quân 35 m3/ha/n m [10].

m ts n

c, do k t h p

c công tác ch n gi ng, k thu t

t o cây con b ng mô - hom và k thu t thâm canh trong tr ng r ng
vơ tính mà ã

a

c n ng su t t 5 m3/ha/n m lên 15 m3/ha/n m trên

x u. N ng su t tr ng r ng b ch àn 30 m3/ha/n m
Công gơ,

Brazin 50 m3/ha/n m

m3/n m/ha [5].

u dịng
t

Zimbab, 30 m3/ha/n m

c bi t có n i n ng su t

t t 75 – 100